"Απόλλων και Δάφνη", το αριστούργημα του Μπερνίνι...

Bernini: "Apollo and Daphne"

Πρόκειται για έναν από τους μεγαλύτερους εκπροσώπους του ιταλικού Μπαρόκ.

Bernini, selfportrait

Ο γεννημένος σαν σήμερα, 7 Δεκεμβρίου 1598, Gian Lorenzo Bernini διακρίθηκε τόσο στη γλυπτική όσο και στη ζωγραφική και την αρχιτεκτονική.
Το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του το πέρασε στη Ρώμη, κοσμώντας τη με αριστουργήματα!

Το ταλέντο και η ιδιοφυΐα του είναι αναμφισβήτητα, καθώς κατάφερε να σμιλέψει "ζωντανά" αγάλματα και συμπλέγματα. Τα δημιουργήματά του έχουν δυναμική, κίνηση, ζωή. Θαυμαστή η επιδεξιότητα και άφθαστη  η ικανότητα του γλύπτη, εντυπωσιάζει το θεατή με τον τρόπο που σμιλεύει το άψυχο μάρμαρο εμφυσώντας του ψυχή, αποδίδοντας με θεϊκό τρόπο κάθε ρεαλιστική λεπτομέρεια, διαμορφώνοντας την κίνηση, το βλέμμα, τη σάρκα, τις φλέβες... και τολμώ να πω, το συναίσθημα...



Ένα από τα εντυπωσιακότερα συμπλέγματα του  Μπερνίνι κοσμεί τη μεγάλη αίθουσα της Βίλας Μποργκέζε στη Ρώμη. Πρόκειται για το "Απόλλων και Δάφνη", ένα σπουδαίο έργο της αναγεννησιακής εποχής, στο οποίο ο διάσημος γλύπτης κατάφερε να "παγώσει" στο μάρμαρο την κίνηση του ζευγαριού και να οδηγήσει τη γλυπτική τέχνη σε νέα απογειωτικά επίπεδα. 

Bernini: "Apollo and Daphne", λεπτομέρεια

Απαθανατίζει ένα ερωτικό πάθημα του θεού του φωτός , του ήλιου και της μουσικής, Απόλλωνα. Ο θεός -σύμφωνα με το μύθο- χλεύασε κάποτε το θεό Έρωτα κι αυτός αποφάσισε να τον εκδικηθεί.
Έτσι, πέταξε το χρυσό βέλος του και κάρφωσε τον Απόλλωνα, προκαλώντας έρωτα για την κόρη του Πηνειού και της Γαίας, νύμφη Δάφνη. Όμως έστειλε κι ένα μολυβένιο βέλος, που απωθεί τον έρωτα στην κοπέλα.
Ο Απόλλωνας  ερωτεύτηκε κεραυνοβόλα τη Δάφνη, αλλά εκείνη ούτε που γύριζε να τον κοιτάξει. Κάποια μέρα που ο Απόλλων την πίεσε υπερβολικά, η κοπέλα ασφυκτιώντας ζήτησε βοήθεια. Έτσι, ο πατέρας των θεών η συμπόνεσε και τη μεταμόρφωσε για να τη σώσει σε  δαφνόδεντρο.
Γι' αυτό, από τότε η δάφνη έγινε ιερό φυτό του Απόλλωνα, με το θεό να φοράει έκτοτε ένα δάφνινο στεφάνι στο κεφάλι...

Το γλυπτό αιχμαλωτίζει ακριβώς τη στιγμή της μεταμόρφωσης της κοπέλας. Και ενώ συνήθως το έργο ενός καλλιτέχνη είναι να ζωντανεύει την άψυχη πέτρα σε ζωντανή διήγηση μιας ιστορίας, το συγκεκριμένο γλυπτό συλλαμβάνει τη στιγμή που μια ζωντανή κοπέλα μεταμορφώνεται σε ακίνητο δέντρο.

O συνθέtης, Tom Smail

Ι. Το 2010 ο σύγχρονος κλασικός συνθέτης Tom Smail κατόπιν παραγγελίας ενός εμπόρου τέχνης γράφει τη "Μουσική στο Μάρμαρο", ένα συμφωνικό έργο σε 7 σύντομες κινήσεις εμπνευσμένες από επτά περίφημα γλυπτά.

Το εντυπωσιακό σύμπλεγμα του Μπερνίνι, το περίτεχνο "Απόλλων και Δάφνη", της Βίλα Μποργκέζε δίνει τη μουσική έμπνευση για την πρώτη κίνηση του συμφωνικού έργου, που κινείται σε οδούς νεοκλασικής φόρμας. 

Ο συνθέτης αναθέτει στα τοξοτά να δημιουργήσουν ένα ατμοσφαιρικό, ομιχλώδες σκηνικό,  με το φλάουτο και τα όμποε να εκτελούν το βασικό μοτίβο, ενώ ιδιαίτερα κρουστά χρωματίζουν με έμπνευση υποβάλλοντας την εντύπωση μιας τελετουργικής σκηνής στην αρχαία Ελλάδα. 

Bernini: "Apollo and Daphne"
λεπτομέρεια

Σύντομες μελωδικές ιδέες εμφανίζονται η μία μετά την άλλη με λυρικό χαρακτήρα, με την ανάπτυξή τους να υπαινίσσεται διάθεση αναταραχής και αγωνίας στη συνέχεια, που σταδιακά ξεθωριάζει. Ένα συνεχόμενο τρέμολο στα έγχορδα προδιαθέτει. Αιχμηρά περάσματα στο κλαρινέτο και το κόρνο κυριαρχούν επί των μυστηριωδών χειρονομιών της ορχήστρας.
Ένα ζωηρό, ενεργητικής διάθεσης μοτίβο ξεκινά, που όμως διακόπτεται από τα ρολαρίσματα των τυμπάνων και τους συριγμούς των χάλκινων πνευστών αφήνοντας τη μουσική ιδέα μετέωρη και σχεδόν ανολοκλήρωτη.
Είναι o ευρηματικός τρόπος του μουσουργού να αποτυπώσει με ήχους τη στιγμή της μεταμόρφωσης. Τη στιγμή που η ζωντανή κοπέλα μετατρέπεται σε δέντρο, και η ακινησία επικρατεί.Τη στιγμή, που ο διάσημος γλύπτης "παγώνει" στο άψυχο μάρμαρο την κίνηση.

Ένα έργο-αποτέλεσμα συνδυασμού γνώσης-ενστίκτου.

Tom Smail: "Music in the Marble - No.1 Apollo and Daphne":

ΙΙ. Από το αριστουργηματικό γλυπτό του Μπερνίνι έχει εμπνευστεί τη δική της σύνθεση η σύγχρονη-κλασική αγγλίδα συνθέτιδα, Judith Bingham.
Αποτελεί μέρος του έργου της για όργανο: "Roman Conversions" (2017)στο οποίο η Βρετανίδα εξετάζει "πέντε καλλιτεχνικές μεταμορφώσεις".

Στην δεύτερη κίνηση αποτυπώνεται η μεταμόρφωση της Δάφνης σε φυτό, όπως μαεστρικά σμιλεύεται στο μάρμαρο από τον Μπερνίνι...Μουσική απόκοσμη με θέματα εσωστρεφή και μυστηριώδη, όπως η στιγμή της μεταμόρφωσης που ο τιμώμενος γλύπτης συλλαμβάνει. Τη στιγμή που η ζωντανή κοπέλα μεταμορφώνεται σε ακίνητο δέντρο.

Judith Bingham: "Roman Conversions: II. Bernini's Daphne and Apollo":

Για τον Μπερνίνι μπορείτε να διαβάσετε κι εδώ.

1st Sunday of "Advent" και το άναμμα του "κεριού της ελπίδας"...

 

Η λέξη "Advent" προέρχεται από τη λατινική λέξη "adventus", που σημαίνει "ερχόμενος". Οι πιστοί ως την παραμονή των Χριστουγέννων προσεύχονται και νηστεύουν, προετοιμάζονται δηλαδή για την "έλευση" του Χριστού στη γη.

Η "Advent" αρχίζει την Κυριακή, τέσσερις εβδομάδες πριν τα Χριστούγεννα. 

Στο σπίτι στολίζεται το Adventskranz ένα στεφάνι από έλατο με τέσσερα κεριά, που ανάβονται διαδοχικά τέσσερις εβδομάδες, συμβολισμός της προσμονής για την άφιξη του φωτός, δηλαδή της γέννησης του Χριστού.

Κάθε Κυριακή είναι αφιερωμένη κατά σειρά: στην Ελπίδα, στην Αγάπη, στη Χαρά και στην Ειρήνη.

Σήμερα λοιπόν είναι η Πρώτη Κυριακή, κι η παράδοση των Δυτικών απαιτεί το άναμμα του "κεριού της ελπίδας", που συμβολίζει τις υποσχέσεις του Μεσσία για τη σωτηρία του κόσμου.

Adventskranz 

Ι. Για την 1η Κυριακή του Advent του 1719 γράφτηκε από τον Γκέοργκ Φίλιπ Τέλεμαν, έναν κορυφαίο συνθέτη, η συνθετική παραγωγή του οποίου εκτιμάται περί τα 1700 έργα,  υπερβαίνοντας κατά πολύ το σύγχρονό του, Γ.Σ.Μπαχ, η  πενταμερής καντάτα του: "Machet die Tore weit - Ανοίξτε τις πύλες" .

Σύνθεση με  ζωηρό χαρακτήρα, που απαιτεί χάρη, ευθυμία και αγαλλιαστική διάθεση στην έκφραση, ιδιαίτερα στο εναρκτήριο χορωδιακό, πριν  την εισαγωγή της υψιφώνου που αρθρώνει με μοναδική και βαθιά συγκίνηση την δεξιοτεχνική άρια  "Jesu, komm in meine Seele - Ιησού, έλα στην ψυχή μου" ως το τελικό κατανυκτικού χαρακτήρα και υψηλής πνευματικότητος, κοράλ.

Η καντάτα διακρίνεται για την εκφραστικότητα και το άφθαστο θεατρικό της ύφος -πέρα δηλαδή από το αυστηρό κλίμα του Μπαχ- να οδηγεί έντεχνα στη Μοτσάρτια καινοτομία της επόμενης περιόδου, όπως γράφουν οι ειδικοί. 
Κι έχουν δίκιο γιατί ο Τέλεμαν είναι γνωστό πως έφερε στη γερμανική μουσική την ανανεωτική πνοή του ιταλικού μελοδράματος.

Ανάμεσα στα αντίγραφα της καντάτας υπάρχει κι ένα του Μπαχ για μια παράσταση στη Λειψία την Πρώτη Κυριακή της Advent  του 1734.
Η καντάτα παρουσιάστηκε απ' τον Μπαχ και η παρτιτούρα της φυλάχτηκε από τον ίδιο στον Άγιο Θωμά, ενέργεια, που μαρτυρά τη μουσική σπουδαιότητα της καντάτας αλλά και τον υψηλό σεβασμό του Μπαχ για το έργο και το δημιουργό του, Τέλεμαν.

Georg PhilippTelemann: "Machet die Tore weit",
Cantata für den ersten Adventssonntag

Μέρη:

1.Chorus: Machet die Tore weit 

2.Aria Soprano: Jesu, komm in meine Seele 

3.RecitativeTenor: Ich will zum Einzug gern die Bahn bereiten 

4.Aria Bass: Ich will beten, ich will ringen 

5.Chorale: Warum willst du draußen stehen 

ΙΙ. Εξαμερής είναι η καντάτα, επίσης του Γκέοργκ Φίλιπ Τέλεμαν, που συνέθεσε για την Πρώτη Κυριακή της "Advent" σε κείμενο του Erdmann Neumeister, με τίτλο: "Hosianna dem Sohne David-Ωσαννά στον Υιό του Δαυίδ".
Η ιερή καντάτα για χορωδία, μικρό σύνολο και μπάσο κοντίνουο γράφτηκε για την Χριστουγεννιάτικη περίοδο του 1744.
Ο συνθέτης -που με το έργο του γεφύρωσε το ύστερο μπαρόκ με την πρώιμη κλασική μουσική περίοδο- αφήνει σπουδαία παρακαταθήκη και σημείο αναφοράς για κάθε μουσικό και ακροατή.

1. Το εναρκτήριο χορωδιακό ηχεί θριαμβευτικό και μεγαλόπρεπο:
"Ωσαννά στον υιό του Δαβίδ! Ευλογημένος ο ερχόμενος, εν ονόματι Κυρίου!
Ωσαννά εν τοις υψίστοις"

Ακολουθούν:

2. Το κοράλ: "Nun kommt das neue Kirchenjahr- Ξεκινά το νέο εκκλησιαστικό έτος"
Πρωτότυπη μελωδία συνοδευμένη από ευκίνητες ρυθμικά φωνές, με πληθώρα ποικιλματικών φθόγγων.

3. Ρετσιτατίβο

4. Άρια του βαθύφωνου: "Lobsinget, frohlokket und jauchzet, ihr Frommen"
"Αινείτε, Χαρείτε και κηρύξετε το όνομά Του"

5. Κοράλ: "Auch duerf ihr nicht erschrecken", απλής εναρμόνισης, που όμως προσδίδει στο σύνολο ιδιαίτερη εκφραστικότητα!

"Μη φοβάσαι για τις αμαρτίες σου
Έρχεται για παρηγοριά και αληθινή σωτηρία..."

6. Άρια υψιφώνου: "Wenn ich, Jesu"
Αν σε έχω, Χριστέ μου, έχω το πολυτιμότερο δώρο του Θεού"



Ακούμε την άρια του βαθύφωνου, όπου η δόξα του Θεού αποδίδεται με τρόπο εσωστρεφή, όμως λαμπρό, υπογραμμίζοντας την ευτυχία της αληθινής πίστης. Η σολίστ πείθει πως οι ανάγκες αντιμετωπίζονται ευκολότερα, όταν αισθανόμαστε μέσα μας την παρουσία του Χριστού.

Telemann: "Hosianna dem Sohne David, ΤWV 1:809, Aria Ν.4"

20 Νοέμβρη: "Παγκόσμια Ημέρα ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ του ΠΑΙΔΙΟΥ"

 

Για εκατομμύρια παιδιών ανά την υφήλιο, δυστυχώς η παιδική ηλικία δεν είναι συνώνυμη του παιχνιδιού, της ανεμελιάς και της ξεγνοιασιάς, αλλά περίοδος να αποχωριστούν το χαμόγελο και να ενταχθούν στη σκληρή πραγματικότητα της αναζήτησης όσων χρειάζονται για την επιβίωσή τους...
Οπότε, ίσως κάποιος σκεφτεί  διαβάζοντας όσα εκθέτω στο σημερινό κείμενό μου, "πού" η διάθεση για διεκδίκηση του δικαιώματος για μόρφωση και καλλιτεχνική καλλιέργεια, όταν προέχει η έγνοια για επιβίωση και ζωή;

(φωτο από www.discogs.com)

Mε αφορμή τη σημερινή "Ημέρα για τα παιδιά-20 Νοεμβρίου" και το σκεπτικό πως κάθε παιδί έχει το δικαίωμα ίσων επιλογών στην πνευματική και καλλιτεχνική καλλιέργεια, σκέφτηκα να ακούσουμε Μπένζαμιν Μπρίττεν και τον "Οδηγό για νέους στην Ορχήστρα".

Ένα έργο προορισμένο για τη μουσική καλλιέργεια και εκπαίδευση των παιδιών, που φανερώνει την παιδαγωγική διάθεση του άγγλου συνθέτη, κάτι που φαίνεται και από την αφιέρωσή του:
"με στοργή στα παιδιά του Τζων και της Τζην Μωντ: Χάμφρεϋ, Πάμελα, Καρολίν και Βιρτζίνια, για διαπαιδαγώγηση και διασκέδασή τους".
(O Tζων και η Τζην ήταν καρδιακοί φίλοι του Μπρίττεν).

Αρχικά το έργο είχε γραφτεί για μια ταινία ντοκιμαντέρ με τίτλο "Τα όργανα της ορχήστρας" με τη Συμφωνική Ορχήστρα του Λονδίνου υπό τη διεύθυνση του Σερ Μάλκολμ Σάρτζεντ.

Το έργο, ως γνωστόν, φέρει τον υπότιτλο: "Παραλλαγές και Φούγκα σε ένα θέμα του Πέρσελ".
Πράγματι, ο Μπένζαμιν Μπρίττεν χρησιμοποιεί ως θέμα το ρόντο από τη σουίτα "Abdelazer" του άγγλου Χένρυ Πέρσελ.
Xρησιμοποιεί το βασικό θέμα του ως εργαλείο για να παρουσιάσει-διδάξει στους μικρούς ακροατές του τις τέσσερις κύριες οικογένειες μουσικών οργάνων της ορχήστρας (χορδόφωνα-αερόφωνα-μεμβρανόφωνα-ιδιόφωνα) και στη συνέχεια τα παρουσιάζει μεμονωμένα. Έπειτα ξεκινούν οι παραλλαγές, όπου αναδεικνύεται το κάθε όργανο και το ιδιαίτερο ηχόχρωμά του.

Ο συνθέτης επιλέγει να ξεκινήσει με τα υψηλότερης τονικότητας μουσικά όργανα κάθε οικογένειας (φλάουτα και πίκολι κλπ) σε διαφορετικούς ρυθμούς και ενέργειες αξιοποιώντας στο έπακρο τις δεξιότητες κάθε οργάνου.Όταν φτάνει στην οικογένεια των κρουστών, δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στα τύμπανι και το ξυλόφωνο, τα οποία είναι σε θέση να παίξουν συγκεκριμένα τονικά ύψη, χωρίς όμως να παραμελεί τα πιο ρυθμικά μέλη αυτής της οικογένειας, που ευρηματικά ο Μπρίτεν αναδεικνύει την ξεχωριστή τους φωνή και το τεράστιο εύρος των ηχητικών χαρακτηριστικών τους.
Για το μεγάλο φινάλε, έχουμε τολμηρή επανεμφάνιση του βασικού θέματος σε μορφή φούγκας, φόρμα ιδιαίτερα δημοφιλή στην εποχή Μπαρόκ, που έζησε ο Πέρσελ.

Britten: "The Young Person's Guide to the orchestra":

Για σύγκριση, ας ακούσουμε και το "Rondeau from Abdelazer" του Henry Purcell από το εκπληκτικό σύνολο Voices of Music σε όργανα εποχής:

Άλλο κείμενο με αφορμή την Ημέρα για το Παιδί μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

Πολυτεχνείο και Σοστακόβιτς

 

"17 Νοέμβρη 1973", Τάσσος  

Η παραπάνω σύνθεση είναι του χαράκτη Τάσσου για το Πολυτεχνείο. Άρχισε να δουλεύεται στις 20 Νοεμβρίου 1973 και ολοκληρώθηκε τον Σεπτέμβριο του 1975.
Πρόκειται για μνημειακών διαστάσεων χαρακτικό που ο καλλιτέχνης εμπνεύστηκε από την αντίσταση των φοιτητών εναντίον της Χούντας στο Πολυτεχνείο τον Νοέμβριο του '73.
Η πολυπρόσωπη σύνθεση απεικονίζει γυναίκες που κρατούν το σώμα μια νεκρής κοπέλας, θρηνώντας τη. Την εικόνα είχε δει ο χαράκτης μας στην εφημερίδα όταν αναφερόταν σε μια νεαρή φοιτήτρια από τον Άγιο Δομίνικο που σκοτώθηκε σε συμπλοκή από αστυνομικούς.

"Επέσατε θύματα, αδέρφια, εσείς σε άνιση πάλη κι αγώνα

Ζωή, λευτεριά και τιμή του Λαού γυρεύοντας, βρήκατε μνήμα...

Θεριεύει ο γίγαντας τώρα Λαός και σπάει δεσμά κι αλυσίδες

Αιώνια η μνήμη σε σας, αδελφοί στον τίμιο που πέσατε αγώνα..."

Κάθε χρόνο, στη μνήμη των πεσόντων του Πολυτεχνείου τραγουδάμε τους παραπάνω στίχους, που αποτελούν ελεύθερη μετάφραση ενός παλιού ρωσικού τραγουδιού...
Λέγεται μάλιστα πως οι στίχοι είναι του Α.Πούσκιν.
Ήταν ένα πένθιμο εμβατήριο, που τραγουδιόταν για τους πεσόντες των διαφόρων εξεγέρσεων, με αποκορύφωμα, βέβαια, την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917.

Από μαρτυρίες του ίδιου του Σοστακόβιτς είναι από τα τραγούδια που συχνά ερμηνεύονταν στο σπίτι του, ένα επαναστατικού ύφους τραγούδι με τη μελωδία του οποίου γαλουχήθηκε ο συνθέτης.
Αργότερα, αποτέλεσε έμπνευση και ενσωματώθηκε στην 11η Συμφωνία του ρώσου δημιουργού, με τίτλο: "Έτος 1905", που έτσι κι αλλιώς οι μελωδικές ιδέες του συγκεκριμένου έργου προέρχονται από επαναστατικά τραγούδια.

Το 3ο μέρος λοιπόν, είναι ένα αντάτζιο με υπότιτλο "Αιωνία σας η μνήμη" με βασικό θέμα του την ελεγειακή μελωδία του "Επέσατε θύματα".

Λιτό στη δομή του, θυμίζει θρηνητικό εμβατήριο με τις βιόλες να ενισχύουν το πένθιμο, μελαγχολικό, μα συγχρόνως ηρωικό χαρακτήρα του μέρους, που οδηγεί σε ένα εκρηκτικό ξέσπασμα, μια μελωδία-φωνή ενάντια στον καταναγκασμό, τη βία και την καταπίεση των λαών...

Symphony No. 11 σε σολ ελ, Op. 103, Μέρος III: Adagio-Eternal Memory

Το ρώσικο λαϊκό τραγούδι:

Μπαρενμπόιμ: η Μουσική μάς διδάσκει την αποδοχή του αναπόφευκτου...

 

Αχνοσβιέται το θαμπό φως της μέρας...ώρα μυροφόρα, του σούρουπου η ώρα...με ζεστό ρόφημα, ένα καλό βιβλίο και τη μουσική επιλογή, που οι σελίδες του προστάζουν...

Υπέροχες, φιλοσοφημένες σκέψεις του γεννημένου σαν σήμερα ΝΤΑΝΙΕΛ ΜΠΑΡΕΝΜΠΟΪΜ, όχι μόνο για μουσικούς, αλλά και για όσους έχουν την περιέργεια να ανακαλύψουν τις αναλογίες ανάμεσα στη μουσική και τη ζωή, καθώς και τη σοφία που μονάχα ένα σκεπτόμενο αυτί μπορεί να κατανοήσει. Αυτό δεν αποτελεί προνόμιο μόνο των μουσικών, φίλοι μου...

Καλησπέρα, με κάποιες σκέψεις του εορτάζοντος μεγάλου πιανίστα, μαέστρου, συγγραφέα και ειρηνιστή...

(Ξεφυλλίζουμε με αφορμή τα σημερινά του γενέθλια - 15 Νοέμβρη 1942)

"...Καθώς η Ιστορία, όπως και η Μουσική κινείται μέσα στο χρόνο, ένα γεγονός μπορεί ν΄αλλάξει, όχι μόνο τον τρόπο που προσεγγίζουμε το μέλλον, αλλά και τον τρόπο που βλέπουμε το παρελθόν. Στη Μουσική, αυτό συμβαίνει όταν μια ξαφνική, κάθετη πίεση ασκηθεί στην οριζόντια πρόοδό της, κάνοντας αδύνατο γι'αυτή να συνεχίσει όπως μέχρι εκείνη τη στιγμή.
Στο τελευταίο μέρος της 9ης του ΜΠΕΤΟΒΕΝ, η μουσική σταματά τελείως σε μια sostenuto fortisimmo συγχορδία στο στίχο: 

"Und der Cherub steht von Gott-και το Χερουβείμ στέκεται ενώπιον του Θεού".

Η μουσική περνάει από τη Λα μείζονα στη Φα μείζονα στην επανάληψη της φράσης "ενώπιον του Θεού".
Αυτό που συμβαίνει μετά είναι κάτι που ποτέ δεν θα μπορούσε κανείς να το προβλέψει:
Οταν η μουσική ξαναρχίζει, είναι σε καινούργιο κλειδί, νέο τέμπο και πνεύμα, που οδηγούν σε διαφορετική κατεύθυνση:με μια έννοια , ακριβώς όπως ο κόσμος πήρε διαφορετική κατεύθυνση την 11 Σεπτεμβρίου του 2001.

Η Μουσική μάς διδάσκει ότι πρέπει να αποδεχόμαστε το αναπόφευκτο ενός γεγονότος που αλλάζει με τρόπο αμετάκλητο την πορεία των γεγονότων. Παρόλο που έπειτα από μια μεγάλη καταστροφή, μπορεί κάποιος να έχει είτε ένα παράλογο συναίσθημα αισιοδοξίας, είτε ένα παράλογο συναίσθημα απαισιοδοξίας, οι αμπώτιδες και οι πλημμυρίδες της ζωής, όπως και κείνες της μουσικής, είναι στοιχεία που δεν μπορεί να τα αρνηθεί κανείς..."

(Η ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΙΝΕΙ ΤΟΝ ΧΡΟΝΟ, BARENBOIM DANIEL, σελ 28-29)

<<Beethoven: Symphony No 9, Mοv, 4 / Barenboim-Divan Orchestra>>

To απόσπασμα του βιβλίου αναφέρεται σε ό,τι ακούγεται στο 11:08, όμως ακούστε το -αν όχι από την αρχή- από το 10:44 για να έχετε μια ολοκληρωμένη ηχητική εικόνα της μεταστροφής.

Χρόνια Πολλά στον αγαπημένο μας Ντάνιελ, που εκτός από τις αισθητικές απολαύσεις, που μας χαρίζει, μάς διδάσκει ποικιλοτρόπως...

Κυρίως όμως διδάσκει πως η Μουσική δεν χρειάζεται ερμηνεία, χρειάζεται μελέτη του κειμένου της και την ικανότητα εκτελεστή και ακροατή να γίνεται ένα με το έργο ενός ανθρώπου, του δημιουργού...



Κείμενά μου για τον Μπαρενμπόιμ μπορείτε να διαβάσετε εδώ και εδώ.

Ροδόλφος Κρόυτσερ: δεξιοτέχνης στο βιολί και στη σύνθεση...

 

 Τον γνωρίζουμε ως αποδέκτη της αφιέρωσης της "Σονάτας Νο.9 για Βιολί" του Μπετόβεν, που φέρει και το όνομά του, αν και ποτέ δεν έπαιξε το έργο, δηλώνοντας πως το έβρισκε ακατανόητο.

Πρόκειται για τη "Σονάτα Κρόυτσερ" και τον γεννημένο σαν σήμερα, 15 Νοέμβρη 1766, Rodolphe Kreutzer.

250 χρόνια συμπληρώνονται φέτος από τη γέννηση του βιρτουόζου του βιολιού, που αρχικά διδάχτηκε μουσική από τον Γερμανό πατέρα του, που υπηρετούσε ως μουσικός στις Βερσαλλίες και στη συνέχεια από τον Στάμιτς.
Ένας καταπληκτικός και δεξιοτέχνης ερμηνευτής, ο Κρόυτσερ θαυμάστηκε από τη Μαρία Αντουανέτα, που έγινε άτυπα προστάτιδά του.

Ήταν γνωστός για τον τρόπο, που κρατούσε το δοξάρι, αλλά και τον υπέροχο και διαυγή ήχο των εκτελέσεών του.
Έπαιζε σε ένα βιολί Stradivarius, κατασκευής 1731, που σήμερα φέρει το όνομά του: "The Kreutzer violin", αμύθητης αξίας, που σε δημοπρασία η τιμή πώλησής του άγγιξε τα 10 εκατ. δολάρια!

Από τα πιο γνωστά έργα του είναι τα Καπρίτσια και οι Etudes για βιολί, που αποτελούν θεμελιώδεις παιδαγωγικές σπουδές για το όργανο, κυρίως εκείνες που στοχεύουν στην επέκταση του αριστερού χεριού στην ανοικτή θέση, χαρακτηριστικό που ενισχύει την ικανότητα εκτέλεσης και εκτιμήθηκε πολύ από το Μπετόβεν.


<<Rodolphe Kreutzer:"La mort d'Abel">>

Όμως ανάμεσα στα έργα του για βιολί, σπουδαία θέση κατέχουν και περί τις σαράντα όπερες του Κρόυτσερ. Μια από αυτές, "Ο θάνατος του Άβελ", (από πολλούς έχει χαρακτηριστεί είδος ανάμεσα σε όπερα και ορατόριο), που ασχολείται με τη γνωστή βιβλική ιστορία της αδελφοκτονίας του Άβελ από τον Κάιν.

"La mort d'Abel" François-Xavier

[Τα Βιβλικά θέματα στη γαλλική όπερα ήταν πολύ της μόδας από την εποχή, που πρωτοπαίχτηκε η "Δημιουργία" του Χάυντν στην Όπερα του Παρισιού το 1800. Η θεματική "ιερότητος" όπως συνηθίζεται να ονομάζουμε εν γένει εκείνη των έργων που βασίζονται σε μυθολογικά-βιβλικά θέματα με πυρήνα την επίδραση της θεϊκής  δύναμης στην ανθρώπινη ψυχή ήταν συνήθης τακτική των συνθετών στα χρόνια του Κρόυτσερ...Σποντίνι, Ωμπέρ, Λεσαίρ, Μεχούλ κ.α έχουν δώσει απείρου κάλλους λυρικοτραγωδίες, όπερες και ορατόρια].

"Ο θάνατος του Άβελ" εντυπωσίασε και τον νεαρό τότε Μπερλιόζ, τόσο που έγραψε μια εξαιρετικά ενθουσιώδη επιστολή προς τον Kreutzer, αποκαλώντας τον "ιδιοφυία":

"O genius! I succumb! I die! Tears choke me!"

Το έργο αυτό αποκαλύπτει τη μουσική φαντασία του Κρόυτσερ και την έντονη συναισθηματικότητά του .
Πολλοί το θεωρούν τέλειο πάντρεμα μεταξύ "Δημιουργίας" του Χάυντν και "Καταδίκης του Φάουστ" του Μπερλιόζ.

Θα ακούσουμε την υπέροχη Ουβερτούρα του.Το μουσικό της ξετύλιγμα συνοδεύει το άνοιγμα της σκηνής με την εμφάνιση του Αδάμ στην ανατολή του ηλίου, βασανισμένος από αγωνία και έντονη ανησυχία για τη σχέση των δυο γιων του, Κάιν και Άβελ...

Rodolphe Kreutzer - La mort d'Abel - Ouverture:

Νομίζω, φίλοι μου, θα συμφωνήσετε πως πρέπει να αναγνωρίσουμε πως ο Κρόυτσερ υπήρξε ένας πολυτάλαντος δημιουργός, πολυγραφότατος και με απαράμιλλη συνθετική ικανότητα σε κάθε είδος μουσικής,  κι όχι μόνο βιρτουόζος βιολιστής, όπως η πλειοψηφία, νομίζει...

Μονέ-Ντεμπισί: "Βήματα στο χιόνι" παρέα με την "Κίσσα" του...

 [Kαλημέρα ιμπρεσιονιστικής αισθητικής για τα σημερινά γενέθλια του Κλωντ Μονέ ]

(14 Νοεμβρίου 1840)

"Πορτραίτο του Κλωντ Μονέ", Ρενουάρ

Δεν ήταν και ο ευκολότερος χαρακτήρας...

Δεν μιλούσε πολύ και σπάνια σε χαιρετούσε όταν σε συναντούσε στο δρόμο.

Αφιέρωνε στη ζωγραφική του πολλές από τις ώρες της μέρας του…

Ο Moνέ αγαπούσε πολύ όμως και το διάβασμα…Ειδικά τα χειμωνιάτικα βράδια...Διάβαζε δυνατά…

Ανάμεσα στους αγαπημένους του συγγραφείς ο Φλωμπέρ, ο Ζολά, ο Τολστόι…

Διάβαζε και την Ιστορία της Γαλλίας, όπως  και την Εφημερίδα του Ντελακρουά για τις Τέχνες και τα Γράμματα…

"Εκείνη τη χρονιά ο χειμώνας ήταν βαρύς…Χιόνιζε για πολλές μέρες και το κρύο ήταν περισσότερο από τσουχτερό…
Απ’το παραθυρό μας είδαμε να προχωρά ένα ψηλό καβαλέτο και στη συνέχεια πρόβαλε ένας άνδρας φορώντας γάντια και τυλιγμένος με κουβέρτες...
Το πρόσωπό του έμοιαζε κατεψυγμένο…Ήταν ο Μονέ που είχε βγει να μελετήσει το χιόνι…"

Αυτά σημειώνει στο βιβλίο του: "Claude Monet ce mal connu" ο Jean-Pierre Hoschedé, όπου καταγράφονται οι αναμνήσεις του για τον ζωγράφο, όπως τον έζησε στο Ζιβερνί, αλλά και στο κάστρο των Montgeron.

C.Monet: "Η Κίσσα"

Η διάσημη "Κίσσα" του ιμπρεσιονιστή ζωγράφου είναι το μεγαλύτερο σε μέγεθος έργο του με θέμα τη χειμωνιά, που -όπως έγραψα παραπάνω- ο Μονέ κόντεψε να πάθει κρυοπαγήματα προκειμένου να μελετήσει τις διαβαθμίσεις του φωτός στο χιόνι, πώς αποτυπώνονται οι χρωματικές σκιές πάνω του, και πώς το μάτι αντιλαμβάνεται το παιχνίδισμα του ήλιου πάνω στο λευκό του…

Παρατηρείστε!  Το φόντο, ένα χιονισμένο πάλλευκο τοπίο…Μια μαύρη κίσσα είναι σκαρφαλωμένη στο ξύλινο πορτάκι του κήπου…Το φως του ήλιου λάμπει και καθώς οι αχτίδες του πέφτουν πάνω στο φρέσκο, πουπουλένιο χιόνι, δημιουργούνται πλήθος από βιολετί και μαβιές σκιές κατά μήκος του φράκτη.

Ο ΚΛΩΝΤ Μονέ, μάστορας του χρώματος μεγαλουργεί με τα ιμπρεσιονιστικά πινέλα του κι ένας άλλος ΚΛΩΝΤ  -μουσικός ιμπρεσιονιστής αυτός- φιλοτεχνεί μοναδικά τις εντυπώσεις του από ένα χιονισμένο τοπίο.

Ο Ντεμπισί το 1910 γράφει το κοσμαγάπητο πρελούδιο: "Des pas sur la neige-Βήματα στο χιόνι",  μια από τις ομορφότερες σελίδες της πιανιστικής φιλολογίας…
Αποτελεί κομμάτι του 1ου Βιβλίου Πρελουδίων του συνθέτη.

Γεμάτο φωτοσκιάσεις και λεπτές  αποχρώσεις, είναι έργο που εγείρει αφηρημένες απροσδιόριστες "εντυπώσεις"…

O Kλωντ Ντεμπισί μεταλάσσει τη ζωγραφική υπόσταση του ιμπρεσιονιστικού πίνακα σε ηχητικά σχήματα...Το χέρι του πιανίστα "ζωγραφίζει" λεπτές πινελιές πάνω στο πληκτρολόγιο, παρασύροντας την ψυχή του ακροατή να "βηματίσει" στην πουπουλένια, χειμωνιάτικη πλάση... 

Τη χρωματισμένη με βιολετί και μαβιές  αποχρώσεις, που ο ήλιος δίνει στο χιόνι της...

C.Debussy: Des pas sur la neige / D. Barenboim

LEONARD BERNSTEIN: η πρώτη εμφάνιση στο πόντιουμ

 

O νεαρός Μπερνστάιν μετά το ντεμπούτο του
(Πηγή: nyphil)

Η γέννηση του "αστέρα της μπαγκέτας", Λέοναρντ Μπερνστάιν, που αναστάτωσε το αμερικανικό κοινό  εν μία νυκτί με το ταλέντο του, έγινε σαν σήμερα, 14 Νοεμβρίου 1943!

Εντυπωσιακότατο το ντεμπούτο του πραγματικά, όταν 25χρονος  και παντελώς άπειρος  κλήθηκε αιφνιδίως να αντικαταστήσει τον Μπρούνο Βάλτερ λόγω ξαφνικής του ασθένειας, σε απογευματινή συναυλία στο Κάρνεγκι Χωλ .

(από: leonardbernstein)

"Το μόνο που θυμάμαι είναι πως έτρεμα ολόκληρος! Έπρεπε να βγω εκεί έξω, στη σκηνή του Κάρνεγκι μόνος, εντελώς μόνος και χωρίς πρόβα!",
θυμάται ο αγαπημένος Λένι και συνεχίζει:

"Μπήκα στο καφέ που βρισκόταν στη γωνία. Με είδε ο μπάρμαν και ερώτησε γιατί φαινόμουν τόσο χλωμός...Μού έδωσε δυο χαπάκια να τα πιω πριν βγω στη σκηνή. Το ένα θα σε ηρεμήσει, μου είπε και το άλλο θα σου δώσει ενέργεια...Τα έβαλα στην τσέπη, ήπια το ποτό μου και γύρισα στην Αίθουσα...
Ο χρόνος έμοιαζε αιωνιότητα. Θα ξεκινούσαμε με την "Manferd Overture" του Σούμαν, ξέρετε είναι πολύ δύσκολη γιατί ξεκινά με παύση...κι αν  δεν ακολουθήσει συνολικά η ορχήστρα, ολόκληρη η συναυλία βυθίζεται. Έτσι, ήταν τρομερός  "εφιάλτης". Έχω ακούσει ότι υπάρχουν κάποιοι που όταν ακούνε αυτά τα πρώτα μέτρα της Εισαγωγής, πέφτουν σε κατάθλιψη...
Μίλησα με τους εκτελεστές της ορχήστρας και ευχηθήκαμε ο ένας στον άλλο Καλή τύχη! 
Ο Μπρούνο Ζιράτο(τότε διευθύνων σύμβουλος της Φιλαρμονικής της Νέας Υόρκης) μου είπε:
"Έι, Λένι! Καλή τύχη μικρέ!" και με έσφιξε στην αγκαλιά του σαν πατέρας μου!
Όπως πήγαινα προς τη σκηνή, θυμήθηκα τα χάπια. Τα έβγαλα από την τσέπη μου, και τα πέταξα κάπου στα παρασκήνια λέγοντας στον εαυτό μου:
"Θα το κάνεις και θα τα καταφέρεις δίχως αυτά"...
Βγήκα...Ανέβηκα στο πόντιουμ...
Από κείνη τη στιγμή δεν θυμάμαι τίποτε, ούτε καν το διάλειμμα,  μέχρι τη στιγμή του ακατάπαυστου ήχου από τα χέρια των ανθρώπων που στέκονταν όρθιοι και  πανηγύριζαν  χειροκροτώντας..."

(από: leonardbernstein)

Όπως διαβάσαμε και παραπάνω, από τα έργα που εκείνο το βράδυ -και χωρίς καθόλου πρόβα παρά με ελάχιστες προφορικές υποδείξεις του Βάλτερ λίγο πριν τη συναυλία- διηύθυνε ο Μπερνστάιν ήταν η δύσκολη Εισαγωγή από τον "Μanfred" του Σούμαν.

***

Η "θύμηση" του Μπερνστάιν είναι δική μου ελεύθερη απόδοση από συνεντεύξεις του μεγάλου μαέστρου που κατά καιρούς έχω ακούσει...

Οι διθυραμβικές κριτικές στον αμερικανικό τύπο την επομένη της συναυλίας και το απόκομμα του προγράμματος της απογευματινής συναυλίας με την αλλαγή ονόματος των μαέστρων από: www.leonardbernstein

Bernstein's debut 1943 / Schumann, "Manfred Ouverture":
(στην αρχή του βίντεο ακούγεται ο εκφωνητής που ανακοινώνει την αλλαγή του μαέστρου,
έπειτα ο εθνικός ύμνος της Αμερικής και στη συνέχεια η Εισαγωγή)

"Μποροντίν:Μουσική αναπόληση ερωτικών στιγμών με ένα κουαρτέτο"

 

Η μέρα είναι αφιερωμένη στον Αλεξάντρ Μποροντίν, καθώς σαν σήμερα, 12 Νοεμβρίου 1833, γεννήθηκε.
Ένας κορυφαίος ρομαντικός Ρώσος αυτοδίδακτος συνθέτης, θεμελιωτής της εθνικής Ρωσικής σχολής μέλος της ομάδας των "Πέντε" μαζί με Μπαλακίρεφ, Κόρσακοφ, Μουσόργκσι και Κούι.
Αυτοδίδακτος, όπως είπαμε, ένας ερασιτέχνης μουσικός, αφού το βασικό επάγγελμά του ήταν η Χημεία και η Ιατρική.
Όμως παράλληλα με την άσκηση των επιστημών του, πάντα εύρισκε το χρόνο να αφιερωθεί στην μεγάλη αγάπη του τη μουσική αφού σ’αυτήν κατέφευγε όταν αναζητούσε ανάπαυλα μετά τον κάματο της μέρας.

Το έργο του γοητευτικότατο, διακρίνεται  για τον έντονο λυρισμό του, την εξαιρετικά λεπτή αίσθηση του ρυθμού, μα κυρίως την εξαίρετη χρήση του ηχοχρώματος της ορχήστρας, που χειρίζεται επιδέξια και με τρόπο τέτοιο ώστε να ανασύρει χρώματα, ήχους και μνήμες των μακρινών τόπων της πατρίδας του.

Ο Μποροντίν και η γυναίκα του, Εκατερίνα

Το 1860 ο Μποροντίν ταξίδεψε στη Χαϊδελβέργη προκειμένου να ολοκληρώσει τη διατριβή του στη Χημεία. Εκεί συνάντησε τη ρωσίδα πιανίστα Yekaterina Protopopova (μετέπειτα γυναίκα του), που ακολουθούσε μια θεραπευτική αγωγή για τη φυματίωση, που την ταλαιπωρούσε και μεταξύ τους αναπτύχθηκε σφοδρός έρωτας.

Είκοσι χρόνια αργότερα ο Μποροντίν συνθέτει και αφιερώνει το περίφημο "Κουαρτέτο Εγχόρδων αρ.2" στην Εκατερίνα, σαν μουσική αναπόληση της πρώτης τους συνάντησης στη Χαϊδελβέργη και του κεραυνοβόλου έρωτά τους.
Σύμφωνα με το συνθέτη το έργο απεικονίζει ένα μουσικό διάλογο ανάμεσα στον ίδιο(τσέλο) και τη σύζυγό του(βιολί).

Tα 4 μέρη του κουαρτέτου:

1.Allegro moderato
2.Scherzo. Allegro
3.Nocturne. Andante
4.Finale. Andante - Vivace

Κάθε μέρος του κουαρτέτου εμπεριέχει τη χαρά και  τη θέρμη της σχέσης του ζευγαριού με τη μουσική ανάπτυξη των θεμάτων να γίνεται με σταδιακά αυξανόμενη δυναμική, αντιπροσωπεύοντας την πορεία της αγάπης τους που μεγάλωνε με το πέρασμα του χρόνου!
Τα θέματα, άλλοτε γλυκά τρυφερά, σε χορευτικούς ρυθμούς (ξεχωρίζει το βαλς) ή γαλήνια κινούνται αβίαστα, και γοητευτικά.
Οι μεταπλάσεις των θεμάτων από το συνθέτη  παραλληλίζονται με τις γεμάτες φλόγα και τρυφερότητα, ερωτικές επιστολές.
Παιχνιδιάρικο  το 2ο μέρος Scherzo, ενώ το πασίγνωστο και πολυαγαπημένο "Νυχτερινό", που ακολουθεί, είναι ευαίσθητο, ντελικάτο και αισθαντικό με πλούσια "εκφραστικότητα", όπως επιζητά και από τους εκτελεστές με τη σήμανσή του, "espressivo", ο συνθέτης.
Το φινάλε ξαφνιάζει με τη ρυθμική αγωγή του Andante αρχικά, καθώς μάλλον δηλώνει την απροθυμία των ερωτευμένων να "κατέβουν από το συννεφάκι τους"...
Σκέφτομαι πως θα μπορούσε η έμπνευση να προέρχεται και από θυμό, (κυρίως επικεντρωμένοι στο τσέλο και τις απότομες κατά διαστήματα, δοξαριές του)...
Ο θυμός, φίλοι μου αγαπημένοι είναι  συναίσθημα που κατακλύζει κάθε ερωτευμένο όταν εξωγενείς παράγοντες επιβάλλουν την κατά κάποιο τρόπο, διακοπή του...
Το έργο ολοκληρώνεται με μια χαρούμενη, ενεργητική vivace coda.


Η ΕΚΤΕΛΕΣΗ

Επιλέγω να ακούσουμε το έργο ολοκληρωμένο από ένα ΙΣΤΟΡΙΚΟ σύνολο εγχόρδων, τους "Borodin Quartet", δημιουργός του οποίου υπήρξε ο Ροστροπόβιτς το 1945 και ειναι εκείνο, που ο Σοστακόβιτς εμπιστευόταν τις πρώτες εκτελέσεις των έργων του.
Με επαινετικούς χαρακτηρισμούς για το σύνολο είχε τοποθετηθεί ο Σεργκέι Προκόφιεφ και ο Σβιάτοσλαβ Ρίχτερ.

Το τρυφερό και λυρικότατο "Νυχτερινό" χρησιμοποιήθηκε και στο μιούζικαλ "KISMET" των Wright και Forrest, με το δημοφιλές τραγούδι : "And This Is My Beloved".
Πολλές οι ξεχωριστές ερμηνείες ( Richard Tucker, Mario Lanza, οι γλυκύτατες  Ann Blyth και Adele Leigh, ακόμα και οι  Paolo Mantovani και  Julie Andrews ή σε τζαζ version με την Gloria Lynne) αλλά για σήμερα , επιλέγω να το ακούσουμε από την απίστευτη φωνή του  Sergio Franchi.
Μια εκτέλεση που άφησε εποχή:

"Dawn's promising skies

Petals on a pool drifting

Imagine these in one pair of eyes

And this is my beloved

Strange spice from the South

Honey through the comb sifting

Imagine these in one eager mouth

And this is my beloved

And when she speaks and when she talks to me

Music! Mystery!

And when she moves And when she walks with me

Paradise comes suddenly near

All that can stir All that can stun

All that's for the heart's lifting

Imagine these in one perfect one

And this is my beloved..."

Φάνυ Πολέμη12 November 2018 at 04:08

σ ευχαριστούμε Ελπιδα μου . Αλλο ένα υπέροχο αρθρο σου που με γέμισε γνώσεις και το απολαυσα!!!

ReplyDelete

"Awful Sound", με αφορμή τον Ροντέν...

 

Ο Φρανσουά Ωγκίστ Ροντέν γεννήθηκε σαν σήμερα 12 Νοέμβρη 1840 και αδιαμφισβήτατα είναι ένας ιδιοφυής καλλιτέχνης!
Από τους συναδέλφους του θαύμαζε τον εξπρεσιονιστή Βαν Γκογκ αλλά και τον ξεχασμένο στην εποχή του, Ελ Γκρέκο.

Διάβαζε ποίηση, μεταξύ των αγαπημένων του ποιητών ήταν ο Μπωντλαίρ, αλλά κυρίως απολάμβανε τη Μoυσική, με αδυναμία στις όπερες του Γκλουκ.
Ακούγοντας την όπερά του "Ορφέας και Ευριδίκη" εμπνεύστηκε κάποια ομοθεματικά γλυπτά του, όπως η "έξοδος από την Κόλαση του Ορφέα και της Ευρυδίκης".

Ροντέν: Έξοδος από την Κόλαση Ορφέα και Ευρυδίκης

Η σκιά του θανάτου έχει σκεπάσει την Ευρυδίκη. Η χλωμή ομορφιά της στολίζει τώρα το βασίλειο του Πλούτωνα.Τότε σκοτεινιάζει η καρδιά του Ορφέα...κι η πλάση γύρω του, νεκρώνει...
Αποφασίζει να κατέβει στον Άδη... Ίσως η λύρα και η αγάπη, να μαλακώσουν τους υποχθόνιους θεούς, σκέφτεται...
Και ναι!τούς πείθει!
Ο Πλούτωνας επιτρέπει στο μυθικό τραγουδιστή να πάρει πίσω τη γυναίκα του με τον όρο να μη γυρίσει να την κοιτάξει ...
Όμως ο Ορφέας ανυπόμονος, δεν τηρεί τη συμφωνία και χάνει για πάντα την αγαπημένη του Ευρυδίκη...

Το εξώφυλλο του δίσκου

Σπαράζει από πόνο...Η οδύνη του γίνεται μελωδία παιγμένη από τη μαγική του λύρα...
Είναι το θρηνητικό τραγούδι του Ορφέα, όταν συνειδητοποιεί ότι δεν θα ξαναδεί την αγαπημένη της καρδιάς του...

Το γλυπτό του Ροντέν με την έξοδο από την Κόλαση του Ορφέα και της Ευρυδίκης κοσμεί το εξώφυλλο του άλμπουμ "Reflektor" των Arcade Fire, μιας indie rock μπάντας , που ορμώμενοι από το μύθο μάς δίνουν τo ατμοσφαιρικότατο: "Awful Sound ή Oh Eurydice".


Το "Awful Sound", χρησιμοποιώντας το μύθο του Ορφέα και της Ευρυδίκης, αφηγείται την ιστορία δύο εραστών που προσπαθούν ο ένας  να καταλάβει τον ψυχισμό του άλλου.

Ρυθμικά τύμπανα στην εισαγωγή συντονίζονται με τον καρδιακό παλμό του μυθικού Θράκα τραγουδιστή που δονείται και ουρλιάζει βουβά...

Μουσική, με αφορμή τον "Σκεπτόμενο" του Ροντέν...

 

Ο Φρανσουά Ωγκίστ Ροντέν γεννήθηκε σαν σήμερα 12 Νοέμβρη 1840 και αδιαμφισβήτατα είναι ένας ιδιοφυής καλλιτέχνης!

Με μνημειώδους κλίμακας αριστουργήματα, ο Ροντέν χάραξε νέους δρόμους στην τέχνη.
Καθιέρωσε ένα στυλ, το οποίο ονομάστηκε "ιμπρεσιονισμός στα γλυπτά".
Η επιφάνεια των δημιουργημάτων του είναι διαμορφωμένη, απαλή και κυματιστή, με αποτέλεσμα να δημιουργείται ένα πλούσιο παιχνίδι φωτοσκίασης, που δημιουργεί εντυπώσεις ζωγραφικής.
Από τους συναδέλφους του θαύμαζε τον εξπρεσιονιστή Βαν Γκογκ αλλά και τον ξεχασμένο στην εποχή του, Ελ Γκρέκο.

Διάβαζε ποίηση, μεταξύ των αγαπημένων του ποιητών ήταν ο Μπωντλαίρ, αλλά κυρίως απολάμβανε τη Μoυσική, με αδυναμία στις όπερες του Γκλουκ.
Ακούγοντας την όπερά του "Ορφέας και Ευριδίκη" εμπνεύστηκε κάποια από τα γλυπτά του...

Αριστουργηματικό όμως γλυπτό του είναι και ο "Σκεπτόμενος", μέρος του συνολικού ατελεύτητου έργου του "Η πύλη της κόλασης" , εμπνευσμένο από την "Θεία κωμωδία" του Δάντη και επηρεασμένο από "Τα άνθη του κακού" του Μπωντλαίρ.

Ο "Σκεπτόμενος" αποτελεί απεικόνιση του ανθρώπου που διαλογίζεται στο πεπρωμένο του.
Ο κορυφαίος γλύπτης με δύναμη και ρεαλισμό αποτυπώνει τον γυμνό άνδρα προσηλωμένο στη σκέψη του δίνοντας την εντύπωση πως αντιμετωπίζει κάποιο δίλημμα.
Το ανθρώπινο σώμα αναπαρίσταται με ζωντάνια και με κάθε λεπτομέρεια ο Ροντέν δεικνύει το σύνδεσμο ανάμεσα σε σκέψη και σώμα.

Ο "Σκεπτόμενος"  είναι ένα μεγαλειώδες γλυπτό, για το οποίο ο δημιουργός του είχε πει:
"Η αναπαράσταση της απόλυτης ακινησίας είναι πολύ σπάνια στα έργα μου. Πάντοτε προσπάθησα να δείξω τη ζωή της ψυχής, μέσα από την κίνηση των μυών". 

Ι. Ο Σκεπτόμενος του Ροντέν εμπνέει στον άγγλο συνθέτη Τομ Σμέιλ το ομότιτλο μέρος του συμφωνικού έργου του: "Μουσική στο Μάρμαρο".

Πρόκειται για σύνθεση-παραγγελία από έμπορο τέχνης, αποτελούμενη  από 7 μικρής διάρκειας μέρη, εμπνευσμένα από αντίστοιχα αριστουργηματικά γλυπτά, ανάμεσά τους έργα των Μπερνίνι, Μπρανκούζι, Ντονατέλο, Χένρι Μουρ κλπ.

Ενα έργο-αποτέλεσμα συνδυασμού γνώσης-ενστίκτου. Ο συνθέτης πλάθει ένα ατμοσφαιρικότατο μουσικό περιβάλλον, το ιδιαίτερο χρώμα του οποίου οφείλεται στον έντεχνο συνδυασμό των οργάνων(το ηχόχρωμα της άρπας ιδιαίτερα χαρακτηριστικό), αλλά και στην διαδοχή πληθωρικών συγχορδιών, που υποβάλλουν την εντύπωση μιας τελετουργικής σκηνής βαθιά στοχαστικής ωθώντας  τους συμμετέχοντες  σε ενδοσκόπηση και περίσκεψη. Ο Σμέιλ καταφέρνει να αποτυπώσει με τους ήχους του το σύνδεσμο ανάμεσα σε σκέψη και σώμα, που ο κορυφαίος γλύπτης Ροντέν σμίλεψε σ'αυτό το αριστούργημά του.

Tom Smail: "Music in the Marble  No.2: The Thinker"

ΙΙ. Ο Miloje Milojević, ένας από τους σημαντικότερους Σέρβους συνθέτες, δεξιοτέχνης των μικρών μορφών για πιάνο, εμπνέεται την πενταετία 1937- 1942 την πλέον επιτυχημένη πιανιστική συλλογή του με τιτλο: "Kameje(Cameos): Impressions for Piano". 

Πρόκειται για 11 μινιατούρες βασισμένες σε γλυπτά, αρχιτεκτονικά και ζωγραφικά έργα, όπως ένα γλυπτικό σύμπλεγμα σε τάφο στο Κοιμητήριο Père-Lachaise του Παρισιού, τον μεγαλοπρεπή Καθεδρικό Ναό της Κολωνίας, εικαστικά των Ντεγκά, Γκόγια, Μπουσέ, Ρενουάρ, αλλά και τον "Σκεπτόμενο" του Ωγκίστ Ροντέν. 

Ο συνθέτης δίνει μια πρωτοποριακή δημιουργία όπου κανείς διακρίνει συνδυασμούς γαλλικού ιμπρεσιονισμού και γερμανικού νεορομαντισμού στο στυλ του Ρίχαρντ Στράους. Το στοχαστικό ύφος της γλυπτικής δημιουργίας δηλώνουν ενδιαφέρουσες αρμονικές διαδοχές συγχορδιών υπογραμμίζοντας το νοηματικό περιεχόμενο του γλυπτού.

Miloje Milojević: "Cameos, 5. The Thinker by Rodin":

Παλαιότερο κείμενο για τον Ροντέν μπορείτε να διαβάσετε εδώ και εδώ.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ, έφυγε σαν σήμερα 11 Νοέμβρη του '90...

 

Εικονογράφηση για τη "Φαίδρα" του Ρίτσου, Γ. Τσαρούχης

"Την αγιότητα πριν απ’ την αμαρτία

δεν την πιστεύω , ανημπόρια τη λέω, δειλία τη λέω 

τ’ αφιερώματα στους θεούς, προσχήματα για ν` αποφύγουμε τη δοκιμασία· 

αόρατοι οι θεοί· δε δίνουν αποδείξεις· πιθανόν αυτό να ζητάμε·

όχι την ίδια την αγιότητα, - έναν ίσκιο μονάχα να κρυφτούμε.

[...]

Κάποτε σκέφτηκα

να φορέσω τα ρούχα ενός δούλου σου ή ενός ιπποκόμου για νά ’ρθω μαζί σου στο κυνήγι,

να σε γνωρίσω στο χώρο σου, — πώς τρέχεις, πώς σκοπεύεις, πώς σκοτώνεις,

να παρακολουθήσω τις ωραίες, ανεξάρτητες κινήσεις σου[...]Θαρρώ

σαν χορευτής θα πρέπει να ’σαι, όταν τινάζεται και στέκει για λίγο στον αέρα

επιβραδύνοντας την κάθοδό του, καταργώντας

το νόμο της βαρύτητας. Σαν χορευτής, ναι, όταν υψώνει

ψηλά, ψηλά, στο ’να του χέρι μιαν αγέρινη χορεύτρια· τότε

μας κόβεται η ανάσα μη και δώσει φτερά στη χορεύτρια κι αυτή πετάξει

πλάι σ’ ένα πάλλευκο σύννεφο ανεπίστρεφτα, ή μην τη γκρεμίσει

σε μιαν αόρατη άβυσσο..

[...]

Φύγε, λοιπόν. Τι μου στέκεις εκεί απολιθωμένος; Έμπα στο λουτρό σου,

έμπα να ξεπλυθείς απ’ τ’ ανόσιά μου λόγια, απ’ τ’ ανόσιά μου μάτια,

απ’ τα κόκκινα, λασπωμένα μου μάτια.

Ίσως κει μέσα ν’ αφαιρέσεις για λίγο και συ το προσωπείο σου,

τη γυάλινή σου πανοπλία,

την παγωμένη αγιοσύνη σου, τη φονική σου δειλία.

Φεύγα σου λέω.

Δεν αντέχω την ύβρη της σιωπής σου..."

("ΦΑΙΔΡΑ", Γ.ΡΙΤΣΟΣ)          

                               

("Φαίδρα", Πομπηία)

Η Φαίδρα είναι μια γυναίκα, που η μοίρα των θεών τής όρισαν να κυριευθεί από σφοδρό έρωτα για το γιο του άντρα της. Ήταν κόρη του Μίνωα και της Πασιφάης και η δεύτερη γυναίκα του Θησέα, ο οποίος είχε κι ένα γιο από τον προηγούμενο γάμο του με την αμαζόνα Ιππολύτη, τον Ιππόλυτο, ένα παλικάρι λεβεντόκορμο, ξακουστό για την ομορφιά του, πιστό στην θεά Άρτεμη.
Τον γνώρισε στην Τροιζήνα και μάλιστα μυθολογείται ότι, εκεί, στο ιερό της Αφροδίτης υπήρχε μια μυρτιά πίσω από την οποία στεκόταν η Φαίδρα και έβλεπε τον Ιππόλυτο να γυμνάζεται.

Η μοίρα της ολέθρια κι ο έρωτάς της άνομος, είναι μαχαιριά, που δεν επουλώνεται...Είναι πάθος ισχυρό, που όσο, πολλές φορές, με νύχια και με δόντια και αν προσπαθείς δεν καταφέρνεις να καταπολεμήσεις...

Ο Ρίτσος έγραψε τη Φαίδρα" του την περίοδο 1974-75, εμπνευσμένος από την τραγωδία του Ευριπίδη "Ιππόλυτος Στεφανηφόρος" και θεματικό πυρήνα του εκπληκτικού αυτού ερωτικού ποιήματος αποτελεί η Φαίδρας, που κυριεύεται από ένα ανόσιο και παράφορο ερωτικό πάθος...

Η ηρωίδα του ξεκινά ένα μεγάλο μονόλογο. Κάθε λέξη της είναι πυρωμένη από αισθησιασμό.

"Η αγιότητα της στέρησης – έτσι έλεγες· – δεν καλοθυμάμαι· (της στέρησης ή της άρνησης έλεγες;). Τι αστόχαστα λόγια – η νίκη της θέλησης έλεγες – ποια θέληση; ποια νίκη;"

Θέμα στο εξαιρετικό έργο του Ρίτσου είναι η γυναίκα. Η γυναίκα, που ερωτεύεται βαθιά και με πάθος, που δεν γνωρίζει όρια ούτε περιορισμούς μιας "συντηρητικής" αγιοσύνης. Άγιος είναι ο έρωτας...Και κανείς δεν είναι ικανός να ενοχοποιήσει τη γυναίκα που δόθηκε ολοκληρωτικά στο φτερωτό θεό!

"Την αγιότητα πριν απ’ την αμαρτία

δεν την πιστεύω , ανημπόρια τη λέω, δειλία τη λέω
 

αόρατοι οι θεοί· δε δίνουν αποδείξεις· πιθανόν αυτό να ζητάμε·

όχι την ίδια την αγιότητα, - έναν ίσκιο μονάχα να κρυφτούμε.

Ωστόσο και τώρα θα` θελα να στο ξαναπώ:
Την αγιότητα πριν απ` την αμαρτία δεν την πιστεύω.

Μουσική: Χαρίλαος Τρουβάς:

"Φαίδρα", Αλεξάντρ Καμπανέλ

Από τους τραγικούς μέχρι τους σύγχρονους ποιητές υμνήθηκε αυτή η στάση...της Ελένης, της Άλκηστης ή της Φαίδρας...η γήινη, ανθρώπινη γυναίκα, που ξεγυμνώνει την ψυχή της ...
Με τους απόκρυφους πόθους, τις αδυναμίες, έτοιμη να ν' αντιμετωπίσει με το όποιο κόστος τη σκληρότητα του πεπρωμένου...

"Οι άνθρωποι αναζητούν στους θεούς έναν ίσκιο για να κρύψουν τις δικές τους μικρότητες. Καμία υπερβατική δύναμη δεν μπορεί να ενοχοποιηθεί για τον ανθρώπινο πόνο", θα πει η ηρωίδα στο ομώνυμο έργο του Ευριπίδη.

Μια εκπληκτική ερμηνεία με την Νόνικα Γαληνέα στο ρόλο της Φαίδρας σε κείμενο του Γιάννη Ρίτσου:

Η "ΦΑΙΔΡΑ" του Ρίτσου αφιερώθηκε στο Γιάννη Τσαρούχη...

O Britten με την Janet Baker
στις πρόβες της "Φαίδρας"(πηγή: twitter)

Μουσικά, την συνοδεύουμε με μια σύνθεση της ίδιας -καλλιτεχνικά- εποχής με τον ποιητή μας. Την ομώνυμη καντάτα του Μπένζαμιν Μπρίττεν, την τελευταία φωνητική σύνθεση του συνθέτη, (γράφτηκε το 1975), που αφιέρωσε στη μεγάλη μετζοσοπράνο Janet Baker, η οποία και την πρωτοπαρουσίασε στο Φεστιβάλ Aldeburgh την επόμενη χρονιά.

Ο Μπρίττεν μετά την εγχείρηση καρδιάς βίωνε μια περίοδο τραυματική ψυχικά και δύσκολη σωματικά. Μια σύνθεση πλήρους σκηνικής δράσης όπως η όπερα θα τον επιβάρυνε. Έτσι, προτίμησε να ασχοληθεί με μια καντάτα, στην οποία θα "αποστάξει" την εμπειρία από την ενασχόληση τόσων χρόνων με το οπερατικό είδος και στηριζόμενος στο ύφος των ιταλικών καντατών του Χαίντελ. Όπως εκείνος, ο Μπρίττεν περιόρισε την ορχήστρα στα έγχορδα, αλλά πρόσθεσε κρουστά, ενώ ενσωμάτωσε ένα κοντίνουο από σόλο τσέλο και τσέμπαλο.
Ρετσιτατίβι και άριες σε εναλλαγή, δομούν τη σύνθεση που ακολουθεί τη δομή των αντίστοιχων έργων του 18ου αι. 

"Phaedra", B.Britten - J.Baker:

Το κείμενο γράφτηκε στη μνήμη του μεγάλου μας ποιητή κ έχει δημοσιευτεί  παλαιότερα και στην κοινότητα των The Mythologists

Σίλλερ: η "Ελπίδα" του σε δυο υπέροχα λήντερ...

 

(Με αφορμή τη σημερινή γενέθλια επέτειο του Φρήντριχ Σίλλερ - 10 Νοεμβρίου 1759)

Ο Φρήντριχ φον Σίλλερ συγκαταλέγεται ανάμεσα στους μεγαλύτερους δραματικούς συγγραφείς. Έγραψε θεατρικά έργα, σονέτα και μπαλάντες, που διακρίνονται για την δραματικότητα, τη στοχαστική τους διάθεση και την ανάδειξη υψηλών εννοιών. Ο Σίλλερ εκτιμήθηκε ιδιαίτερα από τους συγχρόνους του, oι οποίοι εκτός από τα πεζά και ιστορικά γραπτά του, αναγνώρισαν και την αξία στη λυρική του ποίηση.

(pinimg)

Το ποίημα "Ελπίδα" γράφτηκε και δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1797. 

Όπως και σε όλο το έργο του έτσι και σε αυτό το ποίημα ο Σίλλερ γεμάτος ενθουσιασμό και ορμή κηρύττει την αγάπη για τη ζωή, το μέλλον, την ελπίδα! Ο λόγος του προβάλει και μεταφέρει μηνύματα αισιοδοξίας και θετικότητας.

Το ποίημα είχε επιλεγεί ως μέρος μιας επετειακής έκδοσης αφιερωμένη στον Μέγα Δούκα της Σαξονίας, που όμως άργησε εκατό χρόνια, καθώς τον ποιητή πρόλαβε ο θάνατος.

Θα πρέπει να αναφερθεί πως ο Σίλλερ θεωρούσε ιδιαίτερα σημαντικό το σχεδιασμό των βιβλίων, που τα ήθελε άψογα από άποψη αισθητικής, τυπωμένα σε πολυτελές χαρτί και με κομψό εξώφυλλο. 

Όταν ο βιβλιοπώλης και εκδότης, Siegfried Crusius πρότεινε στον ποιητή να σχεδιάσουν μια "ιδιαίτερη" έκδοση, ο Σίλλερ ενθουσιάστηκε! Επιθυμούσε η έκδοση ν' αποτελεί ένα δείγμα μοναδικού εκδοτικού αποτυπώματος, που θα ανταποκρινόταν στις υψηλότερες απαιτήσεις. Πρότεινε μεγάλο σχήμα, πλούσια, εμπνευσμένη σχεδίαση κι επιπλέον υψηλή τιμή πώλησης για προφανείς λόγους. Όσο απαιτητική ήταν η έκδοση ως προς το στήσιμό της, άλλο τόσο ήταν και ως προς την επιμέλειά της και δουλεύτηκε με μεγάλο ενθουσιασμό. 

Friedrich von Schiller, «Ελπίδα»

«Μιλούνε κι ονειρεύονται οι άνθρωποι πολύ

Για ημέρες πιο καλές που μέλλουνε να ‘ρθουνε.

Προς τέρμα αίσιο, που ολόχρυστο ακτινοβολεί,

Να τρέχουνε τους βλέπεις να το κυνηγούνε.

Ο κόσμος θα γίνει παλιός και πάλι νέος θα γίνει

Μα ελπίδα πάντα ο άνθρωπος στο πιο καλό θα δίνει!

Η ελπίδα είναι αυτή που μέσα στην ζωή τον μπάζει,

Γύρω απ’ το αγόρι το εύθυμο αυτή φτεροκοπάει,

Η λάμψη της η μαγική το νέο δελεάζει,

Στο μνήμα με τον γέροντα μαζί αυτή δεν πάει.

Σαν μια ζωή όλο κόπους μες στον τάφο τερματίζει,

Θαμμένος τότε μένει αυτός. μα η ελπίδα συνεχίζει.»

(Φ. Σίλλερ: Μπαλάντες και άλλα ποιήματα, εκδ. Διώνη, μτφ. Κ.Σαμέλης)

Το ποίημα μελοποιήθηκε αρκετές φορές. Από τις μελοποιήσεις θα ακούσουμε τα ομότιτλα λήντερ των Σούμπερτ και Ράιχαρντ.

1. Φραντς Σούμπερτ: «Hoffnung D. 637»:

Ο Σούμπερτ με τρομερή επιδεξιότητα στα λήντερ αποδίδει μαεστρικά το ύφος, που υποβάλλει η ποίηση του Σίλλερ. Η πιανιστική συνοδεία δεν συνοδεύει την φωνή, υποστηρίζοντάς την απλά, αλλά αναλαμβάνει ανεξάρτητο ρόλο και σκιαγραφεί την ατμόσφαιρα και τα βαθιά νοήματα του ποιητικού κειμένου.

2. Johann Friedrich Reichardt: Hoffnung για φωνή και πιάνο, 

μέρος της συλλογής: «Wiegenlieder für gute deutsche Mütter, no. 20»

Περιηγηθείτε στο μπλογκ. Υπάρχουν πολλά κείμενα σχετικά με τον Σίλλερ.