Ο απένταρος Μπερλιόζ, ο ποιητής και οι ιρλανδικές μελωδίες...

 

O Μπερλιόζ γεννήθηκε σαν σήμερα στις 11 Δεκεμβρίου του 1803 στην Κοτ Σαιντ Αντρέ, μια κωμόπολη κοντά στην Γκρενόμπλ.
Δεν υπήρξε ποτέ ένα παιδί-θαύμα στη μουσική, δεν διδάχτηκε πιάνο όπως θα περιμέναμε, αλλά λίγο κιθάρα και φλάουτο. 

"Το πρόσωπό του είναι πασίγνωστο όταν το δει κανείς, δεν θα το ξεχάσει ποτέ. Είναι, όπως και η μουσική του. Νομίζει κανείς πως αρκεί μια ματιά για να διεισδύσει σ' αυτή την ψυχή και σ' αυτό το έργο - χωρίς υπονοούμενα, χωρίς μυστήρια, χωρίς πέπλα δεν χρειάζεται να είναι κανείς μυημένος, για να τα καταλάβει. Γίνεται φίλος ή εχθρός του από την πρώτη στιγμή, κι η εντύπωση μένει πια οριστική", 

θα γράψει γι'αυτόν ο Ρομαίν Ρολάν...

Ο πατέρας του,  Λουί Μπερλιόζ ήταν ο πρώτος του δάσκαλος μουσικής. Καθώς ήταν και γιατρός επιθυμούσε και για το γιο του να ακολουθήσει το επάγγελμά του. Έτσι, ο Εκτόρ γράφτηκε στην ιατρική Σχολή στο Παρίσι. Όμως, εις μάτην! Η λατρεία του για τη μουσική υπερίσχυσε. Έτσι, εγγράφεται στο Ωδείο για να σπουδάσει σύνθεση και αντίστιξη. Όταν το μαθαίνει ο πατέρας του, εξοργισμένος και πιστεύοντας πως με αυτόν τον τρόπο θα τον ταρακουνήσει και θα τον κάνει να αλλάξει γνώμη, τού κόβει την επιχορήγηση...

Είναι καλοκαίρι κι ο νεαρός επαναστάτης βρίσκεται απένταρος στο Παρίσι...
Κυκλοφορεί με δανεικά. Χρωστά παντού κι αυτό τον βασανίζει. Ευτυχώς, βρίσκει κάποιους μαθητές. Θα τούς διδάσκει σολφέζ, φλάουτο και κιθάρα. Έτσι, προσδοκά να συγκεντρώνει τα απαιτούμενα για τη διαβίωσή του, περιορίζοντας και τα προσωπικά του έξοδα.  Κι αν  αναρωτιέστε τι οικονομίες θα μπορούσε να κάνει με το μέτριο εισόδημά του; Μάς τα αφηγείται ο ίδιος στα "Απομνημονεύματά" του:

"Έχω νοικιάσει ένα πολύ μικρό δωμάτιο σε χαμηλή τιμή, στο Ιλ ντε λα Σιτέ, γωνία Harley και Orfévres. Αντί να πηγαίνω -όπως παλιά- για δείπνο σε εστιατόρια, έχω ετοιμάσει μια λίστα με τη λιτή διατροφή μου,  που μειώνει κατά πολύ το κόστος των γευμάτων μου. Ψωμί, σταφίδες, δαμάσκηνα ή θρεπτικοί χουρμάδες, δεν λείπουν από το τραπέζι μου.

Pont Neuf, Statue de Henri IV

Δίπλα στο σπίτι υπάρχει ένα μπακάλικο, όπου κάνω τα ψώνια μου και στη συνέχεια πηγαίνω και κάθομαι στη μικρή ημικυκλική βεράντα του Pont-Neuf.
Στα πόδια του αγάλματος του Ερρίκου του IV.
Εκεί, χωρίς να σκέφτομαι το πεντανόστιμο κοτόπουλο στην κατσαρόλα που είχε ονειρευτεί ο βασιλιάς για το κυριακάτικο δείπνο των χωρικών του, απολαμβάνω το λιτό γεύμα μου, αγναντεύοντας στο βάθος τον ήλιο να δύει πίσω από το Mont Valérien, κι ακολουθώντας με τα μάτια γοητευμένος τις λαμπερές αντανακλάσεις των δέντρων πάνω στα νερά του Σηκουάνα.
Κυλά μουρμουρίζοντας ελαφρά κι η φαντασία μου μαγεύεται και τρέχει...
Διαβάζω μια γαλλική μετάφραση των ποιημάτων του Τόμας Μουρ, από τις "Ιρλανδικές Μελωδίες", που μόλις ανακάλυψα... Η φαντασία μου με μεταφέρει σε όλες εκείνες τις σαγηνευτικές εικόνες που περιγράφει στα ποιήματά του ο ιρλανδός ποιητής..."

(Berlioz: "Memoirs" σε δική μου ελεύθερη και διανθισμένη μετάφραση από τα γαλλικά)

Ο Thomas Moore, στον οποίο αναφέρεται ο νεαρός Μπερλιόζ είναι ο πιο γνωστός ποιητής της Ιρλανδίας κατά το πρώτο μισό του 19ου αι. και φίλος του Λόρδου Βύρωνα. Θεωρείται ο εθνικός βάρδος της χώρας.

Εκτός από την ποίηση και το συγγραφικό του έργο, ο Μουρ, που έγινε γνωστός ως "Ανακρέων Moore", κατά τον διάσημο λυρικό ποιητή της αρχαιότητας, ήταν επίσης σατιρογράφος, αλλά και μουσικός. Υποθέτω πως θα' παιξε το ρόλο του κι αυτό το στοιχείο για να τον επιλέξει ο ανήσυχος, φιλαναγνώστης Εκτόρ.   

Οι "Ιρλανδικές Μελωδίες", που διαβάζει ο Μπερλιόζ τρώγοντας και ρεμβάζοντας, μεταφέρουν θέματα από την ζωή στην Ιρλανδία.

Μια σειρά από τις Ιρλανδικές Μελωδίες του Τόμας Μουρ μελοποίησε αργότερα ο γάλλος συνθέτης.
Ανάμεσά τους και το τιτλοφορούμενο: "La belle voyageuse - H όμορφη ταξιδιώτισσα", που το έντυσε με νότες το 1829 για να αποδοθεί από μέτζο και συνοδεία πιάνου ή ορχήστρας, ενώ τον επόμενο χρόνο το διασκεύασε για γυναικεία χορωδία και ορχήστρα.

Βέβαια κάποιος -και δικαίως-  μπορεί να αναλογιστεί πως ο Μπερλιόζ είναι περισσότερο γνωστός για τα πλήρους κλίμακας χορωδιακά του έργα. Ωστόσο, πρέπει να επισημανθεί πως ήταν επίσης ένας από τους πρώτους συνθέτες γαλλικών μελωδιών.
Αυτές οι καλοδουλεμένες μινιατούρες, μάς κάνουν να αντιλαμβανόμαστε την αναζήτησή του για μια προσωπική γλώσσα και την επιθυμία του για καινοτομία.

Τέλος, αξίζει να προσθέσουμε πως το ενδιαφέρον του Εκτόρ Μπερλιόζ για την ιρλανδική κουλτούρα είχε μεν ξυπνήσει απ' όταν διάβασε τις γαλλικές μεταφράσεις των ποιημάτων του Μουρ, όμως φούντωσε αργότερα από το πάθος του για την Ιρλανδή ηθοποιό και μετέπειτα σύζυγό του, Χάριετ Σμίθσον.

"H όμορφη ταξιδιώτισσα"

Προχωρά μόνη της. Ολόχρυση λάμπει η κορδέλα στα μαλλιά της.

Ένα κόσμημα αστράφτει στην άκρη του ραβδιού της.

Όμως η ομορφιά της ξεπερνά τη λάμψη των ρουμπινιών του

κι η λάμψη της ειν' ανώτερη απ' του ραβδιού της το μαργαριτάρι"

Berlioz: "Ballade Irlande - La belle voyageuse, Op.2"

Ερμηνεύει η Anne Sofie von Otter:

"Berlioz", August Prinzhofer 

Και κάπως έτσι η ιατρική έχασε έναν μέτριο γιατρό για να κερδίσει η μουσική έναν γίγαντα δημιουργό, τον "Πατριάρχη" της Γαλλικής Μουσικής Σχολής, όπως χαρακτηρίστηκε, καθώς υπήρξε ένας συνθέτης που κληροδότησε στην γαλλική αλλά και στην παγκόσμια μουσική ανθολογία πληθώρα αριστουργημάτων.
Το πνεύμα του Ρομαντισμού, που στη λογοτεχνία εκφράζονταν από τον Ουγκό και στη ζωγραφική από τον Ντελακρουά, είχε τώρα και τον μουσικό της εκπρόσωπο, τον Έκτορα Μπερλιόζ.

Το ένστικτό του αλάνθαστο, τον προέτρεψε να παρατήσει την επιστήμη της υγείας και να κινηθεί στους δρόμους της τέχνης των ήχων.
Σαν το σύμπαν να του υπαγόρευσε με μια εσωτερική φωνή τη σοφή φράση του ιρλανδού ποιητή που διάβαζε νεαρός και άφραγκος στο Παρίσι αγναντεύοντας το ηλιοβασίλεμα:
"Το να βρεις το σωστό επάγγελμα είναι σαν να βρίσκεις την ψυχή σου σ’ αυτόν τον κόσμο". 
(Η φράση ανήκει στον ιρλανδό ποιητή Thomas Moore)

Με ορχήστρα και Σολίστ τη Sheila Armstrong 

 Τη LSO διευθύνει ο Sir Colin Davis: