Ντβόρζακ - Στράους: "Η Ζωή ενός Ήρωα"...

Η 8η του Σεπτέμβρη είναι μέρα που μοιράζονται δυο αγαπημένοι εκπρόσωποι της κλασικής μουσικής.

Αυτή τη φθινοπωρινή μέρα του 1841 είδε το φως της ζωής ο γιος ενός φτωχού Βοημού ξενοδόχου, ο κορυφαίος τσέχος συνθέτης, Αντονίν Ντβόρζακ.
Το έργο του, που συνδυάζει στοιχεία ρομαντισμού με το σλαβικό φολκλόρ, διαπνέεται από γνήσιο πατριωτισμό.


Την 8η Σεπτεμβρίου του 1949, επίσης, διάλεξε η μοίρα να περάσει στην αιωνιότητα ο κορυφαίος του ύστερου ρομαντισμού, Ρίχαρντ Στράους.
Μια πολυτάλαντη καλλιτεχνική προσωπικότητα, που παράλληλα με τις μουσικές σπουδές, μελέτησε Φιλοσοφία και Ιστορία Τέχνης, διακρίθηκε για την τολμηρή ενορχήστρωση και στη διεύθυνση ορχήστρας, με τους ειδικούς να αποδίδουν στον Στράους το χαρακτηρισμό: "ο μουσουργός με τη μαγική μπαγκέτα"...


Γενέθλια σήμερα για τον Αντονίν Ντβόρζακ και μνημόσυνο για τον Ρίχαρντ Στράους. 

Έτσι, τους αποτίουμε φόρο τιμής, ενώνοντάς τους σε μια πορεία με ομότιτλα συμφωνικά τους ποιήματα, γραμμένα την ίδια περίοδο και με κοινή -σε συναίσθημα- την έμπνευση.

Ο τίτλος: "Η Ζωή ενός ήρωα"

Ι. Το τελευταίο από τα πέντε συμφωνικά ποιήματα που συνέθεσε ο Ντβόρζακ αρχές φθινοπώρου του 1897 είναι το "Hero’s Song, op.111", ο αρχικός τίτλος του οποίου, όπως σημειώνει ο συνθέτης στη χειρόγραφη παρτιτούρα του ήταν: "A Hero's Life - Η Ζωή ενός ήρωα". 

Συμπτωματικά την ίδια ακριβώς περίοδο και ο Ρ. Στράους δούλευε μια σύνθεση παρόμοιου μουσικού είδους (συμφωνικό ποίημα) με τον ίδιο τίτλο: "Ein Heldenleben - Η Ζωή ενός ήρωα".

Ο Ντβόρζακ συνέθεσε το συμφωνικό ποίημα μέσα σε 3 μήνες κατά τη διάρκεια των διακοπών του στη γενέτειρά του, στο Πρίμπραμ. Σε αντίθεση με τα υπόλοιπα συμφωνικά ποιήματά του, ο τσέχος δημιουργός δεν βασίζεται σε κάποιο συγκεκριμένο κείμενο ή ποίημα, γι'αυτό χρησιμοποιεί μια απλούστερη σε σύνθεση ορχήστρα με όργανα μέσω των οποίων επιθυμεί να απεικονίσει τα δύο αντίθετα συναισθήματα, που τον κατακλύζουν: απελπισία και ψυχική ανάταση.

Πολλοί εικάζουν ότι το έργο είναι αυτοβιογραφικό και το περιγράφουν ως "εκτόνωση απόγνωσης μα και ξέσπασμα χαράς και ενεργητικότητας". 

Η απελπισία ζωγραφίζεται στο μέρος του "Lacrimosa", όπου ξεχειλίζει θλιμμένα  και νοσταλγικά μοτίβα σε μορφή παραλλαγής σε Μπετοβενικό ύφος. Το δε "Πένθιμο εμβατήριο" παρουσιάζει επιρροές από Μάλερ. Το αρχικό, όλο ορμή "Αllegro con fuoco" και η θριαμβευτική coda, που εκφράζει τη λαχτάρα, τη νικηφόρα διάθεση και το θρίαμβο του ήρωα, από πολλούς παραλληλίστηκε με την πατριωτική μουσική του Έλγκαρ.

Οι αναλυτές εμμένουν στον αυτοβιογραφικό χαρακτήρα της σύνθεσης, μετά τη δήλωση του ίδιου του Ντβόρζακ ότι αναφέρεται στον πνευματικό ήρωα, στον πολύπαθο καλλιτέχνη κάθε εποχής, με τις αγωνίες, τον πόνο, τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει, την παρηγοριά και την ελπίδα που τού παρέχεται μέσω της δημιουργίας ως την τελική νίκη της καλλιτεχνικής ιδέας! 
Ο τίτλος του έργου, δίνεται στα τσέχικα: "Píseň bohatýrská",  σλαβική έκφραση για τον καλλιτέχνη, τραγουδιστή-αφηγητή των ηρωικών επών, κάτι αντίστοιχο με τους δικούς μας μεθομηρικούς ραψωδούς.

 Dvorak: "Hero’s Song, op.111":

ΙΙ. Και το συμφωνικό ποίημα του Ρ. Στράους: "Η Ζωή ενός ήρωα, op.40", είναι επίσης έργο αυτοβιογραφικό στο οποίο πίσω από την ανωνυμία του πρωταγωνιστή του, ο συνθέτης αντιμάχεται τους κριτικούς της εποχής του, που τον βομβάρδιζαν με τις κακίες τους, μη μπορώντας να κατανοήσουν τη νεωτεριστική, μουσική του γλώσσα.

(genius.com)

Ο ήρωας του Στράους -όπως και στον Ντβόρζακ- είναι ο καλλιτέχνης, είναι ο πνευματικός άνθρωπος, ο αναζητητής της καλλιτεχνικής ιδέας, που μπορεί να δυσκολεύεται, όμως ελπίζει και πασχίζει…

Πρόκειται για μία κολοσσιαίας μουσικής αυτοπροσωπογραφία του συνθέτη και συνάμα ενός από τα πιο ενδιαφέροντα έργα του.

"Η ζωή ενός ήρωα"  αποτελείται από έξι μέρη, που εκτελούνται χωρίς διακοπή:

Τον "Ήρωα", τους "Αντιπάλους του Ήρωα", τη "Σύντροφο του ήρωα", τον "Ήρωα στο πεδίο της μάχης", "Τα έργα ειρήνης του ήρωα" και την "Τελείωση του ήρωα και την αναχώρησή του από τον κόσμο".

Πρόκειται για ευφάνταστο έργο, που χαρακτηρίζεται από έντονη θεατρικότητα και ευρηματική ενορχήστρωση... Γραμμένο την περίοδο 1897-8, σημείωσε από την πρώτη παρουσίασή του στη Φραγκφούρτη θριαμβευτική επιτυχία, ενθουσιάζοντας το κοινό παρά τις επιφυλάξεις των κριτικών.

R. Strauss: "Ein Heldenleben, op.40 - A hero's life"

(Karl Böhm)

Η Γέννηση της Οpera buffa με την "Υπηρέτρια κυρά"...

Ήταν 5 Σεπτεμβρίου 1733 στη Νάπολη, στο θέατρο του Αγίου Βαρθολομαίου όταν παρουσιάστηκε η δραματική όπερα του Τζοβάνι Μπατίστα Περγκολέζι: "Il prigioniero superbo-Ο υπέροχος αιχμάλωτος". Κατά τη διάρκεια των διαλειμμάτων και με σκοπό την ψυχαγωγία των θεατών παίχτηκε το κωμικό του ιντερμέδιο: "Υπηρέτρια κυρά", που σε αντίθεση με την όπερα γνώρισε τεράστια επιτυχία και φήμη, ώστε από τότε ανεπίσημα η ημερομηνία παρουσίασής του να θεωρείται "Ημέρα γέννησης του είδους της κωμικής όπερας". Ένα έργο που γεφύρωσε το μπαρόκ με τον κλασικισμό.

 

Τζιοβάνι Μπατίστα Περγκολέζι

Θέμα της είναι οι προσπάθειες μιας νεαρής πονηρής υπηρέτριας να γίνει κυρία του αρχοντικού στο οποίο εργάζεται.

Είναι η γνωστότερη λυρική δημιουργία του ιταλού συνθέτη, πρότυπο της ιταλικής όπερα μπούφα, που πάντα ξεσηκώνει του θεατές με το απολαυστικό της σενάριο...

Mια δημιουργία σε δύο μέρη χωρίς ουβερτούρα, και τρεις ρόλους: ο κύριος του σπιτιού, η υπηρέτρια κι ένας (μη ομιλών ρόλος) υπηρέτης. Το έργο χαρακτηρίζεται για το μπρίο των χαρακτήρων του, την ανάλαφρη φρεσκάδα των μελωδιών του, τη γοητεία και τον αυθορμητισμό στην έκφραση.

Ο Περγκολέζι κατόρθωσε να εντυπωσιάσει, καθώς απεικόνισε μουσικά τον κόσμο της κατώτερης κοινωνικής τάξης με τον αυθορμητισμό και την απλότητά του, κάτι που ποτέ μέχρι τότε δεν είχε παρουσιαστεί επί σκηνής, αφού συνηθιζόταν στις όπερες να πρωταγωνιστούν εκπρόσωποι της αριστοκρατίας, ήρωες και θεοί της μυθολογίας, ιστορικοί χαρακτήρες και ιππότες.

ΥΠΟΘΕΣΗ:

Ο Ουμπέρτο είναι ένα γεροντοπαλίκαρο εξοργισμένος με την ατίθαση και ανυπάκουη νεαρή υπηρέτριά του, Σερπίνα. Η δεσποινίδα έχει διαμορφώσει έναν αλαζονικό χαρακτήρα, καθώς ο Ουμπέρτο φρόντιζε τη μικρή υπηρέτρια, απ' όταν ήταν κοριτσάκι. Την αγκάλιασε σαν να ήταν κόρη του, την ανάθρεψε προσφέροντάς της στοργή και χάδι. Η έπαρσή της την έχει φέρει σε σημείο να ξεχνά τη θέση της και να θεωρεί πως εκείνη έχει το γενικό πρόσταγμα μέσα στο σπίτι. Στοχεύει δε, με τα νάζια και την πονηριά της να γίνει από υπηρέτρια, κυρία του αρχοντικού. 

Στο πρώτο μέρος του ιντερμέτζο ο Ουμπέρτο βρίσκεται στην κάμαρά του και περιμένει την υπηρέτρια να του φέρει το πρωινό του. Όμως, εις μάτην.

Σκίτσα κοστουμιών για την "Υπηρέτρια Κυρά"
libreriamarini

Εξοργισμένος ερμηνεύει μια δεξιοτεχνικότατη άρια με πολλά μελωδικά, σπινθηροβόλα σκαμπανεβάσματα, που προσδίδουν χαριτωμένη αύρα στο άκουσμα:

"Aspettare e non venire ... Sempre in contrasti"

"Περιμένοντας κάτι που δεν φτάνει ποτέ,

ξαπλωμένος στο κρεβάτι χωρίς να κοιμάσαι,

να κάνεις καλές πράξεις χωρίς ποτέ ν' ακούς ευχαριστώ,

Αυτά τα τρία, είναι σαν τον θάνατο!

Πόσο είναι για μένα, ντροπή να περιμένω τρεις ώρες

να μου φέρει τη σοκολάτα μου, ματαίως...

Ω ευλογημένη υπομονή! Τώρα όντως,

βλέπω ότι η ευγένειά μου προς αυτή τη γυναίκα

είναι η αιτία όλων των προβλημάτων μου...

Aπό την τηλεοπτική μεταφορά της κωμικής όπερας με τον βαρύτονο Furio Zanasi στο ρόλο του Ουμπέρτο.
Δίπλα του ως Σερπίνα η Sonya Yoncheva.

Διευθύνει ο Diego Fasolis:

 Serpina, Ντμίτρι Λεβίτζκι , 1773

Όμως η χαριτωμένη και γεμάτη αυτοπεποίθηση Σερπίνα δεν πτοείται με όσα τής καταλογίζει το αφεντικό της.
Τού επιτίθεται δηλώνοντάς του πως δεν ανέχεται επειδή ανήκει στο υπηρετικό προσωπικό ούτε να την προσβάλλουν, ούτε να την κακομεταχειρίζονται. Απαιτεί σεβασμό γιατί δεν έχει καμμιά διαφορά ως ύπαρξη με οποιαδήποτε κυρία του κόσμου του...

Με εμφανή την υψηλή αυτοεκτίμησή της, την τόλμη, το θράσος, αλλά και την τσαχπινιά της γυρίζει στον κύριό της και...

"Stizzoso, mio stizzoso"

"Θυμωμένο ανθρωπάκι μου!

Κάνεις τόση φασαρία για το τίποτα!

Και δεν σου κάνει, μα την αλήθεια,

καλό να εκνευρίζεσαι!

Σε προστάζω: Σςςς...

Σώπα και μη μιλάς. Σσσς...

επειδή η Σερπίνα έτσι το θέλει.

Νομίζω ότι καταλαβαίνεις,

γιατί με γνωρίζεις καλά...

Σςςς... Σώπα και μη μιλάς..."

Ακούμε την άρια της Σερπίνας από την Anna Moffo:

Μη μπορώντας να τα βγάλει πέρα μαζί της, ο μεσήλικας Ουμπέρτο σκαρφίζεται ένα σατανικό σχέδιο για να απαλλαγεί από την παρουσία της κοπέλας... Διατάζει τον υπηρέτη του, Βεσπόνε, να του βρει μία σύζυγο, προκειμένου η Σερπίνα να αναγκαστεί να εγκαταλείψει το σπίτι. Όμως, του κάκου...Η πανέξυπνη κοπέλα αντιλαμβάνεται το σχέδιο και πείθει τον Βεσπόνε να συνεργαστεί μαζί της, να ξεγελάσει τον κύριό της ώστε να παντρευτεί εκείνη.
Ανακοινώνει στον ανυποψίαστο Ουμπέρτο πως παντρεύεται και ως γαμπρός παρουσιάζει τον Βεσπόνε μεταμφιεσμένο. Ο Ουμπέρτο νιώθει τη ζήλεια να τού τρώει τα σωθικά, συνειδητοποιώντας το ερωτικό ενδιαφέρον του για τη Σερπίνα. Και καθώς ο γαμπρός απαιτεί υψηλή προίκα βρίσκει πρόφαση και τής ανακοινώνει πως θα την παντρευτεί ο ίδιος. πραγματοποιώντας έτσι το μεγάλο της όνειρο να γίνει η πραγματική κυρία του σπιτιού, που τόσα χρόνια υπηρετούσε...

Η σύντομη όπερα μπούφα ολοκληρώνεται με δυο εξαιρετικά σε μελωδική χάρη και εκφραστικότητα ντουέτα ανάμεσα στο ζευγάρι.

1. Το "Per te io ho nel core" ακούγεται όταν οι μάσκες πέφτουν. Παρατηρείστε πόσο ευρηματικά ο Περγκολέζι στήνει τη μελωδία πάνω σε επαναλαμβανόμενα μοτίβα που προσομοιάζουν τους χτύπους της καρδιάς:

Σερπίνα:

Για σένα, έχω στην καρδιά μου να χτυπά

ένα μικρό σφυράκι αγάπης...

Αχ, νιώθεις το τι-πι-τι;

Ουμπέρτο:

Το νιώθω, είναι αλήθεια, ναι!

Εσύ, νιώθεις το τα-πα-τα;

Σερπίνα:

Αλήθεια, το νιώθω ήδη.

Ουμπέρτο:

Αλλά πώς έγινε αυτό;

Σερπίνα:

Δεν ξέρω.

Ουμπέρτο:

Ούτε εγώ.

"Per te io ho nel core", Anna Moffo - Paolo Montarsolo

2. Η όπερα μπούφα κλείνει με το "Contento tu sarai!". Eνα ντουέτο ιδιαίτερης χάρης, με τους δυο ήρωες να ομολογούν την αγάπη τους και τη λαχταρισμένη καρδιά τους που φτεροκοπά από ευτυχία. Μια σκηνή που διατυμπανίζει την ακτινοβόλα διάθεσή τους...

Σερπίνα: Θα είσαι ευτυχισμένος, να μ'αγαπάς; 

Ουμπέρτο: Ξέρω πως η καρδιά μου χαίρεται και σ'αγαπώ!

Σερπίνα: Πες μόνο την αλήθεια.

Ουμπέρτο: Μα, αυτή είν' η αλήθεια.

Σερπίνα: Θεέ μου, δεν το πιστεύω!

Ουμπέρτο: Μην με αμφισβητείς, διάολε!

Σερπίνα: Ω, ευγενικέ μου σύζυγε!

Ουμπέρτο: Γλυκιά μου, γυναικούλα!

Μαζί : Μόνο εσύ μου δίνεις χαρά...

"Contento tu sarai"

Furio Zanasi και Sonya Yoncheva στους ρόλους των Ουμπέρτο και Σερπίνα. αντίστοιχα.

Διευθύνει ο Diego Fasolis:

J. Haydn: ένα "Te Deum" για την Μαρία Τερέζα των δύο Σικελιών...

 

Μεγάλωσε στην αυλή της Νάπολης και εκπαιδεύτηκε από μικρή ώστε  να γίνει μια μέρα σύζυγος ενός βασιλιά. Λέγεται ότι η μέρα της ξεκινούσε στις 7 το πρωί και περιλάμβανε μαθήματα γαλλικών, θρησκευτικών, μαθηματικών, γεωγραφίας, μουσικής, ζωγραφικής και χορού, με ιδιαίτερη κλίση στη μουσική, το πιάνο, το τραγούδι και το χορό.  

H Μαρία Τερέζα της Νάπολης και της Σικελίας(1772 - 1807) πήρε το όνομά της από τη γιαγιά της Μαρία Θηρεσία, και όταν παντρεύτηκε τον Φραγκίσκο Β΄ έγινε η τελευταία αυτοκράτειρα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και η πρώτη Αυτοκράτειρα της Αυστρίας. 

Οι ιστορικοί την χαρακτήρισαν συμπαθητική, ευγενική φυσιογνωμία με  γαλανά μάτια και ξανθά μαλλιά, ισχυρή προσωπικότητα και αισθησιακό χαρακτήρα.
Ήταν άτομο που αγαπούσε τη διασκέδαση και συμμετείχε με ενθουσιασμό στη ζωή της Αυλής. Όπως προαναφέραμε λάτρευε τη μουσική, ενώ τής άρεσε ιδιαίτερα το Βαλς, που στην εποχή της πρωτοέκανε την εμφάνισή του στην κοσμική ζωή της πόλης.  Υπήρξε προστάτιδα της βιεννέζικης μουσικής, και αγαπημένοι της συνθέτες ήταν οι αρχιμουσικοί της Αυλής, Paul Wranitzky και ο μαθητής και φίλος του Μότσαρτ, Joseph Leopold Eybler. 

Καθώς ήταν αυτοκράτειρα σε μια ιδιαίτερα δύσκολη περίοδο πολέμων, προσπάθησε να διασκεδάσει και να δώσει στον σύζυγό της ανακούφιση από τις κυβερνητικές ανησυχίες με θεατρικά έργα, μουσική και χορούς. Ο σύζυγός της έπαιζε επίσης βιολί και εκείνη τον αποκαλούσε "το αγαπημένο της βιολί". 

Συχνά ανέθετε συνθέσεις προκειμένου να εκτελεστούν σε εορταστικές εκδηλώσεις δημόσια ή ιδιωτικά, όπως το 1800 που παρήγγειλε στον Γιόζεφ Χάυντν ένα "Te Deum" για χορωδία και ορχήστρα. Ήταν φανατική θαυμάστρια της μουσικής του. Ο Χάυντν που είχε συνθέσει στη νεότητά του και για τη γιαγιά της, ανταποκρίθηκε δίνοντας το δεύτερο από τα δυο "Te Deum", που συνέθεσε στη ζωή του, το οποίο παρουσιάστηκε το Σεπτέμβριο του 1800.  

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο Χάυντν θεωρείται ένας από τους πυλώνες της Κλασικής περιόδου, ο πατέρας της συμφωνίας και του κουαρτέτου. Όμως, εξίσου αξιοσημείωτη είναι και η συνεισφορά του στη φωνητική μουσική.


Το "TE DEUM" του, ένα από τα τελευταία του έργα, είναι μια σύνθεση πολύπλευρη, ένα δοξαστικό χορωδιακό σε όλη του την έκταση, χωρίς να ακούγονται σολιστικά μέρη, όπως συνηθίζεται στις λειτουργίες και σε άλλα έργα ιερής μουσικής, γι' αυτό το έργο αποτελεί σπάνιο παράδειγμα σύνθεσης από την ύστερη περίοδο του Χάυντν..

Είναι γραμμένο στη Ντο μείζονα, όπως και το προγενέστερο, με εκτεταμένη χρήση τρομπετών και τυμπάνων που ανέκαθεν συνδέονταν με εορταστικές, θριαμβευτικές τελετές.

Σύμφωνα με τον Χάυντν, η Mαρία Τερέζα είχε μια "γλυκιά αλλά αδύναμη φωνή" και λέγεται πως συμμετείχε στις υψίφωνες της μικτής χορωδίας, που ερμήνευσε το Te Deum.  

Το "Te Deum laudamus -Σε δοξάζουμε, Κύριε"  για τη Μαρία Τερέζα παίζεται χωρίς διακοπή, αν και χωρίζεται σε τρεις ενότητες:

• Allegro
• Adagio
• Allegro

Πρόκειται για μεγαλοπρεπή σύνθεση όπου δύο μακροσκελή Allegro (σε Ντο Μείζονα) περιβάλλουν το κεντρικό Adagio(σε ντο ελ.), κάνοντας το έργο ουσιαστικά ένα λαμπρό κονσέρτο για χορωδία και ορχήστρα. Δημιουργία, που μαρτυρά πως ο Χάυντν βρισκόταν στο απόγειο των δυνάμεών του, καθώς αναδεικνύει το  δοξολογικό περιεχόμενο αυτών των Ύμνων που η Καθολική Εκκλησία αποδίδει τη συγγραφή τους στους αγίους, Αμβρόσιο ή Αυγουστίνο. 

Haydn: "Te Deum in C, N. 2, Maria Therese" / N. Harnoncourt:

Tέλος, να θυμηθούμε πως για τη γιαγιά Μαρία Θηρεσία, ο Γιόζεφ Χάυντν είχε συνθέσει το 1768 την "Συμφωνία Ν. 48" (που γι' αυτό το λόγο φέρει τον υπότιτλο "Maria Theresia") για την οποία μπορείτε να διαβάσετε σε παλαιότερο άρθρο, εδώ.

Θεόφιλος Γκωτιέ: η λουστραρισμένη ομορφιά της γλώσσας του...

 

Πορτραίτο του νεαρού Θεόφιλου Γκωτιέ,
(Auguste de Châtillon)

30 Αυγούστου του 1811 γεννήθηκε σε μια κωμόπολη της νοτιοδυτικής Γαλλίας ο ρομαντικός ποιητής, Θεόφιλος Γκωτιέ.

Υπήρξε μέγας χειριστής της γλώσσας και ασχολήθηκε -εκτός από την ποίηση-, με τη συγγραφή θεατρικών έργων, μυθιστορημάτων, όπως επίσης με τη δημοσιογραφία και τη λογοτεχνική κριτική. Πέθανε εντελώς ξαφνικά στις 23 Οκτωβρίου του 1872 σε ηλικία 61 ετών μετά από μακροχρόνια καρδιακή νόσο. Ενταφιάστηκε με τιμές στο Κοιμητήριο της Μονμάρτης.

Εκτιμήθηκε ευρέως από ανθρώπους του πνεύματος(Μπωντλέρ, Μαλλαρμέ, Μπαλζάκ, Φλωμπέρ, Όσκαρ Ουάιλντ, Έλιοτ κ.α) οι οποίοι υπογράμμισαν τη τελειότητα της μορφής των έργων του, κάνοντας λόγο για "λουστραρισμένη ομορφιά της γλώσσας".

"Πεταλούδες στο χρώμα του χιονιού
σε σμήνη πετάξτε πάνω από τη θάλασσα. 

Όμορφες, λευκές πεταλούδες,

πότε θα μπορέσω να διαβώ παρόμοιο γαλάζιο μονοπάτι;

Ξέρεις, ωραία των ωραίων,

μπαγιαδέρα μου με τα μαύρα μάτια,

αν μπορούσες να μου δανείσεις τα φτερά σου

πες, ξέρεις πού θα πήγαινα;

Χωρίς να φιλήσω ούτε ένα ρόδο

μέσα από δάση και κοιλάδες,

στα μισόκλειστα -θα πετούσα- χείλη σου, 

λουλούδι της ψυχής μου, και θα πέθαινα εκεί"

(Théophile Gautier: "Les Papillons", μτφ. δική μου)

 Ο Γκωτιέ στο παραπάνω ποίημα της νεότητάς του μεταφράζει την αγάπη σε μια συναρπαστική, σχεδόν μεθυστικά ηδονική εμπειρία που τον εκτρέπει από τη πραγματικότητα και του δίνει φτερά να πετάξει...Το ποίημα αποτελεί μικρό δείγμα της άρνησής του να συμβαδίσει με τους σύγχρονους υλιστικούς καιρούς του.

Το ποίημα ξεχειλίζει από συναίσθημα και διακρίνεται για τη μουσικότητα και το λεκτικό του ρυθμό, στοιχείο που δικαιολογεί τον αυξημένο αριθμό μελοποιήσεων... 

O Ντεμπισί την εποχή μελοποίησης του ποιήματος

1. To 1881 ο δεκαεννιάχρονος Kλωντ Ντεμπισί εμπνέεται από την τρυφερή ποίηση του Γκωτιέ, κοινωνεί και μεταλαμπαδεύει πληθώρα συναισθημάτων αναδεικνύοντας τον τρυφερό και ρομαντικό χαρακτήρα της ποιητικής δημιουργίας. Στον τύπο ενός νυχτερινού με ιμπρεσιονιστικές πινελιές, ο νεαρός γάλλος συνθέτης καταφέρνει με τις νότες και τις αρμονίες του να μεταφέρει τον πλούσιο σε συναισθηματικές εικόνες ποιητικό λόγο του Γκωτιέ ο οποίος ξεχειλίζει τρυφερότητα και συναισθηματική ευγένεια... 

Ένα κομψοτέχνημα η δημιουργία του, μαρτυρά την έμφυτη ικανότητά του να συνθέτει σε μουσικές εικόνες σπάνιας γλαφυρότητας και λεπταίσθητης αμεσότητας, περιφέροντας τον ακροατή ως σιωπηλό μέτοχο στη συγκίνηση και τη σκέψη του ποιητή.

Το μελοποιημένο ποίημα ηχογραφήθηκε oκτώ δεκαετίες μετά την εποχή σύνθεσής του. Συμπεριλήφθηκε στο άλμπουμ "Mélodies De Jeunesse" σε ερμηνεία της Sandrine Piau. Eύρωστη η φωνή της γαλλίδας υψιφώνου, με εκλεπτυσμένη έκφραση και εκφραστική γλυκύτητα:

"Les Papillons", Claude Debussy - Sandrine Piau:

Ο Σωσόν την εποχή μελοποίησης του ποιήματος

2. Το 1883 ο Ernest Chausson δημοσιεύει τον κύκλο τραγουδιών "Sept mélodies, op. 2", ανάμεσά τους και το αριστοτεχνικό "Les Papillons", στο οποίο ξεχωρίζει η έντονη χρήση της αντίθεσης της δυναμικής προκειμένου να εκφραστεί το δυνατό συναίσθημα.

Το πιάνο συνεισφέρει σε υπερθετικό βαθμό στη δημιουργία της ατμόσφαιρας του ποιητικού κειμένου, με τον γοργό ρυθμό να αποτυπώνει το φτερούγισμα των πεταλούδων.
Το ακούμε από την σπουδαία Τζέσυ Νόρμαν. 
Υπέροχο ηχόχρωμα και ευαίσθητη ερμηνεία. Μέσω της υποδειγματικής μουσικής αφήγησής της υπογραμμίζει το νόημα των λέξεων, νιώθοντας βαθιά την κάθε μουσική φράση και την εσωτερικότητα της γραφής του τιμώμενου σήμερα, Θεόφιλου Γκωτιέ.

"Les Papillons", Ernest Chausson - Jessye Norman:

Στη μνήμη του Λόπε δε Βέγα...

Portrait of Lope de Vega, Λουίς Τριστάν-Eρμιτάζ

(Στη μνήμη του Ισπανού συγγραφέα και ποιητή της μπαρόκ λογοτεχνίας, Λόπε δε Βέγα).

Στης Φουέντε Οβεχούνα την κοιλάδα

κόρη με ξέπλεκα μαλλιά διαβαίνει

και μες σε χρυσαφί λιακάδα

ιππότης πάνω στ’ άλογο προβαίνει

Κρύβετ’ η κόρη μες σε φυλλωσιά

κι είν’ η καρδιά της σαν φτερούγα λαβωμένη

φεγγάρι του ιππότη η αρματωσιά

ήλιος η μορφή του η λαγγεμένη

Κόρη που κρύβεσαι μες στα κλαδιά

την αγάπη ποιος τη σταματάει

ποια θάλασσα, ποια λαγκαδιά

την αγάπη ποιος τη σταματάει

Άλογο δίχως καβαλάρη φεύγει πέρα

κι ένα σπαθί σαν δέντρο ορθό στο χώμα

κόρη που έσπερνες τη μέρα
γυναίκα που θερίστηκες το γιόμα..."

(Λόπε δε Βέγα: "Φουέντε Οβεχούνα")

Ο "Φοίνιξ της Ευφυΐας", όπως τον αποκαλούσε ο έτερος μεγάλος διανοούμενος της Ιβηρικής, Μιγκέλ ντε Θερβάντες, ζούσε για τη συγγραφή.

Έγραψε εκατοντάδες έργα, θεατρικά, ποιήματα, κωμωδίες, μυθιστορήματα, σονέτα, μέχρι τις τελευταίες ώρες πριν το θάνατό του σαν σήμερα, 27 Αυγούστου 1635.

Από τα δημοφιλέστερα έργα του είναι το "Φουέντε Οβεχούνα", το "Το Αστέρι της Σεβίλλης", "Ο διακριτικός εραστής".

Joaquin Turina

Έμμετρα αποσπάσματα και από τα τρία διαρθρώνουν τη μουσική σύνθεση για φωνή και πιάνο του επίσης ισπανού, Χοακίν Τουρίνα: "Homenaje a Lope de Vega, Op.90".

Γράφτηκε το 1935 και αφιερώθηκε στην διακεκριμένη ισπανίδα σοπράνο που τα πρωτοερμήνευσε, Rosita Hermosilla.

Ο Ισπανός συνθέτης, που γεννήθηκε στη Σεβίλλη, μαθήτευσε δίπλα στους Vincent d' Indy και Moritz Moszkowski, εμπνεύστηκε έντονα από τους γάλλους ιμπρεσιονιστές Ραβέλ και Ντεμπισί, ενώ αξιοσημείωτη είναι η έλξη του από τη μουσική της Ανδαλουσίας. Ένας από τους σημαντικότερους δημιουργούς λοιπόν, ο ισπανός Τουρίνα, διακρίνεται για τις έντονα ποτισμένες με το ιδιαίτερο χρώμα της πατρίδας του, συνθέσεις, όπως εδώ που εμπνέεται από τον πολυγραφότατο συμπατριώτη του, Λόπε δε Βέγα.

Joaquín Turina: "Homenaje a Lope de Vega":

Ι.Cuando tan hermosa os(Ο διακριτικός εραστής)

ΙΙ. Si con mis deseos(Αστέρι της Σεβίλλης)

ΙΙΙ. Al val de Fuente Ovejuna(Φουέντε Οβεχούνα)

• Στην πιανιστική εισαγωγή του πρώτου τραγουδιού είναι εμφανής η ισπανική χροιά, ενώ το φωνητικό μέρος εύγλωττα εκφράζει τη λαχτάρα του κειμένου.
• Το δεύτερο τραγούδι ξεχωρίζει για τη λεπτεπίλεπτη, εύθραυστη διάθεση που μεταφέρει.
• Στο τελευταίο, πιάνο και φωνή ακολουθούν μια γραμμή περισσότερο χαρωπή και εύθυμη, αναδεικνύοντας το ζωηρό χαρακτήρα του κειμένου.

Ερμηνεύει η εξαιρετική αμερικανίδα υψίφωνος, Regina Resnik:

Ι:

ΙΙ: 

ΙΙΙ: 

Βασίλισσα των Ουρανών, Χαίρε!

 

Mandonna in Mandorla, Wolfgang Sauber, 12ος αι.

Την "Απόδοση της Κοίμησης της Θεοτόκου" -κατά το λαό, τα  Εννιάμερα της Παναγίας, καθώς σκέφτεται την ημέρα σαν μνημόσυνο προς τη Θεοτόκο, όπως πράττει, και για τους δικούς του ανθρώπους)- γιορτάζουμε σήμερα.
Η Εκκλησία κλείνει με πανηγυρική διάθεση την Κοίμηση-Μετάσταση της Παναγίας, που τιμάται το Δεκαπενταύγουστο.

Mandorla είναι όρος που χρησιμοποιείται στη θρησκευτική τέχνη για την απεικόνιση ιερών προσώπων μέσα σε πλαίσιο σχήματος αμυγδάλου , επειδή στην ιταλική γλώσσα η λέξη σημαίνει αμύγδαλο.
"Παναγία σε Mandorla" είναι η εκπληκτική τοιχογραφία του Wolfgang Sauber(12ος αι.)από την βασιλική San Fedele στο Κόμο της Ιταλίας, που βλέπουμε παραπάνω.

"Regina caeli, laetare, alleluia;

Quia quem meruisti portare,

alleluia, Resurrexit, sicut dixit, alleluia:

Ora pro nobis Deum, alleluia"

δηλαδή:

"Βασίλισσα των Ουρανών, Χαίρε, Αλληλούια

Ο Υιός που άξιζες να γεννήσεις,

Ανέστη όπως είπε, Αλληλούια
Προσευχήσου για μας, Αλληλούια"

Το "Regina caeli-Βασίλισσα των Ουρανών" είναι ένα τετράστιχο Μαριανό αντίφωνο, δηλαδή ύμνος που απευθύνεται στην Παναγία και αποτελεί μέρος του τελετουργικού της Δυτικής Εκκλησίας. 

Δεν γνωρίζουμε την ακριβή προέλευσή του όμως σύμφωνα με το θρύλο λέγεται ότι ήταν το 590 όταν κατά τη διάρκεια λιτανείας-προσευχής για το τέλος επιδημίας πανούκλας στη Ρώμη με την εικόνα της Παναγίας να προηγείται της πομπής, ακούστηκαν εξ ουρανού Άγγελοι να ψάλλουν τους τρεις πρώτους  στίχους του αντιφώνου, στους οποίους ο Πάπας Γρηγόριος ο Μέγας πρόσθεσε τον τέταρτο.
Αμέσως μετά την προσθήκη παρουσιάστηκε ο Αρχάγγελος Μιχαήλ στην κορυφή του Castel Sant'Angelo βάζοντας στη θήκη της τη ρομφαία του ως σημάδι τερματισμού της πανούκλας, γεγονός που αποδόθηκε στην παρέμβαση της Παναγίας...

Πολλοί είναι οι συνθέτες που μελοποίησαν το τετράστιχο "Regina caeli", πολυφωνικές συνθέσεις οι περισσότερες, που ψάλλονται πάντα με την ευκαιρία των εορτασμών της Υπεραγίας Θεοτόκου. Παλεστρίνα, Λυλλί, Σαρπαντιέ, αλλά και ο νεαρός Μότσαρτ, του οποίου τη δημιουργία θα απολαύσουμε...

Το "Regina Caeli" απασχόλησε τον 15χρονο Β.Α.Μότσαρτ αμέσως μετά την επιστροφή του από την περιοδεία στην Ιταλία.
Η σύνθεση γράφτηκε το 1771 και εκτελέστηκε στον Καθεδρικό του Σάλτσμπουργκ σε μορφή μοτέτου για σοπράνο, χορωδία και οργανική συνοδεία ακολουθώντας τη δομή του ιταλικού κοντσέρτου, στη Ντο μείζονα, κλίμακα που για το συνθέτη αντιπροσώπευε τη λαμπρότητα της Βασιλείας των Ουρανών.
Αργότερα ο Μότσαρτ συνέθεσε και δυο ακόμη εκδοχές. 

Θα ακούσουμε την παλαιότερη εκδοχή, στην οποία το μέρος της υψιφώνου ανατέθηκε στη σύζυγο του Μίκαελ Χάυντν(αδερφού του Γιόζεφ), Μαρία Μανταλένα, τραγουδίστριας της Αυλής.

1. Αllegro: η χορωδία ψάλλει τον πρώτο στίχο. "Regina caeli, laetare!"
Ένας υπέρτατος ύμνος στη Βασίλισσα των Ουρανών που ευφραίνει, ένα εγκώμιο στη Μητέρα των πάντων, που αγαλλιάζει. Συνεχής η μελωδική γραμμή, ύφος μεγαλόπρεπο σε αντιστοιχία προς το περιεχόμενο του λατινικού κειμένου, εμπλουτίζουν τον θριαμβευτικό χαρακτήρα σε μια μελωδική διαδικασία που σκιαγραφεί τη φυσική παρουσία της Παναγίας σαν εκτυφλωτικό φως...

2. Tempo moderato: η υψίφωνος σε διάλογο ενίοτε με τους χορωδούς πατάει πάνω στο κείμενο του δεύτερου-τρίτου στίχου. "Ο Υιός που άξιζες να γεννήσεις Ανέστη όπως είπε!"
Σόλο και tutti εναλλάσσονται στο ακτινοβόλο "Αληλλούια" σε μια ψαλμωδική πανδαισία.

3. Adagio un poco Andante: Μια αφήγηση ξετυλίγεται μέσω της φωνής της σοπράνο, που ηχεί απέριττη αλλά υποβλητική, πάνω στα λόγια του τέταρτου στίχου.  "Προσευχήσου για μας!". Αρκετές επαναλήψεις, τρίλιες και ποικίλματα, στολίζουν το μέρος, με το  συνδυασμό τους να περιβάλλεται από μιαν ατμόσφαιρα αγλαότητος και λυρικής θαλπωρής.

4. Αllegro: ιδιαιτέρως μεγαλοπρεπής  ο χαρακτήρας του μέρους αυτού, στο οποίο ο νεαρός Βόλφγκαγκ  εφαρμόζει ομοφωνική και αντιστικτική υφή, πάνω στη μία και μοναδική λέξη, το επαινετικό "Αλληλούια".
Οι φωνές πλέκονται σε ένα γαϊτανάκι απίστευτης ομορφιάς, εκτινάσσοντας σε "μνημειώδη" την μουσική απόδοση του μεγαλείου του θείου. Ενας επιβλητικός, αγγελικός ύμνος λαμπρού και σφριγηλού χαρακτήρα ξεδιπλώνεται νότα-νότα ως την ύστατη πανηγυρική συγχορδία της διαυγούς, όλο φως Ντο μείζονος...

H σύνθεση ολοκληρώνεται, αλλά ο ακροατής συνεχίζει να βρίσκεται σε κατάσταση μέθης, σε μια συναισθηματική σιωπή αγιότητος να ξεχειλίζει από λογής συναισθήματα. Μια σκέψη κατακλύζει το νου και μια απορία... Μπορεί λοιπόν ένα νεαρό αγόρι να δημιουργεί υπέρτατη τέχνη. Γιατί Τέχνη τελικά είναι αυτή η συγκίνηση, η νηφαλιότητα, το δέος, ο θαυμασμός. Είναι αυτή η πληρότητα ψυχής...

Mozart "Regina coeli Κ. 108"/Christopher Hogwood-Emma Kirkby:

Με αφορμή τα Εννιάμερα της Παναγίας μπορείτε να διαβάσετε παλαιότερο κείμενο εδώ.

"Το Ένδοξο Μυστήριο της Κοιμήσεως της Θεοτόκου": (Θεοτοκόπουλος - Μπίμπερ)

 

"Η Κοίμηση της Θεοτόκου", Δ. Θεοτοκόπουλος

Προσευχές, ικεσίες, υψωμένα χέρια και δεήσεις, ψίθυροι και γλυκές προσδοκίες, αλλά και τα πιο εύοσμα λουλούδια κοσμούνε πάντα τα εικονίσματά της...
Χρόνια Πολλά, φίλοι εκλεκτοί!
Να έχουμε όλοι την ευλογία της Παναγιάς και πάντα υπό τη σκέπη Της με υγεία και αγάπη!

Το εικαστικό που βλέπετε παραπάνω ανακαλύφθηκε το 1983 στην εκκλησία της Κοιμήσεως στην Ερμούπολη. Είναι έργο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου. Ο Κρης δημιουργός το φιλοτέχνησε ακολουθώντας τα πρότυπα της βυζαντινής εικονογραφίας τα οποία εμπλούτισε με δυτικά στοιχεία. 

Απεικονίζει την Υπεραγία Θεοτόκο κεκοιμημένη με σταυρωμένα τα χέρια ενώ το ιερό λείψανό Της περιβάλλουν οι Απόστολοι, Πέτρος και Παύλος. Μπροστά στην κλίνη το βλέμμα συγκεντρώνουν τα περίτεχνα, ολόχρυσα κηροπήγια. Στο κέντρο της σύνθεσης δεσπόζει ο Χριστός. Κρατά ένα φασκιωμένο βρέφος-σύμβολο της ψυχής της μητέρας Του. Πλήθος πιστών με σκυμμένο το κεφάλι εκφράζουν τη βαθιά θλίψη τους.
Στην κορυφή  η Παναγία εικονίζεται περιστοιχισμένη από Αγγέλους και Χερουβείμ να παραδίδει την Αγία ζώνη στον Απόστολο Θωμά .

Κομψή, διακριτική και άκρως εκφραστική η απεικονιστική γλώσσα του Θεοτοκόπουλου, αφηγείται το μέγα Μυστήριο με συμβολιστικό ύφος, που αναδεικνύει το θρησκευτικό ήθος και σεβασμό του δημιουργού.

H.I.F. Biber

Ένα μουσικό έργο, σχετικό με την Κοίμηση της Θεοτόκου αποτελεί η 14η Σονάτα από τις "Σονάτες του Ροδαρίου"(Rosary Sonatas), του Χάινριχ  Ίγκνατς Μπίμπερ, ενός συνθέτη και δεξιοτέχνη βιολονίστα της μπαρόκ περιόδου.

Οι "Σονάτες του Ροδαρίου" που ονομάζονται και "Μυστηριακές Σονάτες"  αποτελούν  κορυφαίο σημείο της μπαρόκ μουσικής φιλολογίας, για την τολμηρή και δεξιοτεχνική αντιστικτική γραφή τους, αλλά κυρίως για την τεχνική της "scordatura", που ο Μπίμπερ χρησιμοποιεί στο έργο.

Τεχνική(ένα είδος τονικού αποσυντονισμού) κατά την οποία το χόρδισμα στο βιολί γίνεται διαφορετικά, αυξάνοντας έτσι τις πολυφωνικές του δυνατότητες, αλλάζοντας το ηχόχρωμά του και  πετυχαίνοντας διαφορετική ατµόσφαιρα σε κάθε σονάτα.

Οι Σονάτες είναι 15, μία για κάθε ένα από τα Μυστήρια του Ροδαρίου:

1. Τα Χαροποιά Μυστήρια(Βάπτιση, Γάμος, Αναγγελία Βασιλείας του Θεού, Μεταμόρφωση, Θεία Ευχαριστία)

2. Τα  Λυπηρά Μυστήρια(Αγωνία στον Κήπο των Ελαιών, Μαστίγωση, Ακάνθινο Στεφάνι, Γολγοθάς, Σταύρωση)

3. Τα Ένδοξα Μυστήρια(Ανάσταση, Ανάληψη, Πεντηκοστή, Κοίμηση της Παναγίας, Στέψη της Παναγίας στον Ουρανό)

Στο τέλος ο Μπίμπερ προσθέτει μια πασσακάλια για σόλο βιολί, ενώ κάθε μέρος συνοδεύεται από ένα χαρακτικό, σχετικό με το θέμα που η σονάτα, συμβολίζει.

Οι συνθέσεις αποτελούν δημιουργίες ενός ευσεβούς και με βαθύ θρησκευτικό συναίσθημα, καλλιτέχνη.

Το χαρακτικό-σκηνή: Το Μυστήριο της Κοίμησης
και της Μετάστασης της Θεοτόκου

Ο Μπίμπερ στοχεύει στη μετάδοση συναισθημάτων, έτσι οργανώνει την ανάπτυξη του έργου του "προικίζοντας" κάθε μέρος ως προς την τονικότητα που την θεωρεί ως την πλέον κατάλληλη σε σχέση με το  μήνυμα που θέλει να μεταφέρει.

Οι 15 Σονάτες του Μπίμπερ  γράφτηκαν μεταξύ 1670-1680 και η 14η από τα "Ένδοξα Μυστήρια αναφέρεται στην Κοίμηση της Θεοτόκου.
Eίναι γραμμένη στη Λα μείζονα, (κλίμακα που ο συνθέτης παραλληλίζει με τη θεϊκή δόξα και χάρη).
Φωτεινές, ηχηρές αρμονίες υπογραμμίζουν το απόκοσμο θέμα του. Θριαμβευτικοί, εντυπωσιακοί οι συντονισμοί, αποτελούν το μυστικό κλειδί για την "αόρατη" πόρτα του Μυστηρίου.
Η μουσική περιγραφή της Ευαγγελικής ιστορίας διακρίνεται για τον έντονο πνευματικό και δοξαστικό χαρακτήρα της, ενώ ο συνθέτης αποδεικνύεται ακριβής, τολμηρός και ευρηματικότατος(δεν είναι τυχαίο που κάποιοι αναλυτές τον κατατάσσουν στην πρώιμη εμφάνιση της προγραμματικής μουσικής).

(Η σκορντατούρα εδώ είναι με χόρδισμα Λα-Μι-Λα-Ρε)

H.I.F. Biber :Rosary Sonata No. 14, "The Assumption of the Virgin" 

Κείμενα σχετικά με την Κοίμηση της Θεοτόκου και τον Βάγκνερ μπορείτε να διαβάσετε εδώ και εδώ.

Κλεοπάτρα: Ένα ποταπό ερπετό ήταν η καταφυγή της...

"Ο θάνατος της Κλεοπάτρας", Πολ. Λεμπέση
Εθνική Πινακοθήκη, Παράρτημα Σπάρτης
(nationalgallery)

Έπειτα από τη νίκη του Οκταβιανού στο Άκτιο κι ύστερα από τον θάνατο του Μάρκου Αντώνιου, τα περιθώρια για την Κλεοπάτρα στενεύουν. Ως μοναδικός εξουσιαστής της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, ο Οκταβιανός σκοπεύει να τη στείλει στη Ρώμη προς δημόσιο εξευτελισμό. Αυτή υποπτευόμενη τα σχέδιά του, αποφασίζει να αυτοκτονήσει. Είναι 39 χρονών, η τελευταία απόγονος των Λαγιδών Πτολεμαίων. Δίνει τέλος στη ζωή της με το δάγκωμα δηλητηριώδους φιδιού του Νείλου, όπως λέει ο θρύλος. Όμως, η λάμψη της δε θα σβήσει ποτέ...

Το τσίμπημα του φιδιού που προκάλεσε το θάνατο της αιγύπτιας βασίλισσας έχει εμπνεύσει πληθώρα εικαστικών καλλιτεχνών κάθε εθνικότητας και εποχής. Ανάμεσά τους και τον Έλληνα, Πολυχρόνη Λεμπέση. Η "Κλεοπάτρα" του, που βλέπουμε παραπάνω  φιλοτεχνήθηκε περίπου στα 1877 και σήμερα μετά από δωρεά του Αργύρη Χατζηαργύρη εκτίθεται στην Κουμαντάρειο Πινακοθήκη της πόλης της Σπάρτης.

Εκπρόσωπος της σχολής του Μονάχου, ο σπουδαίος ζωγράφος από τη Σαλαμίνα, μια προσωπικότητα ταπεινή και σεμνή, που αδιαφορούσε για φήμη, δόξα και πλούτη, ένας κοσμοκαλόγερος της ζωγραφικής, όπως πολλοί τον χαρακτήρισαν, διακρίθηκε για την χρωματική του ακρίβεια, την εκφραστικότητα και την καθαρότητα των μορφών του στις οποίες επιμελείται ιδιαιτέρως την απόδοση της ψυχογραφίας τους. Όπως στην περίπτωση της Κλεοπάτρας την οποία εικονίζει με εκπληκτική ειλικρίνεια και εκφραστική ελευθερία ως ηρωίδα επικού-ρομαντικού μελοδράματος. Αποτυπώνει τη στιγμή αμέσως μετά το δάγκωμα του φιδιού, που το κρατά στο δεξί της χέρι. Το δηλητήριό του έχει αρχίσει να επιδρά κι εκείνη μισόγυμνη με γερμένο το κεφάλι περιμένει θαρραλέα το κλείσιμο της επίγειας ζωής της. Ο Λεμπέσης απεικονίζει την αυτοκτονία της Κλεοπάτρας ως μία τολμηρή πράξη περιφρόνησης και συνάμα απελευθέρωσης από την ατιμία της φυλάκισης... Η σκέψη μιας αλυσοδεμένης που σέρνεται στους δρόμους της Ρώμης, είναι κάτι που στην αιγύπτια βασίλισσα προκαλεί οργή...

"O θάνατος της Κλεοπάτρας", Reginald Arthur

Σε παρόμοιο εκφραστικό ύφος κινείται και η ομότιτλη καντάτα του Εκτόρ Μπερλιόζ: "Le mort de Cleopatre".

Τέσσερεις συνεχόμενες χρονιές προσπάθησε ο νεαρός Γάλλος συνθέτης  να κερδίσει το Prix de Rome, το διάστημα 1827-1830 με τις καντάτες:
"La mort d'Orphée", "Herminie","La mort de Sardanapale"(το 1830 που κέρδισε) και το "La mort de Cléopâtre-Ο Θάνατος της Κλεοπάτρας" ένα χρόνο νωρίτερα.

Η καντάτα γράφτηκε για γυναικεία φωνή και ορχήστρα. Ο εμπνευσμένος 25χρονος δημιουργός της προσφέρει μια "τραγική λυρική σκηνή" (όπως προτιμούσε να χαρακτηρίζει την καντάτα)κι έναν από τους πλέον αγαπημένους ρόλους για τις μέτζο σοπράνο. Πλάθει μια συναρπαστική θεατρική φιγούρα, έναν ρόλο από τους γοητευτικότερους, σαγηνευτικό και ακαθόριστα επικίνδυνο.

Πρόκειται για σύνθεση εξαιρετικά δεξιοτεχνική. Για το ρόλο της Κλεοπάτρας θα πρέπει η σολίστ να κατέχει πλήρως το γαλλικό δραματικό και φωνητικό στυλ. Kυρίαρχα χαρακτηριστικά της μουσικής είναι το πάθος, η εσωτερική φωτιά, η έκφραση του απροσδόκητου, ρυθμική ορμή και καταλάγιασμα.

Βασισμένο σε ένα κείμενο του Pierre-Ange Vieillard, ενός Γάλλου ποιητή του 19ου αι., το "La Mort de Cléopâtre" αφηγείται την αυτοκτονία της Κλεοπάτρας στις 12 Αυγούστου 30 π.Χ., μετά την ήττα του στόλου της στο Άκτιο. Το λιμπρέτο στο περίφημο μέρος του "Διαλογισμού" την παρουσιάζει να επικαλείται τα πνεύματα των Φαραώ προγόνων της και ν' αναρωτιέται αν -ως βασίλισσα- στάθηκε στο ύψος των μεγάλων ηγεμόνων του παρελθόντος του ένδοξου βασιλείου της. O συνθέτης καινοτόμος, κάνει χρήση νέων αρμονιών και πλούσιας, τολμηρής ενορχήστρωσης. Οι μουσικές ιδέες, προσαρμοσμένες στον δραματικό-εκφραστικό τους σκοπό, "σαρκώνουν" σε μια "Meditation" που συνταράσσει κι αναστατώνει την ψυχή του ακροατή. 

"Ο θάνατος της Κλεοπάτρας", Michele Tosini

"Μεγάλοι Φαραώ, ευγενείς Λαγίδες,

χωρίς θυμό-θα δείτε-να μπαίνω

για τον αιώνιο ύπνο στις πυραμίδες σας

Ήμουν ανάξια βασίλισσα;

Όχι!.. όχι, των τελετών σας

ποτέ δεν θα βεβήλωνα τη λάμψη!

Βασιλιάδες μου,

παραπονιέμαι για τη μοίρα

που με κυριεύει"

"Αυτή η σκηνή έχει ιδιαίτερη δύναμη και ένταση. Αξίζει να απεικονιστεί μουσικά", έγραψε ο Μπερλιόζ στα "Απομνημονεύματα" του.
Και συνεχίζει:
"Συχνά, συλλαμβάνω στη φαντασία μου έναν υπέροχο μονόλογο, αντίστοιχο με κείνον της Ιουλιέτας πριν δώσει τέλος στη ζωή της. Βρίσκω πως οι δυο ηρωίδες έχουν κάτι κοινό, τουλάχιστον από την άποψη της έντασης των συναισθημάτων, που ο τρόμος για το άγνωστο αναμιγνύεται με την περιφρόνηση για το θάνατο...".

Και θα συμφωνήσω... Μέσα στην τραγικότητά τους, στην ύστατη ώρα τους οι δυο γυναίκες ντύνονται με ευπρέπεια και αθανασία...

"Ο θάνατος της Κλεοπάτρας", Guido Reni

Παρόλ' αυτά, ο Μπερλιόζ στο ξεχωριστό ηχοτοπίο του σκιαγραφεί μια ηρωίδα που πάσχισε για μια ζωή με τιμή, πέρα από στερεότυπα και προκαταλήψεις. Αφού δεν μπόρεσε να τα' χει, το τέλος διαγράφεται απ' την ίδια. Αφήνεται στο δάγκωμα του φιδιού και το δηλητήριό του. Πεθαίνει ήσυχα και σε έκσταση... Μέσα σ' ένα σύννεφο αναπολήσεων... Εκείνη, ο Αντώνιος και ο έρωτάς τους, με τις ενοχές πως έγινε η αιτία ο λαός της να υποδουλωθεί στους Ρωμαίους.

"Εγινα αφορμή οι θεοί να διωχθούν

απ' τα τείχη της Αλεξάνδρειας,

και της Ίσιδας να πάψει η λατρεία...

Ένα ποταπό ερπετό είναι η καταφυγή μου.

Θεοί του Νείλου...

Η Κλεοπάτρα φεύγει απ' τη ζωή...

Γίνεται ξανά...

...Καίσαρα...(δεν ολοκληρώνει τη φράση της)"

Berlioz: "La Mort de Cléopâtre" / Jessye Norman:

Διευθύνει ο Daniel Barenboim

"Μεταμόρφωση Σωτήρος": η γλυκύτητα της φωτεινής παρουσίας Του με χρώμα και ήχο...

 

"Μεταμόρφωση Σωτήρος", Τιτσιάνο

Χρόνια Πολλά στους εορτάζοντες, μα και στην πλάση ολάκερη!
Πάντα να έχουμε την ευλογία του Σωτήρα, φώτιση στο πνεύμα και αγάπη στις καρδιές!
Η φανέρωσή Του είναι καθημερινή...Αρκεί να αναλογιστούμε τις απολαύσεις και τα αγαθά που βιώνουμε με τον ερχομό Του...

Χρόνια Πολλά! Ο Σωτήρας ας ευλογεί όλους μας!

"Μεταμόρφωση Σωτήρος", Ραφαήλ

Το παραπάνω εκπληκτικό εικαστικό του Ραφαήλ που απεικονίζει την "Μεταμόρφωση του Σωτήρος" είναι το τελευταίο του σπουδαίου ζωγράφου και κοσμεί την Πινακοθήκη του Βατικανού.

Το έργο διακρίνεται σε δυο αφηγηματικά μέρη. Στο ανώτερο μέρος αποτυπώνεται η Μεταμόρφωση, με το Χριστό να αιωρείται ως υπέρλαμπρο Φως ανάμεσα στα νέφη και τους δυο προφήτες, Μωυσή και Ηλία. Στην κορυφή του βουνού, κείτονται οι Απόστολοι, που τυφλωμένοι από το φως καλύπτουν τα πρόσωπά τους.

Στο κάτω μέρος ο δημιουργός σκιαγραφεί το πανικόβλητο πλήθος κι ένα δαιμονισμένο αγόρι, το οποίο όπως μας πληροφορούν οι Γραφές, ο Ιησούς θεραπεύει με έναν απλό λόγο Του κατεβαίνοντας από το όρος Θαβώρ...
Όλοι γεμάτοι θάμβος και δέος αντικρίζουν το μεγαλείο της δόξας του Θεού και γεμίζουν από τη γλυκύτητα της φωτεινής παρουσίας Του.

H METΑΜΟΡΦΩΣΗ του ΣΩΤΗΡΟΣ είναι το θέμα του ομώνυμου ορατορίου του Olivier Messiaen: "The Transfiguration of Our Lord Jesus Christ", που βασίζεται στην αφήγηση από τα Συνοπτικά Ευαγγέλια της Μεταμόρφωσης του Ιησού ( κατά Ματθαίον,  κατά Μάρκον και  κατά Λουκάν) και χωρία από το "Σύνοψις Θεολογική" του Θωμά Ακινάτη. 

Ο συνθέτης επεξεργαζόταν τις μουσικές ιδέες του για τρία χρόνια, από το 1965 έως το 1969 και το έργο έκανε πρεμιέρα  αμέσως αφού ολοκληρώθηκε, στη Λισαβόνα τον Ιούνιο του 1969. Είναι απαιτητικό θρησκευτικό έργο μεγάλης κλίμακας που ανατίθεται σε πλέον των 200 εκτελεστών ορχήστρας, επτά σολίστ και 100 χορωδούς.

Η ιδέα για μια σύνθεση με θέμα τη Μεταμόρφωση γεννήθηκε πολλές δεκαετίες πριν και ωρίμαζε σταδιακά.

"Ο Ιησούς μαζί του τον Πέτρο, τον Ιάκωβο και τον Ιωάννη ανέβηκε σ’ ένα ψηλό βουνό.
Εκεί μεταμορφώθηκε μπροστά τους· έλαμψε το πρόσωπό του σαν τον ήλιο και τα ενδύματά του έγιναν άσπρα σαν το φως.
[..]
Ένα φωτεινό σύννεφο τους σκέπασε, και μέσα από το σύννεφο ακούστηκε μια φωνή που έλεγε: "Αυτός είναι ο αγαπημένος μου Υιός, ο εκλεκτός μου· αυτόν να ακούτε".

"Μεταμόρφωση Σωτήρος", Ρούμπενς

Η "Transfiguration of Our Lord Jesus Christ" είναι μια από τις συνθέσεις του γάλλου οργανίστα και συνθέτη, Μεσσιάν που  απεικονίζουν αυτό, που προσδιόριζε ως "τις θαυμάσιες πτυχές της πίστης" βασισμένες στον ακλόνητο Ρωμαιοκαθολικισμό του.
Ένας συνδυασμός πνευματικότητας και εξαιρετικής μελωδικότητας, με θερμές τονικές αρμονίες, εκτενή χρήση του τραγουδιού των πουλιών όπως μάς έχει συνηθίσει ο ορνιθολόγος δημιουργός, όπως π.χ εμπνεύσεις από τον κελάηδισμα του ψαρονιού, της τσίχλας ή του κότσυφα, τη φωνή  του γερακιού, τις κραυγές του αλπικού κορακιού κλπ...

Ιδιαίτερα εμφανής είναι η χρήση "παλίνδρομων", ( σχημάτων πολυρρυθμίας) και "τρόπων περιορισμένης μετατροπίας" (τονικότητες δικής του επινόησης). 

"Μετεμορφώθης ἐν τῷ ὄρει Χριστέ ὁ Θεός, δείξας τοῖς Μαθηταῖς σου τήν δόξαν σου,
καθώς ἠδύναντο. Λάμψον καί ἡμῖν τοῖς ἁμαρτωλοῖς, τό φῶς σου τό ἀΐδιον,
πρεσβείαις τῆς Θεοτόκου, φωτοδότα δόξα σοι".

Το ορατόριο δομείται σε δύο τμήματα των επτά μερών το καθένα, απ' όπου θα ακούσουμε τα τελικά χορικά κάθε τμήματος:

Ι:  "Choral de la sainte montagne- Χορικό  του ιερού βουνού":

και

ΙΙ: "Choral de la lumière de gloire - Χορικό του Φωτός της δόξας":

Είθε, αγαπημένοι φίλοι, το Φως του Θαβώρ να φωτίζει κάθε σκοτεινή πλευρά της ψυχής μας και να μας οδηγεί στη μεταμόρφωση της καρδιάς, της σκέψης και της ζωής μας. Όπως ο Χριστός φανέρωσε το θείο Του πρόσωπο, έτσι κι εμείς ας μεταμορφωνόμαστε καθημερινά μεσα από την πίστη, την αγάπη και την καλοσύνη!
Καλή φώτιση, υγεία, δύναμη και εσωτερική ειρήνη σε όλους μας!

"Ορφέας", ρόλος κορυφής από την Pauline Viardot...

 

Η Pauline Viardot στο ρόλο του Ορφέα

"La voix de Pauline Viardot à  la saveur d’un fruit sauvage
Η φωνή της Pauline Viardot έχει τη γεύση ενός άγριου φρούτου"

(Alfred de Musset)

Υπήρξε σημαντική προσωπικότητα στην καλλιτεχνική ζωή του 19ου αιώνα...H φωνή της καθήλωνε τον λυρικό κόσμο της εποχής της γι' αυτό και ο Alfred de Musset κυριεύτηκε από έρωτα γι' αυτό το γλυκόλαλο πλάσμα κι εκφράστηκε με άφθαστη ποιητικότητα όταν πρωτάκουσε την Πωλίν Γκαρθία-Βιαρντό να τραγουδά...

Portrait of Pauline Viardot, Ary Scheffer

Ήταν η μικρότερη αδερφή της θρυλικής μέτζο σοπράνο Mαρία Μαλιμπράν, κόρη δυο ισπανικής καταγωγής λυρικών τραγουδιστών, οι οποίοι εμφύσησαν στις θυγατέρες τους την αγάπη για την τέχνη των ήχων...

Η Πωλίν υπήρξε κορυφαία μούσα και έμπνευση, αλλά και ερμηνεύτρια δημιουργιών όλης της μουσικής ελίτ του 19ου αι.

Αριστοκρατική φυσιογνωμία, ακαταμάχητη προσωπικότητα, με απαράμιλλη ευγένεια και κομψότητα στο στυλ και τη συμπεριφορά της. Σε όλα αυτά ερχόταν να προστεθεί και το ιδιοφυές ταλέντο της, δημιουργώντας ένα ακατανίκητο κράμα γνωρισμάτων, που μαγνήτιζε εξ αρχής...Mιας προσωπικότητας που τη χαρακτήριζε η αρχή της αισθητικής και πολιτιστικής αύρας.

 Ο Σαρλ Γκουνώ γοητεύτηκε από τη "λεπτότητα, τη δύναμη και κομψότητα της μουσικής της". Ο γάλλος συνθέτης χαρακτήρισε την Βιαρντό: "εξαιρετικά ευαίσθητη ψυχή".

Επίσης, ο Μπερλιόζ, ο Μέντελσον, ο Σοπέν, η Κλάρα και ο Ρόμπερτ Σούμαν εκτίμησαν και θαύμασαν τις επιδόσεις της.

Άπειροι οι θαυμαστές της διάσημης μέτζο σοπράνο, από απλούς ανθρώπους και καλλιτεχνικές διασημότητες ως ευγενείς αριστοκράτες και γαλαζοαίματους.

"Αγαπώ το Φιντέλιο, λατρεύω τον Ορφέα, όμως γονατισμένη εκστατικά και με δάκρυα στα μάτια ομολογώ πως η καρδιά μου για πάντα θα' ναι αλυσοδεμένη στα πόδια της "βασίλισσας των Τεχνών", Pauline Viardot! Ο θαυμασμός και η αγάπη μου για σένα δεν ζυγίζεται. Είσαι η πιο βελούδινη, η πιο γλυκιά μου σκέψη! Η γοητεία κι η ευγένειά σου μ' έχει αγγίξει βαθιά τόσο, που' ρχονται δάκρυα στα μάτια... Σ' ευχαριστώ και για το στεφάνι, που μου χάρισες... Τι τύχη να' χει κανείς δίπλα του το στέμμα που κύκλωσε κάποτε το κεφάλι ενός θεϊκού πλάσματος..."
("Singing Sappho", Melina Esse/amazon)

Η Pauline Viardot στο ρόλο του Ορφέα
pinterest

Αυτά τα τρυφερά λόγια ευγνωμοσύνης προς την Pauline Viardot γράφτηκαν σε επιστολή μιάς θαυμάστριας, όταν η ταλαντούχα καλλιτέχνις ερμήνευσε στο Παρίσι το ρόλο του Ορφέα από την όπερα του Κρίστοφ Βίλιμπαλντ Γκλουκ: "Ορφέας και Ευρυδίκη", όπως αναβίωσε από τον Εκτόρ Μπερλιόζ το 1859.

Αποστολέας του γράμματος η κόμισσα D'Arange, που εκστασιασμένη από την εμφάνιση, την υποκριτική δεινότητα και φωνητική αρτιότητα της Βιαρντό τής έστειλε εννέα επιστολές, στις οποίες εγκωμίαζε το ταλέντο της και υποκλινόταν στο μεγαλείο της τέχνης της. Η διάσημη μέτζο φύλαξε τα γράμματα μαζί με επαινετικά ποιήματα άλλων θαυμαστών σε ένα λεύκωμα με εξώφυλλό του ανάγλυφη παρτιτούρα της όπερας, δεμένο με μια κόκκινη μεταξωτή κορδέλα...Αργότερα ανταπέδωσε την αγάπη της θαυμάστριάς της στέλνοντάς της ως δώρο καρδιάς το στέμμα που φορούσε ως Ορφέας στην παράσταση που την είχε συγκλονίσει.

H παθιασμένη επιστολή της D'Arange παραπέμπει σ' έναν εντυπωσιακά διαφορετικό τρόπο να κατανοήσει ο ερευνητής την  ελκυστικότητα του ρόλου που υποδύθηκε η Βιαρντό. Με πόση πειστικότητα ενσάρκωσε έναν ανδρικό χαρακτήρα, τόσο που να γεννήσει ερωτικά σκιρτήματα σε μια γυναικεία καρδιά. Δεν αποτέλεσε λοιπόν τυχαία, "ρόλο κορυφής" για την σπουδαία μέτζο, με τους κριτικούς να αναφέρονται σ' έναν "Ορφέα, που η ερμηνεία και το υποκριτικό στήσιμο τον σκιαγραφούσε σαν ζωντανό γλυπτό που ενσαρκώνει τα νεοκλασικά ιδεώδη".

Ο "Ορφέας" λοιπόν, υπήρξε ρόλος που σφράγισε ανεξίτηλα την καριέρα της Βιαρντό, παρότι είναι ρόλος αντρικός. Συγκεκριμένα κατατάσσεται στους "ρόλους παντελονιού-trouser roles" ...
"Ρόλος παντελονιού" είναι  θεατρικός όρος που χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει έναν ρόλο που ερμηνεύεται από καλλιτέχνη του αντίθετου φύλου.

Αν και στην σύγχρονη εποχή είναι ασυνήθιστοι οι γυναικείοι ρόλοι που παίζονται από άνδρες, ωστόσο βλέπουμε συχνά γυναίκες σε ανδρικούς ρόλους.
Διασημότερος στο οπερατικό ρεπερτόριο είναι εκείνος του Κερουμπίνο από τους "Γάμους του Φίγκαρο" του Μότσαρτ.
Όμως, μια και σήμερα αναφερόμαστε στην Πωλίν Βιαρντό θα απολαύσουμε εκείνον του Ορφέα από την όπερα του Γκλουκ: "Ορφέας και Ευρυδίκη".

Αρχικά ο ρόλος γράφτηκε για φωνή καστράτο, ωστόσο σήμερα εκτελείται από μέτζο ή άλτο φωνή.

Με καστράτο Ορφέα έκανε πρεμιέρα στο Μπεργκθίατερ της Βιέννης το 1762.
Μια δεκαετία αργότερα αναθεωρήθηκε για την γαλλική εκδοχή της και την παρουσίαση στην Όπερα των Παρισίων με το ρόλο του Ορφέα να ανατίθεται σε κοντρατενόρο (στη Γαλλία δεν επικρατούσε ο θεσμός των καστράτι) φωνή, που συνηθιζόταν στη γαλλική όπερα για τους ηρωικούς χαρακτήρες.

Οι δύο εκδοχές του "Ορφέα", βιεννέζικη και γαλλική οδήγησαν συχνά τους ερμηνευτές από το 19ο αι. και μετά σε επεμβάσεις και επεξεργασίες, επειδή θεώρησαν ότι με αυτόν τον τρόπο μπορούσαν να συνενώσουν τα θετικά κάθε εκδοχής.
Αντιπροσωπευτικό δείγμα μιας τέτοιας επεξεργασίας υπήρξε η εκδοχή του Εκτόρ Μπερλιόζ το 1859, που ουσιαστικά αποτέλεσε συγκερασμό των δυο εκδοχών του έργου προσαρμόζοντας το ρόλο για φωνή μέτζο.
Η όπερα στην εκδοχή Μπερλιόζ παρουσιάστκε στο Theatre Lyrique στις 18 Νοεμβρίου 1859 με την Πωλίν Βιαρντό να εκστασιάζει το κοινό, που την επευφημούσε ακατάπαυστα.
Η όπερα, που διευθύνθηκε από τον Adolphe Dellofre είχε θριαμβευτική υποδοχή κι από τους κριτικούς, και αξίζει να μνημονεύσουμε πως στα τύμπανα διακρίθηκε για τη ρυθμική του ακρίβεια και δυναμική ο δεκαεπτάχρονος τότε Ζυλ Μασνέ, που για το λόγο αυτό δέχτηκε και τα ιδιαίτερα συγχαρητήρια του Μπερλιόζ.


Με την αναβίωση της όπερας του Γκλουκ από τον Μπερλιόζ το 1859 είθισται να υπογραμμίζουμε πως "η Πωλίν Βιαρντό είναι εκείνη που καθιέρωσε τον Ορφέα ως σπουδαίο ρόλο για μέτζο σοπράνο".

Ο Ορφέας θρηνεί την Ευρυδίκη
Ary Scheffer

Επιλέγω να ακούσουμε τρεις από τις άριες του Ορφέα από την εν λόγω όπερα, που φυσικά αναφέρεται στο μυθικό τραγουδιστή, που αποφασίζει να κατέβει στον Άδη για να προσπαθήσει να πάρει πίσω την αγαπημένη του Ευρυδίκη. Η γυναίκα έχει μόλις πεθάνει από δάγκωμα φιδιού. Ο μύθος απαιτεί από τον Ορφέα να μη γυρίσει να δει την όμορφη γυναίκα του πριν ανέβουν στη γη. Ανυπόμονος όμως εκείνος, παραβλέπει τον όρο των θεών κι έτσι χάνει την ευκαιρία να ξανασμίξει με την Ευρυδίκη.
Αντίθετα με το μύθο, το λιμπρέτο στην όπερα του Γκλουκ γράφει αίσιο το τέλος, με τους θεούς να συγχωρούν την παράβλεψη του Θράκα τραγουδιστή και το ζευγάρι να επιστρέφει στον Πάνω Κόσμο ενωμένο κι ευτυχισμένο...

• Στην 1η Πράξη ακούμε τον Ορφέα σπαρακτικά απευθυνόμενο σε νύμφες και βοσκούς που θρηνούν για το χαμό της νεαρής συζύγου του:

"Φίλοι, αυτός ο θρήνος

μεγαλώνει τον πόνο μου

Στη γαλήνια σκιά της Ευρυδίκης

προσφέρετε λοιπόν, τις στερνές τιμές

και στολίστε με γιρλάντες

τα μάρμαρα"

Gluck: "Orfeo ed Euridice - Orfeo's aria: Amici, quel lamento":

• Στη 2η Πράξη τα Μακάρια Πνεύματα καλωσορίζουν τον Ορφέα στη Ηλύσια Πεδία και ο τραγουδιστής θαυμάζει την καθαρότητα του ουρανού:
  
  
  
  "Τι καθαρός ουρανός, τι λαμπρός ήλιος!
  Τι καινούργιο φως είν' αυτό!
  Τι γοητευτικές μελωδίες τραγουδιστών
  ηχούν σ' αυτή την κοιλάδα
  το ψιθύρισμα της Αύρας,
  το μουρμούρισμα των ποταμών
  προσκαλούν  εδώ
  στην αιώνια ανάπαυση.
  Αλλά η γαλήνη που βασιλεύει
  δε μου δίνει την ευτυχία
  Μόνο εσύ, Ευρυδίκη
  μπορείς να διώξεις τη θλίψη
  από την πονεμένη μου καρδιά
  Η γλυκιά σου φωνή, το ερωτικό σου βλέμμα
  ένα σου γέλιο, είναι η χαρά που αποζητώ."

 Gluck: "Orfeo ed Euridice - Orfeo's aria:"Che Puro Ciel" / Kathleen Ferrier :

• Στην 3η Πράξη, όταν ο Ορφέας στρέφεται να δει την Ευρυδίκη παραβλέποντας όσα του είπαν οι θεοί, εκείνη πέφτει στο έδαφος νεκρή. Η βαριά απώλεια βιώνεται για δεύτερη φορά κι είναι αβάσταχτη:

George Frederic Watts: Orpheus' lament for Euridice

"Έχασα την Ευρυδίκη μου!
Τι να κάνω χωρίς την Ευρυδίκη;
πού να πάω χωρίς την καλή μου;
Ευρυδίκη, Ευρυδίκη! Ω , Θεέ μου, απάντησε!
Εγώ είμαι, ο πιστός σου σύζυγος!
Ευρυδίκη, Ευρυδίκη!
Δεν μου μένει βοήθεια άλλη, ούτε ελπίδα
στη γη, μήτε στον ουρανό
Τι να κάνω;
Ω, ας τελειώσει για πάντα ο πόνος μου με τη ζωή μου
Δεν είναι μακριά ο δρόμος που με χωρίζει απ' την αγάπη μου!
Περίμενέ μου, πολυαγαπημένη μου!
δεν θα διαβείς τη λήθη χωρίς εμένα τούτη τη φορά"

Gluck: "Orphee et Eurydice - J'ai perdu mon Eurydice"/ Maria Callas :

• Στο τέλος της όπερας, ο Δίας που λυπάται το μυθικό τραγουδιστή στέλνει το φτερωτό Έρωτα να επαναφέρει την  Ευρυδίκη στη ζωή. 
  Αίσιο το φινάλε, κλείνει το έργο με το ερωτευμένο ανδρόγυνο και το θεό του Έρωτα να εκθειάζουν τη δύναμη της αληθινής αγάπης σ' ένα λυρικότατο, θριαμβευτικό τρίο...

Ορφέας και Ευρυδίκη αποχωρούν από τον Άδη
(εξώφυλλο παρτιτούρας)

ΟΡΦΕΑΣ:

Ας θριαμβεύσει ο έρωτας κι όλος ο κόσμος

ας υπηρετεί το βασίλειο της ομορφιάς

Από την πικρή -κάποιες φορές- φυλακή του

κανείς δεν προτιμά τη λευτεριά

ΕΡΩΤΑΣ:

Μια άκαρδη σκληρότητα της ομορφιάς τους βασανίζει

και τους οδηγεί σε απόγνωση

Μα ο ερωτευμένος στη γλυκιά στιγμή του έρωτα

όλα τα λησμονά

ΕΥΡΥΔΙΚΗ:

Η ζήλεια τρώει και καταβροχθίζει

μα έπειτα χαρίζει εμπιστοσύνη

κι αυτή η υποψία που ταράζει την καρδιά

γίνεται στο τέλος ευτυχία

ΟΛΟΙ:

Ας θριαμβεύσει ο έρωτας!"

Gluck: "Orphee et Eurydice: Trio Finale, "Tendre amour":
(Eurydice, Orphée, L'Amour)