"Dybbuk": Το μουσικό ταξίδι του Μπερνστάιν στις εβραϊκές ρίζες του...

Ο Λέοναρντ Μπέρνσταϊν υπήρξε μια από τις πιο εμβληματικές μορφές της αμερικανικής μουσικής του 20ού αιώνα. Συνθέτης, μαέστρος, πιανίστας και παιδαγωγός, άφησε ανεξίτηλο αποτύπωμα στη συμφωνική μουσική, την όπερα, το μουσικό θέατρο και την εκπαίδευση. Οι εβραϊκές του ρίζες έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του και του καλλιτεχνικού του οράματος.

Γεννημένος στη Μασαχουσέτη από Εβραίους μετανάστες γονείς από την Ουκρανία, μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον βαθιά επηρεασμένο από την εβραϊκή πίστη και παράδοση. Ο πατέρας του, Σάμιουελ Μπέρνσταϊν, ήταν ενεργό μέλος της εβραϊκής κοινότητας και αυτό διαμόρφωσε τον Λένι ως άνθρωπο, αλλά και ως καλλιτέχνη.

Η μουσική του Μπέρνσταϊν συχνά αντλούσε έμπνευση από την εβραϊκή πνευματικότητα και τη μυστικιστική παράδοση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η σύνθεση του 1974, ενός ιδιαίτερου μπαλέτου βασισμένου σε εβραϊκό θρύλο για την περιπλανώμενη ψυχή, με τίτλο "Dybbuk".

Ο Μπέρνσταϊν είχε διαβάσει το θεατρικό έργο του Λευκορώσου συγγραφέα και λαογράφου Shlomo Ansky με τον ίδιο τίτλο, που πραγματεύεται το ομώνυμο δαιμόνιο, το dybbuk, μια ταραγμένη ψυχή που εισέρχεται στο σώμα ενός ζωντανού ανθρώπου αναζητώντας εκδίκηση. Στην υπόθεση του μπαλέτου, μια νεαρή νύφη κυριεύεται από το πνεύμα του αγαπημένου της, ο οποίος πεθαίνει από θλίψη όταν ο πατέρας της αθετεί τη συμφωνημένη γαμήλια ένωση. Το πνεύμα του γίνεται dybbuk και επιστρέφει, κυριεύοντας το σώμα της γυναίκας.

Ο Μπέρνσταϊν, επηρεασμένος από τη Καμπαλιστική παράδοση, ενσωμάτωσε στο έργο αυτό στοιχεία αριθμολογίας, καθώς στην Καμπάλα οι αριθμοί θεωρούνται φορείς θεϊκής, κρυφής γνώσης. Πίστευε ότι οι αριθμοί δόθηκαν στους Ιουδαίους από τον ίδιο τον Θεό και αντιστοιχούν σε παγκόσμιες αρχές -από τους συνδυασμούς τους εξαρτάται η ζωή και το μέλλον. Αυτή η εσωτερική μαθηματική και θεοσοφική προσέγγιση μεταφέρθηκε στη μουσική δομή του "Dybbuk", δίνοντας ένα έργο σύγχρονης συνθετικής γραφής, βαθιάς μυστικιστικής και αποκρυφιστικής χροιάς.

Η παρτιτούρα του "Dybbuk" μαρτυρά την ευρηματικότητα και τη φαντασία του Μπέρνσταϊν. Η αρμονία και η ενορχήστρωση συνδυάζονται σε έναν μοναδικό, υπνωτιστικό ήχο, γεμάτο πάθος αλλά και "υπολογισμούς". Στο έργο ενσωματώνονται λαϊκά μοτίβα, λειτουργικές φόρμες και ψαλμωδίες της εβραϊκής μουσικής παράδοσης, αποτίοντας φόρο τιμής στις ρίζες του.

Αν και κοσμικός στο φρόνημα και με έντονη κοινωνική και πολιτική δράση, ο Μπέρνσταϊν δεν απομακρύνθηκε ποτέ από την πνευματική του καταγωγή. Ήταν πάντα περήφανος για την εβραϊκή του ταυτότητα και συχνά την ανήγαγε σε κινητήριο δύναμη της καλλιτεχνικής του δημιουργίας. Δεν υπήρξε μόνο ένας σπουδαίος μουσικός, αλλά και ένας αυθεντικός φορέας του εβραϊκού πνεύματος, της αναζήτησης, του μυστικισμού, της έκστασης και της ανάγκης για βαθύτερη κατανόηση του κόσμου.

Leonard Bernstein: "Dybbuk":

Το κείμενο γράφτηκε στη μνήμη του σπουδαίου μουσικανθρώπου.Πέρασε στην αιωνιότητα στις 14 Οκτωβρίου του 1990. Είναι θαμμένος στην κορυφή του Battle Hill, το ψηλότερο σημείο στο Μπρούκλιν... Ο πρωτοποριακός συνθέτης, μαέστρος και πιανίστας, ο καλλιτέχνης που άλλαξε το πρόσωπο του μουσικού θεάτρου, που ηγήθηκε της Φιλαρμονικής της Νέας Υόρκης σε περισσότερες από 1.200 παραστάσεις, πέθανε στο διαμέρισμά του από ανακοπή καρδιάς, ενώ 5 μέρες νωρίτερα, στις 9 του ίδιου μήνα είχε ανακοινώσει την αποχώρησή του από το πόντιουμ...Ήταν 72 χρονών...

Την ημέρα της κηδείας στους δρόμους του Μανχάταν όλοι περπατούσαν σκυθρωποί και στενοχωρημένοι για την απώλειά του. Οι εργάτες οικοδομών δε, καθώς περνούσε μπρος τους η επικήδεια πομπή, έβγαζαν το καπέλο τους, έσκυβαν το κεφάλι, υποκλίνονταν στο σπουδαίο τέκνο της Αμερικής, τον αποχαιρετούσαν με δάκρυα στα μάτια, φωνάζοντας: "Αντίο, Λένι!"