"Cantata per Natale" από τον Τζιοβανίνο του τσέλου ...

 

Jules Bastien-Lepage: "Αναγγελία στους Ποιμένες", 1875

Κάθε χρόνο στη Ρώμη ο Πάπας προσκαλούσε του Καρδιναλίους και άλλους από τον χώρο της υψηλής κοινωνίας στη Χριστουγεννιάτικη γιορτή, κατά την οποία πρωτοπαρουσιαζόταν -παραδοσιακά- και μια νέα σύνθεση. Τα Χριστούγεννα του 1723 το νέο έργο συνέθεσε ο δεκαεννιάχρονος "Τζιοβανίνο του τσέλου", όπως  φώναζαν χαϊδευτικά τον  Giovanni Battista Costanzi, καθώς υπήρξε κι ένας εξαίρετος βιρτουόζος του βιολοντσέλου στον οποίο οφείλουμε  καινοτομίες του οργάνου, η πιο εκλεκτική καλλιτεχνική φιγούρα στον κύκλο της αυλής του καρδινάλιου Oττομπόνι.

"Αναγγελία στους Ποιμένες",
Φλαμανδική μινιατούρα, 15ος αι.

Οι φιλόμουσοι γνωρίζουμε το όνομα του Costanzi από την περίπτωση του "Cello Concerto, H.VIIb:4" σε Ρε μείζονα, που παλαιότερα αποδιδόταν στον Γ. Χάυντν...

Ο συνθέτης (παρότι το μεγαλύτερο μέρος του έργου του έχει χαθεί) φαίνεται να υπήρξε παραγωγικότατος και κατείχε σημαντική θέση στη μουσική ζωή της Αιώνιας Πόλης. Θαυμάστηκε και επαινέθηκε για το ταλέντο του από τον γάλλο Αντρέ Γκρετρύ, ενώ ξεχώρισε και ως μουσικοδιδάσκαλος, με διασημότερο μαθητή του τον Λουίτζι Μποκερίνι.

Ανάμεσα στις όπερες, λειτουργίες και έργα οργανικής μουσικής ξεχωρίζει η καντάτα που γράφτηκε όπως είπαμε όταν ήταν 19 χρονών για τη Χριστουγεννιάτικη Γιορτή του Πάπα το 1723.

Τιτλοφορείται "Cantata per Natale" και το λιμπρέτο ήταν του επιφανούς μέλους της Accademia dell'Arcadia, Filippo Leers.

Η καντάτα αναπτύσσεται σε δυο μέρη και γράφτηκε για τρεις φωνές, άλτο, τενόρο, σοπράνο, που εκπροσωπούν τον Άγγελο, το βοσκό Θύρση και το γιο του, Ελπίνο, αντίστοιχα.

Η Εισαγωγή, που διαμορφώνει ένα ιδιαίτερης κατάνυξης και μυσταγωγίας σκηνικό μάς μεταφέρει στα περίχωρα της Βηθλεέμ την Νύχτα που γεννήθηκε ο Χριστός. Οι δυο ποιμένες, πατέρας και γιος παρατηρούν μια περίεργη φωτεινότητα στον ουρανό, παρότι είναι μεσάνυχτα.

 Giovanni Battista Costanzi: "Cantata per Natale"
Introduttione-Εισαγωγή

Εμφανίζεται ο φτερωτός Άγγελος, που τούς φέρνει τα νέα της Γέννησης του Μεσσία, προτρέποντάς τους να πάνε να προσκυνήσουν στη φάτνη. Πηγαίνοντας προς τα κει ανησυχούν καθώς δεν έχουν να προσφέρουν κάτι σπουδαίο στο Βασιλιά της ανθρωπότητας, παρά δυο αρνιά κι ένα περιστέρι... Γονατίζουν στο βρέφος και τραγουδούν: "Μικρό, μα από ψυχής το δώρο μας". Το νεογέννητο χαμογελά, αλλά αμέσως μετά αρχίζει να κλαίει.
Οι βοσκοί ρωτούν τον Άγγελο να μάθουν την αιτία. Εκείνος τούς δείχνει το σκοτεινό σύννεφο που έχει τυλίξει τον ουρανό πάνω από τη φτωχή καλύβα (αναφορά στα Πάθη του Ιησού που θα ακολουθήσουν). Όμως, παρηγορεί τους ταπεινούς βοσκούς  ψάλλοντας: "Dal tesor delle sue vene - Από τις φλέβες Του θα χυθεί θησαυρός κι ένας καλύτερος κόσμος θα προκύψει".

Giovanni Battista Costanzi: "Cantata per Natale"
 Άγγελος: "Dal tesor delle sue vene"

Η καντάτα είναι συμβατή με τις προδιαγραφές της  προκλασικής μορφής καντάτας, με σύντομες άριες da capo, που μπορεί να μην είναι ιδιαίτερα δεξιοτεχνικές, όμως παρουσιάζουν ξεχωριστή μελωδικότητα, ευχάριστα ακουόμενες. Η καντάτα διακρίνεται για την ευφάνταστη ενορχήστρωση, σε κάποια σημεία δε, αναδεικνύοντας ιδιαίτερα την τεχνική και το ηχόχρωμα του τσέλου, όπως συμβαίνει στην εξόχως μελισματική άρια του Θύρση: "Innanzi al Re -Ενώπιον του Βασιλιά", μαρτυρώντας την επιθυμία του Κονστάντζι να προβληθεί το όργανο που εκτελούσε εκείνος.

Giovanni Battista Costanzi: "Cantata per Natale"
Τενόρος: "Innanzi al Re"

Το ντουέτο των δυο βοσκών:  "Vago bambin -Απαλό παιδί,  είσαι Συ, ο Ήλιος" συνιστά μια πρωτότυπη δομική κατασκευή, έντονου λυρισμού εκπληκτικών συνηχήσεων.

Giovanni Battista Costanzi: "Cantata per Natale"
Τενόρος - Σοπράνο: "Vago bambin"

Η καντάτα ολοκληρώνεται με το πλούσιας αρμονικής επεξεργασίας: "Viva, il Re celeste -Ζήτω ο Ουράνιος Βασιλιάς" , που ηχεί χαρμόσυνα σαν νικηφόρος παιάνας.
Εκτελείται από όλες τις φωνές φθάνοντας σε μια εμφαντική κατάληξη θριάμβου και μεγαλοπρέπειας, αφήνοντας τις καλύτερες εντυπώσεις στον ακροατή, που απήλαυσε ένα έξοχο δείγμα της εκφραστικής δύναμης του ιταλού δημιουργού - αναφορά στην περίοδο των Άγιων Ημερών. Ένα έργο, που η αρτιότητά του εντυπωσιάζει, ιδιαίτερα όταν σκεφτούμε πως γράφτηκε από έναν δεκαεννιάχρονο ...

Giovanni Battista Costanzi: "Cantata per Natale"
Τενόρος - Σοπράνο - Άλτο: "Viva, il Re celeste"

Το κείμενο δημοσιεύτηκε και στο Μουσικό Περιοδικό tar.gr