Πικάσο: Λυρικές αντηχήσεις των "Δεσποινίδων της Αβινιόν"...

Picasso: "Les Demoiselles d'Avignon"

Θεωρείται ένας από τους πιο επιδραστικούς καλλιτέχνες του 20ού αι. Ζωγράφος, γλύπτης, χαράκτης και πρωτοπόρος του Κυβισμού, ο Πάμπλο Πικάσο γεννήθηκε στη Μάλαγα της Ισπανίας σαν σήμερα, 25 Οκτωβρίου 1881 για να σημαδέψει την ιστορία της τέχνης με το ασυμβίβαστο πνεύμα του και τη διαρκή του αναζήτηση για νέες μορφές έκφρασης.

Ένα από τα πιο καθοριστικά έργα του είναι "Οι Δεσποινίδες της Αβινιόν", που φιλοτέχνησε το 1907, έργο-ορόσημο στη γέννηση της μοντέρνας τέχνης.
Ο πίνακας απεικονίζει πέντε γυμνές ιερόδουλες σε οίκο ανοχής της οδού Αβινιόν στη Βαρκελώνη. Οι μορφές τους αποδίδονται σε σκληρές, γωνιώδεις φόρμες και παραμορφωμένα πρόσωπα. 
Οι δύο φιγούρες στα δεξιά έχουν τα πρόσωπά τους καλυμμένα με αφρικανικές μάσκες, αποπνέοντας μια αίσθηση φόβου και αποξένωσης, ενώ οι υπόλοιπες, με το ψυχρό τους βλέμμα, ισορροπούν ανάμεσα στον ερωτισμό και την απειλή. Η μορφή στα αριστερά παρουσιάζει χαρακτηριστικά προσώπου και ένδυμα σε αιγυπτιακό στυλ, ενώ οι δύο διπλανές μορφές φέρουν στοιχεία ιβηρικά.
Ο πρωτογονισμός που αποπνέουν οι μάσκες αυτές αποτέλεσε για τον Πικάσο πηγή έμπνευσης, παρακινώντας τον να δημιουργήσει ένα άκρως πρωτότυπο καλλιτεχνικό στυλ γεμάτο άγρια δύναμη. Η σύνθεση είναι επίπεδη, χωρίς βάθος ή προοπτική και τα σώματα μοιάζουν να θρυμματίζονται σε γεωμετρικά σχήματα.

λεπτομέρεια

Όταν ο πίνακας εκτέθηκε για πρώτη φορά, θεωρήθηκε "ανήθικος". Ο αρχικός τίτλος που του είχε δώσει ο Πικάσο, "Το πορνείο της Αβινιόν", αντικαταστάθηκε τελικά από τον λιγότερο σκανδαλώδη τίτλο: "Οι Δεσποινίδες της Αβινιόν".

***

Το 1924, ο Γάλλος ποιητής René Chalupt εμπνεύστηκε από τον πίνακα του ισπανού ζωγράφου και δημιούργησε το ομώνυμο ποίημά του, "Les Demoiselles d’Avignon". Ο ποιητής φαντάζεται τη ζωή των γυναικών πριν αυτές γίνουν αντικείμενο της ζωγραφικής του Πικάσο, αποδίδοντάς τους μια καθημερινή, κοσμική και ταυτόχρονα αισθησιακή παρουσία. Οι γυναίκες εμφανίζονται να φορούν μεταξωτές κάλτσες, τα μαλλιά τους στολίζονται με τριαντάφυλλα και γύρω από τον λαιμό τους έχουν κρεμασμένο σταυρό, δεμένο με μαύρη κορδέλα.
Η λεπτομερής περιγραφή αποδίδει μοναδικά την κομψότητα και την τρυφερότητα των μορφών.
Ο ποιητής τις φαντάζεται επίσης σαν ποταμίσιες νύμφες, που γίνονται "λεία" για το πινέλο του Πικάσο. Το μπλε χρώμα του πίνακα ερμηνεύεται ως το νερό του λουτρού όπου λούζονται οι γυναίκες, ενώ το καφέ πλαίσιο ταυτίζεται με την αψίδα κάτω από την οποία ο Πικάσο κρύβεται για να τις παρατηρήσει γυμνές και να τις ζωγραφίσει.

"Οι Δεσποινίδες της Αβινιόν

έχουν στον κότσο τους τριαντάφυλλα

Και κάλτσες μεταξωτές, αραχνοΰφαντες

στα καλλίγραμμα ποδαράκια τους.

Και μαύρη κορδέλα γύρω απ’ το λαιμό

με κρεμασμένο ένα χρυσό σταυρό

και κουδουνίζοντας μέσα στον κουμπαρά τους,

πεντόφραγκα νομίσματα.

Γυρίζοντας απ’ τη Villeneuve

αφήνουν το καινούριο τους φουστάνι

τους αρέσει να προσποιούνται

τις Ναϊάδες των ποταμών

γενόμενες λεία γλυκιά στο πινέλο

του Πάμπλο Πικάσο

που, για να τις ζωγραφίσει γυμνές,

κρύφτηκε κάτω απ’ την αψίδα"

λεπτομέρεια

Το 1927, το ποίημα του René Chalupt έγινε λιμπρέτο για την ομώνυμη σύνθεση για φωνή και πιάνο του Maurice Delage, που αφιερώθηκε στον ίδιο τον ποιητή. Μέσα από το ποίημα, η ζωή και η αίσθηση της στιγμής πριν από την καλλιτεχνική σύλληψη αποκτούν λυρική διάσταση, ενώ οι γυναίκες δεν ζωντανεύουν μόνο ως εικόνες αλλά και ως μυστηριώδεις, ζωντανές παρουσίες στην φαντασία του ποιητή.
Η φωνή στην σύνθεση λειτουργεί περισσότερο ως εκφραστικό όργανο παρά ως αφηγητής, αναδεικνύοντας την κομψότητα και την ερωτική διάσταση των Δεσποινίδων της Αβινιόν. Κινείται σε ελεύθερες μελωδικές γραμμές, χωρίς αυστηρή μετρική, αντανακλώντας την αβίαστη κίνηση των γυναικών στον χώρο. Το πιάνο δεν περιορίζεται σε απλή συνοδεία. Είναι συν-αφηγητής, δημιουργώντας χώρο, χρωματικό βάθρο και ρυθμική υφή. Ο Ντελάζ χρησιμοποιεί μοτίβα με ελαφρά αρπίσματα και απομακρυσμένες συγχορδίες, καθώς και εναλλαγές αρμονιών που υποδηλώνουν την κίνηση του νερού και των γυναικών. Έτσι, οι μορφές του πίνακα και του ποιήματος αποκτούν σάρκα και ψυχή μέσα από τον ήχο. Η φωνή υποδηλώνει την παρουσία τους, ενώ το πιάνο αποτυπώνει τον χώρο, τις κινήσεις τους και το μυστήριο που τις περιβάλλει.

Maurice Delage: "Les Demoiselles d'Avignon"

Παλαιότερα κείμενα γα τον Πικάσο υπάρχουν στο μπλογκ. Περιηγηθείτε!