Ο θάνατος του Μότσαρτ: πιο πιστός από τους ανθρώπους, ο αγαπητός του σκύλος...

 

"Η ταφή του ΜΟΤΣΑΡΤ", χαρακτικό του Heike József 

Υπήρξε το "παιδί θαύμα"! Ένα φαινόμενο της μουσικής!
Βιρτουόζος εκτελεστής, συνθέτης από πολύ μικρή ηλικία, με άψογο μουσικό αυτί και μνήμη! Ένας γνήσιος εκφραστής του ευρωπαϊκού διαφωτισμού!

Ο λόγος σήμερα για τον μοναδικό μουσουργό, μια μεγαλοφυία της τέχνης των ήχων, Βόλφγκαγκ Αμαντέους Μότσαρτ.

"Τα πραγματικά θαύματα είναι τόσο σπάνια, ώστε μπορεί να μιλάει κανείς γι' αυτά,
μόνο όταν έχει ζήσει ένα.
Αυτό το παιδί σίγουρα θα με τρελάνει, αν συνεχίσω να το ακούω...",

θα γράψει ο συγγραφέας Μελχιόρ Γκριμ το 1763 όταν θα ακούσει τον επτάχρονο από το Σάλτσμπουργκ να εκτελεί τσέμπαλο και να αυτοσχεδιάζει με αξιοθαύμαστη άνεση.

Η μουσική του Μότσαρτ υπήρξε θεϊκό δώρο προς την ανθρωπότητα, όμως η πορεία του, αυτή η φωτεινή και ανεπανάληπτη διαδρομή του θα ήταν πολύ σύντομη, καθώς έφυγε από τα εγκόσμια μόλις 35 χρόνων με την τελευταία πράξη της ανθρώπινης περιπέτειάς του να γράφεται, σαν σήμερα, 5 Δεκέμβρη 1791

"Στις 5 Δεκεμβρίου 1791 έκλεισε τα μάτια του ο μεγάλος μουσουργός, Μότσαρτ, που το έργο του είναι η αιώνια πηγή της νεότητας, και η τέχνη του η πιο καθαρή κι η πιο θεία κι αγγελική. Ο συνθέτης που πάλεψε σ' όλη του τη ζωή εναντίον της αδιαφορίας του κοινού της εποχής του που ήταν τότε ποτισμένο με τις επιφανειακές εντυπώσεις άλλων συνθετών, ετελείωσε τη ζωή του πάμπτωχος. Τρεις από τους λίγους του φίλους, ο φον Σβάιτεν, ο Σουσμάγιερ(που αργότερα συμπλήρωσε το περίφημο "Ρέκβιεμ" του δασκάλου του) κι ένας χωρικός, ο Ντενάερ, ακολούθησαν την κηδεία του Μότσαρτ που έγινε στον Άγιο Στέφανο της Βιέννης. Εκείνη την ημέρα έπιασε μια τρομερή χιονοθύελλα και το φοβερό κρύο ανάγκασε τους τρεις φίλους του να γυρίσουν σπίτια τους.

Πιο πιστός από τους ανθρώπους, ο αγαπητός του σκύλος ακολούθησε το φέρετρο του πτωχού Μότσαρτ έως το νεκροταφείο του Μάρξερ.

Mozart's Lonely Funeral, Mary Evans 
(pixels.com)

Το τραγικότερο όμως ήταν ότι για μεγαλοφυία σαν τον  Μότσαρτ δεν μπόρεσε να αγοραστεί ένας ξεχωριστός τάφος κι έτσι ο μεγάλος συνθέτης θάφτηκε στον κοινό τάφο των απόρων. Ετσι, ο πιο πιστός από τους τέσσερις φίλους του Μότσαρτ έμεινε ο σκύλος του.

Η ιστορία των καλλιτεχνών είναι γεμάτη τέτοια παραδείγματα, που η αδιαφορία των συγχρόνων τους ανάγκασε να πεθάνουν στη  ψάθα.Ο πραγματικός καλλιτέχνης δεν ζητά παρά δυο πράγματα: Το ψωμί του και την τέχνη του. Και ποτέ δεν διαμαρτύρεται σαν γύρω απ' την τέχνη του οι σύγχρονοι του ορθώνουν αντιρρήσεις και αντιδράσεις και όταν ακόμα οι φίλοι του προσπαθούν να τον εξοντώσουν.[..] Ο πραγματικός καλλιτέχνης παραμένει ανεκτικός. Γιατί; Από αδυναμία;
Την καλύτερη απάντηση μάς την δίνει ο φιλόσοφος Νίτσε που γράφει: "Ανεκτικός όχι από αδυναμία, αλλά από δύναμη."

(Μάριος Βάρβογλης: "Οι τελευταίες ώρες του Wolfgang Amadeus Mozart και ο τελευταίος φίλος του",
Μουσική Κίνησις, Έτος Β, αρ. 27, σ. 6 (1951) Συλλογή Μουσ. Βιβλιοθ. Λ. Βουδούρη)

Το παραπάνω χαρακτικό του Heike József με τίτλο: "Η ταφή του ΜΟΤΣΑΡΤ", είναι εμπνευσμένο από τους θρύλους που συνοδεύουν την κηδεία και ταφή το μουσουργού.
Κάτω από το χαρακτικό υπάρχει το τετράστιχο:

"Καθώς η καταιγίδα μαίνεται στο χιονισμένο χωράφι,

στο τελευταίο μονοπάτι, που η λάμψη κανενός φωτός δεν το φωτίζει

προχωρά μόνος. Κανένα μάτι δεν τον κλαίει,

μόνο ο πιστός του σκύλος τον ακολουθεί, ο μοναδικός του φίλος."

Ο Μότσαρτ ως παιδί ήταν φιλάσθενος. Τον τελευταίο χρόνο της ζωής του ήταν φανερά καταπονημένος, είχε χάσει βάρος, υπέφερε από πυρετούς, εμετούς, ωχρότητα και πρήξιμο των άκρων...

Τελευταίο έργο του όπως το αναφέρει και ο Βάρβογλης στο άρθρο του, το μεγαλειώδες Ρέκβιεμ, που έμεινε ανολοκλήρωτο , καθώς τον πρόλαβε ο θάνατος...

Θυμίζουμε πως  το κορυφαίο "Ρέκβιεμ" του Μότσαρτ, είναι έργο με συνταρακτική ιστορία και συμβολισμούς.

"Στιγμή από τις τελευταίες μέρες του Μότσαρτ", Franz Schramm
Ο Μότσαρτ κρατά την παρτιτούρα του Ρέκβιεμ
και δίνει στον Σουσμάγιερ οδηγίες.
Αριστερά, η Κωνστάτζα προσεύχεται γονατιστή
και δεξιά ο κόμης-παραγγελιοδόχος, απομακρύνεται. 

Ο συνθέτης ανέλαβε τη σύνθεση του ως παραγγελία, προς εξόφληση χρεών του, εις μνήμη της, προσφάτως αποθανούσης, συζύγου του πιστωτή του. Ο συνθέτης γνώριζε πως ο κόμης θα παρουσίαζε το έργο ως δικό του, αφού του είχε ζητηθεί να αποφύγει ο,τιδήποτε ιδιοφυές, ώστε να μην αποκαλυφθεί.
Την παραγγελία αρχικά, ο Μότσαρτ δεν ήθελε να την δεχτεί γιατί αυτό του γεννούσε άσχημα προαισθήματα για το δικό του θάνατο. Τελικά, όμως λόγω της οικτρής οικονομικής του κατάστασης πείστηκε και πολλοί έγραψαν πως ο συνθέτης καταπιάστηκε με το Ρέκβιεμ όπως ο Ραφαήλ με τη Μεταμόρφωση, δίνοντας τον καλύτερο εαυτό του, αφού έγραφε ένα έργο, συμβολικά μιλώντας, για το δικό του θάνατο, τη δική του μεταμόρφωση!

Ο Μότσαρτ έβαλε όλη τη μαεστρία του στο φερόμενο στο νου του ως κύκνειο άσμα του, κάτι το οποίο επαληθεύτηκε!

Ο συνθέτης ενσωμάτωσε στο επιβλητικό έργο του αρκετά στοιχεία της εκκλησιαστικής μουσικής παράδοσης, τα οποία προσδίδουν μια αρχαϊκή ποιότητα. Τα αντιστικτικά μέσα , όπως και η μιμητική γραφή βρήκαν πρόσφορο πεδίο εφαρμογής.

Το Ρέκβιεμ έμεινε ημιτελές, αφού τον Μότσαρτ πρόλαβε ο θάνατος. Με εντολή της συζύγου του, Κωνστάντζας, το ολοκλήρωσε ο Σουσμάγερ, με βάση σημειώσεις και υποδείξεις του δασκάλου του.
Το μοναδικό τμήμα της σύνθεσης, που έγραψε εξ' ολοκλήρου ο Μότσαρτ, είναι το εναρκτήριο "Introitus", το οποίο θα απολαύσουμε υπό την μπαγκέτα του Karl Böhm, ηχογράφηση του 1971, που επαινέθηκε για τη "θαυματουργή διαύγεια του ήχου και το ισορροπημένο τέμπο" .

 Μέρος, που υποβάλλει άμεσα το ακροατήριο με την ύψιστη έκφραση τραγικότητος, πένθους και επίκλησης στο "Αιώνιο φως"!

Mozart:  "Requiem, Introitus - Kyrie", Karl Böhm: