Στη μνήμη του Άλφρεντ Τέννυσον, "δάκρυα, μάταια δάκρυα..."

 

Σαν σήμερα περνά στην αιωνιότητα ένας από τους σημαντικότερους Άγγλους ποιητές-εκπροσώπους της βικτωριανής ποίησης, λόρδος Άλφρεντ Τέννυσον.

Ο Λόρδος Βύρων, όπως και ο Τζων Κητς είναι ποιητές που θα τον επηρεάσουν με τη ρομαντική τους γραφή. Ωριμάζοντας, ο Τέννυσον θα καταφέρει να παντρέψει το ρομαντισμό με τη φιλοσοφία και τους βαθύτερους πόθους του αιώνα του.

Ήταν τόση η ανταπόκριση του αναγνωστικού κοινού, όσο και των κριτικών, ώστε η βασίλισσα Βικτωρία για τα γραπτά του τού απένειμε τον τίτλο του "poet laureate-δαφνοστεφούς ποιητή", ενώ  το 1884 τού αποδόθηκε ο αριστοκρατικός τίτλος ευγενείας του λόρδου.

(από εικονογράφηση του μακροσκελούς ποιήματος)

Το πρώτο μακροσκελές αφηγηματικού χαρακτήρα ποίημά του εκδόθηκε το 1847, έχει τίτλο: "The Princess", με τον δημιουργό να στήνει ένα σκωπτικό μεσαιωνικό σκηνικό, μέσα στο οποίο  σατιρίζονται ο φεμινισμός, η εκπαίδευση των γυναικών, θέματα αμφιλεγόμενα στη συντηρητική Βικτωριανή Αγγλία.

Αναφέρεται στην  ιστορία της Ίντα, μιας τολμηρής και αποφασιστικής πριγκίπισσας. Οι δικοί της, όπως συνηθιζόταν στην εποχή, την είχαν  λογοδώσει σε παιδική ηλικία σε έναν πρίγκιπα, τον οποίο εγκαταλείπει για να ιδρύσει ένα σχολείο, όπου θα διδάσκονται αποκλειστικά και μόνο κορίτσια. Ο πρίγκιπας καταφέρνει με δυο φίλους του να γίνουν δεκτοί στο ίδρυμα μεταμφιεσμένοι σε γυναίκες. κι εντυπωσιάζονται από τις αντιλήψεις που διδάσκονται και καλλιεργούνται εκεί σχετικά με την ισότητα των φύλων...Όμως ανακαλύπτονται κι αναγκάζονται να ομολογήσουν. Δίνουν μάχη για την αγάπη των νεανίδων και τραυματίζονται. Οι γυναίκες τούς περιθάλπουν στοργικά και τελικά υποκύπτουν στην αληθινή αγάπη...

Στο μακροσκελές ποίημα του Τέννυσον "The princess" περιλαμβάνονται αρκετά ποιήματα που αγαπήθηκαν ως  ανεξάρτητα της συλλογής, όπως: "Το μεγαλείο πέφτει", "Τώρα το κρεμεζί κοιμάται ανθόφυλλο", με περιφημότερο όλων για την συγκινητική ατμόσφαιρα που αποπνέει το: "Tears, Idle Tears - Δάκρυα, μάταια δάκρυα". 

"Δάκρυα, μάταια  δάκρυα, δεν ξέρω τι σημαίνουν

Δάκρυα απ’ τα βάθη μιάς θείας απόγνωσης

Φουσκώνουν στην καρδιά, μαζεύονται στα μάτια,

καθώς κοιτάς χαρούμενους αγρούς τού φθινοπώρου

Και το μυαλό γυρίζει στα παλιά, στις μέρες τις φευγάτες.

Νωά όπως η πρώτη αχτίδα πάνω σ' ένα άρμενο

που φέρνει τους συντρόφους μας από τον Κάτω Kόσμο

θλιμμένα όπως η στερνή που βάφει κόκκινο έν' άλλο

που βουλιάζει μ'όλους όσους αγαπάμε κάτω από τη δύση.

Tόσο θλιμμένες, τόσο νωπές οι μέρες οι φευγάτες.

Αχ, θλιβερά κι αλλόκοτα όπως σε θέρος σκοτεινό

χαράζει ο πρωινός αυλός πουλιών αγουροξυπνημένων

σε ετοιμοθάνατα αυτιά, όταν σε μάτια ετοιμοθάνατα

το παραθύρι γίνεται αργά-αργά κάδρο που τρεμοφέγγει.

Tόσο θλιμμένες, τόσο νωπές οι μέρες οι φευγάτες.

Αγαπητές σαν τα φιλιά που μετά θάνατον θυμάσαι.
γλυκές σαν τα φιλιά που πλάθει άπελπις η φαντασία

Για χείλη που άλλοι τρυγούν. βαθιές όπως ο έρως 

όπως ο πρώτος έρωτας, κι  άγριες μ'όλη τη λύπη 
Ω, θάνατος εν Ζωή, που είν' οι μέρες οι φευγάτες"

(Άλφρεντ Τέννυσον, 12 Ποιήματα, εκδ. Διώνη, μτφ: Ανδρικόπουλος Παν., σελ 21)

Πρόκειται για ποίημα χωρίς ομοιοκαταληξία, αν και η τελική φράση σε κάθε πέμπτο στίχο επιστρέφει ως επωδός.

 Το "Tears, Idle Tears" διακρίνεται για τον λυρικό του πλούτο, παρόλους  τους τόνους  παράδοξου και ασάφειας, που το χαρακτηρίζουν. Ο ίδιος ο ποιητής είχε δηλώσει πως το εμπνεύστηκε όταν επισκέφτηκε το ερειπωμένο αββαείο Tintern στο Monmouthshire. Τα συντρίμμια του μοναστηριού και η εγκατάλειψη ανέσυραν δικές του αναμνήσεις από το παρελθόν.

Το ποίημα έχει μελοποιηθεί πολλάκις:

1.  Ο άγγλος Ραλφ Βον Oυίλιαμς το 1903 έδωσε μια σύνθεση για φωνή και πιάνο ξέχειλη μελαγχολικών τόνων, που οι κριτικοί χαρακτήρισαν ως "μια από τις ωραιότερες μελοποιήσεις  της υπέροχης ποιητικής του Τέννυσον". ΄
Ο συνθέτης ακολουθεί επακριβώς το κείμενο πλάθοντας μια εκφραστικότατη αφήγηση με νότες, απαράμιλλης ευαισθησίας και ομορφιάς!

Ralph Vaughan Williams: "Tears, Idle Tears"

2. Όλη τη μελαγχολική ευαισθησία του ποιήματος αποπνέει η χορωδιακή ρύθμιση του Γκούσταβ Χολστ, που ολοκλήρωσε ο συνθέτης το 1905, όταν υπηρετούσε ως δάσκαλος μουσικής στο Σχολείο θηλέων του Αγίου Παύλου. Ο Χολστ μελοποιεί μόνο τις δυο πρώτες στροφές του ποιήματος. Με εσάνς αποκρυφισμού είναι αρωματισμένη η σύνθεση, καθώς ο ρυθμός είναι αργός, νηφάλιος, σχεδόν υπνωτιστικός, με τη μουσική ιδέα να παρουσιάζεται στοχαστική κι εσωστρεφούς διάθεσης υποβάλλοντας μια διάσταση πνευματικής εξαΰλωσης.

Το "Δάκρυα, μάταια δάκρυα" αποτελεί μέρος των "Τραγουδιών από την Πριγκίπισσα" του 'Αλφρεντ Τέννυσον.

G. Holst: "Songs from "The Princess, 3. Tears, Idle Tears":

3. Bασισμένη στο αφηγηματικό ποίημα του Τέννυσον είναι η οπερατική σάτιρα "Princess Ida" του Arthur Sullivan σε λιμπρέτο του μόνιμου συνεργάτη του, Gilbert.
Σκωπτικού χαρακτήρα, ένα είδος φάρσας με αρκετά στοιχεία παρωδίας, που ενθουσίασε το φιλοθεάμον κοινό και τους κριτικούς που έκαναν λόγο για την ιδιαίτερη αξία του έργου, καθώς "από το άνοιγμα της αυλαίας προκαλούσε ένα μόνιμο χαμόγελο στα χείλη των θεατών".

To ζοφερού ύφους ποίημα "Tears, Idle Tears" δεν ακούγεται στην όπερα, όμως όταν ο Σάλιβαν κλήθηκε να μελοποιήσει στίχους του Τέννυσον για εκδήλωση του μουσικού Οίκου John Church & Co, τον Ιανουάριο του 1900, ο σερ ανταποκρίθηκε με δύο τραγούδια από την "Πριγκίπισσα": "Ο Swallow, Swallow" και "Tears, Idle Tears", που ερμηνεύτηκαν από τον περίφημο βαρύτονο Kennerley Rumford, σύζυγο της κοντράλτο, Clara Butt.

Sir Arthur Sullivan: "Tears, Idle Tears":

(πηγή φωτο: gregoryhutter)

4. Mια πολυφωνική πανδαισία ακούμε τώρα, γραμμένη από τον Gregory Hutter, έναν από τους ταλαντούχους αμερικανούς δημιουργούς της γενιάς του.
Στο πλαίσιο του κινήματος της "νέας απλότητος", ο συνθέτης ξεδιπλώνει μια αργής χρονικής αγωγής και ελεγειακού ύφους σύνθεση, που διακατέχεται από ήπια στατικότητα, υποβάλλοντας μιαν αίσθηση μυστικισμού, χάρη στην απουσία απότομων δυναμικών αντιθέσεων, φέρνοντας τον ακροατή πιο κοντά στον πυρήνα του κειμένου. Ένα μελαγχολικό θέμα σε μορφή coda οδηγεί τις φωνές στο τέλος της σύνθεσης μ' ένα ήρεμο, κατευναστικό τόνο αποδοχής καθώς προφέρεται η τελευταία ποιητική φράση: "Ω, θάνατος μέσα στη ζωή είναι οι μέρες που δεν είναι πιά".

Gregory Hutter: "Tears, Idle Tears":

Στο ιστολόγιο υπάρχουν πολλά κείμενα για τον Τέννυσον. Περιηγηθείτε!

"Γόνδολες στη λιμνοθάλασσα", ήχοι και τοπίο...

 

Francesco Guardi: "Gondole sulla laguna - Γόνδολες στη λιμνοθάλασσα" 

Καταγόταν από οικογένεια επιφανών Βενετσιάνων ζωγράφων, έτσι ο γεννημένος σαν σήμερα, 5 Οκτωβρίου 1712 ενετός καλλιτέχνης, Francesco Guardi, φυσικό ήταν να ασχοληθεί με την εικαστική τέχνη.
Γιος, και αδερφός επιφανών ζωγράφων αλλά και κουνιάδος του Τιέπολο, έζησε στη σκιά τους παρόλο ότι υπήρξε ο αντιπροσωπευτικότερος ζωγράφος της Veduta , δηλαδή της τέχνης της απεικόνισης τοπίων και πόλεων. 

Εκθαμβωτικές θεωρούνται σήμερα οι απεικονίσεις της Βενετίας με τις γεμάτες αυθορμητισμό, παλλόμενες και γρήγορες πινελιές του. Τεχνική, που οδήγησε τους ειδικούς στην απόδοση του όρου για τον Γκουάρντι: "pittura di tocco-ζωγραφική της αφής".

Το 1765 ο Γκουάρντι φιλοτέχνησε το εικαστικό: "Γόνδολες στη λιμνοθάλασσα", ένα έργο που διακρίνεται για τη μοναδική χρωματική ισορροπία του γκρίζου και φιλοξενείται σήμερα στο Μουσείο Poldi Pezzoli του Μιλάνου.

Θεωρείται ένα από τα αριστουργήματα της ποιητικής τοπιογραφίας του Φραντσέσκο Γκουάρντι που εδώ μεταφέρει με τα πινέλα του τη συγκίνηση που προκαλείται σε μια ουράνια στιγμή που αιχμαλωτίζει τη γαλήνη της Βενετσιάνικης  λιμνοθάλασσας.
Πρόκειται για ελαιογραφία που αποτυπώνει την κλειστή θάλασσα της Βενετίας, στην οποία ένας γραφικός γονδολιέρης κατευθύνει νωχελικά το πλεούμενο σε πρώτο πλάνο, ενώ στο βάθος τοποθετεί κτίσματα από το νησί Μουράνο να φωτίζονται θαμπά κάτω από το αμυδρό φως των ηλιαχτίδων.

Ο τιμώμενος σήμερα ζωγράφος φαίνεται να αφοσιώνεται ολοκληρωτικά στην αγαπημένη του υγρή πόλη με τον δικό της μυστηριακό χαρακτήρα και να παρασύρει με την εικαστική του δύναμη και ορμή τις αισθήσεις όσων κοντοσταθούν να παρατηρήσουν τον πίνακα.

Έναν  πίνακα με  ιδιαίτερους χρωματικούς συνδυασμούς, αλλά κυρίως με την αίσθηση μυστικισμού, που προκαλεί στο θεατή. 

***

"Εξοχης φωτοσκίασης, με το πλάνο να "ανοίγει"

με καταπληκτικό τρόπο μπροστά στα μάτια μου", 

λέει εντυπωσιασμένος για το έργο του Γκουάρντι ο πολυβραβευμένος γάλλος Hugues Dufourt, ένας σύγχρονος-κλασικός συνθέτης, που αρέσκεται στην αλληλεπίδραση της μουσικής του με την ζωγραφική.
Το 2001 εμπνέεται από το συγκεκριμένο έργο του Γκουάρντι τη δική του σύνθεση την οποία τιτλοφορεί: "La Gondole sur la lagune d'après Guardi". 

Ο συνθέτης καταφέρνει να μεταφέρει με δικά του προσωπικά μέσα, τον παλμό της λιμνοθάλασσας, τον ελαφρύ κυματισμό στην επιφάνεια των νερών, το χρωστήρα του ζωγράφου σαν μυστηριώδες πέπλο να την τυλίγει, καταγράφοντας στην παρτιτούρα ρεαλιστικά αλλά και παραμυθικά το ονειρικό τοπίο, ακολουθώντας τεχνικές φασματικής μουσικής...

Πρωτοπόρος σε μουσικές ιδέες, και με μια επίδραση από τη σύγχρονη γαλλική μουσική σχολή, αναδεικνύει ένα σύμπαν πλούσιο σε αρμονίες και ηχητικούς συνδυασμούς δηλώνοντας ότι ηχητικό φάσμα και νότες αποτελούν αδιαχώριστο σύνολο. Ηχόχρωμα, μελωδία, δυναμικές και αρμονία, συνδέονται μεν μεταξύ τους, ταυτόχρονα λειτουργούν δε, σαν αναπόσπαστο τμήμα του συνολικού ηχητικού φαινομένου. 

Hugues Dufourt : "La Gondole sur la lagune d'après Guardi":

Άγιος Φραγκίσκος της Ασίζης: Το φιλί στο Λεπρό και η Κοίμησή Του...

"St Francis", El Greco, Εθνική Πινακοθήκη Ιρλανδίας

Η αγάπη που αναβλύζει από την καρδιά του απλώνεται σε όλα τα πλάσματα της οικουμένης...Κάνει παρέα με τα ζώα, συνομιλεί με τα πουλιά και τους λύκους, αναπτύσσει μαζί τους μια ιδιαίτερη σχέση...
Ο Άγιος Φραγκίσκος της Ασίζης -γι 'αυτό και Προστάτης των ζώων, ο τίτλος που τού έχει αποδοθεί- έχει παιδική σε αγνότητα καρδιά, που πάλλεται και που δονείται από το πρότυπο του Χριστού, που φωτίζεται από το έκπαγλο φως του λόγου και της  στάσης του Κυρίου απέναντι στον άνθρωπο.

"Ο Φραγκίσκος είναι ένας από τούς πιο αγνούς μαθητές του Χριστού,

που έζησε καθαρά  χωρίς να ξεκλίνει καθόλου από το δρόμο, που  χάραξε ο Κύριος, αποδεικνύοντας πως η χαρά του Θεού έρχεται με την απλότητα της διάνοιας", 

έγραψε χαρακτηριστικά ο Φώτης Κόντογλου.

Έτσι, στους θρύλους που περιβάλλουν τη ζωή του Φραγκίσκου σμίγουν η σοφία της παράδοσης και η αλήθεια αυτού του Αγίου...Γνωστή είναι κι  η σχέση αγάπης που αναπτύχθηκε ανάμεσα στον Άγιο Φραγκίσκο και την Αγία Κλάρα της Ασίζης. Οι δυο τους αγάπησαν καθαρά, χωρίς προσδοκίες και χωρίς ανταλλάγματα. Ενώθηκαν στην ανιδιοτελή αγάπη τους για το Θεό και τους συνανθρώπους τους, με τη ζωή τους ν' αποτελεί  ζωντανή θυσία για το Θεό.

Πολλοί είναι οι καλλιτέχνες που εμπνεύστηκαν από τη ζωή, τους θρύλους και τις πράξεις του Αγίου Φραγκίσκου. Ζωγράφοι, λογοτέχνες, μουσικοί...

Ανάμεσα στους τελευταίους και ο πιστός στον καθολικισμό γάλλος συνθέτης,  Ολιβιέ Μεσιάν, που στο διάστημα 1975-1983 συνέθεσε την τρίπρακτη  όπερά του: "Saint Francois D'Assise", στην οποία υπέγραψε και το λιμπρέτο.

Ο Μεσιάν διαβάζοντας σχετικά αποσπάσματα της Βίβλου, είχε εκστασιαστεί με τον Άγιο της Ασίζης που παραλληλίζεται με την αγνότητα, την ταπεινότητα,  και τα δεινά του Χριστού ...

Ο Μεσιάν για το λιμπρέτο, εκτός της Βίβλου συμβουλεύτηκε κείμενα Φραγκισκανών μοναχών και συγγραφέων όπως του Tommaso da Celano ή του μοναχού, θεολόγου και φιλοσόφου Bonaventure, αλλά κυρίως τα "Μικρά Άνθη", ένα μεσαιωνικό συναξάρι που ιστορεί το βίο του Αγίου και συγχρόνως ένα από τα πρώτα μνημεία της ιταλικής λογοτεχνίας.

Χαρακτηριστικό είναι πως ο συνθέτης αποφεύγει να σταθεί στην ρομαντικοποιημένη σχέση του Αγίου με την Αγία Κλάρα, προσπερνώντας την "προγενέστερη κι εν αμαρτία ζωή"  του Αγίου, κάτι για το οποίο επικρίθηκε από τους κριτικούς. 

Ο ίδιος υπερασπίστηκε την επιλογή του δηλώνοντας ότι  προτίμησε μέσω της μουσικής του "την ανάπτυξη του αρώματος των ανθέων κι όχι τη ρυπαρότητα και την αμαρτία, που δεν κρύβουν ποτέ ουσιαστικό ενδιαφέρον..."

St Francis of Assis and the Leper, mosaic

Από τις  οκτώ σκηνές της όπερας, που σκιαγραφούν την πνευματική ανάπτυξη του Αγίου Φραγκίσκου θα ακούσουμε δυο ξεχωριστές σκηνές.

Ι: Κατά την παράδοση ο φτωχός Άγιος έδειχνε κάθε στιγμή την αγάπη και τη συμπαράστασή του στους αδύναμους. Έτσι, ο θρύλος θέλει να φίλησε και να ανακούφισε έναν λεπρό που είχε συναντήσει στο δρόμο, αφού είχε λάβει μήνυμα από το Θεό. O "μιαρός" λεπρός  θεραπεύεται κι αρχίζει να χοροπηδά εκστασιασμένος από το θαύμα...Άγγελος Κυρίου εμφανίζεται  και διατυμπανίζει τη μεγαλοσύνη του Θεού. 

Η πράξη του Αγίου Φραγκίσκου αποτελεί χειρονομία αδελφοσύνης όπου ο φόβος εξαφανίζεται. Αγγίζει και φιλά το λεπρό για να καθαριστεί από τους φόβους του κι από τότε και μετά "όλα όσα ήταν πικρά μετατράπηκαν σε γλυκύτητα". Μια πράξη του Αγίου που μαρτυρά το μονοπάτι της ωριμότητας του.... 

Messiaen: "Saint Francois D'Assise, Act I - Le Baiser au Lépreux":

Messiaen: "Saint Francois D'Assise,  Acte Ι - Miracle! Regarde, Père"

Messiaen: "Saint Francois D'Assise,  Acte Ι - Lépreux, ton coeur t'accuse"

ΙΙ. Στην τελευταία σκηνή της Τρίτης Πράξης της όπερας παρουσιάζεται το πέρασμα του Αγίου στο Βασίλειο των Ουρανών και την Αιώνια ζωή.

Λίγο πριν η ψυχή του Φραγκίσκου εγκαταλείψει το σώμα του, απαγγέλει τους  τελευταίους στίχους από τον "Ύμνο στον Ήλιο".  Εμφανίζονται ένας Άγγελος παίζοντας βιολί και ο θεραπευμένος λεπρός να προσεύχεται γι' αυτόν. 

"Ευλογημένος νά' σαι, Κύριε, για τον αδελφό μας το σωματικό Θάνατο,

που κανένας ζωντανός δεν μπορεί να τον ξεφύγει!

Δυστυχισμένοι μονάχα όσοι πεθαίνουν σε θανάσιμο αμάρτημα

μακάριοι όμως όσοι εφύλαξαν τις άγιες εντολές σου
γιατί ο δεύτερος θάνατος δεν μπορεί καθόλου να τους βλάψει!"

Ξυλογραφία του Maurice Denis: "St. Francis", η έμπνευση του Μεσσιάν στην σκηνή του θανάτου
(πηγή: sacredartpilgrim)

 Την τελευταία περίοδο της ζωής του ο Άγιος της Ασίζης την πέρασε σχεδόν τυφλός... 

Εκοιμήθη, σαν σήμερα, τα ξημερώματα της 4ης  Οκτωβρίου στα 1224, αφού πρώτα ζήτησε να τού αφαιρέσουν τον χιτώνα του και να τον ξαπλώσουν κατάχαμα.

Ο Μεσσιάν εμπνεόμενος από την παραπάνω ξυλογραφία του Maurice Denis στο βιβλίο "Μικρά Άνθη", όπου ο καλλιτέχνης απεικονίζει Άγγελο να εμφανίζεται στον Φραγκίσκο παίζοντας βιολί, βάζει στην τελική σκηνή, λίγο πριν την κοίμησή του, τον Άγιο Φραγκίσκο να προφέρει τα τελευταία του λόγια: "Κύριε! Η μουσική και η ποίηση (εννοώντας το Κάλλος) με οδήγησαν σε Σένα..."

"Η Κοίμηση του Αγίου Φραγκίσκου της Ασίζης την 4η Οκτωβρίου 1224"
ανωνύμου ζωγράφου της Φλαμανδικής Σχολής, 16ος αι.

Ο Νίκος Καζαντζάκης μεταφέρει με απαράμιλλη ευσέβεια τη σκηνή της  Κοίμησης  του Φραγκίσκου στο βιβλίο του "Ο Φτωχούλης του Θεού":

"Το πρόσωπό του λαμποκοπούσε, είχε ολάνοιχτα τα μάτια, στυλωμένα στον αέρα. Μια στιγμή κουνήθηκε, μάζεψε όλη του τη δύναμη, στράφηκε και μας εκοίταξε αργά ένα-ένα. Τα χείλη του σάλεψαν σα να 'θελε κάποιο στερνόλογο να μας πει, ζύγωσα, αχνή πολύ, αδύνατη η φωνή Του, σα να' ρχόταν από πολύ μακριά, από τον άλλο όχτο, άκουσα: Φτώχεια-Ειρήνη-Αγάπη.Κρατούσα ακόμα την ανάσα ν’ ακούσω, τίποτα άλλο.

Και τότε πέσαμε όλοι απάνω του και τον φιλούσαμε και σηκώσαμε θρήνο...

[...]

Την Αγία τούτη στιγμή, που σκυμμένος μέσα στο κελί μου, χάραζα τα στερνά ετούτα λόγια και μ' έπαιρναν τα κλάματα που θυμήθηκα τον αγαπημένο μου γέροντα, ένα σπουργιτάκι ήρθε και χτύπησε το παραθύρι, ολόβρεχα ήταν τα φτερά του, κρύωνε, σηκώθηκα να του ανοίξω, κι ήσουν Εσύ πάτερ-Φραγκίσκο, ντυμένος σε σπουργιτάκι".

Όπως θα διαπιστώσετε από την ακρόαση η μουσική του Μεσιάν έχει κάτι από την "Ιεροτελεστία" του Στραβίνσκυ, σίγουρα όμως διακρίνεται για την ιδιαίτερα στοχαστική διάθεση και το προσωπικό "χρωματιστό" ύφος του γάλλου δημιουργού. Είναι γνωστό πως  συναισθανόταν χρώματα στη νοητική σύλληψη της μουσικής του γι' αυτό και σε αυτή την παρτιτούρα ο Μεσιάν σημειώνει τα χρώματα των σκηνών με σκοπό να βοηθήσει τον μαέστρο στην ερμηνεία της μουσικής του.

 Messiaen: "Saint Francois D'Assise, Act III

Seigneur! Seigneur! Musique et Poésie m'ont conduit "

Αναφορά σε άλλες μεγαλειώδεις σκηνές του συγκεκριμένου έργου του Ολιβιέ Μεσιάν μπορείτε να διαβάσετε σε παλαιότερο κείμενό μου εδώ.

Περικόλ: Περουβιανό "μικρό θαύμα" ...

 

Yπήρξε μια από τις διασημότερες για την ομορφιά της γυναίκα στο Περού του 18ου αι. Θεατρίνα, τραγουδίστρια και χορεύτρια σε μια εποχή που αυτή η δουλειά θεωρείτο κατάλληλη  μόνο για γυναίκες αμφιβόλου ηθικής. 

Η Μαρία Μικαέλα Βιγιέγας  γεννήθηκε στη Λίμα, σαν σήμερα, 28 Σεπτεμβρίου 1748 κι έμεινε στην ιστορία με το ψευδώνυμο "Περικόλ.

Παρότι μεγάλωσε σε φτωχογειτονιά, έμαθε να διαβάζει και να γράφει, πράγμα σπάνιο για τις γυναίκες της εποχής της… Αγάπησε ιδιαίτερα την ποίηση και τη  λογοτεχνία και έτρεφε πάθος για τα γραπτά του Λόπε ντε Βέγκα.

Το ταλέντο της στο χορό και το τραγούδι φάνηκε νωρίς, γι' αυτό και πολύ μικρή ασχολήθηκε με την τέχνη, αρχικά ως καλλιτέχνις του δρόμου και κατόπιν σε μουσικές και θεατρικές σκηνές. 

Η Μαρία Μικαέλλα απέκτησε το παρατσούκλι Pericholli την εποχή που γνωρίστηκε με τον δήμαρχο της Λίμα και αντιβασιλέα, Viceroy Don  Manuel de Amat, με τον οποίο ξεκίνησε ρομαντικό ειδύλλιο. Εκρηκτική σαν ηφαίστειο η Μικαέλλα, στα μαύρα μάτια της η μελανόκτιστη ίριδα εξέπεμπε τόση λάμψη, λες και ο έρωτας ολάκερος ήταν κρυμμένος μέσα τους! Αυτά και το αλαβάστρινο δέρμα της, τού είχαν σαλέψει το νου!
Το ειδύλλιο εξελίχθηκε σε μακροχρόνια σχέση, που κράτησε 14 ολόκληρα χρόνια, προκαλώντας μέγα σκάνδαλο, πολιτικό και κοινωνικό.

Μαζί απέκτησαν ένα γιο και λέγεται πως δική της ήταν η ιδέα κατασκευής μεγαλόπρεπων κτισμάτων στη Λίμα, όπως και των περίτεχνων, όλο λαμπρότητα ανοικτών λεωφόρων, που σχεδιάστηκαν και υλοποιήθηκαν κατόπιν δικής της προτροπής. 

Ανάμεσά τους η περίφημη "Λεωφόρος των Νερών - Paseo de Aguas".

 Paseo de Aguas

Ο θρύλος λέει πως όταν ο Αμάτ ζήτησε στη Μικαέλλα να γίνει ερωμένη του, εκείνη του απάντησε πως θα δεχόταν μονάχα όταν θα τής έφερνε το φεγγάρι στα πόδια της!!

Ο Aμάτ μερίμνησε ώστε η λαμπρή λεωφόρος να περάσει  μπροστά από το σπίτι της, και ακριβώς απ’ έξω να κατασκευαστούν αποικιακού ύφους αψίδα και συντριβάνι, με ψηλά εξωτικά φυτά να το διακοσμούν περιμετρικά. Κανόνισε, ώστε να ολοκληρωθεί την ημέρα της πανσελήνου και την κάλεσε να θαυμάσουν την ασημόφεγγη σελήνη που αντικατοπτριζόταν στο νερό της λιμνούλας, μαζί. 

Προσπέρ Μεριμέ

Ονόμασε την έκπαγλης ωραιότητας, γυναίκα: "Perricholi" από τις λέξεις:  peti-chol, που στα καταλανικά σημαίνει "μικρό θαύμα" ή "μικρή cholo(μιγάδα)".

Η Μαρία Μικαέλλα Βιγιέγας και ο θρύλος που τύλιξε το όνομά της ενέπνευσαν πλήθος καλλιτεχνών από  διάφορες μορφές τέχνης.

Πιο γνωστή είναι η νουβέλα ενός αγαπημένου γάλλου συγγραφέα που συμπτωματικά έχει κι αυτός σήμερα τα γενέθλιά του, (28 Σεπτεμβρίου 1803)όπως η Περικόλ. Η νουβέλα, λοιπόν, του Προσπέρ Μεριμέ: "Η άμαξα των Αχράντων Μυστηρίων",  είναι εμπνευσμένη από τη ζωή της μιγάδας καλλονής κι αποτέλεσε τη βάση για τη σύνθεση της όπερας μπούφα του Ζακ Όφενμπαχ:  "La Périchole".

Ζακ Όφενμπαχ

Στηρίζεται σε ένα από τα πιο γνωστά επεισόδια της ζωής της Μικαέλλας, όταν η γυναίκα ζήτησε από τον πλούσιο εραστή της να μην πάει στην εκκλησία στη Γιορτή της Παναγίας  με τα πόδια, αλλά να μετακινηθεί με πλούσια επιχρυσωμένη άμαξα, κάτι εξαιρετικά σκανδαλώδες, καθώς κάτι τέτοιο ήταν αποκλειστικό προνόμιο των αριστοκρατών.

Ο Μεριμέ ξεδιπλώνει μια άφθαστης ομορφιάς ρομαντική ιστορία δομημένη με οξυδέρκεια, χάρη, αυθεντικότητα και χιούμορ!

Συγγραφέας και συνθέτης μάς μεταφέρουν σε μια ισπανική αποικία της Λατινικής Αμερικής του 18ου αιώνα. Η πρωταγωνίστρια ενός ιταλικού θιάσου, την οποία έχει ερωτευτεί ο αξιωματικός που την συνοδεύει, κλέβει την καρδιά ενός κοσμαγάπητου ταυρομάχου και του τοπικού αντιβασιλέα. Όταν ο τελευταίος της χαρίσει μια ολόχρυση άμαξα, θα ξεσπάσει πολιτικοκοινωνικό σκάνδαλο.

Ο Όφενμπαχ πλέκει μια γοητευτικότατη μουσική ιστορία σε ύφος σάτιρας και για  να πετύχει το κλίμα εξωτισμού που επιθυμεί, τολμά να χρησιμοποιήσει χορευτικά μοτίβα σε ρυθμούς boleros, seguidillas και gallops.

Θα ακούσουμε την υπέροχη Ουβερτούρα της κωμικής όπερας, αλλά και την άρια της μεθυσμένης Περικόλ "Ah, Quel Diner", σε ερμηνεία της  Regine Crespin.
Παρατηρείστε την άρια της μεθυσμένης Περικόλ , που πέρα από ευρηματική στον τρόπο ερμηνείας, είναι επίσης δεξιοτεχνικότατη, καθώς απαιτεί εκτος απο φωνητικά χαρίσματα και τρομερή εκφραστικότητα, κατι που διαθέτει η κορυφαία Crespin, που εντυπωσιάζει με τον μουσικό "λόξυγγα" ανάμεσα στις νότες της άριας για τις ανάγκες του ρόλου...

Jaques Offenbach: " "La Périchole, Overture":

Jaques Offenbach: " "La Périchole - Ah, Quel Diner" / Regine Crespin:

Καποδίστριας: Καζαντζάκης - Θεοδωράκης

"Η δολοφονία του Καποδίστρια", Διονύσιου Τσόκου

"Βαριέστισα! Θεριά με ζώνουν λιμασμένα, πλαντώ!
Γυρίζω ολούθε τη ματιά, φωνάζω:
Αχ, δεν υπάρχει μια ψυχή μες στην Ελλάδα
περήφανη κι αγνή,
που το άτιμο συφέρο να το νικάει
και δίχως κέρδος να δουλεύει;"

Το πρωί της 27ης Σεπτεμβρίου 1831 ο Καποδίστριας πλησιάζει τα σκαλιά της εκκλησίας του Αγίου Σπυρίδωνα στο Ναύπλιο.
Ο Γεώργιος Μαυρομιχάλης τον μαχαιρώνει και ο θείος του Κωνσταντίνος τον πυροβολεί.
Ο πρώτος Κυβερνήτης της Ελλάδας θα πέσει νεκρός μπροστά στα σκαλιά της εκκλησίας.

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγραψε την ποιητική τραγωδία: "Καποδίστριας" την περίοδο του εμφυλίου και παρουσιάστηκε το 1946 από το Εθνικό Θέατρο. Ο μεγάλος μας διανοητής τοποθετεί τον Καποδίστρια πάνω από πάθη, υψωμένο στο ένα και μοναδικό όνειρο να οικοδομήσει ένα κράτος ισότητας για όλους...

"Το παραμύθι εσύ που μου στοράς δεν είμαι.
Είμαι ένας άνθρωπος απλός.
Μοχτώ να βάλω λίγα γερά, χοντρά θεμέλια στην Ελλάδα:
Σχολειά, Δικαιοσύνη και Αρετή και Τάξη!
Αυτά είναι τα θεμέλια!
Στον άγιο τούτο τόπο ήρθα εγώ παιδί μου,
δώρο κρατώντας το ακριβό, το Αλφαβητάρι!"

Το θεατρικό παρουσιάστηκε και αργότερα, το 1976(με αφορμή τα 200 χρόνια από τη γέννηση του Καποδίστρια) από την Κεντρική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, σε σκηνοθεσία Αλέξη Σολωμού, σκηνικά Παύλου Μαντούδη με τον Νίκο Τζόγια στον πρωταγωνιστικό ρόλο.

Τη σκηνική μουσική για την παράσταση για χορωδία, τρία βιολιά, φλάουτο, κιθάρα και βιολοντσέλο είχε γράψει ο Μίκης Θεοδωράκης.

Κάποια από τα δημοσιεύματα της εποχής εκθείασαν τη δημιουργία αυτή του συνθέτη κάνοντας λόγο για ξεχωριστής έμπνευσης, θρησκευτικού και υμνολογικού χαρακτήρα μουσική, καθώς και υποβλητικά χορωδιακά που θέλγουν τον ακροατή.

Η τελευταία σκηνή:

"-Κάτω ο τύραννος! Ζήτω η Ελλάδα!

(ο Καποδίστριας πέφτει λαβωμένος)[...]

-Σωπάτε, κούνησε το χέρι του!Το στόμα σιγά σαλεύει, αδέρφια!

Θέλει να μιλήσει...Στερνές, που πάει να πει, παραγγελιές του.

-Ποια είν΄η στερνή, αδέρφια μου, εντολή; Τι λέει;[...]

-Παιδιά μου, ΟΜΟΝΟΙΑ...

(Ο Καποδίστριας ξεψυχά...)

Σκύβω και προσκυνώ το λείψανό σου, Ελλάδα!

Ο ήλιος εβασίλεψε Έλληνά μου,

και το φεγγάρι εχάθη..."

Μ. Θεοδωράκη: "Ο Ήλιος εβασίλεψε", χορωδιακό
Χορωδία Τερψιχόρης Παπαστεφάνου:

Τ.Σ ΕΛΙΟΤ: "Στην αρχή μου είναι το τέλος μου...Στο τέλος μου είναι η αρχή μου"

Ο Τόμας Στερν Έλιοτ είναι ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του μοντερνιστικού κινήματος. Ο ποιητής της "Ερημης χώρας" και των "Τεσσάρων Κουαρτέτων", το 1948 βραβεύτηκε με Νόμπελ, μετά από τρεις υποψηφιότητες τα προηγούμενα χρόνια!


Γεννήθηκε στις 26 Σεπτεμβρίου του 1888 στο Μιζούρι κι έλαβε την αγγλική υπηκοότητα το 1927. Οι πρόγονοι του Έλιοτ κατάγονταν από το East Coker της Αγγλίας πριν μεταναστεύσουν στην Αμερική τον 17ο αιώνα.

Εast Coker Society

Έκανε σπουδές στο Harvard, το Cambridge, εν συνεχεία στο Μόναχο, Παρίσι και Οξφόρδη. Για μικρό διάστημα εργάστηκε ως τραπεζικός στο Λονδίνο και κατόπιν χρημάτισε ως εκδότης του οίκου Faber and Faber. Ίδρυσε το περιοδικό The Criterion, ενώ κατά καιρούς έκανε σεμινάρια και διαλέξεις. Έργα του μεταφράστηκαν στις περισσότερες γλώσσες του κόσμου.
Πέθανε το Γενάρη του 1965 από πνευμονικό εμφύσημα. Κατόπιν επιθυμίας του αποτεφρώθηκε και η τέφρα του φυλάσσεται στην εκκλησία στη γενέτειρα των προγόνων του, το East Coker. Στην αναμνηστική πλακέτα σκαλίστηκε η φράση από το ποίημα του "East Coker", δεύτερο από τα "Τέσσερα Κουαρτέτα", που αναφέρεται στην συνύπαρξη της αρχής και του τέλους, της ζωής και του θανάτου:

"Ιn my beginning is my end....In my end is my beginning

Στην αρχή μου είναι το τέλος μου...Στο τέλος μου είναι η αρχή μου"

Για πολλούς ο Έλιοτ θεωρείται απρόσιτος ποιητής λόγω της στοχαστικής φιλοσοφικής του διάθεσης, του μυστικισμού και των αδιόρατων συμβολισμών του.

"T.S. Eliot",  Patrick Heron
(National Portrait Gallery, London)

"Eyes That Last I Saw In Tears

Through division

Here in death's dream kingdom

The golden vision reappears

I see the eyes but not the tears..."

ΣΕ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ:

"Μάτια που μόλις κοίταξα σε δάκρυα

Του χωρισμού

Στ' ονειρικό βασίλειο του θανάτου

η χρυσή οπτασία ξαναπροβάλλει

βλέπω τα μάτια μα όχι τα δάκρυα

του οδυρμού.

Αυτός ειν' ο δικός μου οδυρμός

μάτια που δεν θα δω και πάλι

μάτια της κρίσης

μάτια που δεν θα δώ παρά

στη θύρα του θανάτου, άλλο βασίλειο

που όπως αυτό,

τα μάτια συνεχίζουν λίγο, ενώ

λίγο ακόμη, δάκρυα συνεχίζουν

και μας χωρίζουν.

(Μτφ: Αρ. Νικολαΐδης από το βιβλίο: "Τ.Σ. Έλιοτ, Άπαντα τα ποιήματα",
εκδ.ΚΕΔΡΟΣ, σελ. 173)

Στο παραπάνω μικρής έκτασης ποίημά του ο Τ.Σ.Έλιοτ εστιάζει στη συμπεριφορά του αφηγητή απέναντι στον ανθρώπινο πόνο. Μπορεί να βλέπει τα μάτια, όχι όμως και τα δάκρυά τους που τον αφήνουν αδιάφορο. Δεν νιώθει τον πόνο τους, δεν δείχνει ενσυναίσθηση, είναι ψυχρός, αδρανής, ανάλγητος και απαθής, απορροφημένος ανερυθρίαστα στο προσωπικό του "εγώ". Δεν συμμερίζεται τον πονεμένο, δεν συλλογάται αν χρειάζεται βοήθεια, αγνοεί τα δάκρυά του και συνεχίζει τη μέρα του. Κάποτε φαίνεται να προβληματίζεται και μετανοιώνει για τη στάση του. Και κει βρίσκεται το μήνυμα που επιθυμεί ο Ελιοτ να στείλει: η επιλογή να μην αντιδράμε όταν κάποιος έχει ανάγκη τη βοήθειά μας θα μας στοιχειώνει για το υπόλοιπο της ζωής...

Ο συνθέτης μας Γιάννης Χρήστου, γνωστός λάτρης της ποίησης, είχε μελετήσει σε βάθος τον Έλιοτ. Όταν ο συνθέτης βρέθηκε στην Αγγλία για σπουδές πάνω στα οικονομικά ήρθε σε κοντινή επαφή με τον ποιητικό λόγο του Έλιοτ, τον οποίο λάτρεψε! Έβρισκε συναρπαστική την διαδικασία ανακάλυψης, μέσω των ποιημάτων του, όλων εκείνων των κρυφών νοημάτων και εννοιών.

• To 1949 ο Χρήστου μελοποιεί τα "Εξι τραγούδια του σε ποίηση Τ. Σ. Έλιοτ", για μεσόφωνο και πιάνο.
  
  Το τέταρτο από τα έξι ποιήματα είναι το "Eyes that Last I saw in Tears-Μάτια που τελευταία είδα δακρυσμένα", πρώτο από τα "Ελάσσονα Ποιήματα", που ο Έλιοτ έγραψε αρχές της δεκαετίας του 1930 και διαβάσαμε παραπάνω.

 Jani Christou: "Six T. S. Eliot Songs, IV: Eyes that Last I saw in Tears"

Eρμηνεύει η Ελληνίδα μεσόφωνος, Αγγελική Καθαρίου:

• To ίδιο ποίημα είχε χρησιμοποιήσει ο συνθέτης στην Πρώτη Συμφωνία του, κάποια χρόνια νωρίτερα, πειραματιζόμενος στη χρήση φωνής.
  
  Η Συμφωνία ηχεί σαν άυλη μελαγχολία, ατενίζει το δράμα που εκφράζει η ποίηση του Έλιοτ, κάτι που επιβεβαιώνεται με τη χρήση της ανθρώπινης φωνής στο δεύτερο μέρος της, που ακούγεται το ποίημα μελοποιημένο.
  Προκειται για ένα λιτό Andante βασισμένο πάνω σε λίγες νότες ποτισμένο λυρισμό μεγάλης ομορφιάς, μια "εφήμερη στιγμή ισορροπίας ανάμεσα στη δημιουργία και την καταστροφή".

Στο βίντεο, που ακολουθεί ακούμε την 1η Συμφωνία ολόκληρη. Το μελοποιημένο ποίημα του Έλιοτ στο δεύτερο μέρος του στο 13:08,από την Ελληνίδα ηθοποιό και μεσόφωνο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, Κίτσα Δαμασιώτου στην πρώτη εκτέλεση του έργου στην Ελλάδα, στο Ηρώδειο το 1953.

 Jani Christou: "Symphony N.1":

Τια τον Έλιοτ υπάρχουν αρκετά κείμενα στο μπλογκ. Περιηγηθείτε!

Σοστακόβιτς - Ροστροπόβιτς: ένα "Cello Concerto" για τα 60ά γενέθλια του συνθέτη...

Οι δυο φίλοι, συμπατριώτες και συνεργάτες Σοστακόβιτς και Ροστροπόβιτς
ανήμερα στα 60ά γενέθλια του πρώτου, όπου έκανε πρεμιέρα το "Cello Concerto No. 2, Opus 126",
που γράφτηκε για τον Ροστροπόβιτς
(siue.edu)

(Mε αφορμή τη γενέθλια επέτειο του Ντμίτρι Σοστακόβιτς)

"Ανέκαθεν υπήρξε σχολαστικός. Πήγαινε στον κουρέα κάθε δύο μήνες, το ίδιο περίπου και στον οδοντίατρο-εκτός από σχολαστικός ήταν και διαρκώς ανήσυχος για την υγεία του.
Έπλενε συνεχώς τα χέρια του...μόλις έβλεπε δύο αποτσίγαρα σε ένα τασάκι, πήγαινε και το άδειαζε. Ήθελε να ξέρει ότι όλα δούλευαν κανονικά: νερό, ηλεκτρικό, υδραυλικά.
Στο ημερολόγιό του ήταν σημειωμένα τα γενέθλια μελών της οικογένειας, φίλων συναδέλφων και όλο και κάποια κάρτα ή τηλεγράφημα θα έστελνε σε αυτούς που βρίσκονταν στον κατάλογο.
Όποτε πήγαινε στην ντάτσα του έξω από τη Μόσχα, πρώτο του μέλημα ήταν να στείλει στον εαυτό του μια κάρτα για να ελέγξει την αξιοπιστία των ταχυδρομείων."

("Ο αχός της εποχής", J.Barnes, μετφ. Θ.Σκάσσης, εκδ. Μεταίχμιο)


Όλα αυτά τα εμμονικά χαρακτηριστικά ανήκoυν στον μεγάλο ρώσο Ντμίτρι Σοστακόβιτς, που σαν σήμερα 25 Σεπτεμβρίου 1906, γεννήθηκε στην Αγία Πετρούπολη.

Από την πλευρά του πατέρα του καταγόταν από την Πολωνία, ενώ η μητέρα του που άκουγε στο όνομα Σοφία Κοκούλινα ήταν ελληνικής καταγωγής και ανερχόμενη πιανίστρια. Ο Ντμίτρι που χαϊδευτικά τον φώναζαν Μίτια φαίνεται από κείνη να κληρονόμησε το ταλέντο του στη μουσική, όπως και η μεγαλύτερη αδερφή του.
Ο συνθέτης ήταν το τρίτο παιδί της οικογένειας κι εντύπωση προκαλεί το ότι αρχικά δεν ενδιαφερόταν καθόλου για τη μουσική. Όμως η μητέρα του διακρίνοντας με το έμπειρο μάτι της την κλίση του, κατάφερε σύντομα να στρέψει το γιο της στο πιάνο.
Ο Αλεξάντρ Γλαζουνόφ ως δ/ντής του Ωδείου της Πετρούπολης που μαθήτευε ο μικρός Ντμίτρι συχνά υποστήριζε οικονομικά τον ταλαντούχο σπουδαστή, τον οποίο είχε ξεχωρίσει για τη δεξιοτεχνία του στο πιάνο, μα κυρίως για το "απόλυτο αυτί" του, όπως έλεγε.
Ο Σοστακόβιτς ανήκει στους δημιουργούς της περιόδου της "πρωτοπορίας" ακόλουθος της παράδοσης της τονικής μουσικής, παρότι πέρασε και από μονοπάτια του σειραϊσμού και της ατονικότητας. Η μουσική του χαρακτηρίζεται από οξείες αντιθέσεις και σαρκασμό, όπου ο ρομαντισμός εναλλάσσεται με την τραγικότητα των Μαλερικών δημιουργιών που συχνά εντοπίζουμε στις συνθέσεις του.

Οι δυο φίλοι, συμπατριώτες και συνεργάτες Σοστακόβιτς και Ροστροπόβιτς
(pinterest)

Σήμερα, τιμούμε τον κορυφαίο Ρώσο δημιουργό με ένα έργο που πρωτοπαρουσιάστηκε ανήμερα στα 60ά του γενέθλια.
Πρόκειται για το "Cello Concerto No. 2, Opus 126", που γράφτηκε για τον Μστισλάβ Ροστροπόβιτς. Ο τσελίστας το ερμήνευσε στη Μόσχα στις 25 Σεπτεμβρίου του 1966, με τον Yevgeny Svetlanov, να διευθύνει.

Το κονσέρτο είναι τριμερές κι ακολουθεί ασυνήθιστη δομή, με εναρκτήριο μέρος ένα largo, καθώς η αρχική σκέψη του Σοστακόβιτς ήταν να συνθέσει μια συμφωνία... Ακολουθούν δυο γρήγορες ρυθμικά κινήσεις (Allegretto).

Παρόλο που το έργο συντέθηκε πριν από την πρώτη καρδιακή προσβολή του Σοστακόβιτς, αποτελεί ένα σκοτεινό και ζοφερό έργο με το εκτεταμένο σκούρας απόχρωσης εναρκτήριο Largo να το επιβεβαιώνει.
Ένα τραγούδι του δρόμου που ο Σοστακόβιτς άκουσε στην Οδησσό να εκτελείται από κάποιον λαϊκό οργανοπαίχτη αποτελεί το βασικό θέμα του πρώτου Allegretto.
Το μεγάλης έντασης και χορευτικού ύφους που θυμίζει φανφάρα Αllegretto του φινάλε, είχε προβληματίσει αρκετά το συνθέτη, καθώς αρχικά είχε γράψει κάτι διαφορετικό που όμως επειδή ο Σοστακόβιτς θεώρησε αδύναμο, το απέρριψε και το αντικατέστησε με αυτό που παίζεται σήμερα.

Επίσης, ο δημιουργός ζήτησε από τον τσελίστα φίλο του Ροστροπόβιτς να κάνει όποια αλλαγή απαιτείτο για την καλύτερη δομή της καντέντσας, όπως κι έγινε.

Παρόλη την ακανόνιστη δομικά ανάπτυξη, τα θέματα κατανέμονται ομοιόμορφα δίνοντας ένα αριστουργηματικό αποτέλεσμα.
Αξιοσημείωτο είναι πως το έργο σηματοδότησε την αρχή της ώριμης περιόδου του Σοστακόβιτς.
Ο συμφωνικός χαρακτήρας του κονσέρτου είναι εμφανής κι ο δημιουργός συχνά το χαρακτήριζε ως την "14η Συμφωνία του με ένα σολιστικό μέρος για το τσέλο".

Dmitri Shostakovich: "Cello Concerto No. 2, Opus 126"
Yevgeny Svetlanov - Mstislav Rostropovich (25 Σεπτεμβρίου 1966):

Ο Πικάσο, το περιστέρι της Ειρήνης και η μουσική έμπνευση...

Picasso: "Dove, symbol of Peace"

(Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα για την Ειρήνη)

Το "περιστέρι" καθιερώθηκε ως σύμβολο για την Ειρήνη, όταν ο Πάμπλο Πικάσο φιλοτέχνησε και παρουσίασε ένα ομότιτλο έργο το 1949 για το Παγκόσμιο Συνέδριο Ειρήνης του Παρισιού. Πρόκειται για λιθογραφία στην οποία απεικονίζεται ένα λευκό περιστέρι σε μαύρο φόντο.

Ενώ η τέχνη του σπουδαίου ισπανού καλλιτέχνη φαινομενικά παρουσιάζεται περίπλοκη, τα θέματα που πραγματεύεται και θίγει είναι απλά, (η ζωή, ο θάνατος, η αγάπη, η ειρήνη).
Εικαστικό σχόλιο για την Ειρήνη αποτελεί το περιστέρι και μιλά ευθύς στην ανθρώπινη ψυχή.

Ο καλλιτέχνης εμπνεύστηκε από τη Βιβλική ιστορία του Νώε και του περιστεριού που έφερε το κλαδί ελιάς μετά τον κατακλυσμό.
Η εικόνα του λευκού περιστεριού είναι απλή, αλλά εντυπωσιακή και δημιουργήθηκε με τη χρήση λιθογραφικού μελανιού. Οι κριτικοί περιέγραψαν το έργο ως, "μία από τις πιο όμορφες λιθογραφίες που έχουν ποτέ δημιουργηθεί. Αξιοπρόσεκτοι είναι οι απαλοί τόνοι που ο ζωγράφος σκιτσάρει τα φτερά..."

Picasso: "Παιδί με περιστέρι"

Ως "μοντέλο" για τη λιθογραφία, ο Πικάσο χρησιμοποίησε ένα περιστέρι που του είχε χαρίσει ο φίλος και συνάδελφός του, Ανρί Ματίς, που επίσης λάτρευε τα περιστέρια.

Το περιστέρι είχε απασχολήσει τον Πικάσο και νωρίτερα, όταν ως σύμβολο ελπίδας το παρουσιάζει το 1901, στα χέρια ενός μικρού κοριτσιού, ίσως ανάμνησης της πρόωρα χαμένης αδερφής του. 

Ήταν η ελαιογραφία του με τίτλο: "Παιδί με περιστέρι"(διπλανή εικόνα) που φιλοτέχνησε στην αρχή της Μπλε Περιόδου του. 

Απεικονίζει ένα νεαρό κορίτσι με λευκό φόρεμα δίπλα σε ένα πολύχρωμο τόπι να κρατά ένα λευκό περιστέρι. Απλοποιημένα σχήματα, χωρίς λεπτομέρειες, η δημιουργία του εικοσάχρονου Πικάσο ξεφεύγει από τη συμβατική ζωγραφική της εποχής και κάλλιστα διαβάζεται ως μια εικόνα της αθωότητας της παιδικής ηλικίας, της ειρηνικής και αγνής ψυχικής διάθεσης.

saintefamillebordeaux

Tο "Παιδί με το περιστέρι" εκτός από τολμηρή εικαστική έκφραση του Πικάσο, υπογραμμίζει τον έντονο  συναισθηματικό δεσμό του με την πατρική φιγούρα, καθώς όταν ήταν μικρό αγόρι έβλεπε συχνά τον πατέρα του να ζωγραφίζει περιστέρια.

Ο Πικάσο αργότερα ανέπτυξε την εικόνα του περιστεριού σε ένα απλό, γραφικό γραμμικό σχέδιο που αποτελεί ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα σύμβολα ειρήνης στον κόσμο, ως έκφραση της ελπίδας και της ανάγκης των ανθρώπων για ομαλότητα.

Φαίνεται λοιπόν πως ο Πάμπλο Πικάσο ελκύεται από το θέμα του περιστεριού. Μην ξεχνάμε πως και στην κόρη του έδωσε το όνομα : Παλόμα(περιστέρι), καθώς γεννήθηκε την παραμονή της έναρξης του Συνεδρίου Ειρήνης του '49.

Ο Πικάσο κατά τη διάρκεια της ζωής του παρακολούθησε πολλά Παγκόσμια Συνέδρια Ειρήνης. Σ' ένα απ' αυτά δήλωσε: "Υποστηρίζω τη ζωή ενάντια στον θάνατο. Υποστηρίζω την ειρήνη ενάντια στον πόλεμο".

Στο Παγκόσμιο συνέδριο για την Ειρήνη.
Πάνω από τη σκηνή, το Περιστέρι του Πικάσο. 

Το "Περιστέρι-Σύμβολο Ειρήνης" του Πικάσο, δίνει έμπνευση στον καταλανό συνθέτη Benet Casablancas για τη σύνθεση του «Κονσέρτου για κλαρινέτο και σύνολο δωματίου» με τον υπότιτλο: «Περιστέρι της Ειρήνης».

O Καζαμπλάνκας, λάτρης της εικαστικής τέχνης, συχνά επιλέγει ως πηγή έμπνευσης πίνακες αγαπημένων του καλλιτεχνών, Paul Klee, Mark Rothko, αλλά και Pablo Picasso, χαρακτηριστικό του καλλιτεχνικού του σύμπαντος, που δεικνύει την επιθυμία του να δημιουργήσει γόνιμες αλληλεπιδράσεις μεταξύ διαφορετικών καλλιτεχνικών πεδίων.

Ο μουσικός δρόμος του "Κονσέρτου για κλαρινέτο και σύνολο δωματίου, Περιστέρι της Ειρήνης" ξετυλίγεται με μια πλούσια ηχοχρωματική παλέτα, όπου λεπτομέρειες ρυθμού και δυναμικής ξαφνιάζουν, δημιουργώντας θαυμασμό για την πρωτότυπη συνθετικά κι ερμηνευτικά προσέγγιση του θέματος.

Mε χαρακτήρα ελεύθερου αυτοσχεδιασμού ο Casablancas κινείται πάνω σε σειριακής μουσικής στοιχεία διατηρώντας ωστόσο προσωπικό αισθησιακό ιδίωμα, έντονης εκφραστικής δύναμης και ηχοχρωματικού πλούτου, όπου ξεχωρίζουν ενεργητικές και ιδιαιτέρως αιχμηρές από ρυθμικής και αρμονικής άποψης, ιδέες.

Benet Casablancas: "Concierto No. 1, "Dove of Peace. Homage to Picasso":

Ένα "Αdagiο", που "σπάνια αφήνει στεγνά τα μάτια"...

 

Σαν σήμερα, 21  Σεπτεμβρίου 19 π.Χ. πεθαίνει ο Ρωμαίος ποιητής, Βιργίλιος.
Το πλήρες όνομά του ήταν Πόπλιος Βιργίλιος Μάρων,  ταπεινής καταγωγής, από οικογένεια αγροτών, που όμως φρόντισαν να μορφωθεί.

Σπούδασε ελληνική και λατινική φιλολογία, καθώς και φιλοσοφία.

Στη Ρώμη, ο Βιργίλιος εισέρχεται στον κύκλο του Ρωμαίου φιλότεχνου, Μαικήνα και αφοσιώνεται στην ποίηση. Στον μέντορά του αφιερώνει τα "Γεωργικά" μια τετράτομη συλλογή ποιημάτων, όπου περιγράφονται η ζωή και η εργασία των αγροτών της εποχής. Ο Βιργίλιος με άφθαστη ποιητική χάρη, τονίζει το θέμα της αέναης πάλης του ανθρώπου με τα στοιχεία της φύσης,  θαυμάζει την απλότητα των ανθρώπινων ενστίκτων, τη δύναμη των παθών, εξιδανικεύει την αγροτική ζωή, χωρίς να αγνοεί τις κακουχίες, τον καταπονητικό μόχθο, τη μοίρα και το φόβο-λύτρωση του θανάτου.

"Ευτυχής εκείνος που γνωρίζει τις αγροτικές θεότητες:
Τον Πάνα και το γέροντα Σιλβανόν και τις αδελφές Νύμφες.
Αλλά επίσης ευτυχής εκείνος που κατόρθωσε να μάθει την αιτία των πραγμάτων
και κατενίκησε κάθε φόβο και την αμείλικτη μοίρα και την ταραχή του αδηφάγου Άδου".

("Γεωργικά, Βιβλίο ΙΙ, 490", Βιργίλιος)

Σ' ένα ταξίδι του στην Ιταλία και διαβάζοντας τα "Γεωργικά" του Βιργίλιου, εμπνεύστηκε ο Σάμιουελ Μπάρμπερ το περίφημο και δημοφιλέστατο "Adagio του για Έγχορδα", μια σύνθεση  που "σπάνια αφήνει στεγνά τα μάτια" , όπως ισχυρίζονται πολλοί. 

"Γεμάτο συμπόνοια και λυτρωτικό πάθος", έγραψαν οι μουσικοκριτικοί όταν πρωτοπαρουσιάστηκε η σύνθεση που συγκινεί σε βάθος, που ξεχειλίζει καθαρτικό πάθος και μεταφέρει τον ακροατή σ' έναν κόσμο αγαλλίασης, γαλήνης και μακαριότητας.

H πρώτη παρουσίαση έγινε από  τον Αρτούρο Toσκανίνι,  ο οποίος είχε ζητήσει μια ρύθμιση του έργου για Ορχήστρα εγχόρδων. Όταν ο Μπάρμπερ τού έστειλε  τη σύνθεση, ο Τοσκανίνι τού τήν επέστρεψε χωρίς καμμία σημείωση οδηγώντας τον αμερικανό δημιουργό στο συμπέρασμα πως τον άφησε αδιάφορο. Μετά όμως από σύντομο διάστημα ο Τοσκανίνι τον ενημέρωσε πως θα το εκτελούσε  σε ραδιοφωνική εκπομπή.

Τα βιολιά αναλαμβάνουν την έναρξη της συμφωνικής σύνθεσης μ' ένα μοτίβο που ηχεί απαλά, και βαθμιαία εμπλουτίζεται προκαλώντας την αίσθηση της ανάτασης στα ουράνια.
Ακολουθεί η σταδιακή μείωση της δυναμικής και ενορχήστρωσης με το στοιχείο της αυξομείωσης να δίνει την εντύπωση  μακαριότητας, ευδαιμονίας και  αιώνιας, ατελεύτητης ευφορίας της ύπαρξης.

Το έργο χρησιμοποιήθηκε ως μνημόσυνη υπόκρουση πολλών επιφανών προσωπικοτήτων, του προέδρου Κέννεντυ, του Αϊνστάιν κατόπιν επιθυμίας του, καθώς ήταν από τα αγαπημένα του, της Γκρέις του Μονακό κ.α.

Samuel Barber :"Adagio for Strings" / Toscanini:

Μετά από τρεις δεκαετίες ο Μπάρμπερ επεξεργάστηκε χορωδιακά τη σύνθεση του, που αποτελεί το δεύτερο μέρος του "Κουαρτέτου για έγχορδα op.11", δίνοντας μια σύνθεση για οκταμελή χορωδία που ψάλλει : "Ιδού ο αμνός του Θεού, ο αίρων την αμαρτίαν του κόσμου" από το Λειτουργικό τυπικό, γι' αυτό παίρνει και τον τίτλο: "Agnus Dei".
Πρόκειται για  ρύθμιση, που αναδεικνύει την αίσθηση  της πνευματικότητας, και υφολογικά παραπέμπει σε έργα του Παλεστρίνα και άλλων αναγεννησιακών συνθετών.

Samuel Barber - Agnus Dei:

Η Κάλλας, η "Υπνοβάτιδα" κι η μυωπία...

 

Η Κάλλας στο ρόλο της "Υπνοβάτιδας" το 1955 στη Σκάλα
(pinterest)

"Βασίλισσά μου, να μιλάς, να τραγουδάς, να κελαηδάς, να ζεις ακόμα.
γιατί του κόσμου όλου οι μουσικές λίγες χωρίς εσένα,
τώρα που ξέρουμε καλά πως υπήρξες..."
(Σωτήρη Κακίση: "Για μένα η Κάλλας", εκδ. Ερατώ, σελ. 29)

Είναι η υψίφωνος που κάνει κάθε Έλληνα υπερήφανο, καθώς ως καλλιτέχνιδα αποτελεί αστραποβόλο κομμάτι του πολιτισμού μας. 

Πέρασε στην αιωνιότητα σαν σήμερα, 16 Σεπτέμβρη του 1977. Ας γαληνεύει στα βαθιά νερά του Αιγαίου, που σκορπίστηκε η τέφρα της...

Μαρία Κάλλας!

Πολλά είναι τα κοσμητικά επίθετα που προηγούνται του ονόματος τη μεγάλης πριμαντόνας και αμέτρητοι οι χαρακτηρισμοί, που φαντάζουν υπερβολές, όμως μέσα απ' αυτή την υπερβολή αποδεικνύεται το εύρος και τα μεγέθη του ταλέντου και του επιπέδου της...

"Η φωνή της Κάλλας είναι η Pieta του Μικελάντζελο...,η ζωγραφική της Καπέλα Σιξτίνα, που έγινε ουράνιο τραγούδι! Η φωνή της δονεί την ψυχή, όπως το τσέλο του Casals !",
είπαν για τη ντίβα του λυρικού θεάτρου όλων των εποχών.

"Η Κάλλας είναι ο Παρθενώνας", θα πει ο Νίκος Ζαχαρίου, συνεργάτης της Μαρίας επί σειρά ετών.

Κι όταν κάποτε ρώτησαν τον Τζεφιρέλλι "ποιο είναι το ωραιότερο πράγμα που έχουν ακούσει τ' αυτιά του, κι έχουν δει τα μάτια του", εκείνος απάντησε:
"Το ωραιότερο που αντίκρυσαν τα μάτια μου είναι ο Παρθενώνας και το ωραιότερο που άκουσαν τ' αυτιά μου, η φωνή της Κάλλας, φυσικά!"

Στο ολιγοσέλιδο βιβλίο του: "Για μένα η Κάλλας", ο συγγραφέας Σωτήρης Κακίσης καταθέτει το δικό του, προσωπικό μνημόσυνο για τα 20 χρόνια από το θάνατο της ντίβας...

"Η Κάλλας, ένα άγνωστο Θεό ευσυγκίνητο, έναν τρόπο υπεράνθρωπα ανθρώπινο είπε, κήρυξε: της καρδιάς της υπόθεση κι η πιο μεγαλόσχημη παρτιτούρα, σκαλί-σκαλί προς τον ουρανό και τα σώματα μαζί με τις ψυχές έδειξε πώς πηγαίνουν.
Δεν κάηκε η Μαρία Κάλλας ποτέ...η στάχτη της άλλης ζωής την αθανασία απαγόρεψε, αχρήστευσε..."
(Σωτήρη Κακίση: "Για μένα η Κάλλας", εκδ. Ερατώ, σελ. 37)

Η Μαρία φορούσε τεράστια μυωπικά γυαλιά. Έβλεπε ελάχιστα χωρίς αυτά. Έτσι, καθώς δεν μπορούσε να τα φορά στις εμφανίσεις της επί σκηνής, ανέπτυξε διάφορες τεχνικές ώστε να μην τής είναι απαραίτητα.. Επί παραδείγματι, στη "Μήδεια" είχε μάθει να κατεβαίνει τα σκαλοπάτια του ναού στα τυφλά, μετρώντας τα μόνο...

Αλλά και στην "Sonnambula - Υπνοβάτιδα" του Μπελίνι, ο σκηνοθέτης Βισκόντι για τη σκηνή της υπνοβασίας είχε τοποθετήσει το μαντήλι του βουτηγμένο σε αρωματικά έλαια στο σημείο που έπρεπε να σταματά...H Kάλλας είχε αναπτύξει την αίσθηση της όσφρησης σε εντυπωσιακό βαθμό κι έβρισκε το σημείο, μυρίζοντας το άρωμα....

Στο ίδιο βιβλίο και σ' ένα ξέφρενο παραλήρημα ο Κακίσης γράφει:

"..ποιος παρά ο ίδιος της ο εαυτός θα μπορούσε να την κάνει από Βαλκυρία Ελβίρα, από Άλκηστη Τζίλντα, από Αμίνα Νόρμα, από Βιολέττα Μήδεια!
Ποια ζωή θάνατος του θανάτου τη ζωή ξεπέρασε ποτέ στον κόσμο του ονείρου, το μόνο πραγματικό; Ποιος ξύπνιος εδώ γύρω της "πιο μεγάλης Υπνοβάτιδας του αιώνα" θα μπορούσε να γίνει οδηγός, κύριος;"
(Σωτήρη Κακίση: "Για μένα η Κάλλας", εκδ. Ερατώ, σελ. 21)

Η "Υπνοβάτις" του Μπελίνι που ενσάρκωσε η Μαρία Κάλλας και το όνομά της σφράγισε το χαρακτηρισμό της "καλύτερης ηρωίδας του αιώνα" ανέβηκε για πρώτη φορά στο Μιλάνο το 1831, σημειώνοντας τεράστια επιτυχία.
Οι εκστατικές μελωδίες ανείπωτης ευαισθησίας και εκφραστικής λιτότητας αποδίδουν εξίσου την αγνότητα της κεντρικής ηρωίδας όσο και τον χαρακτήρα του φυσικού τοπίου στο οποίο διαδραματίζεται η ιστορία.

Γράφηκε για μια από τις διασημότερες τραγουδίστριες της εποχής, την Τζουντίττα Πάστα, για την οποία ο Μπελίνι συνέθεσε επίσης τη Νόρμα.

Η σκηνή της Υπνοβασίας
William de Leftwich Dodge, 1899

Μεταπολεμικά το έργο ήρθε και πάλι στο προσκήνιο χάρη στη Μαρία Κάλλας, η οποία πρωταγωνίστησε το 1955 σε μια μυθική παραγωγή του Λουκίνο Βισκόντι στη Σκάλα του Μιλάνου υπό την μπαγκέτα του Μπερνστάιν.

Η "διάνοια" του Μπελίνι δημιούργησε τον πολύ ιδιαίτερο ρόλο της Aμίνα. Μια ηρωίδα αγνή και αθώα, και ταυτόχρονα παθιασμένη, ευαίσθητη και έντονα ερωτική. Ένα κορίτσι,  που μπορεί να κλαίει από οδύνη αλλά κι από ανείπωτη χαρά, που μπορεί να αντιστέκεται άγρια, αλλά και να ικετεύει...

Αυτά τα χαρακτηριστικά λαχταρούσε με τη σκηνοθετική του ματιά να ενσαρκώσει ο Βισκόντι.

Και η Κάλλας πετυχαίνει το όραμα του για την Αμίνα ...Όταν κάνει  την είσοδό της στην σκηνή υπνοβατώντας, η εντύπωση που δημιουργεί ήταν  μιας "συλφίδας που  σκοντάφτει στο φεγγαρόφωτο", όπως γράφτηκε χαρακτηριστικά από τον τύπο, εγκωμιάζοντας με αυτόν τον λαμπρό χαρακτηρισμό την ερμηνεία της.

Κλάρα Βικ - Σούμαν, η Βασίλισσα του πιάνου...

 

Πλούσια η μέρα σήμερα σε επιλογές για κάποιον που θέλει να κάνει ένα αφιέρωμα σε ανθρώπους της Τέχνης...Σαίνμπεργκ, Κουν, Σουμάκ, Μωρίς Ζαρ...
Ανάμεσά τους, επιλέγω το πάθος, το ρομαντισμό, τον διάπυρο λυρισμό, που αναβλύζει από μια γυναικεία ψυχή!

Η Κλάρα το 1835, εποχή σύνθεσης του "Νυκτερινού"
(Λιθογραφία του Julius Giere)

 

13 του Σεπτέμβρη του 1819 γεννήθηκε στη Λειψία μια μεγάλη πιανίστα και συνθέτρια η Κλάρα Βικ-Σούμαν.
Ήταν ένα παιδί-θαύμα καθώς από την ηλικία των τεσσάρων έπαιζε πιάνο, που της δίδασκε ο μουσικός πατέρας της.
Στην εποχή της υπήρξε μια από τις πιο φημισμένες πιανίστριες στην Ευρώπη και συχνά την αποκαλούσαν: "Βασίλισσα του Πιάνου".

Σχετικά με την πιανιστική ερμηνεία, συνήθιζε να προτρέπει:

"Παίζετε με αλήθεια, ειλικρίνεια και αγάπη!"

Μαθητής του πατέρα της ήταν και ο μετέπειτα μεγάλος συνθέτης του ρομαντισμού Ρόμπερτ Σούμαν, μεταξύ των οποίων αναπτύχθηκε ένας φλογερός έρωτας!

[Φημολογείται πως ο Ρόμπερτ όταν άκουσε την εννιάχρονη Κλάρα να παίζει πιάνο συγκλονίστηκε τόσο ώστε αποφάσισε να διακόψει τις νομικές σπουδές του και να ξεκινήσει μαθήματα μουσικής με τον πατέρα της, Φρήντριχ Βικ].

Παρότι ο πατέρας της δεν αποδεχόταν το δεσμό αυτό, το ζευγάρι παντρεύτηκε το 1840 και απέκτησαν 8 παιδιά.
Ωστόσο, η προσωπική ζωή της ήταν τραγική αφού έχασε τα τέσσερα από τα παιδιά της και επειδή είχε να αντιμετωπίσει τις ψυχικές διαταραχές του συζύγου της, (έκανε μια απόπειρα αυτοκτονίας πέφτοντας στον Ρήνο και τελικά νοσηλεύτηκε σε ψυχιατρική κλινική μέχρι το θάνατό του).

Την πρώτη της εμφάνιση έκανε στα οκτώ, παίζοντας ένα έργο a quatre mains (για 4 χέρια).
Με πολλές περιοδείες στο ενεργητικό της λατρεύτηκε από το μουσικόφιλο κοινό.
Μετά το γάμο της άρχισε να ερμηνεύει έργα του Σούμαν, μιας και εκείνος εξ αιτίας του τραυματισμού του, (στην προσπάθειά του να πετύχει ταχύτητα στις τρίλιες) δεν μπορούσε να παίξει πιάνο.

Ο Γιόχαν Μπραμς μετά το θάνατο του συζύγου της τής συμπαραστάθηκε ως καλός φίλος.
Πολλοί αναφέρονται σε μια πιο στενή σχέση στηριζόμενοι στην αλληλογραφία τους, όπου μαρτυρείται πως ο Μπραμς ήταν ερωτευμένος μαζί της.

Clara and Robert Schumann

Εμπνεόμενη από το μεγάλο έρωτά της για τον Σούμαν, η Κλάρα συνέθεσε το "Νυχτερινό σε Φα μείζονα".

Θεωρείται η πιο εμπνευσμένη σύνθεση των "Soirees Musicales", μιας συλλογής με έξι πιανιστικές μινιατούρες, στις οποίες είναι εμφανείς μελωδικές και αρμονικές επιρροές από έργα των Μέντελσον και Σοπέν και αφιερώθηκε από τη νεαρή συνθέτιδα στην  Henriette Voigt, γνωστή πιανίστα και πάτρονα των τεχνών στη Λειψία, σημείο αναφοράς για την Κλάρα.

Το "Notturno"είναι γραμμένο στην αργή χρονική αγωγή των 6/8 και δομείται σε μορφή ABA. Αξιοπρόσεκτη είναι η συνεχής συνοδεία αρπισμών στο αριστερό χέρι καθ’ όλη τη διάρκεια των οποίων το δεξί εκτελεί τρυφερές μελωδικές γραμμές, χωρίς ιδιαίτερες δυναμικές εξάρσεις, με τρίλιες, λογής αποτζιατούρες και χρωματικές καταβάσεις στο μπάσο να ενισχύουν σε λυρισμό, διακριτικό πάθος και ευγενικό ρομαντισμό...
Το ανεπαίσθητο pianissimo των καταληκτικών συγχορδιών συντελεί στη διαμόρφωση μιας ονειρικής αναπόλησης...

Άξιο θαυμασμού είναι πως γράφτηκε όταν ήταν μόλις δεκαέξι χρονών!!!
Ο έρωτας δημιουργεί θαύματα, ως γνωστόν!
Το Νυχτερινό της Κλάρας μάς οδηγεί στη φυγή, μέσα σ’ ένα φιλί από νότες της νύχτας, για έναν κόσμο ονειρικό!
Ακούστε, απολαύστε, ονειρευτείτε, φίλοι μου!

Clara Wieck-Schumann: "Nocturne op. 6 n. 2"

Tο κείμενο δημοσιεύτηκε και στο ηλεκτρονικό περιοδικό iporta.gr