Ο Χάινριχ φον Κλάιστ και η ιερότητα της Μουσικής...

Ο γερμανός συγγραφέας, δραματουργός και δημοσιογράφος, Χάινριχ φον Κλάιστ γεννήθηκε στις 18 Οκτωβρίου 1777 στη Φραγκφούρτη. Προερχόταν από αριστοκρατική οικογένεια και πέρασε τα παιδικά του χρόνια σε μια αυστηρή και πνευματικά απαιτητική ατμόσφαιρα, που επηρέασε βαθιά την ψυχοσύνθεσή του. Από μικρή ηλικία έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη φιλοσοφία και τη λογοτεχνία, ενώ η εκπαίδευσή του ήταν εκτενής και ποικιλόμορφη, περιλαμβάνοντας νομικά, φιλοσοφία και στρατιωτική εκπαίδευση.
Τα έργα του πραγματεύονται την εξερεύνηση ηθικών διλημμάτων, την ένταση της ανθρώπινης ψυχής και τη σύγκρουση ατόμου και κοινωνίας. Ο Κλάιστ έζησε μια ζωή γεμάτη προσωπικές και επαγγελματικές δυσκολίες και έδωσε τραγικό τέλος στη ζωή του σε ηλικία 34 ετών. 


Στο έργο του Χάινριχ φον Κλάιστ, η μουσική δεν είναι απλώς διακοσμητικό στοιχείο. Είναι μια δύναμη που εισβάλλει στην πραγματικότητα και τη διαρρηγνύει. Στα κείμενά του η μουσική λειτουργεί ως αποκάλυψη της αβύσσου ανάμεσα στην ανθρώπινη εμπειρία και το θείο.
Ο Κλάιστ, που με οδύνη βίωνε την πραγματικότητα, δεν φανταζόταν το ιερό ως καταφύγιο, αλλά ως σημείο ρήξης του λογικού με το άλογο, του φθαρτού με το αιώνιο. Η μουσική στο σύμπαν του, είναι η γλώσσα αυτού του ρήγματος, ο ύστατος ψίθυρος από το Θεό.
Η λαμπρότητα της λειτουργικής μουσικής, τα θέματα των Ψαλμών, η λιτότητα ενός μεσαιωνικού ύμνου, δεν λειτουργούν ως αισθητικά τεχνάσματα αλλά ως δείγματα πνευματικής εμπειρίας. Η μουσική στον Κλάιστ γίνεται το μοναδικό μέσο για να ειπωθεί εκείνο, που δεν χωρά σε έννοιες, ιδεολογίες ή θεολογικά σχήματα.

ebay

Ι. Στη νουβέλα του "Η Αγία Καικιλία ή Η δύναμη της μουσικής", τέσσερις Προτεστάντες βέβηλοι μετατρέπονται σε σιωπηλούς μάρτυρες ενός θαύματος. Η μουσική τούς μεταμορφώνει. Το άγιο άκουσμά της ακυρώνει τη βία με μια ακτινοβολία που θυμίζει θεοφάνεια. Το "Gloria in excelsis Deo" επιβάλλεται σαν να προέρχεται από το ίδιο το σύμπαν και όχι από φωνές ανθρώπινες,.

"Μια θαυμάσια, παραδεισένια παρηγοριά στις καρδιές των ευσεβών κυριών κυριάρχησε και μια αγαλλίαση, όταν άρχισαν με τα όργανά τους να παίζουν. Ήταν σα να κουβαλούν πάνω σε φτερά τις ψυχές τους, σε όλο τον παράδεισο της αρμονίας. Το ορατόριο παιζόταν με μια μουσική μεγαλοπρέπεια του ευγενέστερου και υψηλότερου είδους. Ούτε μια ανάσα δεν ακούστηκε μέσα από τους πάγκους και τους διαδρόμους, και όταν ξεκίνησε το "Gloria in excelsis Deo", ήταν σαν όλοι οι παρευρισκόμενοι στην αίθουσα να είναι νεκροί.
[...]
Οι τέσσερις άνδρες που φανατισμένοι είχαν έρθει να καταστρέψουν το μοναστήρι -σαν σε θαύμα- με μια ταυτόχρονη κίνηση και με τρόπο που εξέπληξε τους πάντες, ξαφνικά έβγαλαν τα καπέλα τους κυριευμένοι από βαθιά συγκίνηση, χαμήλωσαν τα πρόσωπά τους και τα κάλυψαν με τα χέρια τους. Γονάτισαν κι άρχισαν να προσεύχονται, ψάλλοντας μαζί με τις μοναχές το "Gloria in excelsis" ...[...]

(απόσπασμα από τη νουβέλα "Η Αγία Καικιλία ή Η δύναμη της μουσικής")

Vivaldi: "Gloria in excelsis Deo":

II. Το εμβληματικό πεζογράφημα του Κλάιστ "Michael Kohlhaas", βασιζεται σε πραγματικά γεγονότα.

Ο Κλάιστ περιγράφει με ένταση την απελπισία ενός τίμιου ανθρώπου που βρίσκεται αντιμέτωπος με ένα άδικο και αδιάφορο κράτος. Ο ήρωάς του, ένας φιλήσυχος έμπορος και οικογενειάρχης, φτάνει στα άκρα όταν, ύστερα από μια άδικη πράξη σε βάρος του, διαπιστώνει πως οι θεσμοί δεν τον προστατεύουν και τον αγνοούν.

Το έργο, τοποθετημένο στον 16ο αιώνα, πραγματεύεται διαχρονικά ηθικά ζητήματα όπως η λεπτή γραμμή ανάμεσα στη διεκδίκηση του δικαίου και την προσωπική εκδίκηση, καθώς και η ευθύνη της απονομής της δικαιοσύνης μέσα σε μια κοινωνία. Ο Κλάιστ αναδεικνύει τη διαφθορά, την αδυναμία των θεσμών και την καταστροφική δύναμη της ανεξέλεγκτης οργής, μεταφέροντας το μήνυμα πως η δικαιοσύνη δεν αποτελεί ατομική υπόθεση, αλλά συλλογική ευθύνη.

Στο έργο αυτό που ο Κλάιστ έγραψε το 1810 υπάρχει μια σκηνή με συγκινητική ατμόσφαιρα, όπου η μουσική προμηνύει την υπέρβαση ή την κρίση, αν και το έργο δεν έχει ως κύριο μοτίβο τη μουσική:

"Ενώ ο Κόλχαας περίμενε την εκτέλεσή του, από το παρεκκλήσι του φρουρίου ακούστηκαν απαλές ψαλμωδίες. Ήταν σαν η ίδια η αιωνιότητα να πλησίαζε με βήματα ήσυχα. Η φωνή ενός παιδιού ψιθύριζε το "Miserere" με τόση καθαρότητα, που οι στρατιώτες άφησαν τα δόρατά τους κάτω. Ο Κόλχαας έκλεισε τα μάτια του και υποκλίθηκε με γαλήνη, σα να ένιωθε ήδη την κρίση του Θεού, κι αυτή να είναι γεμάτη έλεος".

(απόσπασμα από τη νουβέλα Michael Kohlhaas)

Η μουσική εδώ προμηνύει τη μετάβαση από τον ανθρώπινο νόμο στη θεία δικαιοσύνη και τη λύτρωση.

Allegri: Miserere mei, Deus:

Σε αυτά τα δύο χαρακτηριστικά έργα, η μουσική για τον Χάινριχ Φον Κλάιστ δεν είναι τέχνη. Είναι γεγονός πίστης, ψυχικού ρίγους και θείας παρέμβασης. Είναι το μοναδικό μέσο με το οποίο ο άνθρωπος μπορεί να αγγίξει το ανείπωτο, να υπερβεί τον εαυτό του και να σταθεί μπροστά στο μυστήριο του θείου. Είτε προσφέρει λύτρωση είτε φέρνει συντριβή, λειτουργεί πάντα ως πύλη προς κάτι πέρα από το ανθρώπινο...
Σήμερα, στην επέτειο της γέννησής του, δεν τιμούμε μόνο έναν από τους πιο βαθυστόχαστους Γερμανούς λογοτέχνες, αλλά και έναν δημιουργό που κατέγραψε με μοναδική οξυδέρκεια τη σιωπηλή δύναμη της τέχνης. Το έργο του Κλάιστ μάς θυμίζει πως ακόμη και μέσα στο χάος, υπάρχει πάντα ένα άγγιγμα ιερότητας κι αυτό, συχνά, έρχεται με μια μελωδία...

Παλαιότερο κείμενο για την "Πενθεσίλεια" του Κλάιστ και τις μουσικές εμπνεύσεις που πυροδότησε, μπορείτε να διαβάσετε εδώ.