Χάινριχ Χάινε: ένα λυρικό του ιντερμέδιο σε παρτιτούρες γερμανών συνθετών...

 

"Heinrich Heine", Moritz Daniel Oppenheim

"Δεν πέτυχα τίποτε άλλο, τίποτε άλλο, παρά να γίνω ποιητής"

(Χάινριχ Χάινε)

Ο Χάινριχ Χάινε, ένας από τους σπουδαιότερους Γερμανούς ποιητές του 19ου αιώνα, αλλά και δοκιμιογράφος, δημοσιογράφος και κριτικός γεννήθηκε στις 13 Δεκεμβρίου 1797 στο Ντύσελντορφ. Η λυρική και γεμάτη ευαισθησία γραφή του τον κατατάσσουν στους ρομαντικούς, παρόλα τα έντονα χαρακτηριστικά διαφωτισμού και ρεαλισμού, που κατακλύζουν το έργο του. Η σύμπραξη ρομαντισμού-ρεαλισμού μαρτυρά την πάλη ανάμεσα στην ποιητικότητα και την πραγματικότητα της εποχής του.

Χαρακτηριστική και αντιπροσωπευτική του μεγαλείου του πνεύματός του είναι η θέση του Νίτσε γι' αυτόν:

"Ο Χάινριχ Χάινε μου έμαθε με τον υψηλότατο πνευματικό τρόπο το τί σημαίνει λυρικός ποιητής. Μάταια έψαχνα όλα αυτά τα χρόνια για μια εξίσου γλυκιά και παθιασμένη μουσική. Ο Χάινε εκτός από την άψογη διαχείριση της γερμανικής γλώσσας, κατέχει εκείνη τη "θεϊκή μοχθηρία" (εννοώντας την ειρωνία)χωρίς την οποία δεν μπορώ να φανταστώ την τελειότητα".

Από τις χαρακτηριστικότερες στιγμές της γερμανόφωνης ποίησης, το "Λυρικό ιντερμέδιο" του Χάινριχ Χάινε, είναι έργο που θεωρήθηκε επιτομή του νεότερου λυρισμού και χάρισε στον συγγραφέα του την παγκόσμια αναγνώριση.

"Το ρόδο, το κρίνο, τον ήλιο, τ' αηδόνι

με πόθο αγαπούσα που εντός μας φουντώνει.

Πια δεν τ' αγαπώ, γιατί ανήκει η καρδιά μου

στη Μια, τη γλυκιά κοπελιά τη δικιά μου

αυτή είν' η πηγή κάθε αγάπης η μόνη,

και ρόδο και κρίνο και ήλιος κι αηδόνι."

(Χάινριχ Χάινε: "Λυρικό ιντερμέδιο, N.3", εκδ. Στιγμή, μτφ. Υψηλάντη Μ.)

Το παραπάνω ποίημα με το γερμανικό τίτλο: "Die Rose, die Lilie, die Taube, die Sonne",  μεταφέρει εικόνες λουλουδιών μέσω των οποίων περιγράφεται η αγάπη του ποιητή για την αγαπημένη του. Το ποίημα συγκινεί βαθιά τον αναγνώστη και τον γεμίζει με θλιβερό πάθος, καθώς ο ποιητής περιγράφει με τη μοναδικότητα της απλότητας την απώλεια και το οδυνηρό πέρασμα του χρόνου. 

Το ποίημα ευτύχησε σε αρκετές μελοποιήσεις με πιο γνωστή εκείνη του Ρόμπερτ Σούμαν.

Ο Σούμαν στην ηλικία, που γνώρισε τον Χάινε

1. Ο γερμανός συνθέτης το συμπεριέλαβε στον κύκλο του "Dichterliebe-Η αγάπη του ποιητή" που εκδόθηκε το 1844 στη Λειψία. 
Ο Κύκλος Τραγουδιών είναι το Έργο 48, του Σούμαν κι αποτελείται από 16 μελοποιημένα ποιήματα, που γράφτηκαν τη διετία μεταξύ 1822 και 1823 και μελοποιήθηκαν το 1840. 

O Σούμαν γνώρισε τον ποιητή  το Μάιο του 1828 στο Μόναχο. Η συνάντηση εντυπωσιάζει  τον δεκαοχτάχρονο μουσικό, που σημειώνει : "Τον φανταζόμουν υπερόπτη μισάνθρωπο, υπερβολικά απρόσιτο. Ήταν όμως τόσο διαφορετικός!  Με προσέγγισε με φιλικό τρόπο, σαν "Έλλην Ανακρέων" και μου έσφιξε το χέρι εγκάρδια. Ένα πικρά ειρωνικό χαμόγελο έπαιζε στα χείλη του, ήταν όμως ένα αγέρωχο χαμόγελο, ένα χαμόγελο ανωτερότητας απέναντι στα ανούσια πράγματα της ζωής και περιφρόνησης για τους μικροπρεπείς ανθρώπους..."

Robert Schumann: "Die Rose, die Lilie, die Taube, die Sonne"

Eρμηνεύει ο Thomas Quasthoff:

2. Ο Χάινε υπήρξε ένθερμος υποστηρικτής και θαυμαστής του Τζάκομο Μέγερμπερ, που εκείνη την εποχή μεσουρανούσε ως εκπρόσωπος της grand opera, αλλά και ως συγγραφέας και κριτικός. Το συγκεκριμένο είναι από τα λίγα ποιήματα του Χάινε, που ο συνθέτης μελοποίησε. Ήταν το 1838, μέρος των "Drei deutsche Lieder-Τρία Γερμανικά Τραγούδια" , αρ. 1, που επίσης μεταφράστηκε κι εκδόθηκε και στα γαλλικά. 

Ποιητής και συνθέτης, καλλιτέχνες εβραϊκής καταγωγής κι οι δυο, θα λέγαμε πως αλληλοσυμπληρώνονται σε αυτή τη σύμπραξή τους.
Ο Μέγερμπερ αναθέτει στο πιάνο την έναρξη του τραγουδιού, ενώ τα ονόματα των λουλουδιών αποδίδονται  με απότομες, κοφτές φράσεις, ακολουθούμενες από σύντομη παύση. Μέρη αυτών των εναλλαγών διαμορφώνουν τις απαράμιλλες λυρικές εικόνες. Αποκορύφωμα είναι η τελική γραμμή, που ορίζεται με ένα δραματικό ρουμπάτο.
Χωρίς αυστηρή προσήλωση στο τέμπο, η ελευθερία αυτή του μέτρου αντικατοπτρίζει τη χρονική απεικόνιση στο ποίημα, που έχει να κάνει με το πέρασμα του χρόνου και την απώλεια. Φωνή και πιάνο ολοκληρώνουν ήσυχα το τραγούδι.

Meyerbeer: "Drei deutsche Lieder Ν.1: Die Rose, die Lilie"

3. Ο γερμανός Φραντς Λάχνερ, σύγχρονος των Μπετόβεν και Σούμπερτ, που έδρασε ως μαέστρος και συνθέτης στο Μόναχο και τη Βιέννη ασχολήθηκε ανάμεσα σε άλλα και με τα λήντερ.

Στον τριών ενοτήτων τραγουδιστικό κύκλο του: "Sängerfahrt, Op.33" συγκεντρώνει ποιήματα διαφόρων ποιητών. Τελευταίο στην πρώτη ενότητα βρίσκουμε το παραπάνω ποίημα του Χάινε: "Die Rose, die Lilie" για αντρική φωνή και πιάνο. Η πιανιστική συνοδεία καταιγιστική, μεταφέρει στον ακροατή την ταραχή της απορίας και του πόνου της απώλειας.

Franz Lachner: "Sängerfahrt, Op.33 - Die Rose, die Lilie":

4. Ο Γερμανός συνθέτης, Robert Franz υπήρξε από τους βασικούς στην εποχή του εκπροσώπους του ληντ. Θαυμάστηκε για τη συνθετική του δεινότητα από τους Φραντς Λιστ, Γιόζεφ Γιόαχιμ και Ρόμπερτ Σούμαν. Ο τελευταίος μάλιστα έγραψε μια εκτενέστατη κριτική στη Neue Zeitschrift für Musik που τον εκθείαζε με μοναδικούς διθυράμβους. 

Ο Robert Franz στον Κύκλο Τραγουδιών του: "6 Lieder, Op. 34": περιλαμβάνει στην πέμπτη θέση και το ποίημα του Χάινε: "Die Rose, die Lilie".

Robert Franz: "6 Lieder, Op. 34, Ν.5 - Die Rose, die Lilie"

Για τον Χάινε υπάρχουν κι άλλα κείμενα στο μπλογκ. Περιηγηθείτε!