"Μουσική για τα Χριστούγεννα" από τον Άρνολντ Σαίνμπεργκ...

 

"Η Παναγία στον Κήπο με τα ρόδα", Στέφαν Λόχνερ

Είναι μια σύνθεση για την περίοδο των Εορτών και πιθανότατα γράφτηκε για μια οικογενειακή γιορτή τα Χριστούγεννα του 1921, που αποδεικνύει την επιδεξιότητα του Άρνολντ Σαίνμπεργκ στην αντίστιξη.  

Πρόκειται για το "Weihnachtsmusik -Μουσική για τα Χριστούγεννα", όπου ο αυστριακός ηγέτης της 12φθογγικής σχολής επεξεργάζεται  παραδοσιακές μελωδίες ("Es ist ein Ros entsprungen" και "Stille Nacht") και αναπτύσσει ένα έργο στη μορφή πρελουδίου για δύο βιολιά, βιολοντσέλο, πιάνο και μικρό όργανο.

Το "Es ist ein Ros entsprungen" είναι ένας δημοφιλέστατος Χριστουγεννιάτικος ύμνος γερμανικής προέλευσης, όπου το "ρόδο" του κειμένου αποτελεί συμβολική αναφορά στην Παναγία . 

"Ιδού,  πώς ένα ρόδο ανθίζει,

Από τον τρυφερό του μίσχο ξεπηδά 

Από τη ρίζα του Ιεσσαί γεννιέται 

όπως από παλιά τραγούδησαν οι άνθρωποι. 

Ήρθε, με ταπεινή λαμπρότητα,

μέσα στο κρύο του χειμώνα,
στα σκοτεινά μεσάνυχτα."

"Η Παναγία στον Κήπο με τα ρόδα", 
Μάρτιν Σόνγκαουερ

Δομικά,  η σύνθεση, με απόηχους παραδοσιακών τραγουδιών είναι κάπως ασυνήθιστη για τον Σαίνμπεργκ, αν αναλογιστούμε πως την περίοδο εκείνη είχε ήδη απομακρυνθεί  από το τονικό σύστημα και βρισκόταν σε οδούς αναζήτησης του δωδεκαφθογγισμού. Το "Es ist ein 'Ros' sprung" της Γερμανίας του 16ου αι., που διασκεύασε κι ο Michael Praetorius  συνδυάζεται με το "Stille Nacht" των αρχών του 19ου αι, δημιουργία του οργανίστα Franz Gruber, χωρίς το αποτέλεσμα να παρουσιάζει ανομοιογένεια  -που κανείς θα περίμενε λόγω της χρονικής απόστασης δημιουργίας των δυο ύμνων-, μαρτυρώντας έτσι την άφθαστη ευρηματικότητα του Σαίνμπεργκ, ο οποίος καταφέρνει να ισορροπήσει το στυλιστικό ύφος των δυο ασμάτων κάνοντας χρήση των αντιστικτικών τεχνικών.  

Ο Σαίνμπεργκ οργανώνει άψογα το θεματικό του υλικό. Έτσι, η σύνθεση ξεκινά με μια διαυγή μελωδικά παρουσίαση του παλαιότερου ύμνου κι ακολουθούν πρωτότυπα μοτίβα με νύξεις από παραδοσιακά Χριστουγεννιάτικα άσματα, όπως το αγγλικό "Joy to the World " οι στίχοι του οποίου γράφτηκαν το 1719 από τον  Isaac Watts βασισμένοι στον  Ψαλμό 98. Έπεται ένα δευτερεύον μοτίβο από την "Άγια Νύχτα", που  εμφανίζεται επεξεργαζόμενο πολυφωνικά δίνοντας κάποια σημεία που η μετατροπική, αρμονική έκρηξή τους ηχεί παράδοξα  στο διάλογο των εγχόρδων με τα πληκτροφόρα και με υφή που δημιουργούν  αλληλομιμούμενες φωνές. Μετά από ένα ευφάνταστο πάντρεμα των δυο ύμνων με μια επεξεργασία που τούς κάνει σχεδόν αγνώριστους οδηγούμαστε στην κατακλείδα, όπου η αρχική τονικότητα και μοτίβο επανέρχονται με τη σύνθεση να κλείνει μεν ήσυχα, αφήνοντας όμως μια αίσθηση που δονεί. Την αίσθηση των χαρακτηριστικών εναλλαγών λυρικών διαθέσεων, που διασπούν την ηχητική επιφάνεια σε αντιθετικού χαρακτήρα, μέρη.

Arnold Schönberg: "Winter scene"
(schoenberg)

Αρχικά όλο αυτό μάλλον ξεκίνησε εν είδει άσκησης αντίστιξης για τους μαθητές του Σαίνμπεγκ: Βέμπερν και Μπεργκ, κάτι που και ο Μπαχ συνήθιζε με τους δικούς του μαθητές.

Μια μεταγραφή δηλαδή, που εξελίχτηκε εξαιρετικά σε μια όμορφη Χριστουγεννιάτικη σύνθεση που ξαφνιάζει ευχάριστα ιδιαίτερα εκείνους, που αμετανόητοι  δηλώνουν  πως δεν κατανοούν τη μουσική του Σαίνμπεργκ γιατί τη θεωρούν ανυπόφορη και μάζα κακοφωνιών. Κι όμως, αυτό το έργο -ακούστε το και θα συμφωνήσετε μαζί μου-  αποτελεί ύψιστου κάλλους και στο πλαίσιο τη τονικότητας, δείγμα των δημιουργιών του.
Μια σύνθεση για συγκεκριμένη εορταστική περίσταση, που αποδεικνύει τον ειλικρινή και σοβαρό τρόπο με τον οποίο πάντα προσέγγιζε τα θέματά του ο μέγας Σαίνμπεργκ και την ικανότητά του να συνδυάζει το θρησκευτικό συναίσθημα με τον πειθαρχημένο τρόπο μουσικής σκέψης, κινούμενο στα χνάρια του Μπαχ.

Tης ίδιας εποχής περίπου με τη μουσική σύνθεση είναι και το παραπάνω εικαστικό έργο του συνθέτη με θέμα "Χειμωνιάτικη σκηνή", που κοσμεί τη δημοσίευση.
Φιλοτεχνήθηκε ένα Δεκεμβριάτικο μεσημέρι που ο καλλιτέχνης είχε πονοκέφαλο. Ως γνωστόν ο Σαίνμπεργκ υπήρξε και ζωγράφος. Το συγκεκριμένο εικαστικό χαρίστηκε σε ένα συμμαθητή του συνθέτη, μετά από επαίνους του πρώτου για την εικαστική δημιουργία.

Arnold Schönberg: "Weihnachtsmusik":