"Σιωπηλή Μουσική" για την "Πνευματική Ωδή" του ισπανού μυστικιστή...

 

Ο Juan de Yepes Alvarez, γνωστός ως "Άγιος Ιωάννης του Σταυρού" είναι από τις σπουδαιότερες προσωπικότητες της Αντιμεταρρύθμισης στην Ισπανία. 

Γεννήθηκε το 1542 σ' ένα χωριό της Παλαιάς Καστίλης. Ο πατέρας του καταγόταν από πλούσια ευγενικής καταγωγής οικογένεια από το Τολέδο, που όμως τον αποκλήρωσε, επειδή παντρεύτηκε μια φτωχή υφάντρα μεταξιού. Έτσι, ο Ιωάννης μεγάλωσε μέσα στη φτώχεια.

Ολοκλήρωσε τη βασική του εκπαίδευση σε ένα σχολείο για ορφανά παιδιά που εκπαιδεύονταν με χριστιανικό ήθος και στη συνέχεια πέρασε από διάφορα επαγγέλματα για να επιβιώσει. Νοσηλευτής, ράφτης, μαραγκός, ζωγράφος και χαράκτης.

Το 1563 εισήλθε στο Τάγμα των Καρμελιτών. Kατόπιν σπούδασε Θεολογία και το 1567 χειροτονήθηκε ιερέας.

Στις 14 Δεκεμβρίου του 1591 πεθαίνει στην Ubeda της Ισπανίας σε ηλικία 49 χρονών.

Ο Άγιος Ιωάννης του Σταυρού υπήρξε και ένας από τους μεγαλύτερους ποιητές της ισπανικής γλώσσας. Τα γραπτά του τον καθιέρωσαν ως μεγάλο μυστικιστή, που καθοδηγεί την ψυχή στο ταξίδι της για τον υπέρτατο σκοπό, την ένωση της ανθρώπινης και θεϊκής θέλησης.

Μεταξύ των έργων του ξεχωρίζουν τρεις πραγματείες της μυστικιστικής θεολογίας που του χάρισαν το προσωνύμιο: "Doctor Mysticus":

1. Σκοτεινή νύχτα της ψυχής (Notte oscura dell’anima)

2. Πνευματική Ωδή (Cantico spirituale)

3. Ανάβαση στο Όρος Καρμέλ (Subida del Monte Carmelo)

σελίδα από την "Πνευματική Ωδή"

"Για να φθάσεις στην τελεία ηρεμία και γαλήνη

πρέπει να μην επιθυμείς τίποτα.

Για να φθάσεις στην ταπείνωση

παύεις να κυνηγάς το παν

γιατί κατέχεις το παν, το Θεό.

Για να κατέχεις το Θεό

πρέπει ο θησαυρός της ψυχής σου να είναι

αγνός χωρίς καμιά επιθυμία."

(Πνευματική Ωδή, απόσπασμα/fractalart)

Από την "Πνευματική Ωδή" του Αγίου Ιωάννη, (που την έγραψε φυλακισμένος για εννέα μήνες κάτω από άσχημες συνθήκες που του προκάλεσαν πολλά δεινά), εμπνεύστηκε ο ισπανός Federico Mompou το έργο του: "Música Callada - Σιωπηλή Μουσική".

"Παίρνει τον χαρακτηρισμό "σιωπηλή" με την έννοια της γαλήνιας, αγαλλιαστικής και ειρηνικής μουσικής, επειδή η ακρόαση της είναι "εσωτερική"… Η μυστικιστική της αίσθηση μετατρέπεται σε ηχητικό σήμα όταν συντονίζεται κάτω από το απέραντο ψυχρό πέπλο της ανθρώπινης μοναξιάς." 

Κάπως έτσι περιγράφει ο συνθέτης τη δημιουργία του, μια ενοποιημένης δομής  πιανιστική σύνθεση, που αποτελείται από 28 μινιατούρες ομαδοποιημένες σε τέσσερα βιβλία. Σύνθεση εμπνευσμένη από την "Πνευματική Ωδή" του Αγίου Ιωάννη του Σταυρού. Το έργο, που είναι το πιο φιλόδοξο από τα πιανιστικά έργα του Φεντερίκο Μομπόου, θεωρείται το αριστούργημά του .Ο ίδιος πίστευε ότι συγκεντρώνει όλα τα στοιχεία της αισθητικής του σύλληψης.

Ο Μομπόου υπογραμμίζει  την ευαίσθητη προσέγγιση που απαιτείται, τόσο από τον ερμηνευτή, όσο και απ'τον ακροατή, που τούς καλεί να βυθιστούν στον πνευματικό ασκητισμό που υποβάλλει η εξέλιξη του έργου.
Μια στάση απολύτως εναρμονισμένη με τους στίχους του Αγίου Ιωάννη από το XIV  άσμα  της Πνευματικής Ωδής, που διεγείρουν άπλετη ομορφιά και στοχασμό: 

"...la música callada,

la soledad sonora..."

... η σιωπηλή μουσική,

η ηχηρή μοναξιά..."

"Σιωπηλή", γιατί προσβλέπει στην ηρεμία της ψυχής,  στην ειρηνική νοημοσύνη...Γιατί για να είναι η ψυχή γεμάτη θεϊκή γαλήνη δεν πρέπει να περιβάλλεται από σκέψεις, πού διασπούν την ηρεμία της...

Ο Μομπόου φαίνεται να δέχεται βαθιά επίδραση στην διαμόρφωση του συνθετικού στυλ του από το κείμενο και δημιουργεί μια μουσική ιερότητα στο ενδοσκοπικό ταξίδι της περισυλλογής...Μυστηριακής φύσης και έντονης πνευματικότητας, ακρόαμα, απόκοσμο και εύθραυστο, που χαρακτηρίζει το αρμονικό εύρος, που εκτείνεται από το εξαιρετικά παράφωνο έως το παραδοσιακό, ακόμη και πρωτόγονο...

Από το 1ο Τετράδιο:
Federico Mompou: "Música Callada":

I. Angelico 

II. Lent 

III. Placide 

IV. Afflitto e penoso 

V. Legato metallico

VI. Lento 

VII. Lento 

VIII. Semplice 
IX. Lento 

Ολοκηρωμένο: Federico Mompou: "Música Callada":

Το σχέδιο του Εσταυρωμένου
από τον Άγιο Ιωάννη

O Juan de Yepes Alvarez αγιοποιήθηκε από τον Πάπα Βενέδικτο XIII το 1726 κι από τότε τιμάται κάθε 14 Δεκεμβρίου, ημέρα της Κοίμησής του.  

Ονομάστηκε Άγιος Ιωάννης του Σταυρού επειδή κατά τη διάρκεια προσευχής στο Μοναστήρι στην Άβιλα είδε όραμα τον Εσταυρωμένο και στη συνέχεια φιλοτέχνησε ένα σχέδιο του Χριστού στο Σταυρό "από ψηλά", που  φυλάσσεται σήμερα στο μοναστήρι.

Είναι το σχέδιο, που το 1950 ενέπνευσε το αριστούργημα του Σαλβαδόρ Νταλί: "Ο Χριστός του Αγίου Ιωάννη του Σταυρού", που εκτίθεται στην Πινακοθήκη της Γλασκώβης και μπορείτε γι' αυτό να διαβάσετε παλαιότερο άρθρο εδώ.