Σιμανόφσκι – Χαφέζ: Η ανομολόγητη γλώσσα του "πόθου"...

Γεννημένος σαν σήμερα, 3 Οκτωβρίου 1882, ο Κάρολ Σιμανόφσκι, θεωρείται ο ιδρυτής της σύγχρονης πολωνικής σχολής και ο σημαντικότερος, μετά τον Σοπέν, Πολωνός συνθέτης. 

Στην αρχή της καριέρας του επηρεάστηκε από το νεορομαντισμό των Βάγκνερ και Ρίχαρντ Στράους, αλλά και το ιδιαίτερο ύφος του Σκριάμπιν, ώσπου ήρθε σε επαφή με τα πρωτοποριακά ρεύματα της μουσικής των Στραβίνσκι, Ντεμπισί και Ραβέλ και εντυπωσιασμένος υιοθέτησε ένα ιμπρεσιονιστικό στυλ, το οποίο εμπλούτισε με παραδοσιακές μελωδίες της πατρίδας του, δημιουργώντας έτσι τον προσωπικό του τρόπο έκφρασης που όρισε το πλαίσιο εξέλιξης της πολωνικής μουσικής του 20ου αι.


Το έργο του χαρακτηρίζεται από πολυπολιτισμική επιρροή, αισθητικό ραφινάρισμα και βαθύ ενδιαφέρον για τη μυστικιστική ποίηση, ιδιαίτερα της Ανατολής. 

Σε αυτό το πλαίσιο, η σχέση του με την ποίηση του Πέρση μυστικιστή Χαφέζ είναι ξεχωριστή και καθοριστική για μια σημαντική μερίδα του έργου του. Ο συνθέτης βρήκε στον Χαφέζ ένα σύμπαν αισθησιασμού, πνευματικής μέθης και υπερβατικής αγάπης. Η ποίηση του Xαφέζ είναι γεμάτη αντιθέσεις: έρωτας και Θεός, κρασί και προσευχή, σάρκα και ψυχή, αντιθέσεις που αντανακλούν και τον εσωτερικό κόσμο του Σιμανόφσκι. Στη δική του Ανατολή, ο συνθέτης ανακάλυψε την απελευθέρωση από τα ασφυκτικά και συντηρητικά ευρωπαϊκά σχήματα.

Ο Σιμανόφσκι ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με τα κείμενα του Ανατολίτη ποιητή σε έναν τόμο που ανακάλυψε στη Βιβλιοθήκη της Βιέννης. Η ανακάλυψη αυτή φαίνεται πως απελευθέρωσε μια έκρηξη δημιουργικότητας μέσα του. Τόσο έντονος ήταν ο ενθουσιασμός και η συγκίνησή του από τη γνωριμία με την ποίηση του Χαφέζ, που σημειώνει στο σημειωματάριό του:
"Ο ίδιος ο Αλλάχ τον έφερε στα χέρια μου. Νομίζω ότι αυτά τα κείμενα είναι ιδανικά..."

Δύο κύκλοι τραγουδιών του Σιμανόφσκι βασίζονται στην ποίηση του Χαφέζ: τα έργα Οpus 24 και Οpus 26, γραμμένα το 1911 και το 1914, αντίστοιχα.

Ο πρώτος κύκλος, "Love Songs of Hafiz, Op. 24", περιλαμβάνει έξι τραγούδια για φωνή και πιάνο, εκ των οποίων τρία ενορχηστρώθηκαν αργότερα και ενσωματώθηκαν στο Op. 26, μαζί με πέντε νέα τραγούδια.

Οι στίχοι είναι σε γερμανική ελεύθερη απόδοση του Hans Bethge, και περιστρέφονται γύρω από θέματα όπως ο πόθος, η μέθη της αγάπης, ο θάνατος, η ομορφιά της νύχτας και το κρασί ως σύμβολο θεϊκής ένωσης. Ο Σιμανόφσκι δεν αντιμετώπισε τον Χαφέζ μόνο ως ποιητή, αλλά ως πύλη σε μια εναλλακτική κοσμοαντίληψη. Μέσα από τον περσικό μυστικισμό ανακάλυψε έναν τρόπο να εκφράσει το άρρητο, το βαθιά εσωτερικό. Βρήκε έναν ερωτισμό αδιαίρετο, πνευματικό και σαρκικό ταυτόχρονα. Βρήκε ένα μονοπάτι έκφρασης ελεύθερης και, κυρίως, απαλλαγμένης από ενοχή.
Η ποίηση του Χαφέζ του προσέφερε μια άλλη "πατρίδα", πέρα από γεωγραφικά σύνορα, μια πατρίδα του πνεύματος και των αισθήσεων.

Η μουσική γλώσσα του Σιμανόφσκι σε αυτούς τους κύκλους είναι εξωτική, λυρική και αισθησιακή, με έντονα χρωματικές αρμονίες, επηρεασμένες από τον Ντεμπυσσύ και τον Ραβέλ, αλλά και τον μυστικισμό του Σκριάμπιν.

Απολαμβάνουμε το πρώτο ποίημα του κύκλου Op. 24, "Πόθοι", στην ορχηστρική του εκδοχή, όπως εντάχθηκε αργότερα στο Op. 26.

"Μακάρι να ήμουν λίμνη καθάρια του πρωινού

κι εσύ, ο ήλιος, που καθρεφτίζεται μέσα της.

Μακάρι να ήμουν πηγή στα βάθη ενός λιβαδιού

κι εσύ το λουλούδι, που σκύβει να γελάσει μέσα της.

Μακάρι να ήμουν αγκάθι πράσινο πάνω στον θάμνο

κι εσύ το ρόδο, που γύρω του φωτίζει κατακόκκινο.

Μακάρι να ήμουν ένας κόκκος μικρός στην άμμο

κι εσύ το πουλί, που γρήγορα, γρήγορα τον τσιμπολογά!"

Ο Σιμανόφσκι δεν μελοποιεί απλώς το ποίημα του Χαφέζ. Δημιουργεί ένα μουσικό πορτρέτο του πόθου, σαρκικού και πνευματικού, τρυφερού και απελπισμένου, αισθησιακού και εξιδανικευμένου.
Το τραγούδι ολοκληρώνεται απαλά, χωρίς κορυφώσεις, υποδηλώνοντας πως η ένωση δεν συντελείται, αλλά παραμένει επιθυμία.

Karol Szymanowski, "Love Songs of Hafiz, Op. 26: I. Wünsche"

Παλαιότερα κείμενα για τον Σιμανόφσκι μπορείτε να διαβάσετε εδώ, εδώ και εδώ.