Αντόνιο Κανόβα: Θρήνος για τον σφαγμένο Άβελ

Antonio Canova: "Θρήνος για τον σφαγμένο Αβελ"
(arts and culture)

Σ' ένα μικρό χωριό έξω απ΄το Τρεβίζο της Βόρειας Ιταλίας γεννήθηκε σαν σήμερα 1η μέρα του Νοέμβρη του 1757, ο εμβληματικός γλύπτης, Αντόνιο Κανόβα, ο σημαντικότερος εκπρόσωπος της νεοκλασικής γλυπτικής! 

 Portrait of Canova, Rudolph Suhrlandt

Στην εποχή του αποθεώθηκε κι η τέχνη του ονομάστηκε "υπέρτατη πρέσβειρα της ομορφιάς".
Στα χέρια του το μάρμαρο απέκτησε πνοή...Ξεχώρισε για τις ντελικάτες γυμνές ή ημίγυμνες φιγούρες των μαρμάρινων γλυπτών του, την απαλότητα και γλυκύτητα των γραμμών του.

Στα πιο γνωστά του έργα ανήκουν τα γλυπτικά του συμπλέγματα: "Ερως και ψυχή", "Οι τρεις χάριτες", όπως και το γλυπτό της Παυλίνα Μποργκέζε Βοναπάρτη ως "Αφροδίτη θριαμβεύτρια". 

Μια διαφορετική έκφραση δημιουργίας αναδύουν όμως τα έργα του από πηλό, ανάμεσα στα οποία ξεχωριστή θέση κατέχει ο "Θρήνος για τον σφαγμένο Άβελ".

Στο συγκεκριμένο σύμπλεγμα ο καλλιτέχνης σμιλεύει τον πρωτόπλαστο Αδάμ σκυμμένο πάνω από το άψυχο κορμί του γιου του, Άβελ και την συντετριμμένη μάνα Εύα να τον κρατά σφιχτά στην αγκαλιά της θρηνώντας σπαραχτικά.
Το έργο δεν ενθουσιάζει με την ομορφιά και την αρμονία του, καθώς δίνει την εντύπωση ημιτελούς δημιουργίας.  Φαντάζει τραχύ και άξεστο. Όμως στην πραγματικότητα, το έργο είναι ολοκληρωμένο. Ο ιδιοφυής καλλιτέχνης υπαινίσσεται την τραγικότητα της στιγμής μέσα από τη φαινομενική του ατέλεια κι έτσι απορρίπτει το λεπτό, λείο φινίρισμα. Για χάρη της έκφρασης της αλήθειας των συναισθημάτων ακυρώνει κι απορρίπτει κάθε είδους κομψότητα και καλλιτεχνική φινέτσα.

Ι. Από τα μουσικά έργα που μάς έρχονται αμέσως στο νου αν θελήσουμε να συνδυάσουμε το παραπάνω αριστούργημα του Αντόνιο Κανόβα είναι η όπερα του Rodolphe Kreutzer:"La mort d'Abel", (από πολλούς έχει χαρακτηριστεί είδος ανάμεσα σε όπερα και ορατόριο), που ασχολείται με τη γνωστή βιβλική ιστορία της αδελφοκτονίας του Άβελ από τον Κάιν.

Ο δημιουργός της, Κρόυτσερ μάς είναι γνωστός ως ο αποδέκτης της αφιέρωσης της "Σονάτας Νο.9 για Βιολί" του Μπετόβεν, που φέρει και το όνομά του: "Σονάτα Κρόυτσερ".
Όμως ο Κρόυτσερ εκτός από βιρτουόζος βιολιστής, υπήρξε και ταλαντούχος συνθέτης. 
Η σύνθεσή του: "Ο θάνατος του Άβελ" εντυπωσίασε τον νεαρό τότε Εκτόρ Μπερλιόζ τόσο, που τού έγραψε μια εξαιρετικά ενθουσιώδη επιστολή, αποκαλώντας τον "ιδιοφυία": "O genius! I succumb! I die! Tears choke me!"

Η λυρική τραγωδία, που στήνεται στα πρότυπα των μελοδραμάτων του Γκλουκ, αποκαλύπτει τη μουσική φαντασία του Κρόυτσερ και την έντονη συναισθηματικότητά του. Πολλοί το θεωρούν τέλειο πάντρεμα μεταξύ "Δημιουργίας" του Χάυντν και "Καταδίκης του Φάουστ" του Μπερλιόζ. Έχει τα χαρακτηριστικά μιας μνημειώδους σύνθεσης, ανάλογης με την τραχιά -πλην μεγαλειώδη- δημιουργία του τιμώμενου σήμερα ιταλού γλύπτη, Αντόνιο Κανόβα.

Στη Β' Πράξη της όπερας εμφανίζονται τα δυο αδέρφια, Κάιν και Άβελ που προσφέρουν θυσία στο Θεό. Ο Κάιν απογοητεύεται γιατί η προσφορά του αδερφού του γίνεται αποδεκτή, ενώ η δική του απορρίπτεται. Εξαγριωμένος και σε απόγνωση αφήνεται στη λύτρωση του ύπνου. 
Ο Σατανάς φέρνει στον κοιμισμένο Κάιν ένα όνειρο για το μέλλον στο οποίο τα παιδιά του Άβελ θα είναι ευτυχισμένα και του Κάιν θα υποφέρουν κι αφήνει δίπλα στο προσκέφαλό του ένα σιδερένιο ρόπαλο σφυρηλατημένο στην Κόλαση. Ο Κάιν ξυπνά. Είναι βαθιά οργισμένος. Παλεύει με τα αντικρουόμενα συναισθήματά του. Μες στη σφοδρή καταιγίδα που ξεσπά, ο Κάιν χτυπά με το ρόπαλο τον Άβελ. Ο μικρός αδερφός του πέφτει νεκρός. Εκείνη τη στιγμή καταφθάνουν οι δυο γονείς και συνειδητοποιούν πως ο αθώος γιος τους είναι ο πρώτος νεκρός στην ιστορία του κόσμου. 

Rodolphe Kreutzer - La mort d'Abel:

ΙΙ. Έναν αιώνα νωρίτερα από τον Κρόυτσερ, ο Αλεσάντρο Σκαρλάτι θα δώσει πάνω στο βιβλικό θέμα ένα ξεχωριστό ορατόριο με τίτλο: "Il primo omicidio-Η πρώτη ανθρωποκτονία" για έξι σολίστ  και ορχήστρα, ανώνυμου λιμπετίστα.

Ακούμε την σπαρακτική άρια του Αδάμ: "Piango la prole esangue - Κλαίω για τον άψυχο απόγονό μου":

ΙΙΙ. Σε κεφάλαια από το Βιβλίο της Γένεσης της Παλαιάς Διαθήκης στηρίχτηκε η "Genesis Suite", για αφηγητή, χορωδία και ορχήστρα, ιδέα του Nathaniel Shilkret.

Πρόκειται για συλλογικό έργο η μουσική του οποίου ανατέθηκε σε επτά συνθέτες, ανάμεσα τους οι Σαίνμπεργκ και Στραβίνσκι. Το μέρος που αναφέρεται στο επεισόδιο της ανθρωποκτονίας με τα λόγια από το τέταρτο κεφάλαιο της Γένεσης ανέλαβε να μελοποιήσει ο Νταριούς Μιγιώ.

"Ο Αδάμ γνώρισε τη γυναίκα του Εύα· κι εκείνη συνέλαβε, και γέννησε τον Κάιν· και είπε: Απέκτησα άνθρωπον με τη βοήθεια του Κυρίου.

Κι επιπλέον γέννησε τον αδελφό του τον Άβελ. Και ο Άβελ ήταν βοσκός προβάτων, ενώ ο Κάιν ήταν γεωργός.
Και ύστερα από ημέρες ο Κάιν πρόσφερε από τους καρπούς της γης προσφορά στον Κύριο.

Και ο Άβελ πρόσφερε κι αυτός από τα πρωτότοκα των προβάτων του, και από το πάχος τους. Και ο Κύριος κοίταξε με ευμένεια επάνω στον Άβελ, κι επάνω στην προσφορά του·

επάνω στον Κάιν, όμως, κι επάνω στην προσφορά του δεν κοίταξε. Και ο Κάιν αγανάκτησε πάρα πολύ, και κατσούφιασε το πρόσωπό του.

[...]

Και ο Κάιν είπε στον Άβελ τον αδελφό του: Πάμε στην πεδιάδα· κι ενώ ήσαν στην πεδιάδα, αφού ο Κάιν σηκώθηκε ενάντια στον αδελφό του, τον φόνευσε.

Και ο Κύριος είπε στον Κάιν: Πού είναι ο Άβελ, ο αδελφός σου; Κι εκείνος είπε: Δεν ξέρω· μήπως φύλακας του αδελφού μου είμαι εγώ;

Και ο Θεός είπε: Τι έκανες; Η φωνή του αίματος του αδελφού σου βοά σε μένα από τη γη..."

(Γένεσις, 4)

Genesis Suite: IV. Cain and Abel(Darius Milhaud):

ΙV. Ο Σαρλ Μπωντλαίρ εμπνευσμένος από τη βιβλική ανθρωποκτονία θα εμπνευστεί το γεμάτο παραλληλισμούς και υπαινιγμούς στις φυλετικές συγκρούσεις, ποίημά του: "'Αβελ και Κάιν", το οποίο στα τέλη της δεκαετίας του '60 θα μελοποιήσει ο Λεό Φερέ.

Φυλή του Άβελ, τρώγε, πίνε και κοιμήσου
ο Θεός σ’ εσένα γλυκά χαμογελά!
Φυλή του Κάιν, μες στη λάσπη σου κυλήσου
και ψόφα μέσα στην κακομοιριά.
Φυλή του Άβελ, το θυμίαμά σου ευφραίνει
των Σεραφείμ τη μύτη εκεί ψηλά!
Φυλή του Κάιν, η αγωνία που σε βαραίνει,
θε να τελειώσει εδώ καμιά φορά;
Φυλή του Άβελ, κοίτα: τα σπαρτά σου εσένα,
τα ζώα σου, πάν’ όλα κατ’ ευχή.
Φυλή του Κάιν, στ’ άντερά σου, λυσσασμένα
η πείνα ουρλιάζει, ως γέρικο σκυλί.
Φυλή του Άβελ, ζέσταινε συ την κοιλιά σου
στο τζάκι σου το πατριαρχικό.
Φυλή του Κάιν, σαν τσακάλι στη σπηλιά σου,
τρεμούλιαζε απ’ το κρύο το φριχτό...[...]