Donizzetti: "Η Ευνοούμενη"

[Για τη γενέθλια επέτειο του Γκαετάνο Ντονιτσέτι,
ενός από τους βασικότερους εκπροσώπους του μπελκάντο]

"Λεωνόρα και Φερνάντο", λιθογραφία από την πρεμιέρα στο Παρίσι

Μια μεγάλης κλίμακας όπερα σε 4 πράξεις, του ιταλού Γκαετάνο Ντονιτσέτι, έκανε πρεμιέρα στις 2 Δεκέμβρη 1840 στη γαλλική πρωτεύουσα.
Ήταν η "La favorita", ή αλλιώς τιτλοφορούμενη: "Η Ευνοούμενη του Βασιλέως".

Θρυλείται πως ο συνθέτης και αυτό το μελόδραμα το συνέθεσε σε χρόνο ρεκόρ, όπως συνήθιζε...Μόλις 3-4 ώρες χρειάστηκαν για να ολοκληρώσει την τέταρτη πράξη!

Το λιμπρέτο ήταν σε γαλλική γλώσσα, όμως αργότερα η όπερα παρουσιάστηκε στην αγγλική και την ιταλική.

Αποτελεί την πρώτη αυθεντική γαλλική όπερα του συνθέτη του μπελκάντο, όπου συνυπάρχουν εξαιρετικά ιταλικές και γαλλικές μελοδραματικές παραδόσεις. 

Το "La favorite" ήταν επίσης η αγαπημένη όπερα του γαλλικού κοινού και βασικό μελόδραμα -μαζί με τις grand operas του Μέγιερμπερ- στο ρεπερτόριο της Opera Garnier.

"Κάθε νότα είναι κι ένα αριστούργημα", θα πει ο Αρτούρο Τοσκανίνι, για την "Ευνοούμενη", όταν προσκλήθηκε να διευθύνει το έργο το 1897 στη γενέτειρα του Ντονιτσέτι, το Μπέργκαμο, για τους εορτασμούς των εκατό χρόνων από τη γέννηση του ιταλού δημιουργού στις 29 Νοεμβρίου 1797.

Κι έχει δίκιο ο μέγας μαέστρος για τον συμπατριώτη του, καθώς η "Ευνοούμενη" μαρτυρά το ύψος της ευρηματικότητας, της εκφραστικής δύναμης και της μαεστρίας στην ενορχήστρωση του Ντονιτσέτι.

Η ιστορία ξεδιπλώνεται στην Ισπανία με κάποιους από τους ρόλους να στηρίζονται σε πραγματικά πρόσωπα και τα γεγονότα εμπλουτισμένα με αρκετή μυθοπλασία. 

Πρωταγωνίστρια και πέτρα του σκανδάλου η ευγενής και μακροχρόνια ερωμένη του βασιλιά Αλφόνσου IA' της Καστίλης, Ελεωνόρα δε Γκουθμάν.
Η πραγματική ιστορία αναφέρει πως ο βασιλιάς είχε τόσο εντυπωσιαστεί από την έκπαγλη ομορφιά της, που την έκανε ερωμένη του, προτιμώντας τη από τη βασίλισσα σύζυγό του. Τής έδωσε δε πολλά προνόμια και μαζί της απέκτησε δέκα νόθα παιδιά, ανάμεσά τους και τον Ερρίκο Β', μετέπειτα βασιλιά της Καστίλλης. 

Οι λιμπρετίστες όμως αλλάζουν την πλοκή της όπερας, που πατά σε ένα  πλασματικό ερωτικό τρίγωνο ανάμεσα στον βασιλιά Αλφόνσο, την ευνοούμενη ερωμένη του Λεωνόρα και τον εραστή της Φερνάντο. Με φόντο τις εισβολές των Μαυριτανών στην Ισπανία και τις διαμάχες εξουσίας ανάμεσα στο κράτος και την εκκλησία στήνεται η ιστορία που θα δώσει την έμπνευση στο μεγάλο μαΐστορα από το Μπέργκαμο να ξεδιπλώσει τις δεξιότητες και τα ταλέντα του. 

Οι χαρακτήρες είναι όλοι τους ενδιαφέροντες και συναρπαστικοί, με το ψυχολογικό τους προφίλ καλά σκιαγραφημένο.

Ο Φερνάντο, ένας δόκιμος μοναχός στο μοναστήρι του Σαντιάγκο ντε Κομποστέλα έχει ερωτευτεί τη γυναίκα που είδε την Κυριακή να φεύγει μετά τη λειτουργία από την εκκλησία. Θέλει να ζήσει μαζί της κι έτσι αποκηρύσσει τη μοναστική ζωή. Ωστόσο, η γυναίκα είναι η ευνοούμενη ερωμένη του Αλφόνσο, στην υπηρεσία του οποίου εντάσσεται ως αξιωματικός. Η ανδρεία του στις μάχες εντυπωσιάζουν τον βασιλιά, ο οποίος του προσφέρει οποιαδήποτε ανταμοιβή. Ο Φερνάντο ζητά να παντρευτεί τη γυναίκα που αγαπά κι έτσι η αλήθεια αποκαλύπτεται. Ο βασιλιάς από έντονη ζήλεια θέτει σκοπό της ζωής του να εκδικηθεί τη Λεωνόρα. 

Η διάσημη γαλλίδα μέτζο, Germaine Bailac,

στο ρόλο της "Favorita"

στην Όπερα των Καννών το 1913

Η σκηνή είναι το λιγότερο συγκλονιστική, διανθισμένη με όλα τα συναισθήματα της τραγικής ειρωνείας, καθώς ο βασιλιάς έχει μάθει την αλήθεια του ειδυλλίου, αντίθετα με την άγνοια του Φερνάντο. Δηλώνει πως επιθυμεί να γίνει ο γάμος μέσα στις επόμενες ώρες, γυρνώντας στη γυναίκα, που με βλέμμα γεμάτο υπονοούμενα τής λέει: "όταν σε εξαπατούν, πάρε εκδίκηση..."

Ο νέος νοιώθοντας ατιμασμένος επιστρέφει στο μοναστήρι κι η Λεωνόρα ακολουθώντας τον πεθαίνει στην αγκαλιά του απ' τη βαθιά θλίψη και ντροπή. 

Την ταραγμένη και βαθιά συντετριμμένη ψυχή της Λεωνόρας, όταν αποκαλύπτεται η αλήθεια, αποτυπώνει στην παρτιτούρα του ο Ντονιτσέτι κι αμέσως  μετά -για να αλλάξει ύφος- ευρηματικά χρησιμοποιώντας το ηχόχρωμα της άρπας ξεκινά η εντονότατου λυρισμού και συγκίνησης άρια της Λεωνόρας:  "Oh, mio Fernando!"

"Ω, αγαπημένε μου Φερνάντο! 

το θρόνο της γης έδωσα για να σ' έχω ,

αλλά η αγνή μου σαν τη συγχώρεση,  αγάπη,

καταραμένη ωιμέ, φρίκη κι απελπισία"

Ακούμε τη σπαρακτική ερμηνεία της Αγνής Μπάλτσα:

  Στην τελευταία πράξη κι όταν ο Φερνάντο έχει επιστρέψει στο μοναστήρι ακούγεται η  απαιτητικότατη άρια με το χαρακτηριστικό σημείο του υψηλού ντο: "Spirto gentil".

"Ευνοούμενη του βασιλέως! 

τι μαύρη άβυσσος, τι κολαστήριο

[...]

Ευγενικό πνεύμα στα όνειρά μου έλαμψες

μια μέρα, αλλά σ' έχασα

Βγες από την καρδιά μου, ψεύτικη ελπίδα,
άπιστη γυναίκα...της θανάσιμης ντροπής...

Την απολαμβάνουμε από τον Alfredo Kraus, που ερμήνευσε αρκετές φορές το ρόλο:

Χαρακτηριστικό είναι πως η όπερα δεν τελειώνει με μια εντυπωσιακή άρια, αλλά τον θάνατο της Λεωνόρας. Υπό το βλέμμα των έκπληκτων ιερωμένων η γυναίκα -αφού πρώτα τού ζητά συγχώρεση- καταρρέει στην αγκαλιά του Φερνάντο, που συντρίβεται ψυχικά.
Ο Ντονιτσέτι με αυτόν τον τρόπο δείχνει φανερά τη μετακίνησή του από τις οπερατικές συμβάσεις του happy end στη δραματική αλήθεια.

"O θάνατος της Λεωνόρας"

Σίγουρα η "Eυνοούμενη του Βασιλέως" του Γκαετάνο Ντονιτσέτι αποτελεί ένα κόσμημα του ιταλικού μπελκάντο, μια όπερα από τις πιο απαιτητικές -φωνητικά και ερμηνευτικά- κι ας ακούμε σπάνια τα τελευταία χρόνια... Mια μεγάλη γαλλική όπερα απ' την οποία δεν λείπουν ούτε τα πολυτελή σκηνικά, ούτε φυσικά και τα μπαλετικά μέρη, ως είθισται στις γαλλικές δημιουργίες και παραγωγές.

Οι μεταγραφές

Το 19ο αιώνα, oι μεταγραφές  άνω σε μελωδίες από γνωστές όπερες ήταν φαινόμενο σύνηθες  και πολύ δημοφιλές.

1. O 27χρονος Ρίχαρντ Βάγκνερ έδωσε τη δική του εκδοχή θεμάτων της όπερας του Ντονιτσέτι για 2 βιολιά. 

Wagner: Themes from Donizetti's 'La Favorita' for 2 violins:

2. Ιδιαίτερη και σπάνια περίπτωση αποτελεί επίσης το κονσέρτο για όμποε και πιάνο του Antonio Pasculli: 

Pasculli: Concerto on themes from Donizetti's 'La Favorita':

Το κείμενο δημοσιεύτηκε και στο Mουσικό Περιοδικό Τar.gr 

Στο μπλογκ υπάρχουν κι άλλα κείμενα με αναφορές σε έργα του Ντονιτσέτι. Περιηγηθείτε!