Γιαν Λίφενς: ο καμβάς που αντηχεί μουσική της Χρυσής Ολλανδικής Εποχής...

Jan Lievens: "The Violin Player"

Ανάμεσα στους σημαντικότερους εκπροσώπους της Ολλανδικής Χρυσής Εποχής, ξεχωρίζει η μορφή του γεννημένου στις 24 Οκτωβρίου 1607, Γιαν Λίφενς, ενός εικαστικού καλλιτέχνη, που η μοίρα τον έδεσε στενά με τον μεγάλο Ρέμπραντ.

Jan Lievens

Γεννημένοι και οι δύο στο Λέιντεν, οι νεαροί ζωγράφοι μοιράστηκαν εκτός από τον τόπο καταγωγής και την εποχή τους, τους ίδιους δασκάλους και για αρκετά χρόνια, το ίδιο εργαστήριο. Η φιλία και η καλλιτεχνική τους συνύπαρξη δημιούργησαν έναν δημιουργικό ανταγωνισμό που οδήγησε και τους δύο σε νέα ύψη έκφρασης και τεχνικής.
Ο Λίφενς υπήρξε παιδί-θαύμα. Ήδη σε ηλικία 12 ετών είχε μαθητεύσει κοντά στον Πίτερ Λάστμαν, ενώ από νεαρή ηλικία ανέπτυξε προσωπικό ύφος, δραματικό και πλούσιο σε φωτοσκίαση, προοιωνίζοντας το ύφος του ώριμου Ρέμπραντ. Κατά τη διάρκεια της καριέρας του εργάστηκε στο Λονδίνο, στις Βρυξέλλες και στην Αμβέρσα, δημιουργώντας εντυπωσιακά πορτρέτα, ιστορικές σκηνές και βιβλικές απεικονίσεις.

Σήμερα, με αφορμή τη γενέθλια επέτειο του εμβληματικού καλλιτέχνη απολαμβάνουμε το εικαστικό του: "The Violin Player", φιλοτεχνημένο γύρω στο 1625, ένα αριστούργημα της Ολλανδικής Χρυσής Εποχής που συνδυάζει την τεχνική αριστεία με την εκφραστική ένταση.

Jan Lievens: "The Violin Player", λεπτομέρεια

Στο έργο του Λίφενς, ο βιολιστής, απόλυτα αφοσιωμένος, κουρδίζει το βιολί του, προετοιμαζόμενος για την επικείμενη συναυλία. Φοράει κοστούμι εποχής από γυαλιστερό ριγωτό ύφασμα, ενώ ο καλλιτέχνης αποδίδει μαεστρικά τις αντανακλάσεις του φωτός, προσδίδοντας αίσθηση κίνησης. Το καπέλο με φτερό και η βελούδινη κουρτίνα πίσω του δημιουργούν ένα πλούσιο, ζεστό φόντο, ενώ οι πτυχώσεις του λευκού δαντελένιου πουκαμίσου συνταιριάζονται χρωματικά με τις λευκές σελίδες της παρτιτούρας. Οι γρήγορες αλλά προσεκτικές πινελιές του Λίφενς αποτυπώνουν υφή, φως και σκιές, δημιουργώντας τη στιγμή της ζωντανής προσμονής, όπου μουσική και εικόνα ενώνονται σε απόλυτη αρμονία.

Jan Pieterszoon Sweelinck

Αν και η ταυτότητα της μουσικής σύνθεσης δεν καταγράφεται, μπορούμε να φανταστούμε ότι ο βιολιστής μελετά έργο κάποιου διάσημου συνθέτη της εποχής του, όπως του συνονόματου, Jan Pieterszoon Sweelinck, γνωστού ως ο "Ορφέας του Άμστερνταμ".

Ο Sweelinck, συνθέτης, οργανίστας και δάσκαλος της Αναγέννησης, ξεχώρισε για την τεχνική του δεξιοτεχνία, την εκφραστικότητα και τις καινοτόμες φαντασίες και φούγκες για όργανο, επηρεάζοντας σημαντικά μελλοντικούς συνθέτες, όπως ο Γ.Σ.Μπαχ.
Οι σύνθεσεις του, με αποκορύφωμα την "Fantasia Cromatica, SwWV 258", συνδυάζουν χρωματικές κλίμακες, πλούσια πολυφωνία και σύνθετες διακοσμήσεις, καθιστώντας τον έναν από τους πιο σημαντικούς μουσικούς της Χρυσής Ολλανδικής Περιόδου.

Η "Fantasia Cromatica" θεωρείται το πιο διάσημο έργο του Jan Pieterszoon Sweelinck. Συντέθηκε γύρω στο 1600 για όργανο, αλλά έχει διασκευαστεί και για βιολί, καθώς και για κουαρτέτο εγχόρδων. Πρόκειται για μια φαντασία σε τρία μέρη, που ξεχωρίζει για την έντονη χρήση της χρωματικής κλίμακας(στην οποία η σειρά των φθόγγων προχωρά ανά ημιτόνιο), γεγονός που την καθιστά ιδιαίτερα εκφραστική και δυναμική.

Η σύνθεση αποτελεί εμβληματικό δείγμα της περιόδου και λειτουργεί ως γέφυρα ανάμεσα στην Αναγέννηση και το Μπαρόκ, συνδυάζοντας πολυφωνία, πλούσιες διακοσμήσεις και ελευθερία στη φαντασία του εκτελεστή. Επηρέασε σημαντικά μελλοντικούς συνθέτες, όπως ο Γ.Σ.Μπαχ ο οποίος εμπνεύστηκε για να δημιουργήσει τη δική του "Χρωματική Φαντασία και Φούγκα". 

Και καθώς φανταζόμαστε τον ήχο της "Χρωματικής Φαντασίας" να αντηχεί στον χώρο, επιστρέφουμε με θαυμασμό στον κόσμο που δημιούργησε ο Γιαν Λίφενς, τη στιγμή που ο βιολιστής είναι απόλυτα αφοσιωμένος στην προετοιμασία της συναυλίας. Ο Λίφενς καταφέρνει να ενώσει στο ίδιο καμβά τη ζωντάνια της καθημερινής πραγματικότητας με την ποιητική ένταση της μουσικής. Μέσα από τον κόσμο που απεικονίζει, νιώθουμε την ίδια ζωντάνια και εκφραστικότητα που ο Sweelinck μετέδιδε στη μουσική του, υπενθυμίζοντάς μας ότι η τέχνη, είτε με πινέλο είτε με ήχο, αποτελεί έναν διάλογο ανάμεσα στην ανθρώπινη ψυχή και την ομορφιά που την περιβάλλει...

J.P. Sweelinck: "Fantasia Cromatica, SwWV 258", διασκευή για Κουαρτέτο Εγχόρδων