Παριζιάνικα καμπαρέ, θόρυβος, φασαρία...χορός... Χορός σε ρυθμό ξεσηκωτικό, που σου δίνει σιγουριά για ό,τι βάλει ο νους!! Εφόρμηση πάνω σ' ένα ανέμελο όνειρο, μια ατμόσφαιρα ξέγνοιαστη, που απολαμβάνεις, ευθυμείς, βροντογελάς με την ψυχή σου!! Τα κορίτσια εμφανίζονται στη σκηνή... Ξεκινούν... κι απ'το πρώτο λεπτό νοιώθεις το σκέρτσο , τη σπιρτάδα τους να σε παρασύρει, να σε εκτινάσσει !
Ανέμελο και ξέγνοιαστης ατμόσφαιρας, μέσα απ' τους χορευτικούς ρυθμούς της μπελ επόκ θα'ναι το μεσημέρι μας, φίλοι μου!
Αφορμή γι'αυτό δίνει ο Ζακ Όφενμπαχ, γάλλος συνθέτης και βιoλovτσελίστας ο οποίος γεννήθηκε στην Κολωνία της Γερμανίας σαν σήμερα, 20 Ιούνη το 1819.
Γιος του εβραϊκής καταγωγής, Ισαάκ Γιούντα Έμπερστ, σολίστα, βιβλιοδέτη, δάσκαλου μουσικής και συνθέτη, που καταγόταν από την πόλη Όφενμπαχ στην περιοχή του Μάιν γι' αυτό και ήταν γνωστός ως "der Offenbacher" . Σύμφωνα με τον ισχύοντα τότε νόμο, οι Εβραίοι έπρεπε να πάρουν τα κληρονομικά επώνυμα. Έτσι άλλαξε το όνομα του σε Όφενμπαχ, και ο γιος του πήρε το όνομα Jakob, το οποίο άλλαξε ο ίδιος σε Ζακ όταν εγκαταστάθηκε στη Γαλλία.
Ο Όφενμπαχ υπήρξε βιρτουόζος βιολοντσελίστας, ενώ ως συνθέτης επηρέασε με τη μουσική του την εξέλιξη της ελαφράς μουσικής στην Ευρώπη το 19ο αιώνα και ειδικότερα της οπερέτας και της κωμικής όπερας...
Υπήρξε δημοφιλής για το κομψό, ανάλαφρο στυλ των έργων του, στα οποία συχνά συνδύαζε τη σάτιρα και ψυχολογική εμβάθυνση στους χαρακτήρες.
Δίκαια ο Τζοακίνο Ροσίνι τον αποκαλούσε "μικρό Μότσαρτ στα Ηλύσια Πεδία"..
Παριζιάνικα καμπαρέ, λοιπόν έχει το μεσημεριανό μενού..., θόρυβο, φασαρία και φυσικά...χορό!
Πρόκειται για το καν-καν, θεατρικό χορό του 19ου αι. με χαρακτήρα θορυβώδη και άσεμνο, για τα μέτρα της εποχής του, που χορευόταν μόνο από γυναίκες. Υπάρχει η αντίληψη ότι προέρχεται από την Αλγερία, όμως η ονομασία του πιθανότατα είναι από έκφραση της αργκό της εποχής, που σήμαινε τη θορυβώδη και μπερδεμένη συζήτηση...
"Διαφημιστική αφίσα του Τουλούζ-Λοτρέκ για ένα θέαμα καν-καν στο Παρίσι"
Φλύαρος και σκανδαλώδης χορός το καν-καν, σε γρήγορο ρυθμό 2/4, απέκτησε μεγάλη δημοτικότητα με την εισαγωγή του το 1858 με μορφή θεατρικού χορού στην οπερέτα του Όφενμπαχ: "Ορφέας στον Άδη", μία από τις πιο λαμπρές δημιουργίες του συνθέτη, με θέμα εμπνευσμένο από την ελληνική μυθολογία, καθώς παρουσιάζει τους Ολύμπιους θεούς σαν ασύδοτους γλεντζέδες του Παρισιού του 19ου αι. με στόχο να σχολιάσει τα ήθη και την ανηθικότητα της αριστοκρατίας.
Ενθουσιώδης, χαρούμενος ρυθμός, που σε ξεσηκώνει να χορέψεις και να ξεφαντώσεις, ακόμα κι όταν σε καίει η λάβρα του θερινού μεσημεριού!
Toulouse-Lautrec: "Jane Avril dancing cancan"
Ο Όφενμπαχ μύησε το γαλλικό κοινό (και όχι μόνο) στην οπερέτα και ως μουσουργός έχει ταυτιστεί με το ανάλαφρο πνεύμα της, το ξεφάντωμα και τον ευδαιμονισμό της!...και με το Καν-καν του μάς κατευθύνει σε καλντερίμια χαράς και φαιδρότητας!
Jacques Offenbach: "Orpheus in the Underworld"-Can Can
Το μοτίβο από τον "καλπασμό στην κόλαση", όπως αλλιώς λέγεται το καν-καν, χρησιμοποιήθηκε και από τον Σαιν Σανς στο "Καρναβάλι των ζώων", ως μουσικό αστείο. Ο "Χορός των χελώνων" δεν είναι άλλος από το καν-καν του Όφενμπαχ σε πολύ αργό ρυθμό και με σοβαρό ύφος!!! Οι χελώνες αργά, πειθαρχημένα και με σοβαρότητα αρχίζουν το χορό... Ας ακολουθήσουμε τις φιγούρες και το βηματισμό τους...
[Με αφορμή τη γενέθλια επέτειο του Ιγκόρ Στραβίνσκυ, σαν σήμερα 17 Ιουνίου 1882, ένα πρώιμο έργο του, που ανακαλύφθηκε πρόσφατα]
Στο σπίτι του Κόρσακοφ(δεξιά) ενώ δίπλα του ο μαθητής του, Ιγκόρ Στραβίνσκι
Ο Ιγκόρ Στραβίνσκι θεωρούσε το έργο ως το καλύτερό του!
Είναι σύνθεση της νεότητάς του και γράφτηκε στη μνήμη του δασκάλου του, Ρίμσκι-Κόρσακοφ, που είχε πεθάνει το 1908. Τιτλοφορείται "Pogrebal'naya Pesnya" ή "Funeral Song" (ελληνιστί "Ελεγείο" και εκτελέστηκε μόνο μία φορά, το 1909, στο Ωδείο της Αγίας Πετρούπολης.
Όταν ο Στραβίνσκι είχε μεταναστεύσει στη Δύση, έχασε τα ίχνη των χειρογράφων που είχε αφήσει στο πατρικό του σπίτι και οι ειδικοί πίστευαν πως το "Ελεγείο" είχε καταστραφεί μετά τη Ρωσική Επανάσταση, κάτι, που είχε προκαλέσει τεράστια θλίψη στο συνθέτη... Ανακαλύφθηκε το 2014 από μια παρατηρητική βιβλιοθηκονόμο του Ωδείου της Αγίας Πετρούπολης που στην προσπάθειά της να οργανώσει τη μετακόμιση των αρχείων του Ωδείου, πρόσεξε το όνομα του συνθέτη σε μια χειρόγραφη παρτιτούρα.
Ο Στραβίνσκι είχε αποκαλέσει το έργο "το καλύτερο των έργων του πριν από το "Πουλί της φωτιάς" και το πλέον προχωρημένο σε ό,τι αφορά τις χρωματικές του αρμονίες". Πρόκειται για σύνθεση που αποκαλύπτει τη μουσική δύναμη του νεαρού μουσουργού, μια απροσμέτρητα γοητευτική μουσική με την οποία όχι μόνο τιμά τον δάσκαλο Κόρσακωφ, αλλά προσπαθεί να δείξει την ευγνωμοσύνη του για την προσοχή που εκείνος είχε επιδείξει στο πρόσωπό του, διδάσκοντάς τον. Μην ξεχνάμε πως ο Στραβίνσκι άρχισε μαθήματα σύνθεσης σχετικά αργά. Δεν ήταν ποτέ ένα παιδί-θαύμα και οι συνθέσεις του ενώ παρουσίαζαν μουσική καλαισθησία, υπολείπονταν σε πρωτοτυπία. Ο Ρίμσκι-Κορσάκοφ, διδάσκοντας τον Στραβίνσκι ιδιωτικά, επέδρασε στην ταχεία πρόοδό του, ωθώντας τον να πειραματιστεί χρησιμοποιώντας την ορχήστρα ώστε να δημιουργήσει την ηχητική παλέτα του.
Σήμερα οι αναλυτές διακρίνουν στο "Ελεγείο" Βαγκνερικές επιδράσεις και δη από τον κύκλο του "Δαχτυλιδιού".
Ο συνθέτης στην εισαγωγή του "Funeral Song" πλάθει μια μυστηριακή ατμόσφαιρα με "ομιχλώδεις" αρμονίες πάνω σε μια δυσοίωνη μελωδία. Στη συνέχεια ακούγεται ένα κομψό, γεμάτο ευγένεια θέμα από το κόρνο, που μετατοπίζεται στα τοξοτά, αλλά και σε όλα τα όργανα της ορχήστρας, καθώς κατά δήλωση του μουσουργού- προσπάθησε να οργανώσει "μία λιτανεία απ' όλα τα όργανα της ορχήστρας, που με τα σολιστικά περάσματά τους θα άφηναν στον τάφο του δασκάλου το στεφάνι τους με τη συνοδεία ψιθυριστών τρέμολο, ακριβώς όπως ακούγονται οι δονήσεις από τις μπάσες φωνές μιας χορωδίας".
Οι μελωδίες θυμίζουν ύμνους της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, ενώ ιδιότυπη "ορχηστρική λιτανεία" ολοκληρώνεται με παρεμβάσεις των χάλκινων πνευστών που παραπέμπουν στον Βάγκνερ.
Igor Stravinsky: "Pogrebal'naya Pesnya ή Funeral song" Valery Gergiev-Mariinsky Orchestra:
Το κείμενο στηρίχτηκε σε στοιχεία από: theguardian.com, newyorker.com, flash.gr
Η 16η Ιουνίου είναι η "Bloomsday" των Ιρλανδών. Μια μέρα γιορτής και μνήμης της ζωής του συμπατριώτη τους συγγραφέα, Τζέιμς Τζόυς. Στο Δουβλίνο και άλλες περιοχές της χώρας ξαναζωντανεύουν στιγμιότυπα από το δημοφιλές μυθιστόρημά του: "Οδυσσέας", τα οποία εκτυλίσσονται στις 16 Ιουνίου 1904. Ο Τζόυς επέλεξε τη συγκεκριμένη ημερομηνία, καθώς ήταν η ημερομηνία του πρώτου ραντεβού του με την αγαπημένη και μετέπειτα σύζυγό του, Νόρα Μπάρνακλ. Εκείνη ήταν η μέρα που συνευρέθηκαν ερωτικά, στη βόλτα τους στο Ρίνγκσεντ. Το όνομα "Bloomsday" προήλθε από τον ήρωα στον "Οδυσσέα", Leopold Bloom.
Ο Τζόυς γνώρισε τη Νόρα στις 10 Ιουνίου 1904. Εκείνος ήταν 22 κι εκείνη μόλις 19. Δούλευε ως καμαριέρα σε ξενοδοχείο απέναντι από το Τρίνιτι Κόλετζ. Τον γοήτευσε με το νωχελικό της βήμα, τα κοκκινόξανθα μαλλιά της και την περήφανη κορμοστασιά της. Την πλησίασε και της μίλησε. Συμφώνησαν να συναντηθούν στι 15 του ίδιου μήνα στην πλατεία. Όμως η Νόρα δεν κατάφερε να έρθει στο ραντεβού τους.
"Γύρισα σπίτι εντελώς αποκαρδιωμένος...Ελπίζω στη μεγαλοψυχία σου...Ας ορίσουμε μια νέα συνάντηση, αν δεν με έχεις ξεχάσει..", θα τής γράψει.
Τελικά συναντήθηκαν την επομένη, 16 Ιουνίου και η μέρα θα αποκτήσει τέτοια σημασία για τον Τζόυς, ώστε θα τοποθετήσει τη δράση του δημοφιλούς "Οδυσσέα" του μέσα στις 24 ώρες της, καθαγιάζοντάς την και εγκαθιστώντας τη στο εορτολόγιο των μεγάλων λογοτεχνικών επετείων, ως "Bloomsday". Η Νόρα υπήρξε ο πρώτος και μεγάλος έρωτας της ζωής του, η ισόβια σύντροφός του, η ιέρεια, η απλή καρδιά που τον σαγήνευσε με την άδολη χάρη της και τον φυσικό αισθησιασμό της, ένα "αγράμματο κι ανεπιτήδευτο κορίτσι, ένα γαλάζιο αγριολούλουδο που φυτρώνει ανάμεσα στα βάτα, φαινομενικά εύθραυστο, αλλά προικισμένο με τεράστια δύναμη επιβίωσης". "Υπήρξες για τη νεαρή ανδρική μου ηλικία, ό,τι και η ιδέα της Παρθένου Μαρίας για τα παιδικά μου χρόνια", τής γράφει. Η μοναξιά της, η προθυμία της να του χαρίσει απόλαυση εκείνη την πρώτη νύχτα σφραγίζουν ένα απόσπασμα από τον "Οδυσσέα".
Στο βιβλίο "Γράμματα στη Νόρα" διαβάζουμε:
"25 Οκτωβρίου 1909
Αγαπημένο εσύ παράξενο κοριτσάκι, ποτέ δεν θα κουραστώ από σένα[...] Είσαι η μόνη μου αγάπη. Βρίσκομαι ολοκληρωτικά υπό την εξουσία σου[...]
Και τώρα, μικρό μου κακοδιάθετο, κακότροπο υπέροχο κοριτσάκι, υποσχέσου μου ότι δεν θα κλαις αλλά θα μου δίνεις κουράγιο να συνεχίσω τη δουλειά μου εδώ. Θα ήθελα να πας να δεις τη "Μαντάμ Μπατερφλάι" και να με σκέφτεσαι όταν ακούσεις τις λέξεις "Un bel di". Κράτα τα γράμματά μου μόνο για σένα, ακριβή μου. Είναι γραμμένα μόνο για σένα"
Jim
Να θυμίσουμε πως ο Τζόυς προερχόταν από μια οικογένεια, που αγαπούσε τη μουσική. Η μητέρα του έπαιζε πιάνο κι ο πατέρας του υπήρξε χορωδός. Ο ίδιος δε, είχε ωραία φωνή τενόρου, έπαιζε πιάνο και κιθάρα, ήταν προικισμένος με εξαίρετο αυτί και συνέθετε ερασιτεχνικά. Ήταν λάτρης κυρίως της όπερας...
Δύο μέρες αργότερα ξαναγράφει στη Νόρα, πάλι αναφερόμενος στην ίδια όπερα του Τζάκομο Πουτσίνι...
"27 Οκτωβρίου 1909
Λατρεμένη μου, απόψε ο παλιός πυρετός του έρωτά μου άρχισε να ξαναξυπνάει μέσα μου. Είμαι ένα ζηλιάρης, μοναχικός, ανικανοποίητος άντρας. Το βράδυ που πήγαμε στην "Μαντάμα Μπατερφλάι" μου φέρθηκες με χοντροκοπιά. Το μόνο που ήθελα ήταν ν’ ακούσω αυτήν την όμορφη, ευαίσθητη μουσική συντροφιά μ’ εσένα. Ήθελα να νιώσω την ψυχή σου να σκιρτά από πόθο και λαχτάρα όπως η δική μου, όταν η ηρωίδα τραγουδάει τη ρομάντζα της ελπίδας της Un bel di στη δεύτερη πράξη: "Μια μέρα, μια μέρα θα δούμε μια στήλη καπνού να ανεβαίνει στον ορίζοντα από τη θάλασσα, μακριά: τότε το πλοίο θα φανεί..[...] Σ' αγαπάω βαθιά και ειλικρινά, Νόρα. Δεν υπάρχει ούτε ένα μόριο της αγάπης μου, που να μη σου ανήκει..."
Να θυμίσουμε πως η "Μαντάμα Μπατερφλάι "είναι η όπερα που περισσότερο αγάπησε ο Πουτσίνι. Για να την γράψει μελέτησε τις μεταφράσεις ιαπωνικών μελωδιών γραμμένες στη Δυτική σημειογραφία, τις οποίες ενέταξε στην μουσική σύνθεση. Πολλές από τις πληροφορίες σχετικά με την ιαπωνικά έθιμα και τη μουσική της Ανατολής πήρε από τη γυναίκα του ιάπωνα πρέσβη στην Ιταλία, η οποία του τραγούδησε παραδοσιακά τραγούδια της πατρίδας της. Η ιστορία είναι βασισμένη στη "Madame Chrysantheme" του Γάλλου Πιερ Λοτί, που η θεατρική μεταφορά της από τον Ντέηβιντ Μπελάσκο, (παράσταση που είδε στο Λονδίνο ο Πουτσίνι), εντυπωσίασε το συνθέτη με τα εξωτικά σκηνικά της, μα και συγκίνησε με το στόρυ της νεαρής γκέισσας που αποφασίζει να αυτοκτονήσει όταν εγκαταλείπεται από τον αμερικανό αξιωματικό.
Η Geraldine Farrar στο ρόλο της Μπατερφλάι
Μοναδικά σπαρακτική η φημισμένη άρια "Un bel di, vedremo-Μια Όμορφη Μέρα, θα δούμε".
Μια Όμορφη Μέρα.. θα δούμε στον ορίζοντα
να υψώνεται μια στήλη καπνού
και τότε θα εμφανιστεί το καράβι…
Το κάτασπρο πλοίο θα μπεί στο λιμάνι
σαλπίζοντας τον χαιρετισμό του!
Βλέπεις; Βλέπεις που φτάνει;
Δεν θα κατέβω.. να τον προϋπαντήσω..
Όχι .. θα μείνω εδώ ψηλά στο λόφο
και θα περιμένω.. Θα περιμένω καιρό πολύ
η μακρά αναμονή δεν με στενοχωρεί...
Να, ξεπρόβαλε από το πλήθος
ένας άντρας, σα μια κουκίδα
φαίνεται από δω
να βαδίζει προς το λόφο
Μα ποιός να είναι, ποιός;
Κι όταν φτάσει
τάχα τι να πρωτοπεί;
Από μακριά θα με φωνάξει:
-Πεταλούδα!"
Θα ακούσουμε την άρια από μια Μπατερφλάι της εποχής του ερωτευμένου ζευγαριού, Τζέιμς και Νόρας, την πρώτη Μπατερφλάι της Μητροπολιτικής Όπερας της Ν.Υόρκης, το 1907, Geraldine Farrar, που συμπτωματικά ήταν γεννημένη την ίδια χρονιά με τον Τζέιμς Τζόυς:
Madame Butterfly- Un bel di, vedremo" / Geraldine Farrar:
(Οι αναφορές στις επιστολές του Τζόυς είναι από το βιβλίο "Τζέημς Τζόυς-Γράμματα στη Νόρα", εκδ. Πατάκη, μτφ.Κατ. Σχινά, σελ. 10, 11, 22, 73, 75)
Παλαιότερο κείμενο για τον James Joyce μπορείτε να διαβάσετε εδώ.
"Ο Grieg στο πιάνο συνοδεύει τη σύζυγό του", P.S. Krøyer-1898
Γεννήθηκε στις 15 Ιουνίου 1843 στο Μπέργκεν της Νορβηγίας, κι έχει καθιερωθεί στην καρδιά μας ως ο πιο λαϊκός, ρομαντικός συνθέτης, με την έμπνευσή του να αντλείται απ' την μουσική παράδοση της πατρίδας του, τους θρύλους και τα παραμύθια της. Πρόκειται φυσικά για τον Νορβηγό Edvard Grieg, που το 1867 ερωτεύτηκε και παντρεύτηκε την πρώτη του εξαδέλφη Νίνα Χάγκερουπ, λυρική σοπράνο, η οποία υπήρξε όχι μόνον η ερμηνεύτρια των τραγουδιών του αλλά και το βασικό στήριγμά του σε όποια μουσική του ιδέα και δημιουργία. Ο βαθύς έρωτάς του γι'αυτήν γέννησε μερικά από τα πιο τρυφερά και ευαίσθητα κομμάτια.
Ο Edvard και η Nina Grieg στο Troldhaugen
Με αφορμή λοιπόν, τη σημερινή γενέθλια επέτειο του, έρχομαι με μουσική πρόταση ποτισμένη λυρική διάθεση, ρομαντισμό, κι ευαισθησία.
Σημείο αναφοράς ο έρωτας του συνθέτη για τη Νίνα, αποδεικνύοντας πως η αγάπη τελικά είναι πάντα μοχλός δημιουργίας...
Στο Τρολτχάουγκεν, ένα ειδυλλιακό προάστιο κοντά στη γενέτειρά του, το Μπέργκεν, το ζευγάρι είχε ένα σπίτι, όπου τα καλοκαίρια πραγματοποιούσαν συναυλίες νέων καλλιτεχνών.
Το καλοκαίρι του 1892, που το ζεύγος Γκριγκ θα έκλεινε τα 25 χρόνια έγγαμου βίου, ο Εντβαρντ παρουσίασε ως δώρο στη γυναίκα του το πιανιστικό κομμάτι: "Bryllupsdag på Troldhaugen-Γάμος στο Τρολτχάουγκεν", που σήμερα αποτελεί μέρος των "Λυρικών κομματιών" του:
Το 1944 ο George Forrest παρουσιάζει την οπερέτα "Song of Norway", στην οποία αφηγείται τα
πρώτα χρόνια του Γκριγκ και τις προσπάθειές του να αναπτύξει μια αυθεντική νορβηγική εθνική μουσική. Ο συνθέτης μοιράζεται αυτά τα όνειρα με το φίλο του Nordraak και την αγαπημένη του ξαδέρφη, Νίνα. Για να πραγματοποιήσει το όνειρό του φεύγει στην Ιταλία και κινείται δίπλα σε φημισμένους λυρικούς τραγουδιστές... Η έμπνευση όμως δεν έρχεται... Ο ενθουσιασμός κι η λάμψη απουσιάζουν από κάθε τι που συνθέτει..
Έτσι, επιστρέφει στη Νορβηγία και την αγαπημένη του Νίνα και μόνο τότε πλημμυρίζεται από μουσικές ιδέες ... Ο έρωτας είναι εκείνος που θα σμιλεύσει τη φαντασία του και θα καθοδηγήσει την έμπνευσή του!
Στην οπερέτα ακούγονται πολλές γνωστές μελωδίες (από έργα του Γκριγκ προσαρμοσμένες από τον Φόρεστ), ανάμεσά τους ο Νορβηγικός Εθνικός Ύμνος, το περίφημο πιάνο κονσέρτο σε λα ελ., το Σκέρτσο σε Μι, ο 2ος Νορβηγικός χορός, μα και κείνο το κομμάτι που είχε χαρίσει ο συνθέτης στην Νίνα για την αργυρή τους επέτειο.
Το "Wedding in Troldhaugen" ακούγεται με τίτλο «Strange Music» και έχει τραγουδηθεί από τους James Melton, Bing Crosby, Nelson Eddy, Frank Sinatra... Όμως για μένα αποτελεί μια από τις συγκινητικότερες σκηνές της ομώνυμης ταινίας του 1970 «Song of Norway» του Andrew Stone με τους T. Maurstad και F. Henderson στους ρόλους του Γκριγκ και της Νίνας, αντίστοιχα:
Το παιχνίδι της γάτας με το ποντίκι ήταν η αρχή του θριάμβου... Κι όχι τόσο η εικόνα του γνωστού διδύμου κινουμένων σχεδίων "Τομ και Τζέρυ", όσο η μουσική τους περιπέτεια σε κείνο το θρυλικό "Cat Concert", όπου η 2η Ουγγρική Ραψωδία του Λιστ μάγεψε τον δίχρονο Λανγκ. Τα κινούμενα σχέδια κι η μεγαλόπρεπη, επιβλητική μελωδία του Λιστ ήταν σύμφωνα με τον Λανγκ η πρώτη επαφή του με τη δυτική μουσική, κάτι που τον οδήγησε στα τρία του χρόνια να ξεκινήσει μαθήματα πιάνου. Κοντά στα πέντε κάνει την πρώτη δημόσια εμφάνισή του και εντυπωσιάζει τους πάντες, που μιλούν για ένα μικρό βιρτουόζο του οργάνου, ένα παιδί-θαύμα!
Κερδίζει απανωτά σε μουσικούς διαγωνισμούς, όμως εννιάχρονος σε κάποιον απο αυτούς απορρίπτεται λόγω "έλλειψης ταλέντου"..., κάτι που θλίβει το μικρό Λανγκ σε άφθαστο βαθμό και απομακρύνεται από τη μουσική, κλείνεται στον εαυτό του και γίνεται απόμακρος. Την αλλαγή στη συμπεριφορά του παρατηρεί ο δάσκαλος μουσικής του σχολείου του.
Κάποια μέρα, αποφασισμένος να τον παρηγορήσει τον οδηγεί στην αίθουσα Μουσικής. Τον βάζει σε μια καρέκλα της πρώτης σειράς και κείνος κάθεται στο πιάνο... Αρχίζει να παίζει... Ηχεί μια γλυκιά, γνώριμη μελωδία.. Είναι το "Allegro moderato" από την Σονάτα σε Ντο του Μότσαρτ. Τα μάτια του εννιάχρονου Λανγκ φωτίζουν ξαφνικά... Όμως δεν κουνιέται από τη θέση του... Δειλιάζει ή εκστασιασμένος από τους μαγικούς ήχους αδυνατεί να κινηθεί; Ο δάσκαλος σηκώνεται αργά... Τον πλησιάζει και λέει: "Θα ήθελες να παίξουμε μαζί το δεύτερο μέρος;...Ήταν κάποτε το αγαπημένο σου..." Ο μικρός Λανγκ κάθεται στο σκαμπό του πιάνου με το δάσκαλο της μουσικής... Υψώνει τα μικροσκοπικά χεράκια του και τα τοποθετεί στη σωστή θέση του κλαβιέ. Αρχίζει να εκτελεί το Andante cantabile από τη δημοφιλή Μοτσάρτια Σονάτα! Eρμηνεύει με εξαιρετική τεχνική, αλλά κι απαράμιλλη εκφραστικότητα, κάτι που δεν συναντάς εύκολα σε έναν εκτελεστή της ηλικίας του. To αντάτζιο κομψό, απαιτεί λεπτότητα, έντονους χρωματισμούς και συναισθηματικές διακυμάνσεις, χωρίς όμως υπερβολές εντυπωσιασμού. Και κείνος καταφέρνει να αγγίξει τις πιο σπάνιες αποχρώσεις συναισθημάτων. Οι μουσικές φράσεις της σονάτας απαιτούν απόλυτη σαφήνεια, ισορροπία και καθαρότητα. Η γοητευτική μελωδία ρέει αβίαστα...
Είχε υπενθυμίσει στο μικρό κινέζο πιανίστα πόσο πολύ λάτρευε την Μουσική Τέχνη και το πιάνο! Οι ήχοι της είχαν λειτουργήσει σαν το μαγικό ραβδάκι μιας νεράιδας που μετατρέπει σε πραγματικότητα ό,τι τρελό έχει πλάσει η φαντασία...
Η πορεία του είναι γνωστή..., όπως γνωστός είναι ο ενθουσιασμός και το πάθος με το οποίο αιχμαλωτίζει το κοινό του! Μοιάζει σε αυτό στο είδωλό του, όπως έχει ο ίδιος κορυφαίος πιανίστας ομολογήσει, τον Φραντς Λιστ. Θυμόμαστε οι λάτρεις του το cd του με τίτλο "Lizst: My Piano Hero".
Μπορεί ο ήρωας του Λανγκ να είναι ο βιρτουόζος Λιστ, όμως σήμερα τον ακούμε σε κείνο το Αντάντε του Μότσαρτ, αιτία να επανέλθει στον "ίσιο" δρόμο, το δρόμο που ανοίχτηκε διάπλατα μπροστά του, γεμάτος επιτυχίες, δόξα, λαμπρότητα, φήμη και την αγάπη εκατομμυρίων ακροατών της κλασικής μουσικής στον κόσμο! Εξάλλου ο Μότσαρτ, όπως ο Λανγκ έχει πει, είναι ο μεγαλύτερος συνθέτης όλων, κι αν είχε τη δυνατότητα να συναντήσει κάποιον ανάμεσά τους, σίγουρα αυτός που θα διάλεγε θα ήταν ο σταρ Βόλφγκαγκ...
Happy Birthday, Lang Lang!!
(Γεννήθηκε σαν σήμερα, 14 Ιουνίου του 1982)
Wolfgang Amadeus Mozart: "Piano Sonata No. 10 in C major, K. 330"
Kείμενο για τον Lang Lang μπορείτε να διαβάσετε κι εδώ.
"St Anthony Preaching to the Fish", Paolo Veronese- Γκαλερία Μποργκέζε
Από τους σπουδαιότερους Αγίους της Καθολικής Εκκλησίας είναι ο Άγιος Αντώνιος της Πάδοβας, που γιορτάζεται σήμερα, 13 Ιουνίου. Γεννημένος στην Πορτογαλία, έδρασε στην Ιταλία, αρχικά με το Τάγμα των Αυγουστίνων και στη συνέχεια εντάχθηκε στο Τάγμα των Φραγκισκανών. Η διδασκαλία του παρότι απλή, ήταν ηχηρή για την καθολική πίστη. Ακόμα κι οι πιο αγράμματοι μπορούσαν να την καταλάβουν, γι' αυτό ο Πάπας Πίος ΧΙΙ έχρισε τον Αντώνιο ιεροκήρυκα της Εκκλησίας. Τον αποκαλούσαν δε, "σφυρί των αιρετικών". Η μεγάλη του προστασία ενάντια στα ψέματα και τις απάτες τους ήταν να προφέρει, απλά και αθώα, το όνομα της Παναγίας. Το ταλέντο του στη ρητορική και η αντοχή του στις δημόσιες αγορεύσεις ήταν σπουδαία! Ο θρύλος θέλει να έκανε 10.000 κηρύγματα στη διάρκεια της ζωής του και πως κατάφερνε με το λόγο του να λιώνει τις καρδιές και των πλέον αμαρτωλών.
Κάποτε βρέθηκε να κηρύττει στους αιρετικούς που δεν τον άκουγαν, ούτε τού έδιναν καθόλου σημασία. Τότε πήγε στην όχθη του ποταμού και άρχισε να ρητορεύει χωρίς να απευθύνεται σε κάποιον. Σύντομα όμως μαζεύτηκαν ψάρια, φιλοπερίεργα και ευγνώμονα όπως φαίνεται για όσα κήρυττε...
Ο Άγιος Αντώνιος της Πάδοβας ήταν αγαπημένος και προστάτης Άγιος του Γκυγιώμ Ντυφαί, αλλά και του Γκούσταβ Μάλερ. Τον ανακάλυψε 25χρονος όταν διάβασε την ποιητική συλλογή: " Des Knaben Wunderhorn - Το μαγικό κόρνο του αγοριού"... Ανάμεσα στα λυρικά ποιήματα της ανθολογίας υπήρχε και κείνο που αναφέρεται στο θρύλο για το κήρυγμα του Αντωνίου στα ψάρια.
Σύμφωνα με τον μαέστρο Μπρούνο Βάλτερ:
"Όταν διάβασε τα ποιήματα, ένιωσε σαν να βρήκε το σπίτι του. Όλα όσα τον συγκίνησαν ήταν εκεί: φύση, αγάπη, ο κόσμος των πνευμάτων, η χαρά της νιότης, η ευθυμία, το χιούμορ, η ευσέβεια... Ο Μάλερ βρήκε στον ανάλαφρο και γεμάτο αθωότητα κόσμο αυτών των ποιημάτων μία εξαιρετική πηγή έμπνευσης". Το έκτο τραγούδι της ανθολογίας τιτλοφορείται: "Το κήρυγμα του Αγίου Αντωνίου της Πάδοβας στα ψάρια" και αφηγείται το θρύλο... Όταν τα ψάρια ακούνε το θαυμαστό λόγο του πηδούν έξω από το νερό με ενθουσιασμό, αλλά όταν το κήρυγμα ολοκληρώνεται επιστρέφουν στους παλιούς τους τρόπους.
Αν και ο Μάλερ πρόσθεσε στην παρτιτούρα την ένδειξη "με χιούμορ", και πράγματι η ειρωνική του διάθεση είναι εμφανής, υποστήριξε πως υπήρχαν πιο σκοτεινές αποχρώσεις στη σύνθεση . Έκανε λόγο για χιούμορ που μοιάζει με πανικό, που προκαλεί περισσότερο την απογοήτευση παρά το γέλιο.
Το τραγούδι δηλαδή έχει διδακτική αξίωση. Ο Μάλερ είχε κατά νου τους "άνοους και απείθαρχους" ανθρώπους όπως αυτοί περιγράφονται από τον Νίτσε, κατάσταση που τού θύμισε το κήρυγμα του Αγίου Αντωνίου στα ψάρια. Έτσι "ζωγραφίζει" με ειρωνία μια μουσική εικόνα της αστάθειας της καθημερινής ζωής. Οι άνθρωποι, όπως τα ψάρια, περνούν την ζωή τους άσκοπα τριγυρνώντας εδώ κι εκεί, και ενώ προσωρινά επηρεάζονται από κηρύγματα καλοσύνης και αγάπης, τελικά επιστρέφουν στη γεμάτη κακία ζωή τους.
Στον τοίχο του σπιτιού του Μάλερ κρεμόταν ένα χαρακτικό του Arnold Bocklin με μια ιδιαίτερων νοημάτων απεικόνιση του κηρύγματος του Αγίου Αντωνίου, όπου ο καρχαρίας ακούει ευλαβικά το κήρυγμα, αλλά στην κάτω σειρά επιστρέφει και κατασπαράσσει τα υπόλοιπα ψάρια. Λέγεται πως η έμπνευση του μουσουργού ενισχύθηκε πλην του ποιήματος κι από αυτό το εικαστικό έργο.
Το τραγούδι γράφτηκε για φωνή και πιάνο, ενώ λίγο αργότερα μεταγράφηκε και για ορχήστρα. Το γλυκό ηχόχρωμα του κλαρινέτου εκφράζει τον γλυκόλαλο Άγιο Αντώνιο...
"...Το κήρυγμα τελείωσε...
οι λούτσοι παραμένουν κλέφτες,
τα χέλια, υπέροχοι εραστές.
Ευχαριστήθηκαν το κήρυγμα ,
όμως ίδια όπως και πριν, εξακολουθούν..."
Το ακούμε από την Janet Baker:
Μahler: "Des Antonius von Padua Fischpredigt":
Τη σύνθεση ο Μάλερ ενσωμάτωσε αργότερα στη 2η Συμφωνία του(της Ανάστασης"), κι έγινε η βάση για το Σκέρτσο της Συμφωνίας.
Μια πανέμορφη κοπέλα, θυγατέρα ενός βασιλιά ήταν η Ψυχή, τόσο εκπληκτικά όμορφη που επισκίαζε ακόμη και την Αφροδίτη! Εξαγριωμένη μαζί της η θεά της ομορφιάς, φώναξε τον γιο της, Έρωτα και του έδωσε εντολή να κάνει την Ψυχή να ερωτευθεί τον πιο αξιοκαταφρόνητο άνδρα της γης.
Έτσι κι έπραξε, εκείνος. Όλοι λάτρευαν την κοπέλα, αλλά κανένας δεν τολμούσε να την ζητήσει σε γάμο γιατί ο Έρωτας είχε δηλητηριάσει τις ψυχές των ανδρών ώστε να μην την επιθυμούν. Ενώ οι μεγαλύτερες αδερφές της έκαναν ευτυχισμένους γάμους, η αξιολύπητη Ψυχή αναθεμάτιζε την ομορφιά της. Ο πατέρας της, ακολουθώντας το χρησμό του Μαντείου πήγε και άφησε την κόρη του σ' ένα ψηλό βουνό ντυμένη νυφικά. Εκεί, θα περίμενε για γαμπρό το φοβερό δράκο, που πετούσε φωτιές... Η Ψυχή έκλαιγε γοερά για τη μοίρα της, ώσπου την πήρε ο ύπνος.
Όταν ξύπνησε, βρισκόταν σ' ένα εκθαμβωτικό παλάτι που οι τοίχοι του ήταν από χρυσάφι. Έκανε μπάνιο και απόλαυσε ένα νόστιμο γεύμα. Εκείνη τη νύχτα ένας άγνωστος άντρας την επισκέφτηκε και έσμιξε μαζί της στο κρεβάτι. Η Ψυχή φοβήθηκε, αλλά ο άγνωστος τής φέρθηκε τρυφερά. Πριν χαράξει, εξαφανίστηκε...Κάθε νύχτα επέστρεφε. Η Ψυχή τον ερωτεύτηκε... Έγιναν ζευγάρι.
Psyche et L'Amour, Bouguereau
Στο μεταξύ, οι αδελφές της Ψυχής άρχισαν να την αναζητούν. Ο σύζυγος της Ψυχής της είπε πως αν οι κοπέλες πλησίαζαν στο παλάτι θα έβλαπταν τον ίδιο και θα προκαλούσαν την καταστροφή της. Όταν όμως είδε τη θλίψη στα μάτια της, συμφώνησε να τις δει αλλά να μην τους μιλήσει για κείνον.
Η Ψυχή όμως δεν κρατήθηκε όταν οι αδερφές της την ρώτησαν και τούς είπε για τον όμορφο άντρα της, που όλη μέρα κυνηγούσε. Εκείνες από ζήλια, που η νεότερη αδελφή τους είχε γίνει ξαφνικά τόσο πλούσια και είχε επίσης βρει έναν απίστευτα όμορφο άνδρα, ενώ αυτές είχαν φορτωθεί με άσχημους, γέρους συζύγους, αποφάσισαν να τής δώσουν ένα σκληρό μάθημα.
Η Ψυχή εγκυμονούσε το παιδί του Έρωτα...Αυτός ήταν ο εραστής της, που ακόμα η Ψυχή δεν το γνώριζε. Ο όμορφος σύζυγος τήν προειδοποίησε πως αν δεν έλεγε τίποτα στις αδερφές της, θα γεννούσε ένα θείο μωρό, διαφορετικά το παιδί θα ήταν ένας κοινός θνητός. Εκείνη συνέχισε να βλέπει τις αδελφές της, που ακόμα πιο ζηλόφθονες, τής είπαν για το χρησμό που έλεγε πως άντρας της ήταν δράκος που θα την καταβρόχθιζε όταν γεννούσε. Η αφελής Ψυχή έχασε εντελώς το θάρρος της. Μετά από συμβουλή των αδερφών της έπρεπε να δει τη μορφή του αγαπημένου της, αν όντως ήταν ο δράκος. Το βράδυ, λοιπόν, κοίταξε τον σύζυγό της κάτω από το φως του κεριού και είδε ότι ο άντρας της ήταν ο ίδιος ο φτερωτός Έρωτας. Το τόξο και τα βέλη του ήταν δίπλα στο κρεβάτι. Ωστόσο εκείνος ξύπνησε ξαφνιασμένος και πέταξε μακριά, εξαγριωμένος με την Ψυχή που δεν κράτησε το λόγο της. Ο Έρωτας είχε πληγωθεί από τα βέλη του και αγαπούσε σφοδρά την Ψυχή, που οι αδελφές της την παραπλάνησαν. Έτσι, αποφάσισε να τις τιμωρήσει.
Έκανε τις αδερφές να τον ερωτευτούν. Τίς έπεισε πως εκείνος θέλει να τις παντρευτεί. Έτσι μια-μια κινούσαν για το ψηλό βουνό κι όταν αφήνονταν από την κορφή του με την ελπίδα ότι ο Έρωτας θα τις έπιανε, γίνονταν κομμάτια..
Ο Έρωτας είχε μαραζώσει κι η Ψυχή, εν τω μεταξύ, περιπλανιόταν απελπισμένα αναζητώντας τον. Κάποια στιγμή που έφτασε στο βασίλειο της Αφροδίτης, η θεά την αναγνώρισε και την υπέβαλε σε σκληρές δοκιμασίες. Μια μέρα έδωσε στην Ψυχή ένα μικρό κουτί και της είπε να κατέβει στον Κάτω Κόσμο να το γεμίσει με την αλοιφή της Περσεφόνης. Πώς όμως θα κατάφερνε να γυρίσει πάλι από τον Άδη; Ο πύργος την συμβούλεψε να πάρει μερικά νομίσματα μαζί της για τον πορθμέα Χάροντα και γλυκά για τον Κέρβερο. Τής είπε δε, πως αν η Περσεφόνη της πρόσφερε φαγητό, έπρεπε να το αρνηθεί. Η Ψυχή ακολούθησε προσεκτικά τις οδηγίες του πύργου. Η θεά γέμισε αμέσως το κουτί με το βάλσαμο και η Ψυχή επέστρεψε ασφαλής από το βασίλειο των νεκρών. Ύστερα όμως περίεργη καθώς ήταν, άνοιξε το κουτί. Δεν είχε τίποτε μέσα, όμως η κοπέλα έπεσε σε βαθύ ύπνο.
"Ερως και Ψυχή, το γαμήλιο συμπόσιο", Ραφαήλ
Εν τω μεταξύ ο Έρως με σφοδρή επιθυμία για την Ψυχή, δραπέτευσε από το δωμάτιο στο οποίο τον είχε φυλακίσει η μητέρα του, βρήκε την αγαπημένη του, επέστρεψε τον ληθαργικό ύπνο στο κουτί, και ικέτεψε το Δία να εγκρίνει τον γάμο τους.
Ο Δίας συμφώνησε κι έπεισε την Αφροδίτη να αλλάξει στάση απέναντι στο ζευγάρι. Θα έκανε δε την Ψυχή θεά, αντάξια του Έρωτα.. Ο Ερμής της προσέφερε ένα ποτήρι αμβροσία, λέγοντας: "Πιες το, Ψυχή, και θα γίνεις αθάνατη, ο Έρωτας ποτέ δεν θα ξεφύγει από αυτόν τον δεσμό, και οι γάμοι σας θα είναι αιώνιοι". Κι έτσι, μετά από λάθη και δοκιμασίες, η Ψυχή ενώθηκε για πάντα με τον Έρωτα, κερδίζοντας το δώρο της αθανασίας. Από την ένωση του ζευγαριού γεννήθηκε μια κόρη, η Ηδονή.
Η ιστορία διασώζεται από τον Απουλήιο που ως φιλόσοφος την ενίσχυσε με πολλές συμβολικές έννοιες. Η Ψυχή αντιπροσώπευε την ανθρώπινη ψυχή και ο Έρωτας τη θεϊκή αγάπη. Μόνο υπερνικώντας τη θεία αγάπη μπορούσε η ψυχή να βρει την αληθινή ολοκλήρωσή της. O αλληγορικός αυτός μύθος έχει να κάνει με τη συλλογική συνείδηση της ανθρωπότητας. Όλοι οι έρωτες ισορροπούν ανάμεσα στην κενότητα και την πλησμονή. Όλες μας οι ερωτήσεις περιέχουν ένα στοιχείο κενού. Η απάντηση είναι η πλήρωση αυτού του κενού. Και από την ερωτική συνάντηση της ερώτησης με την απάντηση προκύπτει η γνώση.
Αυτό ακριβώς το πέρασμα από την άγνοια στην αυτογνωσία κάνει η Ψυχή, όταν ερωτεύεται τον Έρωτα. Ο Έρωτας είναι η προσωποποιημένη ερώτηση της Ψυχής που αναζητά την αλήθεια για τον εαυτό της.
Όπως στο "Φαίδρο" του Πλάτωνα, όπου η Ψυχή (ψυχή του ανθρώπου) φτάνει με τη βοήθεια του Έρωτα (έρως της αλήθειας) και ύστερα από αλλεπάλληλες δοκιμασίες, στη "θέαση των Ιδεών".
1. Από τον μύθο του Έρωτα και της Ψυχής, όπως αποδίδεται από τον Απουλήιο, συνδυαστικά με την Πλατωνική ιδέα περί ψυχής εμπνεύστηκε τo 1887 (δύο χρόνια πριν από το θάνατο του) το συμφωνικό ποίημά του με χρήση χορωδιακών φωνών "Psyché", ο Σεζάρ Φρανκ.
Πρόκειται για σπάνιας ομορφιάς σύνθεση, υποβλητική, πλούσια χρωματική και βαθιά εντυπωσιακή, ένα παραμελημένο στην εποχή μας αριστούργημα που ο δημιουργός αφιέρωσε στον Vincent d'Indy.
Αξιοσημείωτη είναι η μικτή χορωδία που εκτελεί χρέη σχολιαστή πάνω στις σκηνές, που περισσότερο προσθέτει ατμοσφαιρικές πινελιές, παρά προωθεί την αφήγηση. Ο Σεζάρ Φράνκ την αποκαλούσε: "Χορωδία μυστηρίου".
Οι μουσικές εικόνες του συμφωνικού ποιήματος ξετυλίγονται σε 3 κινήσεις:
Μέρος Ι:
Ο ύπνος της Ψυχής-Η ψυχή παρασύρεται από το Ζέφυρο
Μέρος ΙΙ:
Οι κήποι του Έρωτα - Νέος και δυνατός Θεός - Ψυχή και Έρως
Μέρος ΙΙΙ:
Δοκιμασίες και παράπονα της Ψυχής - Ο Έρωτας συγχωρεί και συγχωρείται
Για όσους δεν έχουν χρόνο να το ακούσουν ολόκληρο, σάς προτείνω το χορωδιακό: "Amour! Source de toute vie - Έρωτα! πηγή της ζωής" , στο 14:33:
Aκούστε και το μέρος "Psyché et Eros", υπό την μπαγκέτα του Carlo Maria Giulini, που έχει πάρει τα εύσημα για την προσέγγιση:
2. To 1913, για τη δραματοποίηση του ομώνυμου κειμένου του Gabriel Mourey, ο φίλος του Κλωντ Ντεμπισί έγραψε μουσική συνοδεία με φλάουτο σόλο που τιτλοφορήθηκε αρχικά "Flûte de Pan" και στη συνέχεια "Syrinx":
3. Από το μύθο της Ψυχής και του Έρωτα εμπνεύστηκε την 3πρακτη όπερά του ο σπουδαίος πολωνός συνθέτης Ludomir Różycki, μέλος της ομάδας "Νέα Πολωνία".* Ο Różycki είναι γνωστός για τα συμφωνικά ποιήματά του, τις όπερες και τα μπαλέτα του, πολλά από τα οποία βασίζονται στην πολωνική ιστορία και πολιτισμό.
Η μουσική του στην όπερα " Eros i Psyche" θυμίζει επιρροές από Γκέρσουιν και Κόρνγκολντ, με τις άριες να έχουν και Puccinesque πινελιές.
*"Νέα Πολωνία" είναι η πολωνική εκδοχή του μοντερνισμού στην Τέχνη. Στην τέχνη της μουσικής, οι συνθέτες της στόχευαν να αναζωογονήσουν τη μουσική κουλτούρα της γενιάς τους, με πρωτότυπες δημιουργίες όπου η πολωνική μουσική εναρμονιζόταν με την ευρωπαϊκή ατμόσφαιρα. Διακήρυτταν ότι η μεγάλη τέχνη μπορεί να είναι εθνική χωρίς να καταφεύγει στη συμβατική λαογραφία.
Από την όπερα του Różycki, παρακολουθούμε τη σκηνή της νύχτας που η Ψυχή περιμένει ανυπόμονα τον αγαπημένο της, Έρωτα...
Ένα, δύο, τρία, τέσσερα...κάπως έτσι αρχίζει το μέτρημα της ζωής... Με ανάσες...σε μέρες, σε μήνες, σε χρόνια... Μισός αιώνας...Ναι, συνειδητοποιείς ξαφνικά πως έχεις διανύσει μισό αιώνα ζωσών στιγμών και πως σου υπολείπονται πολύ λιγότερες απ'όσες έχεις ζήσει μέχρι τώρα...
Και τι κάνεις; Τότε είναι που αρχίζει η μάχη.... Τρέχεις να προλάβεις όσα ανέβαλλες μέχρι τώρα...
Κι ο χρόνος βγαίνει ο θριαμβευτής σε όλα... Γιατί τον σπατάλησες σε παράλογες σκέψεις, σε ανούσιες συζητήσεις, σε ρηχούς ανθρώπους και κυρίως σε άτομα, που δεν άγγιζες την καρδιά τους...
Ο χρόνος φεύγει, κυλά ασταμάτητα σε μια ροή αδιάκοπη, αδιαφορώντας για τις αδυναμίες και τις αγωνίες των ανθρώπων, σαν το ποτάμι που ρέει ατέρμονα. Ένας σκοτεινός ωκεανός, που μέσα του ταξιδεύει το Σύμπαν, η πιο σκοτεινή, ασαφής και αινιγματική ανθρώπινη σκέψη.
Ρέουσα πραγματικότητα, ο χρόνος! κι αυτό το γνώριζαν από την αρχαιότητα οι άνθρωποι! Κι έτσι μετρούσαν το κύλισμά του,...με κλεψύδρες ...
Ερμής, Ήρων ή Κτησίβιος ; Όποιος και να τελειοποίησε την κλεψύδρα, το κύλισμα των ωρών γίνεται ισόχρονα ανάμεσα στα δυο δοχεία.
"Κλέφτης του νερού ", σύμφωνα με την ετυμολογία της λέξης, η κλεψύδρα ήταν γνωστή εκτός της Αρχαίας Ελλάδος και στην Κίνα, στην Βαβυλώνα και την Αίγυπτο. Η πρώτη κλεψύδρα κατασκευάζεται γύρω στο 1800 π.Χ. από τον Αιγύπτιο Φαραώ Αμενεμχέτ . Στη συνέχεια το νερό αντικαθίσταται από άμμο. Πάντα όμως ,με την κλεψύδρα εκεί να μετρά τον κλέφτη το χρόνο...και να θυμίζει πως ο χρόνος κινείται σε μια ακίνητη αιωνιότητα.
Η αμμοκλεψύδρα επινοήθηκε από τον Γάλλο μοναχό Λουιπράν τον 8ο μ.Χ. αιώνα.
Για πρώτη φορά χρησιμοποιείται σαν ρολόι, κλεψύδρα σε αγώνες σκακιού στο Λονδίνο. Είκοσι κινήσεις σε δύο ώρες. Το ημερολόγιο έγραφε: 11 Ιουνίου 1862.
Δε μας φοβίζει, που γυρίζει της κλεψύδρας η άμμος, φίλοι μου εκλεκτοί!... Αρκεί το ΤΩΡΑ να γεμίζει με ουσία και όνειρα...με δίψα για ζωή κι αγώνα για έναν ομορφότερο κόσμο... Να γεμίζει με πράξεις και σκέψεις, που γλυκαίνουν την πικρή διαπίστωση της φθοράς... Μην επιτρέπουμε στο χρόνο να κλέβει πολύτιμες στιγμές μας... Ο χρόνος της ύλης απαιτεί φαντασία, που ίσως μόνο τα παιδιά διαθέτουν... Σκέφτομαι, νοιώθω σαν παιδί κι ευθύς με τυλίγει η δροσιά της γλυκιάς ηλικίας...Με φωτίζει ο ήλιος της αθώας εκείνης περιόδου.. Κι είναι θέμα δικού μου φωτοτροπισμού μη χάσω τα σημάδια του ήλιου αυτού απ'την ψυχή μου... Έτσι νικώ εγώ, το χρόνο, τον κλέφτη!
Και αν ακόμα δεν σας έπεισα, θα σας πείσει η μουσική, ο καλύτερος τρόπος να χωνέψουμε το χρόνο.
"Μα πώς να χωρέσει ο χρόνος σε μια ευχή
παράξενο παιχνίδι είναι η ζωή
την κλεψύδρα να γυρνούσα κι ότι βγει
αρκεί να ξαναρχίζαν όλα απ’την αρχή...
"Ονιράμα:"ΚΛΕΨΥΔΡΑ"
Το κείμενo έχει δημοσιευτεί και στο ηλεκτρονικό περιοδικό iporta.gr
Με αφορμή τα σημερινά γενέθλια του ΠΩΛ ΓΚΩΓΚΕΝ (γεννήθηκε στις 7 Ioυνίου 1848) θα περιπλανηθούμε στο καλλιτεχνικό του σύμπαν, όπου το χρώμα χρησιμοποιήθηκε με τολμηρό και πρωτοποριακό τρόπο.
"Αχ, χρώματα! Τι βαθιά και μυστηριώδης η γλώσσα της ζωγραφικής,
η γλώσσα των ονείρων! Η Ζωγραφική, όπως και η Μουσική, είναι θέμα δονήσεων… Όπως εκείνη επηρεάζει την ψυχή μέσω των αισθήσεων, έτσι και οι αρμονικοί τόνοι αντιστοιχούν στις αρμονίες των ήχων".
(Πωλ Γκωγκέν)
Απλές μορφές, εξωτική θεματολογία, έντονα χρώματα, αισθησιασμός, όλα συνεπαίρνουν στην τέχνη του γάλλου Γκωγκέν, που η έκφρασή του ακολουθεί τον αυθόρμητο τρόπο σκέψης του! Οι εικαστικές περιγραφές του θυμίζουν αναζητήσεις της βαθύτερης ανθρώπινης ύπαρξης. Έτσι, άλλοτε είναι άγριες κι άλλοτε τρυφερές...Πάντα όμως αληθινές κι ολοζώντανες με τα έντονα χρώματα να κυριαρχούν, τις γραμμές του δυνατές και τις μορφές του απλουστευμένες.
Ένα αξιοσημείωτο στοιχείο για τον ζωγράφο είναι πως χρησιμοποιούσε συστηματικά στα έργα του μουσικές αναλογίες, το μουσικό ρόλο που διαδραμάτιζε το χρώμα στη μοντέρνα ζωγραφική. Υποστήριζε πως "το χρώμα, που έχει την ίδια κυματική φύση με τον ήχο, μπορεί να εκφράσει την πιο οικουμενική ιδιότητα τη φύσης, την εγγενή της δύναμη".
Ενδεικτικό ως προς τη σημασία που έδινε στο ρόλο της μουσικής στη ζωγραφική είναι ένα από τα πιο γνωστά έργα του: ο "Τσελίστας".
Πρόκειται για επιβλητικό πορτρέτο ενός καθιστού τσελίστα, έργο της τελευταίας περιόδου του ζωγράφου στο Παρίσι και λίγο πριν αναχωρήσει για την Πολυνησία.
Το πρόσωπο του εκτελεστή του τσέλου παρουσιάζει ομοιότητες ως προς τα χαρακτηριστικά με κείνα του ζωγράφου, κάτι που οδήγησε κάποιους να μιλήσουν για αυτοπροσωπογραφία.
Όμως, ο Γκωγκέν έχει απεικονίσει εν ώρα εκτέλεσης έναν διάσημο στην εποχή του γάλλο τσελίστα, κάτι που μαρτυρά και ο τίτλος του πίνακα που αναγράφεται στην επάνω αριστερή πλευρά του.
Πρόκειται για τον γεννημένο στη Γαλλία γερμανοπολωνό Φριτς Σνέκλουντ, το επώνυμο του οποίου αποτελεί τη δεύτερη λέξη του τίτλου: "upaupa Schneklud".
Paul Gauguin: "Upa Upa"
"Upa’upa" είναι ένας παραδοσιακός, χορός της Ταϊτής, που χορεύεται σε ζευγάρια. Από πολλούς χαρακτηριζόταν άσεμνος, καθώς οι χορευτικές κινήσεις του παραπέμπουν σε σεξουαλικά υπονοούμενα, γι'αυτό λέγεται και "Χορός του πάθους και της φλόγας".
Όπως και να έχει, ο αισθησιακού χαρακτήρα, Upa’upa, άρεσε στον Γκωγκέν και τον απολάμβανε τα απογεύματα με το τσάι του, ιδιαίτερα το πρώτο διάστημα της παραμονής του στην εξωτική χώρα. Τον χορό έχει απεικονίσει ο Γκωγκέν και στο μεμονωμένο εικαστικό του, που βλέπετε αριστερά.
Θα μπορούσα να συνδυάσω τον όμορφο "Τσελίστα" του Γκωγκέν με πλήθος αγαπημένων τσελιστών (Καζάλς, Ροστροπόβιτς, Μάισκυ, ντι Πρε, Πέρλμαν, Μπελ, Γιο Γιο Μα…), όμως επιλέγω έναν ταλαντούχο νεαρό καλλιτέχνη, τον πολυβραβευμένο Μιχάλη Χόιπελ, έναν αξιόλογο Έλληνα βιρτουόζο του οργάνου, μαθητή του περίφημου φινλανδού Άρτο Νόρας, αλλά και του Γκρήνχαους, ιδρυτή και μέλους του θρυλικού Beaux Arts Trio.
Ας τον απολαύσουμε στη Σαραμπάντ από την 3η Σουίτα για τσέλο του Γ.Σ.Μπαχ. Θελκτική ερμηνεία, ζεστό βιμπράτο και απαράμιλλη εκφραστικότητα. Αν και νεαρός, οι εκτελέσεις του Χόιπελ διακρίνονται από μεγάλη ευαισθησία, εντυπωσιακά ηχοχρώματα, που βοηθούν τον ακροατή να ακολουθεί τις όποιες μεταπτώσεις του συνθέτη από την απόλυτη ευδαιμονία, στη μελαγχολία…
Bach Cello Suite No.3: Sarabande:
Ένα παλιότερο κείμενό μου για τον Γκωγκέν μπορείτε να διαβάσετε εδώ.
Θελκτικοί τόποι που λούζονται στο φως...Μεσαιωνικό χρώμα, απότομα βράχια, γραφικοί κολπίσκοι, μινιατουρίστικες αμμώδεις παραλίες, πανοραμικά μονοπάτια συνθέτουν την Ιταλική ριβιέρα, τόπο επιλογής πολλών, για τις διακοπές τους. Χωριά σκαρφαλωμένα σε γκρεμούς, ορμίσκοι και ακρωτήρια πλάθουν το μουσικό παραμύθι στη φαντασία του βρετανού Εντουαρντ Έλγκαρ, όταν επιλέγει μια περιοχή του Νότου στη Λυγουρία της Ιταλικής ριβιέρας για να περάσει με την οικογένειά του τις διακοπές του, το 1904.
Ο γεννημένος σαν σήμερα 2 Ιουνίου 1857 συνθέτης, με βάση το Αλάσσιο στον κόλπο της Γένοβα, εξορμούσε καθημερινά στα γειτονικά πανέμορφα χωριουδάκια εξερευνώντας το φυσικό τοπίο, μα και το πλούσιο ιστορικό παρελθόν της περιοχής. Τις εντυπώσεις του από το ταξίδι αυτό μεταφέρει ο Έλγκαρ στην παρτιτούρα του και τής δίνει τον τίτλο: "Στο Νότο" με υπότιτλο το προσωνύμιο της ιταλικής κωμόπολης που διέμενε: "Αλάσσιο".
Κυρίως προσπαθεί να σκιτσάρει τη συναισθηματική αντίθεση που δημιουργείται βλέποντας κανείς τα ερειπωμένα κτίσματα, τον αρχαίο ρωμαϊκό δρόμο, αλλά συγχρόνως και τη μαγευτική θέα προς τη θάλασσα, που είχε, όπως έλεγε ο ίδιος, χαραχτεί ανεξίτηλα στη μνήμη και την ψυχή του.
Φοίνικες, πεύκα, ελαιόδεντρα, πορτοκαλεώνες και αρωματικά αμπέλια δεσπόζουν στο τοπίο της περιοχής γι'αυτό και τα υμνεί στο ποίημά του ο Αλφρεντ Τένυσσον με τίτλο: "The Daisy", στροφή από το οποίο δανείζεται ο Έλγκαρ και θέτει εισγωγικά στην παρτιτούρα του:
"...what hours were thine and mine
in lands of palm and southern pine..."
Η σύνθεση, μια ουβερτούρα κονσέρτου σε μορφή συμφωνικού ποιήματος αφιερώθηκε από τον Έλγκαρ στον φίλο του, προστάτη των τεχνών και μαικήνα του, Frank Schuster.
Το έργο διακρίνεται για τις μεταβολές της διάθεσης και την πολύχρωμη ενορχήστρωση.
Με θριαμβική χροιά το εναρκτήριο θέμα, στοχεύει -κατά δήλωση του Έλγκαρ- να υμνήσει τη χαρά της ζωής, το κρασί, πολύτιμο προϊόν του Νότου! Στη συνέχεια, τα ξύλινα, όμποε, φαγκότα, κλαρινέτα (4:47...5:02...5:25) ηγούνται της κύριας μελωδίας, υπονοώντας το τραγούδι του βοσκού που φυλάει το κοπάδι του, σε ένα διάλογο με τα τοξοτά. Ακολουθεί ένα ζωηρό, χειμαρρώδες ρυθμικά θέμα, κάτι σαν ενθουσιώδης, χαριτωμένη ασχολία παιδιών. Στο μεσαίο μέρος, το εκτεταμένο legato σόλο της βιόλας(10:50) είναι ιδιαίτερα χαρακτηριστικό γιατί έρχεται σε εκφραστική και αρμονική αντίθεση με όλο το υπόλοιπο έργο.Το μελαγχολικής χροιάς όργανο κινείται πάνω σε ένα λιτό μουσικό χαλί που στρώνει η αιθέρια άρπα. Νύξεις από χάλκινα κρουστά και κόρνα(14:30) αναπαριστούν τις πολεμικές συγκρούσεις που επικράτησαν στην περιοχή στο πέρασμα των αιώνων. Τα θέματα παρουσιάζονται με ανακατεμένη σειρά σε μια μουσική ανακεφαλαίωση, με τη σύνθεση να ολοκληρώνεται από μια σκερτσόζικη coda που ζωγραφίζει το λουσμένο στον ήλιο Μεσογειακό Νότο και τις αναμνήσεις από το υπέροχο ταξίδι που φτάνει στο τέλος του, μεταφερμένο μουσικά από ένα φρενήρες και ενθουσιώδες roll στα τύμπανα.
Μενουχίν-Ελγκαρ(αρχείο Warner Classics)
Για την ιστορία να πούμε πως πρόκειται για περίοδο χειμερινών διακοπών του Έλγκαρ. Εκείνη την εποχή, συνηθιζόταν οι κάτοικοι της Β.Ευρώπης να "ξεφεύγουν" του κρύου χειμώνα επιλέγοντας για τη διαμονή τους θέρετρα της Μεσογείου.
Όπως αναφέρει στο ημερολόγιό της η Alice Elgar, σύζυγος του συνθέτη, ο καιρός εκείνο το χειμώνα στο Αλάσσιο δεν ήταν αυτός που προσδοκούσαν. Όμως αυτό δεν στάθηκε εμπόδιο στη σύνθεση της λαμπρής ουβερτούρας κονσέρτου, που θα την απολαύσουμε από την Royal Philharmonic Orchestra υπό την δ/νση του Yehudi Menuhin. Μην ξεχνάμε πως ο Μενουχίν θαύμαζε απεριόριστα 2 συνθέτες του 20ου αι.: τον Μπάρτοκ και τον Έλγκαρ, με τον οποίο συνδέθηκε βαθειά, όταν 16χρονος ερμήνευσε στο Λονδίνο παρουσία του Έλγκαρ το κονσέρτο του για βιολί, προκαλώντας το θαυμασμό του συνθέτη για την απαράμιλλη τεχνική και εκφραστικότητά του!
Sir Edward Elgar: "In the South-Alassio concert overture, Op. 50" / Δ/νση: Μενουχίν
Βρισκόμαστε σε περίοδο εξετάσεων...Κάποιοι μαθητές προσέρχονται με μια θαυμαστή άνεση, χωρίς ίχνος άγχους, ακόμα κι όταν το μάθημα έχει την ταμπελίτσα του ΔΡΑΚΟΥΛΑ!
Για τα γυμνασιόπαιδα ο "Δράκουλας" είναι τα Μαθηματικά!
Η Β΄λοιπόν σήμερα, έγραφε Μαθηματικά...Πυθαγόρειο, τριγωνομετρικοί αριθμοί, εξισώσεις...
Κλασικά θέματα, και σχετικά εύκολα, όμως το μεγάλο ποσοστό της μαθητιώσας νεολαίας του τμήματος που εγώ επιτηρούσα, ξεφυσούσε συνεχώς, το χρώμα του προσώπου των περισσοτέρων είχε αλλάξει σε μη φυσιολογικό ροδαλό, και το ένα από τα δυο πόδια "χόρευε" ασυναίσθητα σε presto ρυθμό, δημιουργώντας μάλλον συντονισμό με τον καρδιακό παλμό.
Ο Νίκος για αρκετά λεπτά κοιτούσε μια στο ταβάνι, μια στη λευκή κόλλα του, με τα ανοιχτόχρωμα μάτια του να θυμίζουν αλάρμ ασθενοφόρου που περιστρέφεται τάχιστα βγάζοντας φωτεινές σπίθες.
Οι φωτεινές, βέβαια, σπίθες στην περίπτωση του Νίκου δεν ήταν λόγω Μαθηματικοφοβίας, αλλά γιατί αντιμετωπίζει τα πάντα με τρομακτική άνεση και γενικά η στάση του έναντι των πραγμάτων είναι ιδιόμορφη και ανατρεπτική.
Τα βλέμματά μας συναντήθηκαν...
Μού έσκασε ένα κλοουν-ίστικο χαμόγελο, τίναξε τη φράντζα του, κι έκανε εκείνη την χαριτωμένη κίνηση με τα χέρια, που κάνει κάθε έφηβος σε μια ανέλπιστη επιτυχία του.
Μάλλον είχε βρει τη λύση στο δύσκολο θέμα Γεωμετρίας.
Άνοιξε την κασετίνα...
Ανάμεσα σε χάρακες, μοιρογνωμόνια και γομολάστιχες ξεσκαρτάρισε μια..."οδοντογλυφίδα"...
Με αργές, τελετουργικές κινήσεις έσκισε το διάφανο κάλυμμά της, το τσαλάκωσε και το άφησε στην άκρη του θρανίου...
Έβαλε την οδοντογλυφίδα στο στόμα στερεώνοντάς τη ανάμεσα στα δόντια κι άρχισε να γράφει...
...........
Θα είχε περάσει παραπάνω από μιάμιση ώρα, όταν μού παρέδωσε το γραπτό του, έχοντας ακόμα την οδοντογλυφίδα στην ίδια θέση.
Σκέφτηκα να αστειευτώ μαζί του και ρώτησα:
-"Νόστιμη, η οδοντογλυφίδα;"
Περίμενα να γελάσει, αλλά είπαμε! Όταν αναφέρεσαι στο Νίκο δεν έχεις κατά νου την πεπατημένη. Οι αντιδράσεις του είναι το λιγότερο, διαφορετικές του συνόλου.
-"Κι όμως, κυρία", είπε.
"Το δάγκωμά της, με βοηθάει να συγκεντρώνομαι!...Όλοι, έχουμε τις ιδιαιτερότητές μας!...
Μικρή και θαυματουργή η οδοντογλυφίδα!...
Εδώ, καταφέρνει να "οδηγεί" ολόκληρη ορχήστρα, "ντά"!!!"...
και μου'κλεισε πονηρά το μάτι...
Προς στιγμήν τα'χασα.
Όμως γρήγορα κατάλαβα το υπονοούμενο, που στόχευε στο ρώσο Βαλέρι Γκέργκιεφ, που έχει συχνά τη συνήθεια να χρησιμοποιεί στη διεύθυνση, αντί μπαγκέτας, οδοντογλυφίδα.
Ο Νίκος, με είχε αποστομώσει...και φυσικά δεν άρθρωσα λέξη.
Περιορίστηκα σε ένα απλό μεν, αλλά τεράστιας ικανοποίησης χαμόγελο.
Δεν ξέρω αν βρήκε τα Μαθηματικά ζητούμενα (εμβαδό του κυκλικού δίσκου και ύψος του τραπεζίου ΑΒΓΔ) σωστά, σίγουρα όμως κράτησε σε ποθητά ύψη την εικόνα του ρώσου μαέστρου, που σε κείνο το βίντεο που είχαμε προβάλλει στην αίθουσα καταμεσίς της χειμωνιάς, τόν είχε εντυπωσιάσει φαίνεται, με τη "μουσική ευγλωττία" του, ως χρήστης της οδοντογλυφίδας.
Χρήση, για πολλούς παράξενη ή παλαβή, όμως αποτελεσματική αφού ο Γκέργκιεφ συσωρρεύει όλη τη δύναμη της ψυχής του σε αυτό το αταίριαστο για τη μουσική, αντικείμενο.
Ένα μικρό ξυλάκι, που καθηλώνει τα βλέμματα όλων των εκτελεστών της ορχήστρας, που ακολουθούν εκστασιασμένοι το μονοπάτι που έχει ο συνθέτης χαράξει κι έχει αναλάβει να ηγηθεί της περπατησιάς, ο "παράξενος μαέστρος με την οδοντογλυφίδα"...
Αχ και να'μουνα ψαροκάικο!...με ήλιο, αλμύρα και κύματα μοσχαναθρεμένο! Ψαροκάικο σε πίνακα λαϊκού ζωγράφου με την ελπίδα ν' αρμενίζει λουσμένη στο φως! Αχ και νά’μουνα μελτεμάκι θαλασσινό...με αιγαιοπελαγίτικα χρώματα... Γλάρος, που ζευγαρώνει στον αέρα....
Κόρες μ'άσπρες κορδέλες τα νησιά μας! Αχ και νά’μουνα χρυσή αμμουδιά, δαντελωτό ακρογιάλι, μυρωδιά αλμύρας σ’ένα νησί λουσμένο φως! Το ημίγυμνο κορμί να παραδώσω στην υδάτινη αγκαλιά της! ...μες στις φωνές και τα χρώματα να κολυμπήσω!
Αχ και να’μουνα γίγαντας, τη "βαριά" ζωή να κατεβάσω στο γιαλό, καΐκι να την κάμω, που κουβαλά μαλάματα τις αύρες! Αχ και νά’μουνα πορφυρό ηλιοβασίλεμα να ταξιδεύω στ’όνειρο! και σ'ελαφρύ μουσικό κυματισμό η γάργαρη φωνή της "Αφροδίτης", να ταλαντεύει τις ιδρωμένες αισθήσεις...να σκαλίζει το ανάγλυφο του πόθου!
Μιας Αφροδίτης, όπως η φαντασία καθενός ορίζει... Ως αναδυομένη, του έρωτα θεά από του Μποτιτσέλλι τις εμπνεύσεις... ή της Αφροδιτούλας, που απ'το τρανζιστοράκι μου αναδύεται η θεϊκή φωνή της ... και σαν άσπρο πανί, της βάρκας των ονείρων μου, όπου φυσάει ο μπάτης αρμενίζει...
Αχ,πόσο όμορφο το τραγούδι, όταν έχεις μάθει ν'απολαμβάνεις όλες τις νότες στο μουσικό ταξίδι!
Ακούστε, οσφρηστείτε, απολαύστε ήλιο, κύμα, φως της νέας εποχής που στο κατώφλι της μόλις πατήσαμε!... Ήλιο και φως, αντίδοτο σε ό,τι δύστροπο κι όσες σκόνες άφησε ο χειμώνας, φίλοι μου! …
"Καλοκαιράκι έχει η καρδιά μου
φυσάει ο μπάτης στα όνειρά μου…"
[Το τραγούδι πρωτοερμήνευσε η Γιοβάννα, με το οποίο το 1960 κέρδισε το Β' Βραβείο Φεστιβάλ Ελληνικού Τραγουδιού του Ε.Ι.Ρ. Εγώ όμως με την Αφροδίτη Μάνου το αγάπησα, και μ’ αυτήν υποδέχομαι το καλοκαίρι!]
_1895-6.jpg)
