Pietro Mascagni: η εξωτική "Ίρις" ...

 

Aφίσα για την πρεμιέρα της όπερας "Ιris"

"Στέφθηκα πριν γίνω βασιλιάς!"

Στα 26 του χρόνια ο Πιέτρο Μασκάνι ήταν ήδη διάσημος, καθώς είχε απογειωθεί ως συνθέτης με το βεριστικό αριστούργημά του: "Cavalleria Rusticana".
Η τύχη των κατοπινών έργων του ήταν καταδικασμένη μετά την επιτυχία της "Αγροτικής Ιπποσύνης" του, που επισκίασε την μεταγενέστερη παραγωγή του.
Αυτό ήταν  πάντα το παράπονό του. Γι' αυτό συνήθιζε να λέει: "Στέφθηκα πριν γίνω βασιλιάς!"

Ωστόσο υπήρξαν κι άλλες σπουδαίες όπερες που αξίζουν την προσοχή μας.

Ανάμεσά τους η  "Iris", όπερα σε τρεις πράξεις και την ιστορία της να διαδραματίζεται στην Ιαπωνία των γκεϊσών.
Το ιταλικό λιμπρέτο έγραψε ο Λουίτζι Ίλικα, που έδωσε και την ιδέα για μια όπερα σχετική με τη μακρινή χώρα της Ανατολής. Τα εξωτικά θέματα, ιδιαίτερα εκείνα που διαδραματίζονται στην Άπω Ανατολή ήταν στη μόδα σε όλη την Ευρώπη εκείνη την εποχή, στο πλαίσιο του  ιαπωνισμού, ενός ιδιαίτερου ρεύματος  που επηρέασε τον Ιμπρεσιονισμό ως καλλιτεχνικό κίνημα και ξεκίνησε  όταν έφτασαν στη Γαλλία εκτυπωμένες εικόνες ως περιτυλίγματα εισαγόμενων αγαθών.

Η ιστορία της όπερας αφορά τον έρωτα του Oσάκα για μια αγνή νέα κοπέλα, την Ίριδα. Το πάθος του να την αποκτήσει τον ωθεί να οργανώσει την απαγωγή της από έναν ιδιοκτήτη μπορντέλου, τον Κιότο. O τυφλός γέρος πατέρας της, που νομίζει ότι η Ίρις βρέθηκε εκεί οικειοθελώς, την καταριέται και της πετάει λάσπη. Η Ίρις συντρίβεται κι απελπισμένη, καθώς στην Ιαπωνία η κατάρα γονέων θεωρείται βαρύ γεγονός, πέφτει και πνίγεται στα νερά ενός υπόνομου!

Πρόκειται για μια συγκινητική ιστορία "αθωότητας" που χάθηκε. Η Ίρις είναι το αφελές νεαρό κορίτσι, που καθώς δεν γνωρίζει τη σκοτεινή πλευρά της ζωής, δελεασμένη από την επιφανειακή ομορφιά, υφίσταται μια σκληρή πορεία συντριβής...

Αξίζει να αναφερθεί πως πρώτη Ίρις στην ομώνυμη όπερα του Μασκάνι ήταν η ελληνικής καταγωγής ρουμάνα σοπράνο, Χαρίκλεια Νταρκλέ, η οποία είχε αναμετρηθεί και στο παρελθόν με βεριστικές όπερες, όπως ο "Κόνδωρ" του Γκόμες, η "Μποέμ" του Πουτσίνι, αλλά και η επίσης Μασκανική, "Καβαλερία Ρουστικάνα". Ένας ρόλος που τη βοήθησε να αναδείξει όχι μόνο τις φωνητικές, αλλά και τις υποκριτικές της ικανότητες. 

Ο Μασκάνι θαύμαζε την Νταρκλέ και συντασσόταν με την άποψη των κριτικών πως "συνδύαζε ιδανικά μουσική, υποκριτική και  φυσική ποιότητα. Η Νταρκλέ ήταν το αποτέλεσμα ανάδευσης  της φωνητικής δύναμης της Rosa Ponselle, του υποκριτικού ταλέντου της Claudia Muzio και της ευαισθησίας της Luisa Tetrazzini".

Μακέτα σκηνικού για την όπερα "Ιris"

Η αυλαία ανοίγει και μεταφερόμαστε στην Ιαπωνία, στον κήπο του σπιτιού της Ίριδας. Ξημερώνει και ο ανατέλλων ήλιος ανακηρύσσει τον εαυτό του θεό του σύμπαντος:
"Εγώ είμαι. Εγώ είμαι η ζωή". Είναι ο περίφημος "Inno del Sole - Ύμνος του Ήλιου" και την γνώριμη εισαγωγή με τα λαμπρού ηχοχρώματος κόρνα...Η αγνή κοπέλα χαιρετίζει το χρυσαφένιο αυτοκράτορα του ουρανού παίζοντας αμέριμνα με την κούκλα της...

"Εγώ είμαι! Εγώ είμαι η Ζωή!

Είμαι η απέραντη ομορφιά,

το θάλπος και το Φως.

Αγάπη, λέω:

Είμαι ο νέος και αρχέγονος θεός
Είμαι η Αγάπη!..."

Η ενθουσιώδης υποδοχή του Μασκάνι στην Αμερική
(pietromascagni)

Ο Ύμνος του ήλιου είναι από τα σπουδαιότερα μέρη της όπερας κι έχει επικρατήσει να εκτελείται και ως ανεξάρτητη σύνθεση. Όταν ο Μασκάνι ταξίδεψε στην Αμερική, τον υποδέχονταν στις διάφορες πόλεις με τις τοπικές μπάντες να παιανίζουν τη μελωδία του ύμνου. Για την υποδοχή δε, στην Αργεντινή το Μάιο του 1911 ο ίδιος έχει σημειώσει:

"Η άφιξή μου στο Μπουένος Άιρες υπήρξε πανηγυρική γιορτή, που  ποτέ ξανά δεν είχα βιώσει! Δυο χιλιάδες άτομα με περίμεναν στην αποβάθρα! Ήταν ένα υπέροχο θέαμα από το πλοίο! Πολλά ορχηστρικά σύνολα έπαιζαν τη μουσική μου, και το "Inno del Sol" αντηχούσε παντού! Όταν κατέβηκα, ο ενθουσιασμός όλου αυτού του πλήθους έγινε άγριος και φοβόμουν ότι θα με έπνιγαν... με έπρωχναν, με χτυπούσαν σε διάφορα μέρη του σώματός μου, που είχα πόνο στα χέρια και στο στήθος για τρεις μέρες".

Pietro Mascagni: "Inno del Sole":

Ο "Ύμνος του Ήλιου" ακούγεται επίσης στο τέλος της όπερας.  Η Ίρις απορεί με το σκληρό πεπρωμένο της  και στρέφεται προς το μοναδικό φίλο της, το χρυσαφένιο ήλιο.
Χαιρετά τρυφερά το  το "θεό της Ημέρας" με τα συμβολιστικά στοιχεία να γίνονται πλέον ορατά...Γύρω της ανθίζουν τα λουλούδια και ο ήλιος οδηγεί το πνεύμα της  κοντά του, μέσα στη λαμπρότητα των αχτίδων του...

***

Το κείμενο γράφτηκε με αφορμή τη γενέθλια επέτειο του Πιέτρο Μασκάνι.
Γεννήθηκε στο Λιβόρνο στις 7 Δεκεμβρίου 1863.
Η όχι και τόσο γνωστή όπερά του "Iris" ανήκει στο κίνημα του Βερισμού, που υπηρέτησε πιστά ο Μασκάνι.
Το κίνημα έχει πάρει το όνομά του από την ιταλική λέξη vero=αλήθεια και στα αντιπροσωπευτικά έργα του verismo, η μουσική εστιάζει στα ανθρώπινα πάθη γι’αυτό ηχεί ρεαλιστική, ενώ οι ήρωες των βεριστικών μουσικοδραμάτων και η καθημερινότητά τους παρουσιάζονται περισσότερο αληθινοί.

Κείμενο μου με αφορμή την όπερα "Ίρις" και συγκεκριμένα την άρια: "Un di ero piccina" ή  γνωστή ως "Άρια του χταποδιού" μπορείτε να διαβάσετε κι εδώ