Μενέλαος Παλλάντιος: "Ελλάς 1940"...

Ήταν καταμεσής της Κατοχής, στις αρχές του 1942, όταν ο σπουδαίος Έλληνας συνθέτης Μενέλαος Παλλάντιος ολοκλήρωνε το συμφωνικό του ποίημα με τον μυστικό τίτλο "Ελλάς 1940". 

Ήταν τα χρόνια της απόγνωσης και της σιωπής, τότε που η Ελλάδα στέναζε κάτω από τη βαριά σκιά της πείνας και της σκλαβιάς. Μέσα σε κείνη την κόλαση, ο Παλλάντιος αναζητά μέσα από τη μουσική του ένα φως, μια πνευματική έξοδο, μια προσευχή. 

Το έργο του είναι μια συγκλονιστική αλληγορία για την πορεία του ελληνικού λαού..."Από την ταπείνωση και τον πόνο, από τη δοκιμασία και την καρτερία, ως τη λύτρωση και τον τελικό θρίαμβο", όπως ο ίδιος θα δήλωνε αργότερα.

Η πρώτη παρουσίαση του έργου έγινε στο θέατρο Ολύμπια τον Απρίλη του 1943, με τον αλληγορικό τίτλο -που διατηρείται έως σήμερα-, "Προσευχή στην Ακρόπολη". 

Ο συνθέτης, γνωρίζοντας πως κάθε ρητή αναφορά στην εθνική αντίσταση ήταν επικίνδυνη, επέλεξε να καλύψει το έργο του με τον πέπλο του συμβολισμού. Η "Ακρόπολη" δεν είναι απλώς ο ιερός βράχος των Αθηνών. Είναι το άσβεστο σύμβολο του ελεύθερου πνεύματος, ο βωμός της ψυχής όπου μπορούσε να κατατεθεί η τελευταία ελπίδα για τη "Μεγάλη Ιδέα και τον οραματιζόμενο Θρίαμβο".

Η μουσική του έργου ακολουθεί μια πορεία βαθιά εσωτερική, σαν εξομολόγηση ενός λαού. Η αρχή ακούγεται σκοτεινή, δηλώνοντας την περίοδο υποδούλωσης. Ενα χορικό αναδύεται δειλά, σαν ικεσία ή παράκληση, και ξαφνικά διακόπτεται βίαια από τα χάλκινα, που εισβάλλουν με μια φράση απειλητική, σαν κραυγή εξουσίας. Έπειτα, σιωπή...και πάλι ο πόνος, η σκλαβιά, η συντριβή. Από τη σιωπή αυτή ξεπηδά το βασικό μουσικό θέμα, θρηνητικό και βαθιά ανθρώπινο, που το αγγλικό κόρνο αποδίδει με λυγμό. Το θέμα αυτό μεταφέρεται στα έγχορδα, διαμορφώνεται σε κανόνα στα πνευστά και σταδιακά γίνεται ο ζωντανός κορμός ολόκληρου του έργου.

Γύρω απ' αυτό το κεντρικό μουσικό μόρφωμα υφαίνονται δευτερεύοντα θέματα, λεπτές ηχητικές αποχρώσεις και ρυθμικές μεταπτώσεις, που δημιουργούν μια ατμόσφαιρα διαρκούς εξέλιξης και εσωτερικής έντασης. Μέσα απ' αυτή τη μουσική πάλη αναδύεται μια νέα φράση σε ρυθμό 5/4, ταραγμένη, αλλά με μια επίφαση ηρεμίας, μια στιγμή περισυλλογής πριν από τη λύτρωση. Το μοτίβο της αρχής επιστρέφει με ύφος αποφασιστικό, επιβλητικό, σαν να αφυπνίζεται η συλλογική ψυχή.

Η ελληνική σημαία μεταφέρεται για να υψωθεί

στην Ακρόπολη μετά την απελευθέρωση

Στο φινάλε, το αρχικό χορικό επανεμφανίζεται μεγαλοπρεπές, πλατύτερο, ντυμένο φως. Ο ήχος δυναμώνει σταδιακά, ανυψώνεται, σαν να διαλύονται τα δεσμά της νύχτας.
Είναι η προσευχή του ανθρώπου που αντέχει, η μουσική αποθέωση της ελπίδας.


Ο Παλλάντιος, μέσα από την "Προσευχή στην Ακρόπολη", δεν υμνεί μονάχα την πατρίδα. Υμνεί την ακατάβλητη δύναμη του ανθρώπινου πνεύματος. Εκείνη τη μυστική φλόγα που δεν σβήνει ποτέ, ακόμη κι όταν όλα γύρω μοιάζουν χαμένα. Μέσα στα πιο σκοτεινά χρόνια, στα χρόνια της ταπείνωσης και του φόβου, η μουσική του γίνεται μια πράξη πίστης, μια κραυγή που μεταμορφώνεται σε προσευχή, μια εσωτερική ανάταση που αρνείται να υποταχθεί στο σκοτάδι.

Η "Προσευχή στην Ακρόπολη" δεν είναι μόνο ένας ύμνος στην ελευθερία. Είναι η αποκάλυψη της πνευματικής αντοχής ενός λαού, η μουσική αναλαμπή της ελπίδας του. Ενός λαού που, παρά την οδύνη, συνεχίζει να αναζητά το φως και, τελικά, να το βρίσκει μέσα του.

M. Pallantios: "Greece 1940 - Prayer to the Acropolis":