Αλμπέρ Καμύ: φόρος τιμής στον Μότσαρτ...

 

"Πριν από διακόσια χρόνια, ο Μότσαρτ ...Ω! Ο Μότσαρτ στη μέση της πιο παρανοϊκής ιστορίας, ο Μότσαρτ μπροστά στην Αλγερία του μίσους...

Όταν ο κόσμος λυγίζει γύρω σου, όταν οι δομές ενός πολιτισμού παραπαίουν, καλό είναι να επιστρέφεις σε αυτό που στην ιστορία, δεν λυγίζει, αλλά αντίθετα προσδίδει θάρρος, επανεννώνει χωρισμένους, γαληνεύει χωρίς να πληγώνει. Είναι καλό να θυμόμαστε ότι η ιδιοφυΐα της δημιουργίας λειτουργεί θετικά σε μια ιστορία καταδικασμένη σε καταστροφή.[...]Ο Μότσαρτ κατακτά "αλλιώς". Ένας εύθραυστος άνθρωπος, λίγο ιδιαίτερος, που με αξιοθαύμαστη ευκολία έδινε φωνή στην ευαισθησία, τον αισθησιασμό, την τρυφερότητα, στην αθώα χαρά και το θνητό μυστήριο, ήρθε για να μάς παρηγορήσει και να μάς σμίξει... Βασιλεύει, αποδεικνύοντας ότι η ιδιοφυΐα δεν είναι παράξενη, ούτε καταραμένη. Ο αληθινός δημιουργός δεν επιδιώκει τίποτα, παρά μόνο την ελευθερία στην έκφραση. Μιλάει τη γλώσσα όλων. Πάνω απ' όλα,  δεν ξεχωρίζει τον εαυτό του από το σύνολο, αγκαλιάζει το ανθρώπινο σύμπαν κι απολαμβάνει τη διάχυση των ιδεών του.

Ο "Don Giovanni" του είναι η κορωνίδα των έργων τέχνης. Εκεί, τελειότητα και  ελευθερία δεν συγκρούονται, αλλά αλληλοενισχύονται.  Γι' αυτό ο Μότσαρτ παραμένει υποδειγματικός. Ο άνθρωπος της Ευρώπης δεν είναι μόνο ο δυστυχισμένος από ταπείνωση και σκληρότητες. Είναι και ο Μότσαρτ. Υπάρχουν ακόμα οι ταπεινοί καλλιτέχνες -νέοι Μότσαρτ-, που ετοιμάζουν αυτό που μια μέρα, θα χαιρετήσει η ανθρωπότητα με ευγνωμοσύνη.

Ο Δον Ζουάν, είναι αλήθεια, πεθαίνει κάτω από το θεϊκό πυρ. Όμως ο Μότσαρτ γνώριζε από τη δική του προσωπική εμπειρία  ότι για να αναπτυχθείς ως δημιουργός και ως άνθρωπος, πρέπει να αναγνωρίσεις τα όριά σου και να βασιστείς σε αυτά."

(Από άρθρο του Αλμπέρ Καμύ το 1956, l' express)

Από τις πιο δυνατές και ανήσυχες πένες του 20ού αιώνα, ο Αλμπέρ Καμύ παραμένει μια μορφή που ενώνει τη λογοτεχνία με τη φιλοσοφία και τη δημοσιογραφία σε ένα αδιάσπαστο σύνολο στοχασμού και ευαισθησίας. Γεννημένος σαν σήμερα στην Αλγερία, παιδί του ήλιου και της σκόνης, έζησε με πάθος τη σύγκρουση ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι του ανθρώπου, ανάμεσα στην ανάγκη για δικαιοσύνη και στη βεβαιότητα του παραλόγου.

Κυνικός, μα συγχρόνως αισθησιακά ονειροπόλος, ο Γάλλος λογοτέχνης πίστευε πως "βαδίζουμε μπροστά μόνο με εύφορη μουσική, εκείνη που ευνοεί τα όνειρα". 

Για τον Καμύ, η μουσική δεν ήταν απλώς συνοδός της ζωής, αλλά καταφύγιο και αφορμή υπαρξιακής διαύγειας. Εκεί όπου οι λέξεις δεν φτάνουν, αρχίζει η μελωδία να εκφράζει το ανείπωτο.
Κι όπως ο ίδιος έβλεπε στην τέχνη την έσχατη μορφή αντίστασης απέναντι στο χάος, έτσι και στις μουσικές του επιλογές αναγνώριζε τη συμφιλίωση του ανθρώπου με τη μοίρα του. Λάτρευε τα κουαρτέτα του Μπετόβεν, την ερμηνεία της Kathleen Ferrier στο Τραγούδι της Γης του Μάλερ, μα πάνω απ’ όλα τον Μότσαρτ, τον κατεξοχήν δημιουργό που μετουσιώνει την οδύνη σε καθαρό φως.
Όλα τα κουιντέτα του Σαλτσβουργιανού τον συγκινούσαν, μα περισσότερο απ’ όλα, ο "Δον Ζουάν" του, το έργο που, όπως έλεγε, "ανοίγει στον άνθρωπο τον δρόμο της ελευθερίας μέσα από την αποδοχή του πεπερασμένου".

Αν και η όπερα "Δον Ζουάν" αναφέρεται  ως όπερα μπούφα, ανήκει στα δράματα giocoso, που υποδηλώνουν συνδυασμό σοβαρής και κωμικής δράσης. Συγκαταλέγεται στα αριστουργήματα του  οπερατικού ρεπερτορίου, βασισμένο στο θρύλο του νεαρού, αλαζονικού, και σεξουαλικά αχαλίνωτου ευγενή Ντον Τζιοβάννι.

"Η θάλασσα, ο Άμλετ και ο Ντον Τζοβάννι είναι τα τρία υπέροχα δημιουργήματα το Θεού", έλεγε ο Φλωμπέρ, ενώ ο Σαρλ Γκουνώ χαρακτήριζε το έργο: "αψεγάδιαστο και αδιάλειπτης τελειότητας!"

Ιδιαίτερη λοιπόν ήταν η προτίμηση του Αλμπέρ Καμύ στον ήρωα, και με την προτίμηση και τα λεγόμενά του προσκαλεί τον ακροατή να μη σταθεί επιφανειακά στον χαρακτήρα και τις περιπέτειες του ακόλαστου γόη που τιμωρείται για τις πράξεις του καταλήγοντας στην κόλαση, αλλά να εμβαθύνει, όπως απαιτούν όλα τα σπουδαία έργα τέχνης και οι δημιουργοί τους.
Να στοχαστεί μεν πάνω στις συνέπειες εκείνου που διαπράττει ύβριν, αλλά ν’ αφουγκραστεί και την ανάγκη του καλλιτέχνη να φτάσει στα δημιουργικά του όρια προκειμένου να μεγαλουργήσει.

Για τον Καμύ, ο Δον Ζουάν δεν είναι απλώς ο ακόλαστος που παρασύρεται από τα πάθη του. Είναι ο άνθρωπος που αναμετριέται με το παράλογο. Όπως ο Σίσυφος, ο ήρωας του Καμύ δεν ζητά λύτρωση αλλά ζει την κάθε στιγμή ως ύψιστη αξία. Η ελευθερία του πηγάζει από την αποδοχή της φθοράς και τη συνειδητή εξέγερση απέναντι στο αναπόφευκτο.
Ο Μότσαρτ, μέσα από τη μουσική του, δεν τον κρίνει, τον κατανοεί. Μετουσιώνει τη βεβήλωση σε ανθρώπινη τραγωδία, και την τραγωδία σε φως.
Έτσι, ο Δον Ζουάν γίνεται ο καλλιτέχνης της ζωής, εκείνος που φτάνει στα άκρα για να γνωρίσει το μέτρο. Ο Μότσαρτ, με την αβίαστη καθαρότητα της ιδιοφυΐας του, τον μεταμορφώνει σε σύμβολο της ανθρώπινης τόλμης, μιας τόλμης που δεν ζητά συγχώρεση, αλλά δικαίωση μέσα από τη δημιουργία.

Mozart - Don Giovanni, Overture, K. 527 / Nikolaus Harnoncourt:

Για τον Καμύ μπορείτε να διαβάσετε εδώ και εδώ.