"Automne": ο Γκαμπριέλ Φωρέ και η εσωτερική σιωπή του Οκτωβρίου...

"Autumn mood", Camille Pissarro

Υπάρχει κάτι στον Οκτώβριο που τον καθιστά μήνα εσωτερικής περισυλλογής.

Το καλοκαίρι έχει χαθεί οριστικά, η φύση μαραίνεται αθόρυβα, το φως μικραίνει και οι σκιές μεγαλώνουν.
Η καρδιά, άλλοτε ήσυχη κι άλλοτε ανήσυχη, αναμετριέται με τον χρόνο που περνά, με τις μνήμες, τις ήττες, με όσα έμειναν μισά...

Μέσα σ' αυτό το φθινοπωρινό τοπίο της ψυχής, υπάρχουν μελοποιήσεις που συντονίζονται σχεδόν υπαρξιακά με το πνεύμα του μήνα...συγκρατημένη θλίψη, ήπια νοσταλγία, ένα εσωτερικό βλέμμα προς τα περασμένα.

Όπως η σύνθεση "Automne - Φθινόπωρο" από τα "3 Chansons, Op. 18" του Γκαμπριέλ Φωρέ, ένα από τα πιο χαρακτηριστικά έργα του γαλλικού μελοποιημένου ρομαντικού ποιητικού λόγου (mélodie).
Γραμμένο το 1878, βασίζεται στο ομώνυμο ποίημα του Armand Silvestre, αγαπημένου ποιητή του Φωρέ, ο οποίος μελοποίησε αρκετά από τα έργα του.

"Φθινόπωρο με θολό ουρανό και σπαρακτικούς ορίζοντες,
γρήγορα ηλιοβασιλέματα και ωχρά ξημερώματα,
παρακολουθώ να περνούν, σαν χείμαρρος,
οι ποτισμένες με μελαγχολία, μέρες.

Πάνω στου πόθου τα φτερά ο νους μου ταξιδεύει,

- λες κι η ζωή να γύριζε απ’ την αρχή ξανά-

περιπλανιέται, ονειρικά, στους λόφους τους κρυμμένους,

που κάποτε γελούσαν τα πρώτα μου όνειρα.

Κάτω απ’ το φως του ήλιου των γλυκών αναμνήσεων,

ξαναανθίζουν μέσα μου τα πέταλα της μνήμης

κι απ’ τη σιγή της καρδιάς αναβρύζουν στα μάτια

δάκρυα που είχα ξεχάσει στα είκοσί μου χρόνια"

Camille Pissarro: "Autumn à Éragny"

Tο ποίημα "Automne" μιλά για την υπαρξιακή μελαγχολία που συνοδεύει το φθινόπωρο, τον εσωτερικό χρόνο που επιβραδύνει, τις μέρες που περνούν "σαν χείμαρρος", φορτωμένες συναισθηματικά βάρη, νοσταλγία, αποχαιρετισμούς και ήρεμες αποδοχές.

Ο Φωρέ επιλέγει την τονικότητα της σι ελάσσονας, την οποία θεωρούσε ιδανική για την απόδοση του φθινοπωρινού τοπίου και της συναισθηματικής εξασθένησης. Ο ίδιος είχε δηλώσει πως ο συγκεκριμένος τόνος "κουβαλάει την ψυχρότητα της βροχής και τη θέρμη μιας χαμένης ανάμνησης".

Η πιανιστική συνοδεία είναι ρευστή, κυματιστή, με αρπισμούς και σπασμένα ακόρντα που θυμίζουν φύλλα που πέφτουν, στάλες βροχής ή την ακαθόριστη κίνηση των σκέψεων σε ώρα περισυλλογής.
Η φωνητική γραμμή είναι ευγενικά μελωδική, με εκφραστικές φράσεις που τονίζουν τη νοσταλγική και παραιτημένη χροιά των στίχων.
Η αρμονία, χαρακτηριστικά "Φωρεϊκή", εναλλάσσεται ανάμεσα σε τρυφερές διαφωνίες και απαλές μετατροπίες, δημιουργώντας μια διακριτική ένταση, ποτέ υπερβολική, πάντα εσωτερική.

Το τραγούδι "Automne" δεν εκφράζει απλώς μια εύκολη, επιφανειακή λύπη. Δεν μιλά μόνο για την παρακμή της φύσης, αλλά και για το ξεθώριασμα του έρωτα, της νιότης, της επιθυμίας.
Καθώς το ακούς σε διαπερνά η αίσθηση ότι κάτι τελειώνει, με βαθύ συναίσθημα και μια ήρεμη, εσωτερική συγκίνηση, μακριά από κάθε έντονο δράμα.


Η μελοποίηση αυτή ανήκει στα πρώιμα έργα του Φωρέ, αλλά προοικονομεί την ώριμη, πιο εσωτερική του περίοδο. Ήδη από το "Op. 18", ο συνθέτης αποκαλύπτει την ικανότητά του να μετουσιώνει την ποίηση σε μουσική, με σεβασμό και λεπτότητα.
Η σύνθεση "Automne" θεωρείται από τις πιο επιτυχημένες γαλλικές mélodies του 19ου αιώνα, και αποτελεί σταθερό κομμάτι του ρεπερτορίου των λυρικών τραγουδιστών σε ρεσιτάλ, ιδίως εκείνων που ειδικεύονται στη γαλλική φωνητική μουσική.

Gabriel Faure: "Autumn"
Ερμηνεύει η Nathalie Stutzmann

Το κείμενο πλαισιώνεται από εικαστικά έργα του Καμίλ Πισαρό, ενός ζωγράφου που αποτύπωσε με ιδιαίτερο τρόπο φθινοπωρινά τοπία. 

Camille Pisarro: "Autumn morning mist"

Μέσα από τις εικόνες της φύσης, ο καλλιτέχνης μεταφέρει το αίσθημα του φθινοπωρινού στοχασμού και της εσωτερικής σιωπής, που αντανακλά το πνεύμα αυτής της εποχής. Στα έργα του αποτυπώνει με ευαισθησία την αλλαγή της φύσης και την ατμόσφαιρα του φθινοπώρου, χρησιμοποιώντας ζεστές, γήινες αποχρώσεις -καφέ, κίτρινο, κόκκινο και χρυσό- που υποδηλώνουν το φθινοπωρινό φως και τα μαραμένα φύλλα.

Ο Πισαρό συλλαμβάνει το απαλό φως που φιλτράρεται μέσα από τα σύννεφα, καθώς και την αίσθηση ηρεμίας πριν από το χειμώνα. Τα σύννεφα, η υγρασία και οι μαλακές σκιές αναδεικνύουν το ψυχρό αλλά και γλυκό συναίσθημα της εποχής. 

Η φύση στα έργα του Πισαρό δεν είναι απλώς φόντο, αλλά πρωταγωνιστής που ζωντανεύει τις αλλαγές των εποχών και τη βαθύτερη αίσθηση της μεταβατικής περιόδου. Με την τεχνική και την ευαισθησία του, ο Πισαρό αιχμαλωτίζει την ουσία του φθινοπώρου, μια εποχή γεμάτη μελαγχολία, γαλήνη και εσωτερικό στοχασμό, η οποία αντηχείται και στη μελωδία του Φωρέ στη σύνθεση "Automne", όπου μουσική και ποίηση ενώνονται για να εκφράσουν τη σιωπηλή, συγκρατημένη συγκίνηση του φθινοπωρινού περάσματος.