Ο Πειρασμός του Αγίου Αντωνίου στην παρτιτούρα του Χίντεμιτ...

Ματίας Γκρύνεβαλντ: "Ο Πειρασμός του Αγίου Αντωνίου"
(3ο τμήμα δεξιά του Βωμού)

Γιορτή του Αγίου πρώτου ερημίτη του Χριστιανισμού, σήμερα, του Αγίου Αντωνίου που γεννήθηκε στην Αίγυπτο, γόνος πλούσιας οικογένειας, όμως ασκήτεψε στην έρημο, αφού πρώτα διέθεσε όλο το βιος του στους φτωχούς!

Χρόνια Πολλά στις εορτάζουσες/οντες που φέρουν το όνομα του Αγίου, που επέλεξε συνειδητά τη σοφία του Θεού και την προσευχή. Μακριά από κοσμικότητες και πολυτέλεια, έζησε με απλότητα στην ένδυση και τη σίτιση επιλέγοντας τον πνευματικό αγώνα. Ο Αγιος Αντώνιος στη μοναχικότητα της ερήμου βρέθηκε αντιμέτωπος με πάθη και πειρασμούς. Ο διάβολος χρησιμοποίησε πάμπολλα μέσα για να τον γκρεμίσει, όμως η πίστη του Αγίου τον βοήθησε να τιθασεύσει κάθε δολιότητα.


Βρισκόταν σε βαθιά γεράματα όταν ο Άγιος Αντώνιος άκουσε για έναν άλλο ερημίτη ασκητή, τον όσιο Παύλο. Βάδισε μέσα στην έρημο τρεις ολόκληρες μέρες για να τον συναντήσει.
Οι δύο γέροντες της ερήμου ενώ συνομιλούσαν με πνευματική χαρά εμφανίστηκε μπρος τους ένα κοράκι που τούς έφερε ένα καρβέλι άρτο.
-"Θαύμασε την καλοσύνη του Θεού", είπε ο Παύλος. "Εβδομήντα χρόνια τρέφομαι καθημερινά με μισό άρτο που μου στέλνει ο Θεός. Σήμερα, με τον ερχομό σου, ο Κύριος διπλασίασε την μερίδα".


Τα επεισόδια με τους πειρασμούς και τη συνάντηση των δυο Αγίων, Αντωνίου και Παύλου απεικονίζει ο γερμανός αναγεννησιακός ζωγράφος, Ματίας Γκρύνεβαλντ στην Αγία Τράπεζα της Μονής του Αγίου Αντωνίου στο Ίζενχαϊμ της Αλσατίας.

Ματίας Γκρύνεβαλντ: "Ρετάμπλ του Ίζενχαϊμ", το 3ο τμήμα του Βωμού

Ο βωμός είναι ένα πολύπτυχο σε τρία τμήματα που ξεδιπλώνονται:

• Το πρώτο τμήμα δείχνει τη Σταύρωση,
  
  
• το δεύτερο τη Συναυλία των αγγέλων και
  
  
• το τρίτο -που μας αφορά- αριστερά απεικονίζει τη συνάντηση-πνευματική συνομιλία των δυο ερημιτών και δεξιά τον Πειρασμό του Αγίου Αντωνίου (βλ. εικαστικά παρακάτω):

To τμήμα του Βωμού με τα δυο εικαστικά που αφορούν τον Άγιο Αντώνιο
(Δεξιά οι Πειρασμοί, αριστερά με τον Όσιο Παύλο. Ψηλά στο κλαδί το κοράκι με τον άρτο)

Εμπνευσμένος από αυτή την απεικόνιση του Γκρύνεβαλντ, το 1934 ο γερμανός Πάουλ Χίντεμιτ συνέθεσε ένα από τα πιο γνωστά ορχηστρικά έργα του, τη Συμφωνία: "Mathis der Maler-Ματίας ο Ζωγράφος", μέρη της οποίας ενσωματώθηκαν αργότερα στην ομώνυμη όπερά του. 

Paul Hindemith

Η συμφωνία ήταν παραγγελία του Φουρτβαίνγκλερ προκειμένου να ερμηνευτεί στην περιοδεία που θα πραγματοποιούσε με την Φιλαρμονική Ορχήστρα του Βερολίνου.


Η Συμφωνία είναι τριμερής, με κάθε μέρος να αντιστοιχεί στις απεικονίσεις του Ρετάμπλ του Ίζενχαϊμ:


1. Συναυλία των αγγέλων
2. Ενταφιασμός
3. Ο πειρασμός του αγίου Αντωνίου


που αντιστοιχούν στα μέρη τη όπερας:

1. Εισαγωγή
2. Ορχηστρικό ιντερλούδιο στη τελευταία πράξη
3. Ορχηστρικό για μια σκηνή οράματος, στην VI σκηνή της όπερας.

Ο Χίντεμιτ μεταφέρει τις εικόνες και τα νοήματα του τρίπτυχου με θαυμαστή πιστότητα!
Το πρώτο μέρος, ήρεμο, γαλήνιο,(όπως φαντάζεται κανείς τη "συμφωνία των αγγέλων") που με την επινοητική ενορχήστρωση του συνθέτη φτάνει στη λαμπερή κορύφωση...
Το δεύτερο, ο "Ενταφιασμός" με μια ελεγειακή επισημότητα...
και το φινάλε, σ' ένα ρυθμό, που καλπάζει αδιάκοπα και δίνει την αίσθηση της ψυχικής αναταραχής, που δημιουργούν οι "πειρασμοί"...
Η αισθητική προοπτική του Χίντεμιτ στοχεύει στην μουσική αποτύπωση εντάσεων σε αντιπαράθεση με θρησκευτική γαλήνη, καθώς σε αυτό το έργο (που θεωρείται το αριστούργημά του), αρχίζει το πρόβλημα της πολιτικής ευθύνης του καλλιτέχνη. Αυτή εκφράζεται μέσα από τη ζωή του ζωγράφου Ματίς Γκρύνεβαλντ, που έδρασε στη Γερμανία κατά την περίοδο των θρησκευτικών πολέμων.

Paul Hindemith: "Mathis der Maler, Mov. III: Versuchung des heiligen Antonius"
(Διευθύνει ο ίδιος ο συνθέτης)

To αντίστοιχο μέρος της όπερας μπορείτε να ακούσετε εδώ.

Κείμενα που αναφέρονται σε μουσικά έργα-εμπνεύσεις από τον Άγιο Αντώνιο μπορείτε να διαβάσετε εδώ και εδώ.

"Η θριαμβική Αΐντα του νεαρού Τοσκανίνι!"

Αρτούρο Τοσκανίνι(1867-1957)

Εκατόν πενήντα χρόνια συμπληρώνονται φέτος από τη γέννηση του μεγάλου μαέστρου, και εξήντα σήμερα από το θάνατό του στις 16 Γενάρη του 1957.

Ο Ιταλός μαέστρος θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους μουσικούς του τέλους του 19ου και του 20ου αιώνα, και παρότι ήταν αυστηρός κι απαιτητικός με τους συνεργάτες του, ήταν αγαπημένος γιατί όλοι αναγνώρισαν ως χαρακτηριστικά του την μουσική τελειομανία και λεπτολόγηση, το άριστο μουσικό αυτί και κυρίως την ηχηρότητα, και την απαράμιλλη  φωτογραφική μνήμη του!

Ξεκίνησε την καριέρα του ως τσελίστας και ως μέλος ορχήστρας περιόδευσε στα νιάτα του στη Λατινική Αμερική. 

O Τοσκανίνι λίγο μετά την καθιερωσή του

Το 1886 βρίσκεται σε περιοδεία στη Βραζιλία με την «ΑΪΝΤΑ» του Βέρντι, όταν η κακή συμπεριφορά του μαέστρου οδηγεί τα μέλη της ορχήστρας να κατέβουν σε απεργία.

Ο διευθυντής του θεάτρου αναγκάζεται να ζητήσει αντικαταστάτη άρον-άρον, όταν οι συνάδελφοι του Τοσκανίνι προτείνουν εκείνον καθώς ήταν ο μόνος που γνώριζε το σύνολο της όπερας από μνήμης! 

Το κοινό άρχισε να διαμαρτύρεται όταν είδε έναν άγνωστο μαέστρο στο πόντιουμ!

Όμως σύντομα διέκρινε την απόλυτη αυτοκυριαρχία αυτού του άσημου δ/ντή ορχήστρας, την πειθαρχία, τη ζωντάνια και την ευαισθησία του!

Διέκρινε την έλξη που ασκούσε ο νεαρός γητευτής στο μουσικό ποίμνιό του που παρακολουθούσε εκστασιασμένο τα χέρια του κι έπραττε κατά γράμμα όσα οι ακριβείς κινήσεις του, υποδείκνυαν! 

Το αποτέλεσμα ήταν εκπληκτικό με την  αναγνώριση να έρχεται αστραπιαία και ν’ ακολουθεί η περίλαμπρη φήμη του σ' όλο τον κόσμο!

Ενας μαέστρος που χαρακτηρίστηκε κατ'εξοχήν Βερντικός και διηύθυνε την ΑΪΝΤΑ αμέτρητες φορές!

Εκείνη όμως η πρώτη φορά, που ως δεκαεννιάχρονος και με τρεμάμενα πόδια, μα αποφασιστικά, ανέβηκε στη σκηνή να κατευθύνει με τις υποδείξεις του τη μεγάλη ορχήστρα και να την οδηγήσει σε ένα θριαμβικό φινάλε ενέπνευσε το μεγάλο σκηνοθέτη Φράνκο Τζεφιρέλλι στην ταινία με τίτλο: «Il giovane Toscanini», με τον Τόμας Χάουελ  να υποδύεται το ρόλο του μαέστρου και την Eλίζαμπεθ Τέηλορ στο ρόλο της ρωσίδας σοπράνο Nadina Bulicioff, που είχε εξοργιστεί με την επιλογή Τοσκανίνι λόγω του νεαρού της ηλικίας του, όμως μετά το θρίαμβο της βραδιάς και την προσωπική της επιτυχία, ο νεαρός Αρτούρο, γνωστός για τις δημοκρατικές του ιδέες και τις απόψεις του περί ισότητος και ελευθερίας,  ήταν εκείνος που την έπεισε με τη στάση και το λόγο του, να απελευθερώσει έξι από τους σκλάβους της, αφού η δουλεία βρισκόταν ακόμη σε ισχύ.

O Thomas Howell στο ρόλο του Τοσκανίνι

Ο ίδιος ο Τζεφιρέλλι κατενθουσιασμένος με την ταινία δήλωσε: 

«Ιs the story of a young man who achived success and glory at only eighteen. 

The story οf a Country like Brasil, with its incredible ealth of charm and fascinating facets.

A film I am delighted to make for young people everywhere as seen through a young viewpoint»

Αφιερώστε οκτώ λεπτά να δείτε το συγκινητικό απόσπασμα της ταινίας-σκηνές της πρεμιέρας της όπερας στη Βραζιλία, όπου ακούγονται:

η διάσημη εισαγωγή-Πρελούδιο του μελοδράματος(1:37)…
η εκπληκτική άρια του Ρανταμές: «Celeste Aida» με το αποθεωτικό υψηλό ΣΙ ύφεση στο φινάλε της(4:55)…το Θριαμβικό Εμβατήριο(7:10)…

σε μια ελάχιστη απότιση φόρου τιμής σε έναν μαέστρο, που το ντεμπούτο του δραματοποιεί αριστότεχνα ο μάστορας Τζεφιρέλλι!

«To κλαρινέτο έχει γενέθλια!»

 

«Clarinet», Graffity σε ξενοδοχείο μεγάλης αλυσίδας στη Νέα Ορλεάνη

14 Γενάρη του 1690 επινοείται το πρώτο κλαρινέτο από τον Johann Christoph Denner, γερμανό οργανοποιό από τη Νυρεμβέργη, όταν σκέφτηκε να εξελίξει το γαλλικό σαλυμώ (chalumeau), όνομα που προέρχεται από το ελληνικό «κάλαμος», προσθέτοντας βασικά ένα κλειδί στην «ψυχή» του οργάνου, όπως λέγεται η πίσω οπή του…

Αφορμή για καλημέρισμα μετά ήχων «ευθυαύλου», λοιπόν...

Το κλαρινέτο, που θεωρείται ο βασιλιάς των ξύλινων πνευστών πήρε το όνομά του από το λατινικό clarus= φωτεινός .
Έχει ένα γλυκύτατο, διαυγές ηχόχρωμα, κάπως βαρύ και μελαγχολικό.

Εκείνος που το ανέδειξε και το εισήγαγε στην ορχήστρα είναι ο Β.Α.Μότσαρτ.

Τιμητικά, λοιπόν, λέω να γεμίσουμε τη Σαββατιάτικη μέρα μας με το εξαιρετικό κονσέρτο για κλαρινέτο του Αμαντέους, που γράφτηκε για τον βιρτουόζο κλαρινετίστα Άντον Στάντλερ, φίλο του συνθέτη.

Ο Μότσαρτ έγραψε το κοντσέρτο αυτό, τον Οκτώβριο του 1791, έξι μόλις εβδομάδες πριν το θάνατό του και αυτή ήταν και η τελευταία οργανική του σύνθεση.
Ο Μότσαρτ χειρίζεται το ηχόχρωμα του κλαρινέτου σαν ανθρώπινη φωνή που μιλάει σε εξομολογητικό τόνο, χαρίζοντάς μας μια μουσική διάφανης ομορφιάς.
Το κοντσέρτο έχει τρία μέρη με τις διαθέσεις να εναλλάσσονται.

- Allegro
- Adagio
- Rondo

Στο πρώτο μέρος, Allegro, το θέμα προβάλλεται από τα βιολιά, ενώ σταδιακά περνά και στα υπόλοιπα όργανα της ορχήστρας προκαλώντας μια ευχάριστη αναταραχή, που στη συνέχεια αποδυναμώνεται αφήνοντας το κλαρινέτο και τα τοξοτά να συνεχίσουν το θέμα μέσα από τη διαλεκτική τους αντίθεση.
Η ορχήστρα παρεμβαίνει ακολουθώντας επιβλητική μελωδική γραμμή, πάντα όμως με κυρίαρχο το κλαρινέτο που κινείται είτε σε ευγενικούς, στοχαστικούς, καθησυχαστικούς τόνους είτε πιο απότομους, κοφτούς και άγριους.

Ο σολίστας παίζει σχεδόν χωρίς διακοπή και στο δεύτερο μέρος ασταμάτητα. Δίνεται έμφαση στο περίπλοκο ηχόχρωμα του κλαρινέτου και στην ευκολία του να περνά από τη μια ακραία τεσιτούρα στην άλλη. Το δεύτερο και το τρίτο μέρος καταδεικνύουν το διπλό χαρακτήρα που ο Μότσαρτ απέδιδε στο κλαρινέτο, με το Aντάτζιo βαθύ και γαλήνιο.
Από την άλλη το Ρόντο γίνεται σχεδόν κωμικό, όταν το κλαρινέτο αγγίζει τα έσχατα όρια των ηχητικών του δυνατοτήτων κι έπειτα επιστρέφει ταχύτατα στο φυσικό του πλαίσιο.

Το προτείνω σε εκτέλεση από τη γερμανίδα Sabine Meyer, μια από τις δημοφιλέστερες κλαρινετίστες σήμερα, που έγινε γνωστή στο κοινό όταν ο Χέρμπερτ φον Κάραγιαν την κάλεσε στη Φιλαρμονική του Βερολίνου κάνοντάς την την πρώτη γυναίκα στην ορχήστρα, στο τμήμα του κλαρινέτου. Πολλοί υποστηρίζουν πως σε αυτήν οφείλεται το ότι το κλαρινέτο, ένα σόλο όργανο  εν μέρει υποτιμημένο, κέρδισε ξανά την προσοχή με αποτέλεσμα συνθέσεις που το αφορούν, να συμπεριληφθούν στο ρεπερτόριο των συναυλιών.

W. A. Mozart: "Klarinettenkonzert", Sabine Meyer

Tο κείμενο δημοσιεύτηκε και στο ηλεκτρονικό περιοδικό iporta.gr

"Α.Σαίνμπεργκ: εμμονικά προληπτικός με τη γρουσουζιά του 13"

Ένας αριθμός που συνδέεται άμεσα με τις προλήψεις είναι αδιαμφισβήτητα ο 13.
Όταν μάλιστα, συνδυάζεται και με την Παρασκευή, τότε τα πράγματα χειροτερεύουν σε επίπεδα ολέθρου…

Παρασκευή και 13 σήμερα, οπότε η καλησπέρα έρχεται με τρισκαιδεκαφοβία, την πιο γνωστή μορφή αριθμοφοβίας.

Ο φόβος του 13 στη Μουσική έχει συνδεθεί με τον αυστριακό Άρνολντ Σαίνμπεργκ.
Υπερβολικά, σχεδόν εμμονικά προληπτικός ο διάσημος θεμελιωτής της δωδεκαφθογγικής τεχνικής, τόσο που στην όπερά του «Moses und Aaron», επειδή ο τίτλος είχε 13 γράμματα, αφαίρεσε το ένα "α" από το όνομα του Ααρών και την ονόμασε "Moses und Aron"...

Πριν ακούσουμε ένα απόσπασμα από την όπερα αυτή με τον «ελλιπή» σε άλφα Ααρών, θα ήθελα να πω πως το πεπρωμένο συντάχθηκε με τη φοβία του και τελικά πέθανε Παρασκευή και 13 του 1951, όπως 13 ήταν και η ημερομηνία που γεννήθηκε(13 Σεπτεμβρίου 1874).

Ήταν 76 χρονών, αριθμός που το άθροισμα των στοιχείων του δίνει το φοβικό 13(7+6=13), κάτι που είχε παρατηρήσει εκείνη τη χρονιά ο συνθέτης και γι’αυτό ήταν πολύ προσεκτικός.
Ο τρόμος πολλαπλασιάστηκε στο ξημέρωμα της Παρασκευής και 13, τον Ιούλη εκείνης της χρονιάς κι όλη τη μέρα αγωνιούσε μαρτυρικά!
Πέθανε από ανακοπή καρδιάς λίγο πριν την εκπνοή της μέρας, καθώς η καρδιά του τον πρόδωσε μη αντέχοντας τόση πίεση και ένταση…

Τελικά, η δεισιδαιμονία αποδεικνύεται λαθεμένη προσέγγιση του νου στον αριθμό 13, φίλοι μου!

H όπερα και το λιμπρέτο της δεν χρειάζονται ιδιαίτερες συστάσεις.
Από τον τίτλο καταλαβαίνουμε πως βασίζεται στο Βιβλίο της Εξόδου της Παλαιάς Διαθήκης.
Πρόκειται για ένα μουσικοθεολογικό έργο, παρά την ημιτελή  μορφή του, ένα από τα οπερατικά αριστουργήματα του 20ου αιώνα, αλλά εμφανώς δύσκολο τόσο για το κοινό όσο και για τους ερμηνευτές.

Μην ξεχνάμε πως ο Σαίνμπεργκ με την άνοδο του Ναζισμού αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη Γερμανία και ταυτόχρονα να επιστρέψει στη θρησκεία των προγόνων του, που το 1898 είχε εγκαταλείψει για τον λουθηρανισμό.
Η αμφίθυμη σχέση του με τη θρησκεία ήταν εύλογη: από τη μία υπήρχε η ανάγκη της πίστης και από την άλλη η εξίσου έντονη ανάγκη για εκλογίκευση και αιτιολόγηση…

Το θεματικό υλικό μοιάζει με κείνο του oρατορίου του Χάυντν «Israel in Egypt».
Κι ενώ στον Χάυντν η αφήγηση γίνεται με άμεσο τρόπο, ο Σαίνμπεργκ εστιάζει στην αντίθεση ανάμεσα σε δύο πιθανούς τρόπους για να δείς το Θεό, που ενσωματώνονται στις απόψεις του Μωυσή και του Ααρών.
Ο Μωυσής πιστεύει στο Θεό ως μια καθαρή ιδέα, ενώ ο Ααρών ενδιαφέρεται περισσότερο για κάτι ορατό και απτό.

Το έργο του Σαίνμπεργκ ανήκει στην κατηγορία του σειραϊσμού και ο συνθέτης για να πετύχει την αντίθεση μεταξύ των απόψεων Μωυσή και Ααρών χρησιμοποιεί διαφορετικά στυλ στις άριές τους.
Για παράδειγμα, ο Μωυσής χρησιμοποιεί συχνά το ομιλούν άσμα(Sprechstimme), ενώ ο μελίρρυτος Ααρών τραγουδά περισσότερο εκφραστικά.

Πρόκειται για ένα έργο που εκτός από μουσικό, αποτελεί και πνευματικό αποκορύφωμα.
Ένα ξεδίπλωμα της σκέψης του συνθέτη, μια δήλωση των πεποιθήσεών του για τη δωδεκάφθογγη μουσική και τη θρησκεία, έννοιες απόλυτα συνδεδεμένες στο μυαλό του, μέσα από την ανατρεπτικότητά τους.

Θα ακούσουμε από την εναρκτήρια σκηνή, το "Moses Berufung-Κάλεσμα του Μωυσή".
Είναι η σκηνή της φλεγόμενης βάτου, όπου τού παρουσιάζεται ο Θεός, η φωνή του οποίου αντιπροσωπεύεται από το συνθέτη από μια χορωδία και έξι σολίστες, άνδρες και γυναίκες διαφορετικών φωνητικών τύπων, αποδεικνύοντας έτσι μουσικά την πολλαπλή φύση του Θείου.
Σε αντίθεση με τον μελίρρυτο τενόρο Ααρών, ο Μωυσής δεν τραγουδά, όπως είπαμε, αλλά εκφράζεται στη μορφή του Sprechstimme, υπονοώντας επίσης με αυτόν τον τρόπο την βραδυγλωσσία του μεγάλου ηγέτη του ισραηλιτικού έθνους.

Μπορεί για κάποιους να είναι κουραστικά τα κείμενα που αναρτώ καθημερινά, όμως πιστέψτε με, όλο αυτό για μένα είναι μια χαριτωμένη καταγραφή της γνώσης που προσπαθώ να μεταφέρω στους έφηβους μαθητές μου στα πλαίσια του μαθήματός μου.

Κάποιες φορές δεν είναι και τόσο εύκολο, γιατί, κακά τα ψέματα, ακούσματα τέτοιου είδους είναι από ελάχιστα έως μηδαμινά στη νεολαία.

Έτσι, "εκμεταλλεύομαι" ό,τι μπορείτε να φανταστείτε προκειμένου να κεντρίσω το ενδιαφέρον  τους, κάτι σαν αλατοπιπέρωμα που θα νοστιμίσει και θα πείσει να δοκιμαστεί ένα πιάτο, που εκ πρώτης όψεως προκαλεί αποστροφή.

Το μενού σήμερα είχε απρόσιτο, άρα "άνοστο" δωδεκαφθογγισμό και Σαίνμπεργκ.

Πιστεύω να νοστίμισε κάπως με την αναφορά και σύνδεση με πίστεις και δεισιδαιμονίες για το γρουσούζικο 13.

Καλό σας απόγευμα!

Ο Χιονάνθρωπος του David Bowie...

 

Έτρεξα στην τάξη μόλις χτύπησε το κουδούνι, όμως οι μαθητές δεν φαίνονταν να βιάζονται...
Προχωρούσαν βαρετά με τα χέρια στις τσέπες, τυλιγμένα στα μάλλινα κασκόλ τους, να προφυλαχτούν από το κρύο που και σήμερα ήταν τσουχτερό.
Πώς να τα πείσεις πως το μάθημα της μέρας θα τούς ζέσταινε την καρδιά, μιάς και θα γινόταν αναφορά σ'ένα  μεγάλο ροκ είδωλο;

Αφορμή έδινε η επέτειος του θανάτου του...Ένας χρόνος χωρίς τον Ντέηβιντ Μπόουι...

Φανταχτερός και κραυγαλέος, προκειμένου  να υποδυθεί το χαρακτήρα, που είχε ανάγκη κάθε φορά η ψυχή να ενσαρκώσει...
Μαύρο μολύβι γύρω απ'τα μάτια, γυαλιστερά, ιδιόρρυθμα ρούχα... '
Ένας χαμαιλέων, που δεν συμβιβάστηκε  με τα κλισέ της εποχής, αλλά "επικοινώνησε" μέσα από την ανατροπή όλων των στερεοτύπων!
Και πώς τα συνδύαζε όλα αυτά πατώντας σε ακούσματα της κλασικής μουσικής, που τόσο λάτρευε!

Οι μαθητές παρακολουθούσαν αμίλητοι και μάλλον παραξενεύτηκαν(ευχάριστα θέλω να πιστεύω) όταν διέκριναν ένα "μελωδικό συννεφάκι" από το δικό του  "Subterraneans" στην 1η Συμφωνία του Φίλιπ Γκλας!

Σε μια πιο διεισδυτική ματιά στη μελωδική γραμμή του θέματος και με τη δική μου καθοδήγηση εντόπισαν πατήματα πάνω στο μοτίβο από τις "Παραλλαγές Αίνιγμα" του Έλγκαρ.

Κάποιες μαθήτριες χαρακτήρισαν την εισαγωγή ρομαντική, ατμοσφαιρική...
Τα "ψαγμένα" αγόρια μου, διέκριναν μια στάση μουσικής ειρωνίας από τον καλλιτέχνη...
Μια σκληρότητα λειασμένη από διάθεση νοσταλγίας...

Το κρύο ήταν αρκετά αισθητό ακόμα και μέσα στην αίθουσα...Ο ουρανός ειχε μολυβιάσει και τα σύννεφα ήταν έτοιμα να κλαψουρίσουν...
Όλα, έφτιαχναν με μαεστρία ένα παραμυθικό σκηνικό!
Ένα παραμύθι, σκέφτηκα, θα ήταν η αμοιβή των μαθητών μου για την υποδειγματική στάση και συμμετοχή τους στο σημερινό μάθημα!

"Ένα χιονισμένο, χειμωνιάτικο πρωινό, ένα μικρό αγόρι φτιάχνει ένα χιονάνθρωπο στην αυλή του σπιτιού του. 

Του φορά κασκόλ κι ένα αστείο καπέλο. 

Ένα μήλο θα γίνει η μύτη του και δυο κάρβουνα, τα μικρά, σπινθηροβόλα μάτια του.

Το σκοτάδι πέφτει πυκνό...Έρχονται τα  μεσάνυχτα . 

Είναι η ώρα που κάθε τι μαγικό μπορεί να συμβεί...

Ο χιονάνθρωπος αποκτά ζωή...

Το μικρό αγόρι  βλέπει τον καμωμένο από πάγο, φίλο του να  λαμπυρίζει με πολύχρωμα φώτα!

Μαζί, θα πετάξουν μακριά ζώντας  μια μαγική, συγκινητική περιπέτεια στη γη και στον ουρανό".

"Ο χιονάνθρωπος -The snowman", είναι ένα παιδικό βιβλίο του Raymond Briggs, που εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1978.

Το 1982, το βιβλίο έγινε ταινία κινουμένων σχεδίων για τη βρετανική τηλεόραση με τον Χάουαρντ Μπλέικ να υπογράφει το σάουντρακ,  από το οποίο ξεχωρίζει το τραγούδι "Walking in the Air".

Πρόκειται για το όνειρο ενός παιδιού...

Ενός παιδιού που μεγάλωσε κι  ενήλικος πλέον αντικατοπτρίζεται στο ξεκίνημα του φιλμ στο πρόσωπο του David Bowie, ο οποίος στη σοφίτα του σπιτιού του αναμοχλεύοντας  τις αναμνήσεις του, δείχνει πώς κάποιο βαρύ χειμώνα, όταν παιδί κι αυτός που πίστευε στα παραμύθια, απέκτησε το ζεστό, μάλλινο κασκόλ του...

This attic is full of memories of me!...[...]
You see, he was a real snowman! 
He got this scarf for me!

Πειραματισμοί και μεταμορφώσεις ενός  ροκά διασκεδαστή, που έβαλε φωτιά στην παγωμένη μέρα μας...

Το φημισμένο "Walking in the Air" σε εκτέλεση από τον τενόρο Placido Domingo, τον ιταλό τραγουδιστή Riccardo Cocciante και παιδική χορωδία:

We're walking in the air

We're floating in the moonlit sky

The people far below are sleeping as we fly

I'm holding very tight

I'm riding in the midnight blue

I'm finding I can fly so high above with you

Far across the world

The villages go by like dreams

The rivers and the hills

The forests and the streams

Children gaze open mouth

Taken by surprise

Nobody down below believes their eyes

We're suffering in the air

We're swimming in the frozen sky

We're drifting over icy mountains floating by

Μουσικά ίχνη στο...χιόνι

 

https://www.lovethispic.com/

Προσδοκούσαμε από μέρες να λαμποκοπήσει ολόλευκο…
Nα μάς εξαγνίσει με την απαλή, πάλλευκη μεγαλοπρέπειά του καλύπτοντας στέγες, κλώνους, αυλές, κεραμίδια και κήπους…
Άκουσα τη μουσική της σιωπής του υπέροχου, χιονισμένου τοπίου!!
Πόσο ευφραίνεται η καρδιά στο πάναγνο, λευκό του χιονιού, όταν αυτό δεν σου δημιουργεί προβλήματα...
Όταν όμως αυτό συμβαίνει, νοιώθεις πόσο αιχμηρή είν’ η ψυχρότητα του πάγου...κι η απεραντοσύνη της λευκότητας, πόσο οδυνηρά αφόρητη…

Τέλος καλό όμως, όλα καλά, όπως συνηθίζουμε να λέμε, κι η ταλαιπωρία που μου δημιούργησε το, υπό άλλες συνθήκες παιχνιδιάρικο χιόνι γίνεται μια φαιδρή ανάμνηση στο πέρασμα του χρόνου…



«Ίχνη στο χιόνι», δεν άφησα μόνο εγώ σήμερα περπατώντας στα ορεινά της Αιγιάλειας, καθώς όλες αυτές τις μέρες ήμουν αποκλεισμένη από το βαρύ χιονιά, που έπληξε τη χώρα μας, άφησε και ο μέγας ιμπρεσιονιστής Κλωντ Ντεμπισί, όταν η φαντασία και η μουσική του λειτούργησαν ως στοχαστικοί ιχνηλάτες…

Το έκτο κομμάτι από το 1ο Βιβλίο των Πρελουδίων του έχει τίτλο «Ίχνη στο Χιόνι» και αποτελεί σύνθεση της πρώτης δεκαετίας του 1900.
Το πρελούδιο είναι σε δυαδική μορφή, με τα δυο τμήματα Α και Β να μοιράζονται εξίσου την έκταση της σύνθεσης, που κινείται ανάμεσα σε Μιξολύδιο και Δώριο τρόπο με μοτίβα που δίνουν την αίσθηση της θλίψης και της ερήμωσης, ενώ τα χτυπήματα στην ψηλή περιοχή του πιάνου, που επιτυγχάνονται με το σταύρωμα του αριστερού χεριού πάνω από το δεξί, παραπέμπουν στα αποτυπώματα, που αφήνουν οι πατημασιές πάνω στο λευκό χιόνι.
Παράφωνες συγχορδίες παραδίνονται σ’ένα συνδυασμό δυναμικής ανάμεσα στο morendo(πεθαμένο) και το pianissimo(σιγανά, μαλακά) ως ψυχρή έκφραση μοναξιάς, απομόνωσης και ερήμωσης.
Μια σύντομη coda ολοκληρώνει την εικόνα της παγωνιάς, του ψύχους...της εγκατάλειψης...

Alfred Sisley: «Χιόνι στη Louveciennes»

Υπάρχουν μελετητές που υποστηρίζουν πως το συγκεκριμένο πρελούδιο αποτελεί έμπνευση από πίνακα ζωγραφικής που απεικονίζει ένα χιονισμένο τοπίο και συγκεκριμένα την ελαιογραφία του βρετανού ζωγράφου Alfred Sisley με τίτλο «Χιόνι στη Louveciennes», που εκτίθεται στο Musée d'Orsay στο Παρίσι.

[Η Louveciennes είναι προάστιο του Παρισιού, όπου διέμεναν πολλοί ιμπρεσιονιστές ζωγράφοι (Μονέ, Πισαρό, Ρενουάρ, Σίσλευ,) οι οποίοι έχουν απεικονίσει γωνιές και τοπία της σε έργα τους]


Χιονοδαρμένα, σιωπηλά κομμάτια γης και ψυχής σ'αυτό το Πρελούδιο που το ακούμε από τα μαγικά χέρια του Ντάνιελ Μπαρενμπόιμ, μέρος ενός εκπληκτικού ντοκυμαντέρ του 1999 της Γαλλικής τηλεόρασης, φόρος τιμής στο γάλλο Ντεμπισί, όπου ο ταλαντούχος πιανίστας ερμηνεύει με κομψότητα και φινέτσα τα ευπαθή, λεπτεπίλεπτα κομμάτια σε ένα περιβάλλον που αντανακλά εκείνο του συνθέτη.

Αρχιτεκτονική, παλιές φωτογραφίες, στιγμιότυπα αρτ ντεκό και εικόνες της φύσης πλέκονται με τον ονειρικό ήχο του πιάνου, ενώ παρεμβολές από σχόλια, ποιητικά αποσπάσματα και σκέψεις του συνθέτη καταχωρημένες στο ημερολόγιό του συνθέτουν μια ταινία-αποκλειστικό άγγιγμα και προσέγγιση στην καλλιτεχνική ιδιοσυγκρασία του Ντεμπισί, που όμως δεν φυλακίζει στενά τη φαντασία του ακροατή-θεατή, μα αφήνει χώρο στο μυαλό του να περιπλανηθεί σε αυτό το πολύ ιδιαίτερο μουσικό βασίλειο των Πρελουδίων.

Claude Debussy: «Des pas sur la neige»-Daniel Barenboim

Kάπως έτσι, φίλοι εκλεκτοί,

της Μουσικής η θαλπωρή, 

όλα τα χιόνια λιώνει...

Von Paradis, μια "πιανίστα στο σκοτάδι", με αφορμή την Ημέρα Μπράιγ

 

Παγκόσμια Ημέρα Μπράιγ, σήμερα, καθώς η 4η Ιανουαρίου είναι η ημέρα γεννήσεως του Λουί Μπράιγ κι έτσι τιμάται η συνεισφορά του στους τυφλούς και τα άτομα  με δυσκολία στο διάβασμα και τη γραφή.

Ο Μπράιγ  εφηύρε ένα σύστημα γραφής και ανάγνωσης για τυφλούς με τελείες, που οι συνδυασμοί τους αντιστοιχούν στα γράμματα και τους αριθμούς.

Φοίτησε στο Παρίσι, στο πρώτο σχολείο τυφλών, μαθήτρια του οποίου υπήρξε η επίσης τυφλή Maria Theresia von Paradis, κόρη του γραμματέα της συνονόματης αυτοκράτειρας, απ’όπου και το βαφτιστικό της όνομα.

Η Paradis γεννήθηκε το 1759 στη Βιέννη όπου και σταδιοδρόμησε ως πιανίστα, αοιδός και συνθέτις, υπερβαίνοντας τα προβλήματα που της προκάλεσε η απώλεια της όρασής της σε νηπιακή ηλικία.
Λένε, πως δεκάχρονη μπορούσε να παίζει στο όργανο το Stabat Mater του Περγκολέζι και να το τραγουδά.
Χρηματοδοτούμενη από την αυτοκράτειρα που εντυπωσιάστηκε από το ταλέντο της μαθήτευσε δίπλα σε ονομαστούς δασκάλους της εποχής, ανάμεσά τους και τον Σαλιέρι που την δίδαξε σύνθεση.

Το βιεννέζικο κοινό λάτρεψε την "τυφλή γόησσα", όπως την αποκαλούσε, και διάσημοι συνθέτες άρχισαν να της αφιερώνουν έργα τους.
Αρχικά, ο δάσκαλός της Σαλιέρι τής αφιέρωσε το μοναδικό κοντσέρτο του για όργανο. Στη συνέχεια ο Χάυντν το κοντσέρτο του για πιάνο σε σολ μείζονα και ακολούθησε ο Μότσαρτ, που εντυπωσιασμένος από το ταλέντο της συνέθεσε γι αυτήν ένα κοντσέρτο για πιάνο (πιθανόν το Κ.456) παραμένοντας έκτοτε φίλος και θαυμαστής της μέχρι το θάνατό του.

Το 1783 η Von Paradis ξεκίνησε μεγάλη περιοδεία σε ευρωπαϊκές πόλεις.

Στο Λονδίνο έπαιξε για τον βασιλιά Γεώργιο Γ’, ενώ στο Παρίσι εμφανίστηκε στις δημόσιες συναυλίες του κύκλου Concert Spirituel.
Εκεί γνώρισε και τον άνθρωπο που άλλαξε τη ζωή της: τον πρωτοπόρο δάσκαλο τυφλών Valentin Haüy που τη βοήθησε να αντιμετωπίζει τα πρακτικά προβλήματα της καθημερινότητας και που ίδρυσε στο Παρίσι το πρώτο σχολείο τυφλών, μαθητής του οποίου όπως αρχικά είπαμε υπήρξε ο επινοητής του συστήματος γραφής και ανάγνωσης, Louis Braille.

Επίσης για την von Paradis επινοήθηκε ένας πίνακας σύνθεσης που της επέτρεπε να σημειώνει νότες χωρίς να χρησιμοποιεί χαρτί. Έτσι, συνέθεσε το πρώτο της έργο, ένα κύκλο 12 τραγουδιών για φωνή και πιάνο, που είχε τεράστια επιτυχία, ειδικότερα το "Μorgenlied eines armen Mannes".
Το ληντ βασίστηκε σε ποίημα του γερμανού Johann Timotheus Hermes, μέρος της δημοφιλούς "ψυχολογικής" νουβέλας του: "Sophiens Reise von Memel nach Sachsen- Το ταξίδι  της Σόφι από το Mέμελ στη Σαξονία".
Πρόκειται για στροφικό θρήνο απλούστατης δομής, που όμως συγκινεί με το απαράμιλλα ελεγειακό ύφος του.

"Μorgenlied eines armen Mannes":

Από την εργογραφία της Paradis δεν διασώθηκαν, παρά ελάχιστα ακόμη έργα, όπως η περίφημη "Sicilienne" που έχουν ερμηνεύσει και ηχογραφήσει διάσημοι σολίστ σε διάφορες εκδοχές.

Aπλή, κομψή, απαλλαγμένη από περιττά στολίδια, αποπνέει γαλήνια χάρη και εύθραυστη ομορφιά.



Ακούμε την εκδοχή για τσέλο και πιάνο. Σολίστ η Ζακλίν ντι Πρε:

"Sicilienne" / Jacqueline du Pré 

Η Von Paradis δίνει έμπνευση στη γαλλίδα λογοτέχνιδα Michèle Halberstadt να συγγράψει το μυθιστόρημά της: "Πιανίστα στο σκοτάδι". Πρόκειται για μυθοπλασία βασισμένη στην ζωή της τυφλής καλλιτέχνιδας και την γοητεία που σύμφωνα με την πλοκή ασκεί πάνω  στη βιρτουόζο πιανίστα ο γιατρός-υπνωτιστής και μουσικός, Μέσμερ.

amazon

"Δεν γνώριζε το χρώμα τ'ουρανού, ούτε το σχήμα που έχουν τα σύννεφα.Δε γνώριζε τί σημαίνει γαλάζιο ή κόκκινο, σκούρα ή απαλή απόχρωση.Ζούσε στο σκοτάδι. Αυτή είναι η ακριβής έκφραση να την περιγράψει.
Μπορεί να διακρίνει το φως από τη ζέστη, από τη μυρωδιά, μερικές φορές ακόμη και από τον ήχο: το τρεμόπαιγμα ενός κεριού, το τσίμπημα της φωτιάς...[...] 
Περιμένει τη σιωπή ν' ακουστεί το βράδυ. Ευτυχώς γι 'αυτήν, η ακρόαση είναι εκείνο που τής φτιάχνει τη διάθεση. Διακρίνει ήχους που κανείς δεν ακούει: το τζάμι που τρέμει όταν φυσάει ο δυτικός άνεμος...τη γλώσσα της γάτας που γλύφει το τρίχωμά της για να παραμένει καθαρή...[...]
Αυτό που κινεί το αίμα στις φλέβες  της είναι οι διακυμάνσεις - το φάσμα των ήχων, η κλίμακα των συναισθημάτων. Καταφέρνει να ξεχωρίζει την αγωνία απ'τον φόβο, το απαλό θρόισμα από το φύσημα του ανέμου, την ευγένεια από την ειλικρίνεια...Νιώθει, τρέμει. Δονείται, συγκινείται, αναστατώνεται.
[...]Είναι περήφανη για τα λεπτά δάχτυλά της, τα πάντα κομμένα νύχια της, που τα τροχίζει καθημερινά[...]το κλειδί του πιάνου είναι πάντα στην τσέπη της.Είναι το πιάνο της, το δικό της πιάνο. Κατάδικό της. Έχει κλειδώσει τον κόσμο της, μέσα του. Επτά νότες που αιωρούνται στο άπειρο για κείνους που επιθυμούν να τις κυριαρχήσουν. [...]
Παίζει ακούραστα, τα μάτια της ανοίγουν σαν δύο κρύσταλα, που δεν αντανακλούν πλέον κάτι, ούτε καμπύλες, ούτε χρώματα. Το βλέμμα της είναι κενό, σαν παράθυρο με τα παραθυρόφυλλα κλειστά από εκείνο το πρωινό, που ξύπνησε τυφλή...
[...]

"Η Μαρία Θηρεσία αγνοούσε τις ιατρικές φιλοδοξίες του Φραντς Άντον Μέσμερ...

Το μόνο που γνώριζε γι 'αυτόν ήταν η μεγάλη του φήμη  ως πάτρονας των τεχνών. 

Τον είχε ακούσει να παίζει με ορχήστρες και τον θυμόταν σαν έναν μέτριο πιανίστα.

Αλλά εκείνο το απόγευμα, καθισμένη ανάμεσα στους γονείς της κοντά στο κιόσκι στην αριστερή πλευρά του κήπου, δεν μπορούσε παρά μόνο να θαυμάσει τους εξαίσιους  αυτοσχεδιασμούς του στην γυάλινη αρμόνικα.

Ήταν το όργανο υπεύθυνο για τον ιδιαίτερο ήχο, ή μήπως ήταν ο τρόπος εκτέλεσης, 

που εκείνος ακολουθούσε; 

Μια αίσθηση γαλήνης την κυρίευσε. Μάλλον απ'το συνδυασμό αέρα, γυαλιού και νερού.Η Μαρία Θηρεσία έγειρε προς τα πίσω το κεφάλι της...Αφέθηκε με όλες τις αισθήσεις της...

Είχε ξεπεράσει κάθε αμηχανία ή συστολή σε επίπεδα πανικού, που πάντα ένιωθε όταν περιβαλλόταν από αγνώστους, τα βλέμματα των οποίων αισθανόταν να την τρυπούν... 

Παραδομένη -λες- σε μια παραζάλη, σχεδόν υπνωτισμένη, σαν μέσα της να είχε μαγικά κάποιος διοχετεύσει μια μυστήρια, απόκρυφη δύναμη

[...]  

Τα χέρια της έτρεμαν όπως  κάποιες φορές στην εκκλησία όταν στη διάρκεια της προσευχής ένοιωθε την επικοινωνία με το θείο! 

Η συναυλία τελείωσε, αλλά έτρεμε τόσο που, δεν μπορούσε να χειροκροτήσει.

Ζήτησε από τους γονείς της να της φέρουν λίγο κρύο νερό.

Ήταν ιδρωμένη και οι άκριες των ματιών της, υγρές...

[απόσπασμα από το μυθιστόρημα "The Pianist in the Dark"
της Michèle Halberstadt, μτφ. δική μου]

Το κείμενο δημοσιεύτηκε και στο Μουσικό Περιοδικό Τar.gr

Μια Συμφωνία-έμπνευση από κάλαντα...

 

"A group of carol singers at Christmas time", 1890, Ανωνύμου

Καλημέρα και Χρόνια Πολλά πέρα ως πέρα!!
Σήμερα όλοι μικροί μεγάλοι ξεχύνονται στην πόλη, στο χωριό, από σπίτι σε σπίτι να πουν τα κάλαντα . Οι Ευρωπαίοι τα ονομάζουν  "carols", λέξη που στην αρχική σημασία της αναφερόταν σε χαρούμενο τραγούδι ή σε κυκλικό χορό συνοδεία τραγουδιού.
Κάποιοι τοποθετούν τη ρίζα της λέξης στο μεσαιωνικό λατινικό "choraula"= χορός συνοδεία αυλού από τις ελληνικές λέξεις χορός και αυλός...
Οι Κέλτικης  καταγωγής, λέγοντας  carol εννοούν  τον χαρμόσυνο ύμνο των Χριστουγέννων.

Με την "Carol Symphony" του Victor Hely-Hutchinso, θα σάς ευχηθώ Καλά Χριστούγεννα!

Ο νοτιοαφρικανός συνθέτης μεγαλωμένος όμως στη Βρετανία υπήρξε "παιδί-θαύμα" της εποχής του και με τις επιδόσεις του στο πιάνο, τη σύνθεση και τους αυτοσχεδιασμούς είχε καταπλήξει τους πάντες!

Η "Carol Symphony" είναι συλλογή πρελουδίων που έγραψε ο συνθέτης το 1927 και θεματικά βασίζεται σε τέσσερα δημοφιλέστατα  Xριστουγεννιάτικα Κάλαντα.
Ετσι, αναπτύσσεται σε 4 κινήσεις, μία για κάθε χριστουγεννιάτικη μελωδία, που όμως παίζονται χωρίς διακοπή.

1. Στο πρώτο μέρος ακούμε σε ρυθμό Allegro energico το  αγαπημένο Adeste Fideles, το αρχικό κείμενο του οποίου αποδίδεται σε διάφορους δημιουργούς. Eίναι ύμνος του 13ου αιώνα , ένα κάλεσμα προς όλους τους ανθρώπους της γης ανεξάρτητα από το χρώμα και την εθνικότητά τους για να δουν το θαύμα, την  γέννηση του Θεανθρώπου.

2. Το δεύτερο μέρος, ένα scherzo, είναι μια αναπροσαρμογή  της πιο παλιάς Χριστουγεννιάτικης μελωδίας: "God Rest You Merry, Gentlemen".
Μάλιστα, ο Κάρολος Ντίκενς την αναφέρει στο δημοφιλές διήγημά του "Χριστουγεννιάτικη ιστορία"...

3. Το αργό τρίτο μέρος συνδυάζει σε παραλλαγή τα "Coventry Carol"  με το πιο σύγχρονο  "The First Noel".
Το πρώτο, τιτλοφορείται ως "Lully, lulla, thou little tiny child", και απεικονίζει την βιβλική ιστορία της σφαγής των νηπίων από τον Ηρώδη. Είναι γνωστά ως Coventry carol γιατί παρουσιάζονταν από τις συντεχνίες του Κόβεντρι της Αγγλίας ως μέρος λειτουργικού δράματος με θέμα το επεισόδιο της Βίβλου.

4. Και τέλος, το φινάλε ανακεφαλαιώνει το υλικό από την πρώτη κίνηση και το Αdeste Fideles,  με μια ευφάνταστη, αρμονική και ορχηστρική επεξεργασία.

   

Ο πρίγκιπας κι η βιόλα της συγχώρεσης...

 

Συχνά μνηνομεύεται ως "Μεγαλοπρεπής" για τα φανταχτερά κοστούμια του, τα περίτεχνα παλάτια που έζησε, αλλά κυρίως για τις μουσικές συγκεντρώσεις που διοργάνωνε.

Αναφέρομαι στον  πρίγκιπα, Esterházy I. Miklós, γεννημένος σαν σήμερα, 18 Δεκεμβρίου 1714. Μέλος της περίφημης ουγγρικής οικογένειας Eστερχάζυ, ο σημαντικότερος  εργοδότης του συνθέτη Γιόζεφ Χάυντν.

Στην Αυλή του κόμη, ο Γιόζεφ Χάυντν διετέλεσε αρχιμουσικός για ολόκληρες τρεις δεκαετίες και συγκεκριμενα στην έπαυλή του στην ουγγρική εξοχή της Ετστρχάζα, όπου ο πρίγκιπας είχε χτίσει ένα ανάκτορο που συχνά αποκαλείται "Βερσαλλίες της Ουγγαρίας"!
Εκεί ζούσε το μεγαλύτερο μέρος του έτους, εκεί ελάμβαναν χώρα και οι λαμπρές δεξιώσεις με το χορό και τη μουσική σε πρώτο πλάνο!

Ο φιλότεχνος κόμης έπαιζε ο ίδιος ένα έγχορδο όργανο, το "βαρύτονο" και θρυλείται πως "επέβαλε" στον Χάυντν να συνθέτει εβδομαδιαίως κονσέρτα για το όργανο  αυτό.
Ο Χάυντν, ως υπεύθυνος περί μουσικής στην Αυλή, υποχρεούτο να ετοιμάζει συνθέσεις και για τον φιλόμουσο πρίγκηπα, Νικόλαο.
Ετσι, μόνο ο αριθμός των Τρίο για βαρύτονο, βιόλα και τσέλο ξεπερνά τα 120!

Το βαρύτονο ανήκει στα τοξοτά, είναι δηλαδή έγχορδο, που παίζεται με δοξάρι. Μοιάζει με το βιολοντσέλο, όργανο που λόγω του βαθύφωνου ήχου του λεγόταν «βαρύτονο-baryton».
Εχει φαρδύ μπράτσο, δεν στηρίζεται σε μεταλλική ακίδα όπως το βιολοτσέλο, αλλά κρατιέται κάθετα και υποστηρίζεται από τα πόδια του εκτελεστή, όπως στη βιόλα ντα γκάμπα.

Ο πρίγκηπας μάλιστα, ως λάτρης του οργάνου αυτού, πίεζε τον Χάυντν να συνθέτει συνεχώς για βαρύτονο. Μάλιστα, η Ιστορία της Μουσικής αναφέρει πως υπήρξαν φορές που είχε επιπλήξει σοβαρά το συνθέτη επειδή «παραμελούσε» τα καθήκοντά του!
Ετσι, γράφτηκαν περί τις 200 συνθέσεις, πολλές από αυτές σαν «Τρίο για βαρύτονο, βιόλα και τσέλο».


Πολλοί λένε πως πρωτοεμφανίστηκε στην Αγγλία κι αναφέρονται σε αυτό το όργανο ως «Viola di Pardone -Βιόλα της Συγχώρεσης»!
Η ιστορία θέλει να επινοήθηκε και να εκτελείτο από έναν θανατοποινίτη στη Βρετανία, που περιμένοντας την εκτέλεσή του στο μπουντρούμι έπαιζε αυτό το όργανο.
Όταν τον άκουσε ο δικαστής, ενθουσιάστηκε τόσο από τον ήχο του άγνωστου οργάνου, που τον …αμνήστευσε!!

Αγαπημένο όργανο κατά τον 18ο αι., το baryton, που όμως με το γύρισμά του αιώνα έπεσε σε αφάνεια.
Σήμερα γίνονται προσπάθειες αναβίωσης του «βαρύτονου» και κατασκευάζονται όργανα σύμφωνα με τα παλαιά πρότυπα.

H oικογένεια Εστερχάζυ δίνει το όνομά της στο «Esterhazy Ensemble», ένα σύνολο, που ιδρύθηκε με την πρόθεση να αναβιώσει τις συνθέσεις γι’αυτό το «περίεργο» όργανο και να τις ερμηνεύσει στην αυθεντική και πρωτότυπη ενορχήστρωσή τους.

Tchaikovsky: "ΚΑΡΥΟΘΡΑΥΣΤΗΣ", η πρεμιέρα

 

Με τη σκέψη μας στα Χριστούγεννα , τι καλύτερο από τον "ΚΑΡΥΟΘΡΑΥΣΤΗ", φίλοι μου;
Mε άρωμα Τσαϊκόφσκυ σήμερα ο χαιρετισμός, μιας και 18 Δεκέμβρη του 1892 έγινε η πρεμιέρα του μπαλέτου του.
Το λιμπρέτο του τρυφερού και ευαίσθητου παραμυθιού έκανε ο χορογράφος Μαριούς Πετιπά πατώντας στην ιστορία του Χόφμαν "Ο Καρυοθραύστης και ο βασιλιάς των ποντικών", διασκευασμένο αργότερα από τον Αλέξανδρο Δουμά πατέρα.

Η ιστορία του Καρυοθραύστη διαδραματίζεται την Παραμονή των Χριστουγέννων....

Οι δυο πρωταγωνιστές, Κλάρα και Πρίγκιπας-Καρυοθραύστης  κάνουν ένα μαγικό ταξίδι στη χώρα των Ζαχαρωτών και της Ζαχαρένιας νεράιδας.

Ο Τσαϊκόφσκυ, γνωρίζουμε πως στα έργα του χρησιμοποιούσε τη συμφωνική ορχήστρα, με την προσθήκη ορισμένων ασυνήθιστων μέσων, προκειμένου να πετύχει τους ξεχωριστούς ήχους που επιθυμούσε, αλλά κυρίως να πλάσει τις παραμυθικές εικόνες του.

Στη χώρα των Ζαχαρωτών τούς κερνούν διάφορες λιχουδιές, όπως:
καφέ(αραβικός χορός),
σοκολάτα(ισπανικός χορός),
καραμέλες (ρώσικος χορός),
τσάι(κινέζικος χορός) κλπ...

Σε καθέναν χρησιμοποιεί κάτι ιδιαίτερο για να πετύχει την ατμόσφαιρα και το ύφος.

Όπως στον "Κινεζικό χορό" το βασικό μοτίβο σε πεντάφθογγη κλίμακα (όμοια με την κινεζική)ανατίθεται στο πίκολο φλάουτο που παραπέμπει στα υψηλής οξύτητας ξύλινα πνευστά της Κίνας.

"Η Ζαχαρένια νεράιδα",
 σχέδιο του Ρομπέρ Περντζιόλα.

Στον αιθέριο κι ονειρικό "Χορό της Ζαχαρένιας Νεράιδας", για να πετύχει αυτή την ατμόσφαιρα, χρησιμοποιεί την τσελέστα, που μόλις είχε ανακαλύψει στο Παρίσι κατά τη διάρκεια ενός από τα ταξίδια του, μιας και επιθυμία του Πετιπά ήταν η μουσική σε αυτό το στιγμιότυπο να ακούγεται σαν "σταγόνες νερού που στάζουν από βρύση".

Ο Τσαϊκόφσκι είναι από τους πρώτους συνθέτες που χρησιμοποίησαν αυτό το ιδιόφωνο πληκτροφόρο όργανο, που μοιάζει με μικρό όρθιο πιάνο, που όμως αντί για χορδές φέρει μεταλλικές ράβδους στο εσωτερικό του, που κρούονται από μικρά τσόχινα σφυράκια.

Στην τσελέστα ανταπαντά το όμποε με απειλητικές κατιούσες μουσικές φράσεις ενισχύοντας με ιμπρεσιονιστικές πινελιές ακόμη περισσότερο την μυστηριώδη ατμόσφαιρα.

Στη συνέχεια αφηνόμαστε στη μαγεία του χορού:

Tchaikovsky - Dance of the Sugar Plum Fairy/ Nina Kaptsova:

Mια ιστορία θέλει τον Τσαϊκόφσκι να εμπνεύστηκε κι από τον θάνατο της αγαπημένης του αδερφούλας,  Αλεξάνδρας(Σάσα), που είχε πεθάνει λίγο πριν ξεκινήσει τη σύνθεση του μπαλέτου και ότι ο θάνατος της τον επηρέασε, ώστε να συνθέσει μια μελαγχολική, φθίνουσας κλίμακας μελωδία .. Ήταν ο πόνος και η οδύνη, το σύνολο των θλιμμένων συναισθημάτων του που οδήγησαν στην παρτιτούρα του Αdagio του Grand Pas de Deux.
Ο συνθέτης βρισκόταν σε απόγνωση: "Για όνομα του Θεού . . . Σήμερα αισθάνομαι την απόλυτη ανάγκη να απεικονίσω στη μουσική μου τη "Ζαχαρένια Νεράιδα"...
Ετσι, ο ρώσος δημιουργός προσφέρει μια στιγμή μουσικής μελαγχολίας. Το διαδοχικό θέμα των έξι νότων υποδηλώνει κάτι πιο οικείο από ένα απλό ντουέτο. Ήταν ένα ρέκβιεμ στην αδερφή του που έφυγε πρόωρα κι αναπάντεχα από τη ζωή...

Tchaikovsky - Αdagio Grand Pas de Deux:

Το μπαλέτο αποτελεί ένα ταξίδι στις μνήμες της παιδικής ηλικίας, μια μοναδική αίσθηση ξεγνοιασιάς και αθωότητας.

Sketch and costumes for the "Waltz of the Flowers"

Από τις δημοφιλέστερες μελωδίες του "Καρυοθραύστη" είναι επίσης το αιθέριο, ρυθμικό "Βαλς των λουλουδιών"...

Ο προβολέας πέφτει αρχικά στην άρπα, με μια λυρικότατη cadenza...στη συνέχεια, στα τέσσερα γαλλικά κόρνα, που εισάγουν την κύρια μελωδία... και έπονται τα έγχορδα, των οποίων η μελωδία είναι από τις πλέον αναγνωρίσιμες και πολυαγαπημένες.
Μελωδία που μαγνητίζει! Παραμυθένια η ατμόσφαιρα που πλάθεται από την άρπα  στην εισαγωγή και τα τοξοτά έγχορδα που ακολουθούν... Τα λεπτεπίλεπτα ξύλινα πνευστά συνδιαλέγονται με τα  πιο ενεργητικά χάλκινα, που προσθέτουν αρχοντιά στο ηχητικό σκηνικό...

"Waltz of the Flowers", Mariinsky Ballet:

18 ΔΕΚΕΜΒΡΗ: Μέρα Μετανάστη...

 

["The immigrants", γλυπτό στο Battery Park της Ν.Υόρκης]

Προχωρήσαμε δεξιά της γέφυρας του Μπρούκλιν, προς το νότιο άκρο του Μανχάταν.
Θέλαμε να φτάσουμε στην αποβάθρα όπου θα παίρναμε το πλοιάριο για να περάσουμε απέναντι στο Ellis Island, να θαυμάσουμε από κοντά το Άγαλμα της Ελευθερίας, σήμα κατατεθέν της Νέας Υόρκης...
Μετά τη στροφή, το κρύο ήταν τσουχτερό καθώς η θάλασσα έστελνε μέσω του ανέμου τα κρύα σινιάλα της...
Η ουρά στην έκδοση εισιτηρίων ήταν αρκετή, και ο έλεγχος των αποσκευών καθυστερούσε το πέρασμα...

Το βλέμμα περιπλανήθηκε τριγύρω...
Γλάροι σε ομάδες, λιάζονταν στους ξύλινους πασσάλους...

Στ' αριστερά υπήρχε ένα πάρκο...Ήταν το Battery Park, κατασκευασμένο το 17ο αι. να δέχεται κάθε μετανάστη και να ελέγχεται πριν την είσοδό του στη χώρα.
Γι' αυτό, -σκέφτηκα- είχε στηθεί και κείνο το γλυπτό με τίτλο: "The Immigrants"...
Μια σύνθεση από μπρούντζο με φιγούρες, που κάθε μια αφηγείτο τη δική της ιστορία...

Ένας αφρικανός σκλάβος, ένας ιεραπόστολος, μια μάνα με το μωρό της γραπωμένο στην αγκαλιά της, ένας εργάτης με ολάκερη τη φαμίλια ...

Γλύπτης ο Luis Sanguino,που η ισπανική εθνικότητά του με ταξίδεψε στη Μεσόγειο, στα ελληνόφωνα  της κάτω Ιταλίας...

Στα χωριά της Καλαβρίας, που ακόμα μιλιέται η Γκρίκο, εκείνη η διάλεκτος, η βασισμένη στα δωρικά με προσμίξεις της ιταλικής, που δημιουργήθηκε , όταν άποικοι έλληνες μετανάστευσαν στην περιοχή και το ελληνικό στοιχείο αναμείχθηκε με κείνο των ντόπιων...

Άρχισα να τραγουδάω ψιθυριστά..
"Άντρα μου πά-α-ει...άντρα μου πά-α-ει..."

Είχε έρθει αυτόματα στα χείλη μου αυτό το γκρεκάνικο τραγούδι γιατί είναι ένα τραγούδι για τη μετανάστευση...Ήταν τότε που οι άνδρες από την Καλαβρία έφευγαν για μια καλύτερη ζωή...να δουλέψουν στα μεταλλεία, που πολλές φορές γίνονταν οι ίδιοι οι τάφοι τους...
Μετανάστευαν όπου υπήρχε κάρβουνο...στο  Βέλγιο, στη Γερμανία, στην Ελβετία, οπουδήποτε ...

Άντρα μου πά-α-ει...άντρα μου πά-α-ει..."

Το τραγούδι έχει τίτλο: "Ο κλάμα η γυναίκα ου εμιγκράντου" δηλαδή "Το κλάμα της γυναίκας του μετανάστη" .
Είναι ο λυγμός, η μικρή τραγωδία μιας γυναίκας, που αποχαιρετά τον άντρα, που φεύγει μετανάστης

***

Οι γλάροι, απ΄τη μεριά της θάλασσας, ήταν ακόμα εκεί, πάνω στους ξύλινους πασσάλους...
Εγώ συνέχιζα με ήχο πνιχτό τη μελωδία του μετανάστη...και δεν ξέρω αν εκείνο το δάκρυ που έσταξε στο μάγουλο ήταν από το κρύο, ή γιατί ο νους πλανήθηκε σε κάποιους που ικέτευαν για μια θέση στον ήλιο του κόσμου...

Το θολό βλέμμα μετακινήθηκε πάλι...και κει ανάμεσα στον κόσμο, τον στοιχισμένο σε σειρά πήρε το μάτι μου κάτι γνωστούς...Μετανάστες κι αυτοί...Πληγή βαθιά...Καημός ακατοίκητος...Τα παιδιά μου…, "μέτοικοι" άλλης κατηγορίας, μα η απόσταση ακόμα κι έτσι, δημιουργεί απροσμέτρητη θλίψη, ειδικά στο γονιό...

Τέλω να μπισκεφτώ να μη πενσέφσω 

να κλάφσω τσαι να γελάσω τέλω αρτε βράι

Μα μάλι’ αράτζια έβο ε’ να κανταλίσω 

στο φέγγο ε’ να φωνάσω 

ο άντρα μου πάει...

Δηλαδή:

Θέλω να μεθύσω για να μη σκέφτομαι 

να κλάψω και να γελάσω θέλω τούτο το βράδυ 

με πολλή οργή να τραγουδήσω 

στο φεγγάρι να φωνάξω

ο άντρας μου πάει... 

Franco Corlianο: "Άντρα μου πάει"

Καντίνσκυ - Σαίνμπεργκ, εκλεκτικές συγγένειες...

 

Wassily Kandinsky: "Impression III - Συναυλία", 1911

Θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες του 20ού αιώνα!

Ο Βασίλι Καντίνσκι γεννήθηκε σαν σήμερα, 16 Δεκεμβρίου 1866 στη Μόσχα  και είναι ο ζωγράφος και θεωρητικός της τέχνης, που με το έργο του έδωσε τον πλήρη ορισμό για την αφηρημένη τέχνη. 

Μεγάλωσε σε εύπορη οικογένεια με έναν πατέρα που στήριξε τα όνειρά του. Τον παρότρυνε να ασχολείται με την τέχνη, γι' αυτό και ο Βασίλι από μικρός πήρε μαθήματα μουσικής και ζωγραφικής. 

O Kαντίνσκυ φαίνεται πως στη ζωγραφική του επιθυμεί να μιμηθεί τη μουσική. Και ήταν η όπερα "Λόενγκριν" του Βάγκνερ που τού "υπέδειξε" ποιο καλλιτεχνικό δρόμο να ακολουθήσει. 

"Τα βιολιά, οι χαμηλές νότες του βαθύφωνου και κυρίως τα πνευστά ενσάρκωναν συμπυκνωμένη την ώρα του δειλινού, για μένα τότε. Είδα όλα τα χρώματα που είχα στο νου μου. Άγριες, σχεδόν παράφορες γραμμές διαγράφονταν μπρος μου. Ο Βάγκνερ είχε ζωγραφίσει μουσικά την "ώρα" μου", θα γράψει ο Καντίνσκυ...

Μόλις είχε συνειδητοποιήσει ότι όταν έβλεπε το χρώμα, άκουγε μουσική.

Ο Καντίνσκι χρησιμοποίησε το χρώμα, συσχετίζοντας τον χρωματικό τόνο με τη χροιά (την προσωπικότητα του ήχου), την απόχρωση με το τονικό ύψος και τη χρωματική καθαρότητα με την ένταση του ήχου. 

Σαίνμπεργκ, αυτοπροσωπογραφία, 1910

Ανάμεσα στους μουσικούς που θαύμαζε ήταν οι Σκριάμπιν, Μουσόργκσκυ, Ντεμπισί...

Ήταν το 1911 όταν ο Καντίνσκυ πηγαίνει να παρακολουθήσει μια συναυλία του Άρνολντ Σαίνμπεργκ στο Μόναχο.

Κι ήταν η εποχή που ο Αυστριακός συνθέτης βρισκόταν σε περίοδο αναζήτησης καινοτομιών, λίγο πριν δηλαδή ξεκινήσει την πορεία του στην ατονική και δωδεκαφθογγική μουσική. 

Ο Καντίνσκι κινείτο σε μια παράλληλη πορεία πειραματισμών. Προσπαθούσε να ξεφύγει από το παραδοσιακό παραστατικό στυλ ζωγραφικής.

Ήδη από το 1909, τα έργα του συγκαταλέγονται σε τρεις θεμελιώδεις κατηγορίες: Impressions, άμεσα ερεθίσματα από την εξωτερική φύση,
Improvisations, ερεθίσματα που πηγάζουν εσωτερικά και
Compositions, όπου συγχωνεύονται φαντασία, διαίσθηση και ορθολογική σύλληψη.

 To 1911 και την περίοδο που ο Καντίνσκυ παρακολούθησε τη συναυλία του Σαίνμπεργκ, ο ζωγράφος δούλευε σε σειρές Impressions.
Ως αποτέλεσμα της ηχητικής εμπειρίας φιλοτεχνεί το μεγάλης κλίμακας: "Impression III"  με υπότιτλο: "Συναυλία", όπου δηλώνεται στη γλώσσα του η συνολική του εντύπωση από τη μουσική παράσταση. 

Καρδιά της έμπνευσης, γι' αυτό και παίρνει κεντρική θέση στον πίνακα, είναι το μαύρο πιάνο, που φαίνεται να επιπλέει σε μια θάλασσα από κίτρινο, το ηχητικό συνονθύλευμα. 
Οι ακροατές, ως κύκλοι και τόξα, καλύπτονται από τον ήχο αλλά, ταυτόχρονα, εστιάζουν στο πιάνο. 
Ο Καντίνσκυ τοποθετεί  το πιάνο στη σκηνή με την πλάτη του εκτελεστή στραμμένη στο κοινό, κάτι που στην πραγματικότητα δεν συμβαίνει ποτέ.
Όμως ο ζωγράφος βρίσκει τρόπο να δώσει τη δική του ερμηνεία σ' αυτή τη διαφορά μεταξύ τέχνης και πραγματικότητας: Μπορεί το πιάνο να τοποθετείται "παράδοξα", όμως η ταυτότητά του και η θέση του είναι ξεκάθαρες και στη μια και στην άλλη περίπτωση.

 

Το έργο του Σαίνμπεργκ που άκουσε εκείνο το βράδυ και επηρέασε τόσο πολύ τον Καντίνσκι  ήταν τα "Drei Klavierstücke Op. 11".
Πρόκειται για σύνολο  τριών συνθέσεων για σόλο πιάνο γραμμένα το 1909. Αντιπροσωπεύουν δε το πρώτο δείγμα ατονικότητας του συνθέτη. Λυρική αλλά και βίαιη, συναισθηματική γλώσσα, που αντιπαραθέτει ακραία διάθεση και δυναμική... 

Αν και ατονικής υφής, αυτές οι τρεις πιανιστικές συνθέσεις είναι αραιά τυλιγμένες στα τελευταία απομεινάρια της κλασικής φόρμας και αρμονίας...

Καντίνσκυ και Σαίνμπεργκ
(πηγή: twitter)

Μετά τη συναυλία, οι δύο καλλιτέχνες είχαν την ευκαιρία να συζητήσουν περί τέχνης όπου διαπιστώθηκε η καλλιτεχνική τους συγγένεια. Μην ξεχνάμε πως όπως ο Καντίνσκυ ήταν μουσικός, έτσι και ο Σαίνμπεργκ ήταν ζωγράφος.  Στοιχεία που έγιναν αφετηρία μιας μακράς και βαθιάς φιλίας. 

Ο πίνακας του Καντίνσκυ "Impression III - Συναυλία" θεωρείται "ένα από τα πρώτα και πιο εντυπωσιακά παραδείγματα της προσπάθειας της σύγχρονης τέχνης να συνδυάσει χρώμα και ήχο σε μια συναισθητική εμπειρία".

Arnold Schoenberg: "Drei Klavierstücke Op. 11" / Claudio Arrau:

Παλαιότερο κείμενο για τον Βασίλι Καντίνσκυ μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

«Νοστραδαμικές Προφητείες στο Μακρόκοσμο του Τζ.Κραμπ»

 

Nostradamus

Ο άνθρωπος, στέκει ανάμεσα σε δύο άπειρα: το Σύμπαν ή Μακρόκοσμο και κείνο που εκτείνεται απ' τον ίδιο τον άνθρωπο ως τα πιο μικρά υποατομικά σωματίδια, το Μικρόκοσμο.
Δύο άπειρα, που τους τελευταίους αιώνες πασχίζει να τα ερευνήσει για να ανακαλύψει τα μυστικά τους.

Επειδή η μουσική δεν είναι μόνο νότες, και αρμονικές συνηχήσεις…
Επειδή έχει να κάνει με μια ηχητική, ενστικτώδη σκιαγράφηση…
Κι επειδή δίνει αφορμή η πιθανή σαν σήμερα (14 Δεκέμβρη 1503) γέννηση στην Προβηγγία του αστρολόγου, φαρμακοποιού, προφήτη, μάντη και θεραπευτή Νοστράδαμου, καλημερίζω και σας καλώ να περιπλανηθούμε στον κόσμο του Σύμπαντος του Τζωρτζ Κραμπ.

Έναν κόσμο, που αντιπαραθέτει ο αμερικανός αβανγκάρντ συνθέτης στη γοητεία, που ασκεί ο Μπέλα Μπάρτοκ στον κόσμο των μικρών, κρυμμένων πραγμάτων, το «Μικρόκοσμό» του.

Πρόκειται για το έργο «ΜΑΚΡΟΚΟΣΜΟΣ» (τίτλος που φανερώνει την επιρροή του ως προς τον τίτλο μονάχα, από τον ούγγρο Μπάρτοκ), αποτελούμενο από 2 κύκλους με κομμάτια-φαντασίες, που σχετίζονται με το ζωδιακό κύκλο και τους αστερισμούς.
Ένα έργο στο οποίο ο Κραμπ εξερευνά τις δυνατότητες του «εκτεταμένου πιάνου» (εμπλουτισμένου δηλ. και με νέες, ασυνήθιστες τεχνικές εκτέλεσης).

Το όγδοο κομμάτι του 2ου Κύκλου έχει τίτλο «A Prophecy of Nostradamus» και πρόκειται για εμβληματική σύνθεση μεταφυσικών ανησυχιών, (όπου ο Νοστράδαμος συνδέεται με το ζώδιο του Κριού) και που κάθε εκτέλεσή της προκαλεί ενθουσιασμό και θαυμασμό για την πρωτοτυπία της.
Ο Κραμπ αναδεικνύει το πιάνο εκτός από χορδόφωνο, και ως κρουστό, όταν με όλο το βάρος του χεριού υποδεικνύει στον πιανίστα να πέσει με τον αγκώνα του πάνω στα πλήκτρα, αλλά και ως νυσσόμενο όργανο, όταν ο εκτελεστής ανασηκώνεται προκειμένου να δονήσει τις χορδές με τα δάχτυλά του.

pinterest

Ένα άλλο καινοτόμο στοιχείο του Κραμπ είναι η μουσική σημειογραφία που χρησιμοποιεί σε αυτό το έργο.
Θυμίζω πως οι παρτιτούρες του αποτελούν υποδείγματα μουσικής καλλιγραφίας και κάλλιστα θα μπορούσαν να θεωρηθούν αντικείμενα «εικαστικού ενδιαφέροντος».

Έτσι, οι «Προφητείες του Νοστράδαμου» αποτυπώνονται μουσικά σχηματίζοντας με τα σύμβολα έναν «κύκλο».
Γεωμετρικό σχήμα που συνδέεται με φιλοσοφίες και αρχαίους μύθους, καθώς ο κύκλος συμβολίζει την κυκλικότητα του χωροχρόνου.
Κυκλικός είναι και ο χάρτης του Σύμπαντος, που αντιπροσωπεύει την έννοια της ολοκλήρωσης στα Σανσκριτικά, τη γλώσσα και τη φιλοσοφία των οποίων μελέτησε εκτενώς ο Τζωρτζ Κραμπ.


Μπορείτε να ακούσετε το μέρος στο 1:50:

GEORGE CRUMB: Makrokosmos, Book II: «Prophecy of Nostradamus»