Ζαν Κοκτώ: Γαμήλια Γιορτή στον Πύργο του Άιφελ...

Πορτρέτο του Ζαν Κοκτώ φιλοτεχνημένο από τον Μοντιλιάνι

Ο Ζαν Κοκτώ υπήρξε μία από τις πιο εμβληματικές και πολυσχιδείς μορφές της γαλλικής πρωτοπορίας του 20ού αιώνα. Δίκαια χαρακτηρίζεται ως το "αλάτι της avant-garde", αφού υπήρξε καλλιτέχνης με σπάνια δημιουργική ευρυμάθεια, ο οποίος άφησε έντονο αποτύπωμα στην ποίηση, τη λογοτεχνία, το θέατρο, τη ζωγραφική, τον κινηματογράφο και τη σκηνοθεσία. Δεν αρκέστηκε ποτέ σε μία μόνο μορφή έκφρασης· πειραματίστηκε διαρκώς, αποδεικνύοντας ότι η τέχνη για εκείνον ήταν ένας αδιάκοπος διάλογος μεταξύ των ειδών.
Στο έργο του ανιχνεύονται επιρροές από τον κυβισμό, τον φουτουρισμό και τον σουρεαλισμό, τις οποίες μετουσίωσε με προσωπικό ύφος. Η μυθολογία και οι αρχαίες πολιτισμικές αναφορές λειτουργούν ως αφετηρία για να εκφράσει τον σαρκασμό του, τις υπαρξιακές του αγωνίες και τους καλλιτεχνικούς του προβληματισμούς. Χωρίς να εντάσσεται αυστηρά σε κάποιο κίνημα, διατηρούσε στενή σχέση με σημαντικές προσωπικότητες της εποχής του (Πικάσο, Στραβίνσκι, Κοκό Σανέλ κ.α) ακόμη κι αν διαφωνούσε συχνά μαζί τους.

O Κοκτώ (όρθιος τέρμα δεξιά)
με τα μέλη της Ομάδας των Έξι

Σε όποια μορφή τέχνης κι αν δραστηριοποιήθηκε, ξεχώριζε πάντα ως ποιητής με την αρχαιοελληνική σημασία του όρου (ποιέω – δημιουργώ). Ήταν ο δημιουργός που προσέφερε την εφευρετικότητα και τη φαντασία του στο πνεύμα και στην αισθητική της εποχής του, προκαλώντας θαυμασμό με τη χαρισματική του προσωπικότητα. Η παρουσία του ασκούσε μια σχεδόν μαγνητική έλξη, σαν σύγχρονος γητευτής, αφήνοντας πίσω του έργα που συνεχίζουν να εμπνέουν για την αβίαστη σύνθεση λόγου, εικόνας και μουσικής.

Ο Κοκτώ εκτός από δημιουργός, συμμετείχε ενεργά στα έργα του ως ηθοποιός, παραγωγός και σκηνογράφος, όπως στο "Les Mariés de la Tour Eiffel", όπου έγραψε το λιμπρέτο και στην πρεμιέρα ανέλαβε έναν από τους δύο αφηγητές. 

Το έργο αυτό, ένα σουρεαλιστικό "αντι-μπαλέτο" παρουσιάστηκε το 1921 στο Παρίσι από την πρωτοποριακή ομάδα Les Ballets Suédois, με μουσική που συνέθεσαν συλλογικά πέντε μέλη της Ομάδας των Έξι (Auric, Milhaud, Poulenc, Honegger και Tailleferre). Πρόκειται για ένα χαρακτηριστικό δείγμα της avant-garde τέχνης του μεσοπολέμου, επηρεασμένο από τον ντανταϊσμό και τον πρώιμο σουρεαλισμό.

Η πλοκή, παράλογη και κωμική, διαδραματίζεται σε έναν γάμο στην κορυφή του Πύργου του Άιφελ, όπου η τελετή διακόπτεται από αλλόκοτα και βίαια επεισόδια: υστερικούς φωτογράφους, τηλεγραφητές με άσχετα μηνύματα, μια στρουθοκάμηλο και αναίτιους φόνους, όπου δημιουργούν μια ονειρική, εφιαλτική ατμόσφαιρα χωρίς λογική συνέχεια. Όπως είπαμε ο Κοκτώ χαρακτήρισε το έργο "αντι-μπαλέτο", επιδιώκοντας να ανατρέψει τους καθιερωμένους κανόνες του θεάματος και να σατιρίσει αστικές αξίες, τελετουργίες και την ψευδαίσθηση της λογικής.

 Portrait de Jean Cocteau, Marie Laurencin

Η σύντομη και αποσπασματική μουσική, που εναλλάσσεται σε ύφος και παρωδεί παραδοσιακές φόρμες, αντανακλά τον παραλογισμό της πλοκής. Οι μουσικές λειτουργούν ως ειρωνική κριτική των κοινωνικών τελετών, ενώ ταυτόχρονα αναδεικνύουν την αδυναμία κατανόησης σοβαρών καταστάσεων μέσα από παιδικά μάτια ή μνήμη. Το έργο εκφράζει την παράνοια και το υπαρξιακό άγχος μιας γενιάς που, μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αμφισβητεί παραδοσιακές μορφές τέχνης και κοινωνικής τάξης.

Το "Les Mariés de la Tour Eiffel" αποτελεί μια καλλιτεχνική πρόκληση και πείραμα που συνδυάζει λόγο, χορό και μουσική σε ριζοσπαστική μορφή, προσφέροντας ένα πολυεπίπεδο, ειρωνικό θέαμα που θολώνει τα όρια ανάμεσα στην πραγματικότητα και τη φαντασία. Με τη σκηνογραφία που θυμίζει παιδική εικονογράφηση με απαλά χρώματα και χαρακτήρες σχεδόν παραμυθένιους, το έργο παραμένει μια εμβληματική στιγμή της γαλλικής πρωτοπορίας και ένας σημαντικός σταθμός στη δημιουργική πορεία του Ζαν Κοκτώ.

Chagall: "Les Mariés de la Tour Eiffel"
centrepompidou

Ο Μαρκ Σαγκάλ φιλοτέχνησε έναν πίνακα με τον ίδιο τίτλο "Les Mariés de la Tour Eiffel", στον οποίο απεικονίζει έναν μεγάλο λευκό κόκορα να μεταφέρει τον ίδιο και τη σύζυγό του Μπέλα, ντυμένη νύφη, σε ένα ονειρικό τοπίο ανάμεσα στο Παρίσι και τη Ρωσία. Το σκηνικό συνδυάζει χαρακτηριστικά του παριζιάνικου αστικού τοπίου, με τον Πύργο του Άιφελ να δεσπόζει, και της ρωσικής του γενέτειρας, του Βίτεμπσκ. Γύρω από το ζευγάρι εμφανίζονται μουσικά όργανα, ζώα και αναφορές στην εβραϊκή συνοικία της παιδικής του ηλικίας, η οποία μοιάζει να απειλείται από έναν ανάποδο άγγελο που κρατά ένα κηροπήγιο. Ο πίνακας συμβολίζει την εύθραυστη ευτυχία σε μια περίοδο προπολεμικής αβεβαιότητας, ενώ, μέσω της πτήσης των νεονύμφων, ο Σαγκάλ αμφισβητεί τη δύναμη της βαρύτητας, παρουσιάζοντας το πέταγμα ως μια φυσική, σχεδόν αυτονόητη πράξη. Με κυρίαρχο το έντονο μπλε και επιρροές από τον κυβισμό, το έργο συνδυάζει συμβολισμό, μνήμη και προσωπικό βίωμα, αναδεικνύοντας δύο πόλεις που σημάδεψαν τη ζωή του.

Ο Σαγκάλ και ο Κοκτώ μοιράζονται κοινές καλλιτεχνικές ανησυχίες: τη χρήση σουρεαλιστικών εικόνων, την αμφισβήτηση των καθιερωμένων συμβάσεων και την αποδόμηση της λογικής. Μέσα από τις δημιουργίες τους ανατρέπουν παραδοσιακές μορφές τέχνης και αναδεικνύουν την παιδική αφέλεια, την ονειρική φαντασία και την υπαρξιακή αγωνία της εποχής τους. Έτσι, ο καθένας με τον δικό του ιδιαίτερο τρόπο, συνεισφέρει ουσιαστικά στη διαμόρφωση της καλλιτεχνικής πρωτοπορίας του 20ού αιώνα και στην πολιτιστική κληρονομιά της σύγχρονης τέχνης.

"Les Mariés de la Tour Eiffel":

Ο Ζαν Κοκτώ πέθανε στις 11 Οκτωβρίου 1963 από καρδιακή προσβολή, λίγες μόλις ώρες μετά την ανακοίνωση του θανάτου της στενής του φίλης Εντίθ Πιάφ, ένα γεγονός που λέγεται πως τον συγκλόνισε βαθιά. Έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 74 ετών, αφήνοντας πίσω του ένα πολύπλευρο και πλούσιο έργο στην ποίηση, το θέατρο, τον κινηματογράφο, τη μουσική και τις εικαστικές τέχνες.

Η φράση του:

"Η ανταμοιβή της τέχνης δεν είναι η φήμη ή η επιτυχία, αλλά η μέθη", 

συνοψίζει την ουσία της καλλιτεχνικής του φιλοσοφίας. Για τον Κοκτώ, η τέχνη δεν ήταν μέσο επιβεβαίωσης, αλλά μια υπαρξιακή αναγκαιότητα, ένα πάθος που σε κυριεύει. Ήταν η μέθη της δημιουργίας, που κινούσε την αδιάκοπη καλλιτεχνική του αναζήτηση.

Παλαιότερα κείμενα για τον Κοκτώ μπορείτε να διαβάσετε εδώ και εδώ.