"Ημέρα του Χαφέζ": ο ποιητής της Ανατολής εμπνέει τη μουσική της Δύσης...

Η Εθνική Ημέρα του Χαφέζ τιμάται κάθε χρόνο στο Ιράν στις 12 Οκτωβρίου, που αντιστοιχεί στην 20ή ημέρα του μήνα Μεχρ στο ιρανικό ημερολόγιο. Η ημέρα αυτή είναι αφιερωμένη στον μεγάλο Πέρση ποιητή Χαφέζ, ένα από τα πιο εμβληματικά πρόσωπα της περσικής λογοτεχνίας.
Ο Μουχαμάντ Χαφέζ από το Σιράζ είναι γνωστός για τη βαθιά πνευματικότητα και το λυρισμό των ποιημάτων του, κυρίως των γκαζάλ, τα οποία εξερευνούν θέματα όπως η αγάπη, ο θάνατος, ο μυστικισμός και η θεϊκή ένωση. Το έργο του συγκεντρώθηκε μεταθανάτια στη συλλογή "Ντιβάν", που παραμένει κλασικό ανάγνωσμα στην περσική γλώσσα και έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες.Λέγεται ότι κάθε ιρανική οικογένεια διαθέτει οπωσδήποτε δύο βιβλία, το Κοράνι και ποιήματα του Χαφέζ.

Ο τίτλος "Χαφέζ" σημαίνει "αυτός που έχει απομνημονεύσει το Κοράνι", κάτι που κατά την παράδοση πέτυχε ο ποιητής σε νεαρή ηλικία. Το έργο του επηρέασε βαθιά την περσική μουσική, καλλιγραφία και τέχνη και εξακολουθεί να εμπνέει μέχρι σήμερα.


Ο Πέρσης ποιητής Χαφέζ δεν επηρέασε βαθιά μόνο τον ισλαμικό και περσικό κόσμο, αλλά και πολλούς μεγάλους Δυτικούς στοχαστές, συγγραφείς και καλλιτέχνες.

• Ο Γκαίτε είναι από τους πρώτους Ευρωπαίους που μελέτησαν και τον θαύμασαν σε βάθος. Εμπνεύστηκε από το έργο του για να γράψει τη συλλογή του "Δυτικό-Ανατολικό Ντιβάν", στην οποία εξυμνεί τον Χαφέζ και συνομιλεί μαζί του ποιητικά.Τον αποκαλεί "δίδυμο αδερφό του στην ποίηση και σύμβολο παγκόσμιου πνευματικού διαλόγου" και δηλώνει πως "δεν υπάρχει κανείς όμοιος με τον Χαφέζ"...
  
  "Hafis! Du bist nicht ein Dichter, du bist eine Welt - Χαφέζ! Εσύ δεν είσαι ποιητής, είσαι κόσμος ολόκληρος."

• Ο Αμερικανός φιλόσοφος και ποιητής Ralph Waldo Emerson θεωρούσε τον Χαφέζ ως έναν από τους μεγαλύτερους ποιητές όλων των εποχών και δήλωνε ότι "ο Χαφέζ είναι πάντα ο εαυτός του. Απελευθερωμένος και βαθύς".

• Οι Γερμανοί ποιητές Friedrich Rückert, Georg Friedrich Daumer και Hans Bethge, μετέφρασαν πολλά ποιήματα του Χαφέζ, στα γερμανικά, βοηθώντας με αυτόν τον τρόπο στη διάδοση της ποίησής του στη Δύση.

Ο Χαφέζ ενέπνευσε στοχαστές, συγγραφείς και φιλοσόφους, οι οποίοι είδαν στο έργο του μια ένωση γήινης και θεϊκής αγάπης, αλλά και έναν ποιητή ελευθερίας, μυστικισμού και εσωτερικότητας. Η γέφυρα που δημιούργησε ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση τον καθιστά διαχρονικά παγκόσμιο ποιητή.

Δεν άφησε, όμως, ασυγκίνητους και πλήθος μουσουργών, ανάμεσά τους τους Γ. Μπραμς, Ρ. Στράους, Γκλαζουνόφ, Άλαν Χοβχάνες, Κάρολ Σιμανόφσκι και άλλους, οι οποίοι στα ποιήματά του βρήκαν βαθιά συναισθηματικά και φιλοσοφικά μοτίβα, ικανά να μετασχηματιστούν σε μουσική. Η λυρική ένταση, η μεταφυσική διάσταση και η μεθυστική γλώσσα του Χαφέζ αποτέλεσαν ιδανικό υλικό για φωνητικές και συμφωνικές συνθέσεις, που διατηρούν ζωντανό το πνεύμα του στον παγκόσμιο πολιτισμό.

• Ο Ρίχαρντ Βάγκνερ, αν και δεν μελοποίησε κανένα από τα ποιήματα του Χαφέζ, όταν τα διάβασε σε μετάφραση του Γκέοργκ Φρίντριχ Ντάουμερ, εξέφρασε τον βαθύ του θαυμασμό, δηλώνοντας ότι η γνωριμία του με τον Χαφέζ τού προκάλεσε άπλετο δέος.
  Όπως χαρακτηριστικά είπε:
  "Θα έπρεπε να ντρεπόμαστε για όλη την πομπώδη ευρωπαϊκή πνευματική μας κουλτούρα, μπροστά σε εκείνη που είχε ήδη αναπτυχθεί πολύ νωρίτερα στην Ανατολή -με τόση ζωντάνια και μοναδική πνευματική γαλήνη".

1. Ο Γιοχάνες Μπραμς υπήρξε αρραβωνιασμένος με την Αγκάθε. Ήταν μετά την αποτυχία του Πρώτου Κοντσέρτου του, που ήρθε αντιμέτωπος με κύματα απογοήτευσης, απαισιοδοξίας και ανασφάλειας, ειδικά σε μια περίοδο που σκεφτόταν να μοιραστεί τη ζωή του με μια γυναίκα.
"Δεν αντέχω πάνω μου το βουβό, γεμάτο ερωτηματικά βλέμμα μιας συζύγου που μου μαχαιρώνει τα σωθικά", της έγραψε.
Λίγες μέρες αργότερα, έλαβε την οριστική άρνηση της Αγκάθε και τον τερματισμό του αρραβώνα τους. Ο Μπραμς, βαθιά πληγωμένος, μετουσιώνει τον πόνο του σε μουσική.

Η απογοήτευση και η χαμένη αγάπη του βρίσκουν διέξοδο στα "Εννέα Τραγούδια και Άριες", Op. 32.
Το τελευταίο ληντ της συλλογής, βασισμένο σε ποίημα του Georg Friedrich Daumer, μεταφρασμένο και προσαρμοσμένο από το Ντιβάν του Χαφέζ, αποτυπώνει έναν πνευματικό και συναισθηματικό χωρισμό ανάμεσα σε δύο εραστές.

"Πως είσαι, όλο γλύκα, Άνασσά μου,

μες' στη λεπτή ευγένειά σου!

Απλά χαμογελάς κι εαρινά αρώματα αναδύεις

Μέσα σε πνεύμα μακαριότητας!

συγκρίνω εκείνη του φρεσκοανθισμένου ρόδου

με τη δική σου λάμψη.

Αχ, απ' όλα όσα εκεί ανθίζουν τριαντάφυλλα

Είν' το δικό σου, πιο ευλογημένο!

Περιπλανιέμαι στα ερημωμένα μέρη

που απλώνονται θαμπές σκιές

κι οδύνη φοβερή

με κατακλύζει

Στην αγκαλιά σου άσε με να σβήσω!

στον κόρφο σου το θάνατο να βρω,

Ακόμα κι αν σφοδρός ο πόνος είναι

στο στήθος μου..., μακάριος φαντάζει πόνος!"

Brahms: "Lieder und Gesänge Op. 32, Ν. 9":

2. Παρότι η φωνητική μουσική δεν κατείχε κεντρική θέση στο έργο του Αλεξάντρ Γκλαζουνόφ (έγραψε περίπου τριάντα τραγούδια) ένα ποίημα στάθηκε αρκετό για να ανάψει τη δημιουργική του φλόγα.
Ήταν μια ελεύθερη ρωσική απόδοση ενός ποιήματος του Χαφέζ, φιλοτεχνημένη από τον ίδιο τον Πούσκιν, που τροφοδότησε τη φαντασία του νεαρού συνθέτη. Το αποτέλεσμα ήταν μια μελοποίηση που γράφτηκε το διάστημα 1888-1890, αποκαλύπτοντας -εκτός από την ώριμη τεχνική του- και μια αποφασιστική, ηρωική τόλμη στη μουσική γραφή.
Οι μελωδίες του Γκλαζουνόφ αναδύονται πλούσιες και ευγενείς, ενώ οι διακριτικές διακοσμήσεις της μουσικής του αποπνέουν λεπτότητα και συναίσθημα.
Το άρωμα της ποίησης του Χαφέζ, όλο πάθος, στοχασμό και μια βαθιά αίσθηση εσωτερικής ελευθερίας φαίνεται να βρίσκει αντήχηση στις γραμμές της μελωδίας, όπου η πνευματικότητα της Ανατολής συναντά τον Ρωσικό ρομαντισμό.

"Из Гафиза, Не будьте жадными до воинской славы
Από τον Χαφέζ, Μην παρασύρεσαι από τη δόξα του πολέμου":

"Μην παρασύρεσαι από τη δόξα του πολέμου, ω όμορφε νέε,

μην ριχτείς στην αιματοβαμμένη μάχη με τα πλήθη του Καραμπάχ!

Ξέρω, ο θάνατος δεν θα σε συναντήσει

ο Αζραήλ, μέσα στις λάμψεις των σπαθιών,

θα θαμπωθεί από την ομορφιά σου

και θα παραμερίσει το ξίφος του.

Όμως φοβάμαι πως ανάμεσα στις μάχες,

θα χάσεις για πάντα

τη σεμνή, ντροπαλή χάρη των κινήσεών σου,

τη γοητεία της τρυφερής συστολής σου.

3. Τα "Gesänge des Orients, έργο 77", γράφτηκαν από τον Ρίχαρντ Στράους το 1928 και αποτελούν μια σειρά πέντε τραγουδιών βασισμένων σε ποιητικές παραφράσεις περσικών κειμένων του Χαφέζ από τον Hans Bethge. Η ηχοχρωματική παλέτα του Στράους στο έργο αυτό φέρει εμφανή ανατολίτικα στοιχεία, με λεπτοδουλεμένες διακοσμήσεις και ορχηστρικές αποχρώσεις που υποδηλώνουν εξωτισμό και πνευματικότητα.
Αυτό γίνεται ιδιαίτερα αισθητό στο πρώτο τραγούδι με τον τίτλο "Ihre Augen - Τα μάτια της", όπου η μουσική επεξεργασία συνομιλεί στενά με τον στοχαστικό, μυστικιστικό τόνο των στίχων.
Κάθε τραγούδι αναστοχάζεται μια διαφορετική πλευρά του έρωτα ή της αγάπης, από τον πόθο και την απώλεια μέχρι την εξύψωση της ψυχής.
Αν και το φωνητικό μέρος είναι εξαιρετικά απαιτητικό (με τεχνικά υψηλές φράσεις που φτάνουν στα όρια της φωνής), ο κύκλος αρχικά προοριζόταν για τενόρο. Παρ' όλα αυτά, ο Στράους τον αφιέρωσε στην αγαπημένη του ερμηνεύτρια, τη σοπράνο Ελίζαμπεθ Σούμαν, και στον σύζυγό της, μαέστρο Καρλ Άλβιν, υποδηλώνοντας έτσι ότι η εκτέλεση από γυναικεία φωνή ήταν εξίσου επιθυμητή.

"Ihre Augen - Τα Μάτια της

"Τα καμπύλα σου φρύδια, ω αγαπημένη,

είναι κιόσκια του Παραδείσου. Κάτω απ’ αυτά,

κατοικούν χαμογελώντας

οι υπέροχοι άγγελοι των ματιών σου.

Η λαμπρότητα, που' χει απλωθεί σ' όλο τον κόσμο,

πηγάζει απ’ αυτούς τους αγγέλους,

που έφεραν τη λάμψη μαζί τους

από τα λιβάδια του Παραδείσου"

4. Η μουσική του αμερικανοαρμένιου, Άλαν Χοβχάνες διαπνέεται από έναν έντονα μυστικιστικό χαρακτήρα, όπου η πνευματικότητα και ο λυρισμός αποτελούν βασικά εκφραστικά μέσα. Επηρεασμένος βαθιά από τη μουσική παράδοση της Ανατολής και την ποιητική γλώσσα της Περσίας, ο συνθέτης δημιουργεί έργα που μοιάζουν με προσευχή ή στοχασμό, γεφυρώνοντας τον ήχο με το εσωτερικό βίωμα.

Η γνωριμία του με την ποίηση του σπουδαίου Χαφέζ οδήγησε στη σύνθεση του έργου "Love Songs of Hafiz, Op. 33. Πρόκειται για μια σειρά από οκτώ τραγούδια, με κείμενα γραμμένα από τον ίδιο τον Χοβχάνες.Ο Χοβχάνες δεν προχωρά σε άμεση μελοποίηση ή μετάφραση των ποιημάτων του Χαφέζ, αλλά αντλεί έμπνευση από τη λυρική και μυστικιστική αύρα του έργου του, την οποία μεταπλάθει σε μια προσωπική και δημιουργική μουσική πρόταση.

Το πρώτο τραγούδι έχει τίτλο "Hafiz, Like Lord Krishna Darting - Χαφέζ, σαν τον Κρίσνα, τον χορευτή των ουρανών". Απεικονίζει τη σύνδεση ανάμεσα στην αιώνια σοφία και τη θεϊκή γοητεία του Χαφέζ με την εκστατική και παιχνιδιάρικη φύση του θεού Κρίσνα, φωτίζοντας την αρμονία μεταξύ ανθρώπινου και θείου μέσα από την ποίηση και το μυστικισμό.

"Χαφέζ, σαν τον Κρίσνα, τον χορευτή των ουρανών,

ξεφεύγει παιχνιδιάρικα από τη μοίρα και τη λογική,

με μάτια που λάμπουν σαν αστέρια στο σκοτάδι,

και ένα χαμόγελο που μαγεύει την ψυχή και το πνεύμα.

Όπως ο Κρίσνα παίζει με τη φλογερή του φλογέρα,

έτσι και ο Χαφέζ παίζει με τις λέξεις,

συλλαμβάνοντας την αγάπη και την ελευθερία,

εκεί όπου ο κόσμος συναντά το άπειρο.

Είναι το πνεύμα που χορεύει ανάμεσα στα σύννεφα,

η φωνή που ψιθυρίζει μυστικά στην καρδιά των ανθρώπων,

και το φως που διαλύει το σκοτάδι της απιστίας,

φέρνοντας γαλήνη σε κάθε ψυχή που τον ακούει"

Ένα μικρό απόσπασμα μπορείτε να ακούσετε εδώ.

(Οι αποδόσεις των ποιημάτων στα ελληνικά είναι δικές μου από την αγγλική τους μετάφραση)

Παλαιότερο κείμενο για τον Χαφέζ διαβάστε εδώ.