"Ημέρα Όπερας": Από τη φλόγα της "Κάρμεν" στη λάμψη της "Νυχτερίδας"...

Η Παγκόσμια Ημέρα Όπερας γιορτάζεται στις 25 Οκτωβρίου, ημέρα γέννησης του Ζωρζ Μπιζέ και του Γιόχαν Στράους Υιού.

Η 25η Οκτωβρίου, ενώνει συμβολικά τους δύο μεγάλους δημιουργούς που μέσα από διαφορετικούς δρόμους, την όπερα και την οπερέτα, ύμνησαν τη δύναμη του μουσικού θεάτρου.
Ο Μπιζέ με το πάθος και το δράμα της "Κάρμεν", ο Στράους με τη φινέτσα και τη χαρά της "Νυχτερίδας", εκφράζουν τις δύο όψεις του ίδιου καλλιτεχνικού οράματος...τη μουσική ως σημαντικό μέρος του θεάτρου. 

Παρά τις διαφορετικές αισθητικές προσεγγίσεις, η "Κάρμεν"  και η "Νυχτερίδα" συνδέονται ως χαρακτηριστικά παραδείγματα μουσικού θεάτρου του 19ου αιώνα, όπου η μουσική και ο χορός δεν περιορίζονται σε συνοδευτικό ρόλο, αλλά υποστηρίζουν ενεργά την πλοκή, αναδεικνύουν τις ανθρώπινες σχέσεις και κάνουν τη σκηνική παρουσία μέσο έκφρασης συναισθημάτων.

Συγκεκριμένα:

Και τα δύο έργα απεικονίζουν αστικά περιβάλλοντα και κοινωνικές σχέσεις. Στην Κάρμεν, η δράση διαδραματίζεται σε ισπανική πόλη με εργάτες και στρατιώτες, σκιαγραφώντας την καθημερινή ζωή και τις κοινωνικές τάξεις, ενώ στη Νυχτερίδα, η κοινωνική ελίτ της Βιέννης γίνεται το σκηνικό για τις περιπέτειες, τα παιχνίδια και τις σκανδαλιές των χαρακτήρων. Παρά τη διαφορά ύφους -δραματικό στην πρώτη, κωμικό στη δεύτερη- και τα δύο έργα αντανακλούν τη ζωή της πόλης και τις σχέσεις των ανθρώπων μέσα σ' αυτήν.

Και στα δύο έργα κεντρικό θέμα είναι ο έρωτας, που καθοδηγεί την πλοκή με διαφορετικούς τρόπους. Στην "Κάρμεν", ο έρωτας είναι παθιασμένος, εκρηκτικός και μοιραίος, ενώ στη "Νυχτερίδα", εμφανίζεται μέσα από παρεξηγήσεις, μασκαρέματα και φάρσες, με χιουμοριστική διάθεση. Μέσα απ' αυτά τα έργα, ο Μπιζέ και ο Στράους εξερευνούν διαφορετικές όψεις του ίδιου συναισθήματος, αποδεικνύοντας την πολυπλοκότητα της ζωής.

Η μουσική και ο χορός παίζουν επίσης καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη της πλοκής και την ανάδειξη των χαρακτήρων. Στην Κάρμεν, τσιγγάνικες μελωδίες και χοροί όπως η seguidilla ενισχύουν τη δράση και την ένταση, ενώ στη Νυχτερίδα, τα βαλς και οι πόλκες δημιουργούν κίνηση, ρυθμό και αίσθηση γιορτής. Και στις δύο περιπτώσεις, η μουσική γίνεται κινητήριος δύναμη που ζωντανεύει την πλοκή.

Τέλος, και οι δύο δημιουργοί δίνουν μεγάλη σημασία στη σκηνική ζωντάνια και την θεατρικότητα των χαρακτήρων. Στην Κάρμεν, η ένταση και η τραγικότητα κορυφώνονται στη σκηνή της ταυρομαχίας, ενώ στη Νυχτερίδα, η κωμική σύγχυση φτάνει στο αποκορύφωμά της μέσα από μεταμφιέσεις και ανατροπές ώσπου τέλος οι παρεξηγήσεις να ξεκαθαρίζουν..

• Στην "Κάρμεν", η σκηνή της ταυρομαχίας συνοδεύεται από το μοτίβο της μοίρας που διακόπτεται απότομα αρκετές φορές για να δηλώσει το μοιραίο της αναμέτρησης μεταξύ Δον Χοσέ και Κάρμεν, που ακολουθεί. Δραματικές δοξαριές στα έγχορδα, έντονοι ρυθμοί και αρμονικές αντιθέσεις υπογραμμίζουν την αγωνία και τραγικότητα της σκηνής. Ο Δον Χοσέ παρακαλεί την όμορφη τσιγγάνα να επιστρέψει σ' αυτόν. Μάταια...Κι ενώ ακούγονται ζητωκραυγές από την αρένα η Κάρμεν πετάει περιφρονητικά το δαχτυλίδι που της είχε δώσει. Εκείνος θολωμένος τη μαχαιρώνει, και καθώς ο νικητής Εσκαμίγιο επευφημείται από το πλήθος, η Κάρμεν αφήνει την τελευταία της πνοή...
  
  

• 
  Αντίστοιχα, στη "Νυχτερίδα", στο φινάλε της Γ’ Πράξης, στη μεγάλη σκηνή της αποκάλυψης και της αποκατάστασης της τάξης, ακούγεται έντονη, γρήγορη μουσική χορευτικού ρυθμού που ενισχύει το κωμικό στοιχείο, την αίσθηση χάους, τις ανατροπές αλλά και τη χαρά. Όλα ερίχαν ξεκινήσει από μια φάρσα: μετά από έναν αποκριάτικο χορό, ο Δρ. Φάλκε βρέθηκε να περιφέρεται στους δρόμους, μασκαρεμένος με κοστούμι νυχτερίδας. Υπεύθυνος για τη φάρσα ήταν ο φον Άιζενστάιν, τον οποίο ο Φάλκε αποφασίζει να εκδικηθεί κατά τη διάρκεια του χορού που παραθέτει ο Ρώσος πρίγκιπας Ορλόφσκι. Άφθονο ποτό, ζαλισμένοι ήρωες και πλήθος μεταμφιέσεων δημιουργούν εορταστική ατμόσφαιρα, παρασύροντας τους χαρακτήρες σε μια σειρά κωμικών καταστάσεων που κορυφώνονται στη φυλακή, όπου τελικά οι παρεξηγήσεις ξεκαθαρίζουν. Όλοι τραγουδούν ευτυχισμένοι το "Τραγούδι της Σαμπάνιας", καθώς δέχονται ότι η άσχημη συμπεριφορά τους οφείλεται στην επίδραση του αφρώδους οίνου, που κατανάλωσαν. 

Απολαύστε τα δύο αυτά μέρη, που αποδεικνύουν πώς η μουσική και η δράση συνυπάρχουν αρμονικά, δημιουργώντας ένα ολοκληρωμένο θεατρικό αποτέλεσμα. 

Σήμερα, 25 Οκτωβρίου, που γιορτάζεται ως "Ημέρα Όπερας" τα δύο αυτά αριστουργήματα του παγκόσμιου μουσικού ρεπερτορίου μάς υπενθυμίζουν την αξεπέραστη δύναμη της μουσικής να εκφράζει βαθιά συναισθήματα και να ζωντανεύει χαρακτήρες. Μας δείχνουν πώς δύο διαφορετικές μορφές μουσικού θεάτρου μπορούν να συνυπάρξουν στην ίδια "σκηνή συναισθημάτων", αποκαλύπτοντας την καθολική γλώσσα της μουσικής που αγγίζει τον θεατή ανεξαρτήτως εποχής, ύφους και τόπου.

Bizet: "Carmen, Act IV":

Strauss II: Die Fledermaus, Act III - Finale:

"Η σαμπάνια είναι η εξήγηση,

Τρα-λα, λα-λα-λα-λα-λα-λα,

Για την παράβασή σου,

Τρα-λα, λα-λα-λα-λα-λα-λα.

Κι αν και σ’ αγαπώ πολύ,

Πρέπει να είμαι προσεκτική, σαφώς,

Να βεβαιωθώ ότι και όταν πίνεις,

Μόνο εμένα σκέφτεσαι.

Μαζί, λοιπόν,

Θα μοιραστούμε την γλυκιά αίσθηση

των φυσσαλλίδων που ξεσηκώνουν

και της γλυκύτατης μέθης.

Πιείτε, πιείτε, πιείτε!"