Για τα σημερινά γενέθλια της Αγνής Μπάλτσα...

 

Οι γερμανοί κριτικοί την χαρακτήρισαν "μαργαριτάρι στο περιδέραιο της Όπερας"..., ο  Χέρμπερτ φον Κάραγιαν, με τον οποίο συνεργάστηκε επί 15ετία τη θεωρούσε τη "σπουδαιότερη μέτζο σοπράνο της εποχής μας"...ενώ διακεκριμένοι μουσικοαναλυτές τη χαρακτήρισαν ως "ένα από τα δώρα της Ελλάδας στον κόσμο της όπερας".

Η Αγνή Μπάλτσα σε συνέντευξή της στο ΒΗΜΑ έχει δηλώσει χαρακτηριστικά:

"Δεν υπήρξα ειδικευμένη σε τίποτε. Τραγούδησα ό,τι με οδήγησε η καρδιά, η φωνή και οι δυνάμεις μου. Και τα τραγούδησα όλα. Είμαι γεμάτη και απίστευτα ευγνώμων. Δεν είναι αυτονόητο να γεννηθείς στη Λευκάδα, να σε λένε Αγνή Μπάλτσα και να σου συμβούν όσα συνέβησαν σ’ εμένα".

Η Αγνή Μπάλτσα στο ρόλο της Έμπολι
(φωτο από: pinterest)

Η Αγνή Μπάλτσα(γενν. 19 Νοεμβρίου 1944) κάνει με την πορεία της, κάθε έλληνα περήφανο! Ενα κοριτσάκι από τη Λευκάδα, που κατέκτησε τον κόσμο της σοβαρής μουσικής με τρανταχτά ονόματα του χώρου να υποκλίνονται στο φωνητικό μεγαλείο της!
Στο πλούσιο ρεπερτόριό της περιλαμβάνονται πολυάριθμοι ρόλοι.
Ο ρόλος της Κάρμεν όμως, ειναι ο ρόλος που ταυτίστηκε με τη φωνή της Αγνής Μπάλτσα !
Από κείνους τους ρόλους-μαχαίρι, που "χαράσσονται βαθιά μέσα στην καρδιά", όπως λέει η ίδια.

Όμως εγώ σήμερα προτείνω να την ακούσουμε να ερμηνεύει ένα ρόλο στον οποίο άφησε εποχή...αυτό της Έμπολι στην όπερα "Ντον Κάρλο" του Βέρντι.

Μια όπερα βασισμένη στο ομώνυμο θεατρικό έργο του Φ.Σίλλερ.
Η υπόθεση της όπερας βασίζεται στη ζωή του ινφάντη της Ισπανίας Καρόλου, το γάμο του με την Ελισάβετ, γάμος που απετέλεσε μέρος της συνθήκης ειρήνης ανάμεσα στον Οίκο των Αψβούργων και του Βαλουά.
Το έργο παρουσιάζεται σε δυο εκδοχές, αυτή του "Μιλάνου" και κείνη της "Μόδενας".
Η πρώτη 4πρακτη, η δεύτερη 5πρακτη, και παρουσιάστηκαν και στις δυο γλώσσες γαλλικά και ιταλικά.
Η μεγάλη διάρκεια της όπερας θεωρήθηκε αιτία της αποτυχίας στο ανέβασμά της, γι'αυτό ο Βέρντι άρχισε τις περικοπές.
Αποτελεί την μεγαλύτερη σε διάρκεια όπερα του Βέρντι με την πλήρη διάρκειά της να φτάνει τις 4 ώρες!
Η Εμπολί είναι μια όμορφη αριστοκράτισσα της αυλής, ερωτευμένη με τον Δον Κάρλος.

Από τις γνωστότερες άριες του ρόλου είναι η "O don fatale", όπου η Εμπολί καταριέται τη μοιραία περηφάνια που της προκάλεσε η ομορφιά της, προτιμά το μοναστήρι από την εξορία και αποφασίζει να προσπαθήσει να σώσει τον Δον Κάρλος από την Ιερά Εξέταση.

Η Αγνή Μπάλτσα με φωνή εύηχη, ομοιογενή, με στιβαρό όγκο, αλλά και τα απαραίτητα λυρικά στοιχεία υπαρκτά, αποθεώνει το ρόλο που ενσαρκώνει.

Giuseppe Verdi: "Don Carlo, O don fatale", Agnes Baltsa

Tής αρέσουν οι προκλήσεις. Ενδιαφέρεται για την ψυχοσύνθεση των χαρακτήρων που υποδύεται. Θυμάται πως όταν ο Κάραγιαν τής πρότεινε να υποδυθεί την Ηρωδιάδα  στην όπερα "Σαλώμη" του Ρίχαρντ Στράους, απόρησε...
Δεν είχε ποτέ ερμηνεύσει το ρόλο στο παρελθόν, γιατί πίστευε πως είναι ρόλος για ..."μεγαλύτερες -ηλικιακά- ερμηνεύτριες που βρίσκονται στο τέλος της καριέρας τους".

 

Η Μπάλτσα στο ρόλο της Ηρωδιάδος
υπό τις οδηγίες του Κάραγιαν (1977)
από: twitter

Όμως, στο μυαλό του Kάραγιαν, η Ηρωδιάς ήταν  σεξουαλικά ενεργή, άρα γυναίκα νέα, που σφύζει από ζωή. Σαφώς πιο επιγνωσιακή, συνειδητοποιημένη σε σχέση με της ανάγκες και τα θέλω της,  μια γυναίκα που επιθυμούσε ν'απολαύσει  τη σεξουαλική διαδρομή, με όποιο κόστος...Και είχε δίκιο...

Έτσι, δέχτηκε και αποθεώθηκε η Μπάλτσα στο ρόλο, που παρότι δεν ήταν πρωταγωνιστικός  κατάφερε να ξεχωρίσει αναδεικνύοντας τη σκοτεινή στη μνησίκακη εκδικητικότητά της, Ηρωδιάδα.

Να θυμίσουμε πως η "Σαλώμη" του Στράους λογοκρίθηκε στην εποχή του ως νοσηρό και εξωφρενικό έργο!Όλοι όμως δέχονται πως αποτυπώνει την ακρότητα του πόθου σε όλο της το μεγαλείο!Την έμπνευση στον Στράους έδωσε το μονόπρακτο και ομώνυμο θεατρικό έργο του Όσκαρ Ουάιλντ.
Γράφτηκε το 1905 και με την όπερά του αυτή, ο Στράους πέρασε στην Ιστορία ως ο συνθέτης του πιο σκανδαλώδους θεάματος της γενιάς του.

Ηρώδης:

Άκου λοιπόν!Απαγορεύω στον κύριό σου να αναστήσει τους νεκρούς! 

Θα' ταν τρομερό αν οι νεκροί επέστρεφαν!

Η φωνή του Ιωάννη(για την Ηρωδιάδα):

Ω, ξεδιάντροπη  γυναίκα,  κόρη της Βαβυλώνας. 

Λέει ο Κύριος και Θεός μας: 

"Πολλοί άνθρωποι θα συγκεντρωθούν εναντίον σας, 

και θα σας λιθοβολήσουν!"

Ηρωδιάς:

Κάντε τον γρήγορα να σιωπήσει! είναι επαίσχυντο!

Τώρα, να σιωπήσει!Τώρα!

Η φωνή του Ιωάννη:

Θα' ρθει μια μέρα που ο ήλιος θα σκοτεινιάσει. 

Και το φεγγάρι θα' ναι σαν αίμα, 

και τα αστέρια του ουρανού θα πέσουν στη γη όπως τ' άγουρα σύκα απ τη συκιά. 

Φτάνει η μέρα που οι βασιλιάδες της γης θα τρέμουν.

Ηρωδιάς(σαρκαστικά):

Χαχα! Αυτός ο δήθεν προφήτης μιλάει σαν μεθυσμένος ... 

Όμως, δεν αντέχω άλλο τον ήχο της φωνής του...

Κάντε τον γρήγορα να σιωπήσει...

Τον μισώ...Μισώ τη φωνή του....

Κάντε τον γρήγορα να σιωπήσει!

Richard Strauss "Salomé" / Karajan 1978:

Σε άλλο σημείο της συνέντευξης, η Αγνή Μπάλτσα αναφέρεται στους Έλληνες δημιουργούς και την Ελλάδα, με ολόθερμα λόγια που μαρτυρούν το ήθος, την ταπεινότητα και της σεμνότητα της καλλιτέχνιδας! Μιας προσωπικότητας, που δεν ξεχνά την καταγωγή της, εκτιμά τα δώρα της ζωής, σέβεται τον εαυτό της και πρωτίστως τους ακροατές της...

"...στη μουσική έχουμε ανάγκη τους πάντες, ακόμη και τα μικρά παιδιά. Συχνά κάνουμε ένα λάθος. Δεν χρειάζεται να ξέρουμε, να είμαστε ειδικοί. Η μουσική είναι χαρά, ευλογία, σε εξελίσσει ως άνθρωπο, σε πάει παραπέρα. Οσο για εμάς, δεν τραγουδούμε για τους 20, 30 ή 50 ανθρώπους που μπορεί να ξέρουν ότι το φα δίεση, για παράδειγμα, δεν ήταν στη σωστή θέση. Τραγουδούμε για να βοηθήσουμε τους ανθρώπους να ξεχαστούν, να αφήσουν για λίγο στην άκρη τα προβλήματα, να ξεφύγουν από την καθημερινότητά τους…[…]
Όταν τραγουδάω στην Ελλάδα ή Έλληνες δημιουργούς, αισθάνομαι έντονη συναισθηματική φόρτιση. Λατρεύω την πατρίδα μου... μια χώρα που δεν παύει να είναι ευλογημένη. Χαίρομαι πραγματικά όταν βλέπω Ελληνες να διαπρέπουν στο εξωτερικό…σπουδαίους γιατρούς…νέους ανθρώπους που παίρνουν βραβεία στα μαθηματικά αλλά και μουσικούς να κάνουν σπουδαία καριέρα"

Η ελληνική της ψυχή παραμένει πάντα ζωντανή! 

Έτσι, το 1985 στο δίσκο της: "Songs my country taught me-Τραγούδια της πατρίδας μου" με την DG  ηχογράφησε αγαπημένα τραγούδια Ελλήνων δημιουργών, Θεοδωράκη, Χατζιδάκι, Ξαρχάκου,Τσιτσάνη, απ' όπου θα την απολαύσουμε στη "Βαρκαρόλα" του Σταύρου Ξαρχάκου σε ποίηση Βαγγέλη Γκούφα.

Το τραγούδι γράφτηκε το 1962 για τις ανάγκες της ταινίας: "Ταξίδι" με πρωταγωνίστρια την Αλίκη Βουγιουκλάκη κι είναι εκείνη που το πρωτοερμήνευσε.

Το επιλέγω, καθώς η Μπάλτσα είχε δηλώσει πως "ο θάνατος που την θανάτωσε" ήταν εκείνος της Αλίκης.
Την πόνεσε αφάνταστα, παρότι δεν την γνώριζε προσωπικά, πέρα από 2-3 φορές που είχαν συναντηθεί... 
"Νομίζω -λέει η αγαπημένη μεσόφωνος-  πως  "ο θάνατος της Βουγιουκλάκη ήταν μια υπογραφή...Ισως γιατί η Αλίκη μάς δημιουργούσε την ψευδαίσθηση ότι αυτήν δεν θα την συναντήσει ο θάνατος! Και όμως την συνάντησε, και μάλιστα ξαφνικά και αναπάντεχα…"

"Στέγνωσε αγέρι τα πανιά

και πάρε τα όνειρα μου

πάρε και τη καρδιά μου

δεν τη μπορώ την ερημιά

Γυαλό γυαλό που θα με πας

που θα με ταξιδέψεις

και τι θα μου γυρέψεις

αφου το ξέρω μ’ αγαπάς"

S.Xarhakos: "Barcarolle" / Agns Baltsa:

Azy Gouziou (Άζη Γουζίου)19 November 2020 at 04:48

Χρόνια Πολλά στο Μαργαριτάρι της Όπερας, στο Ελληνικό Μαργαριτάρι που μας κάνει περήφανους με την αξία της, τις διαπρεπείς εμφανίσεις της, τον απλό χαρακτήρα της και την ανεκτίμητη προσφορά της στην μουσική.
Ευχαριστούμε πολύ, Ελπίδα μου για το γενέθλιο αφιέρωμα στην σπουδαία αυτή Μέτσο, στην Αγνή Μπάλτσα μας, που όλους τους ρόλους που της ανετέθησαν, όχι μόνο τους ενσάρκωσε με την δική της τελειότητα αλλά και μάγεψε τα ακροατήρια με την ερμηνεία τους.
Καλό απόγευμα! ❤ReplyDelete
Replies

ELPIDA NOUSA19 November 2020 at 05:39

Χαρισματικη, προικισμενη με θαυμασια δωρα απο τις Μουσες η Μπαλτσα, μάς κανει περηφανους ως Ελληνες με την ως τωρα καλλιτεχνικη της πορεία!
Να ειναι γερη, να μας χαριζει για πολλα ακομη χρονια την παρουσια της πάνω στη σκηνη!!
Καλο απομεσημερο, αγαπημενη μου Άζη, εγω ευχαριστω για την επισκεψη σου!
Στέλνω τα φιλιά και την αγάπη μου!!

Μονέ-Ντεμπισί..., παραδομένοι στη "θάλασσά" τους...

 

Μονέ: "Θαλασσινό τοπίο και το οχυρό στην Αντίμπ"

[Για τα σημερινά γενέθλια του Κλωντ Μονέ]

"Moυσικοί και ζωγράφοι απασχολούνται εξίσου με το θέμα, τα μοτίβα, την αρμονία...Παραδείγματος χάριν, τα τοπία του Κλωντ Μονέ,
είναι συμφωνίες φωτεινών κυμάτων 

που κάλλιστα παραπέμπουν στη "Θάλασσα" του Ντεμπισί..."

[Camille Mauclair, κριτικός τέχνης]

H "Θάλασσα" του Ντεμπισί αποτελεί ένα από τα αντιπροσωπευτικότερα δείγματα μουσικού ιμπρεσιονισμού, καθώς δίνει την εντύπωση από ήχους της θάλασσας...Ένα ήσυχο θαλασσινό τοπίο την αυγή, τη χρωματική έκρηξη στο θαλασσινό μεσημέρι, το βουητό των ανέμων μια ανταριασμένη μέρα, τον ήχο των κυμάτων που σκάνε στα βράχια...

Η μαγεία της μουσικής του γάλλου συνθέτη αποκαλύπτει ηχητικά τα θαλασσινά σκίτσα του Μονέ, όπου κάθε ρυθμός και κίνηση της απεραντοσύνης της θάλασσας αντανακλάται στις πηχτές πινελιές του "μάστορα του χρώματος", όπως έχει χαρακτηριστεί ο Μονέ, και στον παφλασμό της ορχήστρας του ιμπρεσιονιστή συνθέτη.

Μονέ: "Θαλασσινό τοπίο"

Το "La Mer" του Ντεμπισί αποτελεί ένα ορχηστρικό αριστούργημα και φανερώνει τη σαγήνη που ασκούσε στο συνθέτη η θάλασσα με την κίνηση και τη δύναμή της....Ας θυμηθούμε την επιθυμία του, ενόσω ήταν έφηβος, να γίνει ναυτικός...Ο Ντεμπισί σαν αυθεντικός ιμπρεσιονιστής "παίζει" με το ηχόχρωμα, τη διάθεση, την ατμόσφαιρα και τις αισθήσεις...Έχει σκοπό να προσελκύσει τα αισθήματα, μα και το πνεύμα. Καλεί τον ακροατή να στοχαστεί πάνω στις άλλοτε ήρεμες κι άλλοτε αγριεμένες εικόνες της φύσης, όπως ακριβώς επιθυμεί και ο Μονέ με τις πινελιές του.
Πρόκειται για ένα δονητικό, ταλαντευόμενο, λαμπερό ηχητικό τοπίο, που συνταράσσει τις αισθήσεις, με το συνθέτη να χειρίζεται την ορχήστρα με λεπτότητα και ευρηματικότητα για να λάμψουν τα χίλια χρώματα της θάλασσας, αλλά και της ψυχής με "χαρακτηριστικά θαλάσσης".

Μονέ: "Θαλασσινό τοπίο"

Moνέ και Ντεμπισί, φίλοι μου! Τούς ενώνει η τεχνοτροπία της "εντύπωσης" και του δημιουργικού αυθορμητισμού...Το Ντεμπισιανό μουσικό έργο γίνεται αντιληπτό ως "ζωντανός πίνακας" και το αντίστροφο...Τέχνη και όνειρο, ταυτίζονται!

Απολαμβάνουμε το 2ο μέρος της σύνθεσης "La Mer" με υπότιτλο: "Jeux de vagues-Παιγνίδια των κυμάτων".
Ο συνθέτης επιστρατεύει γρήγορους, αιχμηρούς κι ενίοτε άγριους ρυθμούς προκειμένου να πετύχει τους αισθησιακούς ηχοχρωματικούς τόνους, με βοηθούς προς αυτή την κατεύθυνση, μια ασυνήθιστη ενορχήστρωση και τολμηρές ιμπρεσιονιστικές αρμονίες.

Debussy: "La Mer, Jeux de vagues"

Διευθύνει ο Κλαούντιο Αμπάντο:

Παλιότερο κείμενό μου συνδυαστικά με Μονέ-Ντεμπισί μπορείτε να διαβάσετε εδώ ή να ακούσετε σχετική εκπομπή στο κανάλι μου στο youtube με θέμα: "Το θαύμα του Κλωντ Μονέ".

O μαθητής του Ραβέλ, Ντελάζ...

 

Μωρίς Ντελάζ, σχέδιο της Καταρίνας Στραβίνσκυ, συζύγου του συνθέτη Ιγκόρ

Μωρίς Ντελάζ και Μωρίς Ραβέλ, 1930

Στην εποχή του υπήρξε βιρτουόζος πιανίστας, αλλά και αγαπητός συνθέτης.
Σήμερα ελάχιστοι τον θυμούνται, αν και ένα πολυαγαπημένο έργο του Ραβέλ ήταν αφιερωμένο σ’αυτόν, καθώς υπήρξε ο πρώτος μαθητής του.


Ο γεννημένος σαν σήμερα(13 Νοεμβρίου 1879) συνονόματος με το δάσκαλο μαθητής, Maurice Delage, είχε την τιμή να είναι ο παραλήπτης της αφιέρωσης της «Κοιλάδας με τις καμπάνες», μέρος του εκπληκτικού «Miroirs» του Μωρίς Ραβέλ.


Κάλλιστα θα μπορούσε να θεωρηθεί προγραμματικό έργο, ιμπρεσιονιστικής αισθητικής, αφού κατά τα λεγόμενα του συνθέτη περιγράφει μια «ζωγραφιά τριών ηχοχρωμάτων», της αρμονίας, της μελωδίας και του ήχου των καμπάνων-έμπνευση από εκκλησιαστικές καμπάνες που ηχούσαν κατά τη διάρκεια μεσημεριανής περιήγησης του δημιουργού του στους δρόμους του Παρισιού.

Από ηχογράφηση σε piano roll με τον Ραβέλ:

Προτείνω να ανακαλύψουμε και το συνθέτη Maurice Delage, μέλος της περιβόητης Ομάδας καινοτόμων καλλιτεχνών «Απάτσι».
Και με την ευκαιρία να ταξιδέψουμε νοερά σε μια χώρα που είχε και κείνος επισκεφθεί, γνώρισε τον πολιτισμό κι ενθουσιάστηκε με τη μυθολογία και την κουλτούρα της.
Την μυστικιστική Ινδία απεικονίζει στο έργο του «Τέσσερα Ινδουιστικά ποιήματα» για υψίφωνο και σύνολο μουσικής δωματίου.
Αποτελείται όπως αναφέρει και ο τίτλος από 4 μέρη, ένα για κάθε μια ινδική πόλη, που επισκέφτηκε ο Delage, μα συγχρόνως αφιερωμένο και ταυτισμένο με έναν αγαπημένο του:

1. Τσενάι ή Mαντράς (αφιερωμένo στον Ραβέλ)

2. Λαχόρη (σε ποίηση Χάινε και γι’αυτό αφιερωμένο σ’αυτόν) 

3. Βαρανάσι (στον  Florent Schmitt, μέλος της ομάδας των Απάτσι)

4. Τζαϊπούρ (αφιερωμένο στον Στραβίνσκυ)

Σε μια ηχογράφηση με διθυραμβικές κριτικές σε ερμηνεία της Τζάνετ Μπέικερ και 

του φημισμένου Melos Ensemble. 

Δ/νση ορχήστρας ο Bernard Keeffe:

Ο Μποροντίν κι οι Πολοβτσιανοί Χοροί του...

Εξώφυλλο της παρτιτούρας όπου αναγράφεται:

"Πρίγκιπας Ιγκόρ, όπερα σε 4 πράξεις με πρόλογο, λόγια και μουσική του Aλ. Μποροντίν
 και θέμα προσαρμοσμένο από το "Lay of Igor's Host"

Ήταν στην Αγία Πετρούπολη, το δεύτερο μισό του 19ου αι. που πέντε φιλόμουσοι συγκρότησαν μια Ομάδα με στόχο τη διαμόρφωση μιας εθνικής, ρωσικής μουσικής σχολής, απελευθερωμένης από τα δυτικά πρότυπα.

Ήταν η γνωστή "Ομάδα των Πέντε", μέλος της οποίας υπήρξε και ο γεννημένος σαν σήμερα, 12 Νοεμβρίου 1833, Αλεξάντερ Μποροντίν. 

Μπορεί το ενδιαφέρον του Μποροντίν να μονοπωλούσαν οι έρευνες στη χημεία και την Ιατρική όμως είναι αξιοσημείωτη κι η λατρεία του για την τέχνη της μουσικής.
Μιλούσε 4 γλώσσες και υπήρξε κορυφαίος χημικός με λαμπρές περγαμηνές(είχε δημοσιεύσει μελέτες και άρθρα πάνω στην επιστήμη του κι είχε ανακαλύψει νέες χημικές αντιδράσεις).

Τα πειράματα στην επιστήμη του περιόριζαν τον ελεύθερο χρόνο του γι' αυτό πολλά από τα μουσικά του έργα έμειναν ανολοκλήρωτα. Ανάμεσά τους και το κορυφαίο δημιούργημά του "Πρίγκιπας Ιγκόρ", όπερα που συμπλήρωσαν μετά το θάνατό του οι συνεργάτες και φίλοι του, Ρίμσκι-Κόρσακωφ και Αλεξάντρ Γκλαζουνόφ.

Η όπερα του Μποροντίν "Prince Igor"είναι βασισμένη στο ρωσικό ανώνυμο έπος του 13ου αι."Lay of Igor’s Campaign" και αφορά την ιστορία της εκστρατείας του ρώσου πρίγκιπα Ιγκόρ, ο οποίος είναι ιστορικό πρόσωπο(Igor Svyatoslavich) ενάντια στους Πολόβτσι, νομαδική φυλή των Κουμάνων. Ο Ιγκόρ κατά τη διάρκεια της εκστρατείας αιχμαλωτίζεται από τον αρχηγό τους, Χαν Κόντσακ.

Το λιμπρέτο έγραψε ο ίδιος ο συνθέτης και για να καταφέρει να αφουγκραστεί την αίσθηση του χρόνου και την ατμόσφαιρα του περιβάλλοντος πήγε στο Putvil, γενέτειρα του Ιγκόρ. Εκεί μελέτησε παλιές ιστορίες, χρονικά, τη μουσική των Κουμάνων και τα έπη τους, προσπαθώντας να επικεντρωθεί σ'αυτά, παρά στα πολιτικά γεγονότα της κύριας πηγής. Ως αποτέλεσμα, κατάφερε να φέρει την εικόνα του Ιγκόρ πιο κοντά στους επικούς ήρωες.

Κεντρικό στοιχείο της όπερας είναι ο τρόπος που οι Ρώσοι διακρίνονται από τους Πολοβτσιάνους μέσω των μουσικών χαρακτηριστικών. Ο Μποροντίν για να αναπαραστήσει τους ρώσους συμπατριώτες του αξιοποιεί στοιχεία της λαϊκής, ρωσικής μουσικής, ενώ διακοσμητικές τεχνικές, όπως μελίσματα, ιδιαίτεροι χρωματισμοί και αποτζιατούρες αναπαριστούν τους παγανιστές αντιπάλους τους, συνήθης τεχνική από τους ρώσους να εκφράζουν τον οριενταλισμό στις δημιουργίες τους.

Η όπερα διακρίνεται για το μελωδικό πλούτο της με κορυφαία στιγμή τους "Πολοβτσιανούς Χορούς".
Ακούγονται σε μια εξωτικής ατμόσφαιρας σκηνή στο τέλος της Β' πράξης.

Μεταφερόμαστε στο στρατόπεδο του ηγέτη των Πολόβτσι, Χαν Κόντσακ. O Πολοβτσιάνος αρχηγός έχει συγκεντρώσει τους αιχμαλώτους προκειμένου να τούς εντυπωσιάσει με τις σκλάβες που λικνίζονται πάνω στους παραδοσιακούς, ανατολίτικους ρυθμούς. 

Kοστούμι για μια από τις Πολοβτσιανές σκλάβες

1909 Konstantin Korovin 
(πηγή: Μet Μuseum)

Έτσι, ο ευρηματικός συνθέτης επιλέγει μοτίβα με πλούσιο, οριένταλ ύφος, εξωτικό χρώμα και ρυθμικά-μελωδικά στοιχεία από παραδοσιακά τραγούδια των Κουμάνων, που με τόση σχολαστικότητα είχε αναζητήσει, μελετήσει και επιλέξει. 

Ο Μποροντίν ξέροντας από πειράματα και χημικές αντιδράσεις καταφέρνει να αναμίξει όλα εκείνα τα στοιχεία ώστε μετά τη ζύμωσή τους να παρασκευαστεί ένα σύνολο που συναρπάζει και τον πιο απαιτητικό ακροατή.

Μετά την σύντομη εναρκτήρια μελωδία των πνευστών ακολουθεί ένα αιθέριο glissando(=γλίστρημα) από άρπες που συνοδεύουν το κύριο θέμα που στην αρχική εκδοχή του εκτελείται με χορωδία. Είναι ένα αέρινης αίσθησης μοτίβο, γνωστό ως "γλίστρημα των Παρθένων", μια αισθαντική και όλο γλυκύτητα, μελωδία. Ακολουθεί ένας άγριος και με μελωδική τραχύτητα, χορός ανδρών βασισμένος πάνω σε δυο θέματα που μοιάζει να συγκρούονται μεταξύ τους για το ποιο απ'τα δυο θα κυριαρχήσει, χωρίς να δίνεται όμως απάντηση.
Αντίθετα η αρμονική τους πλοκή μάς οδηγεί σε μια μελωδία τριμερούς ρυθμού που μοιάζει με βαλς ως το τελικό μέρος των χορών που περιλαμβάνει την κομψή και φινετσάτη μελωδία με το φλάουτο ως δεσπόζον όργανο.
Ο ρυθμός ακολουθεί πορεία επιτάχυνσης μέσω παραλλαγών και καταλήγει σε ένα υπέρλαμπρο, εκτυφλωτικής ομορφιάς, φινάλε!

Πρόκειται για τέσσερις χορούς, το ύφος των οποίων εναλλάσσεται από λυρικό-μελαγχολικό-κομψό σε άγριο-ενεργητικό-γεμάτο ένταση!

Το στρατόπεδο των Πολοβτσιάνων, όπου στήθηκε η χορευτική σκηνή της όπερας στην 2η Πράξη 
(σκηνικό)

"Πέτα στην πατρίδα μας

με τα φτερά του ανέμου αγαπητό τραγούδι,

Εκεί που ελεύθερα σε έχουμε τραγουδήσει,

εκεί που "νιώσαμε ελεύθεροι" να σε τραγουδήσουμε.

Εκεί, κάτω από τον καυτό ουρανό,

ο αγέρας είναι γεμάτος ευφορία,

Εκεί στον ήχο της θάλασσας

που τα βουνά αγγίζουν τα σύννεφα.

Εκεί που ο ήλιος λάμπει εκτυφλωτικά

λούζοντας τα βουνά της με φως

Υπέροχα ρόδα ανθίζουν στις κοιλάδες,

και τ' αηδόνια τραγουδούν στα πράσινα δάση.

Και τα γλυκά σταφύλια ωριμάζουν.

Εκεί, είσαι ελεύθερος! Τραγούδι,

πέτα στην πατρίδα!",

ψάλλει ο χορός των Πολοβτσιανών σκλάβων...

Borodin: "Prince Igor - Polovtsian Dances":

Το 1953 και για το  μιούζικαλ "Kismet" προσαρμόστηκαν στίχοι πάνω στην αγαπημένη μελωδία από το "γλίστρημα των Παρθένων" προκειμένου να αποτυπωθεί το μέγεθος της αγάπης δυο εραστών κι έχει τίτλο: "Stranger in Paradise", που ερμήνευσε ο TonyBennett:

 

"World Requiem", ένα μήνυμα παρηγοριάς στους πενθούντες όλων των χωρών...

(csosounds)

"Την ενδέκατην ώρα, της ενδεκάτης ημέρας, του ενδεκάτου μήνα"...

Αυτή είναι η χρονική στιγμή έναρξης της ανακωχής των συμμάχων με τη Γερμανία και η επίσημη λήξη του "Μεγάλου Πολέμου".
11 Νοέμβρη του 1918...

11 Νοέμβρη και "Ημέρα Μνήμης των θυμάτων" η σημερινή, με όλη την Ευρώπη να γιορτάζει τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου πολέμου, που διήρκεσε 4 χρόνια, κόστισε τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων, κατέστρεψε την Ευρώπη και άλλαξε τον πολιτικό χάρτη του κόσμου.

Ένα έργο εμπνεόμενο από την αγριότητα και τον όλεθρο που σκόρπισε ο πόλεμος, γράφτηκε και αφιερώθηκε στα θύματα, που άφησε στο πέρασμά του, προτείνω σήμερα…

Το "World Requiem, Op. 60" είναι ένα συμφωνικό έργο μεγάλης έκτασης για σολίστ και χορωδίες (γιγαντιαίο ορατόριο το ονομάζουν κάποιοι) του βρετανού John Foulds και έκανε πρεμιέρα στις 11 Νοέμβρη 1923.

Ο συνθέτης του το υποτιτλοφορεί:
"Αφιέρωμα στη μνήμη των νεκρών - ένα μήνυμα παρηγοριάς στους πενθούντες όλων των χωρών"

John Foulds

Το έργο χωρίζεται σε δύο ισοδύναμα μέρη, δομημένα πάνω σε υπέροχα και καινοτόμα ορχηστρικά και χορωδιακά εφέ.

Το κείμενο είναι στην αγγλική γλώσσα και ο Foulds χρησιμοποιεί βιβλικά αποσπάσματα, αλλά και μέρη από τη θρησκευτική αλληγορία του Μπουνγιάν: "Η Πρόοδος του Προσκυνητή", γραμμένη κατά τη διάρκεια της δωδεκάχρονης φυλάκισης του δημιουργού της:

"Ταξίδευα μέρες, πέρασα τόπους πολλούς, συντροφιά με την Προσευχή, που με δυνάμωνε και με παρηγορούσε στους δρόμους που διάβαινα, στις καταστάσεις που αντιμετώπιζα, σε κάθε μου συναπάντημα..."

Το θαυμάσιο λιμπρέτο του ρέκβιεμ συμπληρώνεται με αποσπάσματα του ινδουιστή, μυστικιστή ποιητή του 15ου αι., Kabir...
Η "Θεοσοφία" του με το "¨Φως εξ Ανατολών" άγγιξε το συνθέτη, που στην ιερή μουσική του δημιουργία δεσπόζει ο υπερθρησκειακός χαρακτήρας κι  αντανακλά το όραμα των Βεδικών κειμένων ότι όλα τα πλάσματα του κόσμου είναι μέλη μιας οικογένειας.

"Ο ήλιος είναι μέσα μου και το φεγγάρι επίσης. Αν θέλει κανείς να τον αγαπούν πρέπει πρώτα να ξέρει να δίνει αγάπη άνευ όρων."

(Να θυμίσουμε πως ο Φουλντς ερεύνησε τον ινδικό πολιτισμό, την ινδική μουσική και ποίηση, ταξίδεψε στην Ινδία, όπου συγκέντρωσε στοιχεία της λαϊκής μουσικής της, συνθέτοντας και έργα για σύνολα παραδοσιακών ινδικών οργάνων).

Η ζοφερή ατμόσφαιρα πλάθεται από την πρώτη νότα της παρτιτούρας με ένα σκοτεινό, οραματικό πρελούδιο να προμηνύει το ύφος του εκτεταμένου, μυστικιστικού,  χορωδιακού έπους, που μνημονεύει τους νεκρούς πολέμου όλων των εθνών. Οι καμπανισμοί προκαλούν δέος και συγκίνηση, αλλά συγχρόνως υποβάλλουν τον ακροατή σε βαθιά ενδοσκόπηση και περισυλλογή. 

Το έργο αποτελεί τη μουσική καταδίκη της φρίκης και του ολέθρου και σκιαγραφεί την πορεία της λύτρωσης, μέχρι την απώτατη μεταφυσική εμπειρία της απόλυτης δύναμης, σοφίας, ειρήνης και αγάπης.

Η πρεμιέρα του έγινε στην επέτειο της νύχτας της ανακωχής, στις 11 Νοεμβρίου 1923 υπό την αιγίδα της Βασιλικής Βρετανικής Λεγεώνας στο Royal Albert Hall και ερμηνεύτηκε από ένα μεγαλειώδες σύνολο 1.250 εκτελεστών, κάνοντας πολλούς να το παραλληλίσουν με την Ογδόη Συμφωνία του Μάλερ, την επονομαζόμενη: "Συμφωνία των χιλίων".

John Foulds "A World Requiem, Op. 60":

Ο δημιουργός του "A World Requiem", John Foulds είναι μια από τις ενδιαφέρουσες φιγούρες της βρετανικής μουσικής του 20ού αιώνα, με μεγάλη έμφυτη μουσικότητα. Γεννημένος σε μουσική οικογένεια στο Μάντσεστερ, αυτοδίδακτος τσελίστας, τον υποστήριξε ο Henry Wood, έκανε μια επιτυχημένη καριέρα ως συνθέτης ελαφράς μουσικής και μουσικής για το θέατρο. Γοητεύτηκε από την Ινδία, ταξίδεψε κι έζησε εκεί, όπου και πέθανε από χολέρα το 1939.

Stravinsky: "In Memoriam Dylan Thomas..."

 

(visitmumblesandgower)

Είχε κατά νου από καιρό πριν, να συνεργαστεί μαζί του σε μια όπερα... Όμως ο ξαφνικός θάνατος του Τόμας, τού χάλασε τα σχέδια...
Έτσι, ο Ιγκόρ Στραβίνσκυ αποφάσισε να συνθέσει ένα έργο στη μνήμη του ουαλού φίλου του ποιητή, Ντίλαν Τόμας, χρησιμοποιώντας το ποίημα του ποιητή στη μνήμη του πατέρα του: "Αβρός μην πας στην νύχτα την καλή" και συγκεκριμένα τη φράση: "Οργή, οργή όταν το φως πεθαίνει"

ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ:

"Αβρός μην πας στην νύχτα την καλή,

Το γέρασμα, με το κλείσιμο της μέραςֹ

πρέπει να καίει και να μουγκρίζει

Οργή, οργή όταν το φως πεθαίνει.

Κι αν άνθρωποι σοφοί, του σκότους το σωστό,

Κοντά στο τέλος τους, το ξέρουνε αυτοί

Αφού απ’ τα λόγια τους δεν είδαν

Αστραπή να ψαλιδίζει,

Αβροί δεν παν στην νύχτα την καλή.

Άνθρωποι καλοί, στου κύματος δίπλα τη στερνή,

Το κλάμα τους πώς λαμπυρίζει

Των πράξεών τους φύση, λεπτή, καχεκτική,

σε κόλπο καταπράσινο ίσως αυτές

μπορούσαν να χορεύουν,

Οργή, οργή όταν το φως πεθαίνει.

Άνθρωποι τρομεροί, πάνω στη φλογερή του ορμή

Τον Ήλιο αδράξαν και τον τραγουδήσαν,

Όμως καθώς αυτός τον ουρανό διασχίζει

Μάθαν, αργά πολύ, πώς θλίψη τον γιομίσαν,

Αβροί δεν παν στην νύχτα την καλή.

Άνθρωποι σκοτεινοί, κοντά στο μνήμα,

Με θαμπωμένη όραση βλέπουν και αυτοί

Μάτια θαμπά που θα μπορούσαν να είναι

όλο χαρά, μετεωρίτες φλογεροί,

Οργή, οργή όταν το φως πεθαίνει.

Κ’ εσύ πατέρα, απ’ το θλιμμένο ύψος, απο κεί,

Δώσ’ μου κατάρα και ευχή

με των δακρύων σου την ορμή.

Αβρός μην πας στην νύχτα την καλή,

Οργή, οργή όταν το φως πεθαίνει".

(poiein.gr)

To ποίημα αυτό ανήκει στις villanelles, μια ποιητική φόρμα που ανέδειξε ο Ντύλαν Τόμας κι αποτελείται από 19 γραμμές: πέντε τρίστιχα κι ένα τετράστιχο.
Οι  καλλιτέχνες έδωσαν το όνομα στην ποιητική φόρμα τους από τον αναγεννησιακό χορό και τραγούδι:  "villanella" (από το ιταλικό villano=αγρότης, λατιν. villa) υπονοώντας την απλότητα των ρουστίκ , βουκολικών θεμάτων τους.

Το παραπάνω ποίημα ακούγεται αρκετές φορές στη γνωστή ταινία "Interstellar"...

Eδώ, μια από τις σκηνές: 

Η σύνθεση του Στραβίνσκυ είναι για τενόρο και κουαρτέτο εγχόρδων, όπου προστίθενται μέρη εκτελεσμένα από τρομπόνια, κατ'εξοχήν όργανα επιμνημόσυνης μουσικής. Tο έργο αποτελεί αντιπροσωπευτικό της πιο πρώιμης φάσης της σειριακής πρακτικής του Στραβίνσκι, όπου χρησιμοποιείται σειρά από πέντε φθόγγους.

Για τη σύνθεση "In Memoriam Dylan Thomas" ο ρώσος συνθέτης στηρίχτηκε στη σειρά:

Καλλιτέχνης με εξαιρετική μουσικότητα στο λόγο του, ο Ντίλαν Tόμας. Ο λεκτικός ρυθμός του εμφανέστατος, κάτι που εντυπωσίασε τον Στραβίνσκυ από την πρώτη στιγμή.

"Είναι άφθαστος λογοπλάστης!", έλεγε ο ρώσος συνθέτης!
"Τις μεγάλες παραγράφους του διατρέχει μια ανάσα, με πλούτο συνηχήσεων, λογοπαίγνια και μουσική ροή στην έκφραση...
Απ' όταν γνώρισα τον Τόμας, ήξερα πως το μόνο που έπρεπε να κάνω ήταν να τον αγαπώ", λέει ο Στραβίνσκι στο βιβλίο "Συζητήσεις με τον Ρόμπερτ Τέφτιτ".

Και συνεχίζει:

"Προγραμματίζαμε κάτι καινοτόμο και όμορφο, όμως στις 9 Νοεμβρίου 1953, έφθασε το τηλεγράφημα που μ'ενημέρωνε για το θάνατό του...σε ηλικία 39 ετών, με υγεία φθαρμένη από το αλκοόλ κατέρρευσε στο ξενοδοχείο του στη Ν. Υόρκη και πέθανε λίγο αργότερα στο νοσοκομείο ...
Το μόνο που μπορούσα να κάνω ήταν να κλάψω".


Το έργο "In Memoriam Dylan Thomas" του Στραβίνσκυ θεωρείται μία από τις πιο συγκινητικές συνθέσεις του κι αποτελεί προσέγγιση στη σειριακή μουσική, αφού γράφτηκε την περίοδο που ο συνθέτης φλέρταρε με το δωδεκαφθογγισμό του Σαίνμπεργκ.

 Stravinsky: "In Memoriam Dylan Thomas"

"Στη μνήμη ενός μεγάλου καλλιτέχνη"...

O Tσαϊκόφσκυ στο νεκροκρέβατό του

"Το ανοιχτό φέρετρο ήταν περικυκλωμένο από τέσσερις στρατιώτες της αυτοκρατορικής φρουράς. Ο Πιοτρ Ιλιτς Tσαϊκόφσκυ ήταν ντυμένος με ένα μαύρο κουστούμι. Ηταν καλυμμένος μέχρι το λαιμό με ένα διαφανές σάβανο. [...]
"Γιατρέ!", είπε ο Νικολάι. "Μας αφήνετε λοιπόν να ασπαστούμε τον μακαρίτη;"[...]
Καθώς σηκωνόμουν άκουσα από το άλλο άκρο του διαμερίσματος τον ήχο από πιάνο. Φαινόταν σαν κάποιος να προσπαθεί να συνθέσει ένα κομμάτι: η φράση σταματούσε και στη συνέχεια επαναλαμβανόταν σε παραλλαγές. Προσπάθησα να ακούσω καλύτερα: το άτομο αυτό είχε μάλλον βρει αυτό που έψαχνε, αφού έξι νότες, πάντοτε οι ίδιες, επαναλαμβάνονταν με μια μελαγχολική επιμονή. Εξι θλιβερές, μονότονες, πένθιμες νότες.
[...]
Στο πιάνο καθόταν ο Σεργκέι Ραχμάνινοφ, ο οποίος έγραφε και μουντζούρωνε μια κενή παρτιτούρα. Φορούσε ένα μαύρο κουστούμι [...] Τα μαλλιά του, έμοιαζαν με απαλό χνούδι. Επαιξε ξανά, με το αριστερό του χέρι, τις έξι νότες "λα ντο σι σι μπεμόλ λα ρε" και κούνησε το κεφάλι του απογοητευμένος. Άρχισε και πάλι να σκέφτεται.
[...]
Ο νεαρός συνθέτης, με τα μάτια καρφωμένα στο κενό και τα δάχτυλα του αριστερού χεριού κολλημένα επάνω στα πλήκτρα, κουνούσε ελαφρά τα χλωμά του χείλη πλάθοντας στο μυαλό του αυτό που έμελλε να αποτελέσει το αριστούργημά του. Το "Ελεγειακό τρίο", που ξεκίνησε εδώ, στο διαμέρισμα του νεκρού, και ξεπήδησε από τη θλίψη του συνθέτη του, διατήρησε τελικά στην αρχή του αυτό το πένθιμο "οστινάτο", που ακούστηκε για πρώτη φορά τούτη την ημέρα..."

("Δικαστήριο Τιμής, Η Ζωή και o θάνατος του Τσαϊκόφσκι", Ντ. Φερναντέζ , Εκδ.Εξάντας, μτφ, Ινώ Ρόζου, σελ.502-503)

Ο πρώτος που αναγνώρισε τις θαυμαστές δυνατότητες του Σεργκέι Ραχμάνινοφ στο Ωδείο της Μόσχας ήταν ο Τσαϊκόφκι. Τότε ο Πιοτρ Ίλιτς ήταν ένας από τους πιο σεβαστούς δασκάλους  στο Ωδείο, με τεράστα φήμη, οπότε ο Σεργκέι κολακευόταν αλλά συγχρόνως ένιωθε ευλογημένος που τον είχε υποστηρικτή και συμπαραστάτη στην προσπάθειά του.
Ο Τσαϊκόφσκυ προωθούσε τον Σεργκέι και ως βιρτουόζο και ως συνθέτη. Διέκρινε τη φλόγα και το πάθος του νεαρού για την τέχνη της μουσικής...

Ωστόσο, πολύ σύντομα ο Ραχμάνινοφ θα έχανε τον Τσαϊκόφσκι, που στο πρόσωπό του είχε βρει τον δάσκαλο, το είδωλο, τον πατέρα, τον φίλο, τον μέντορα...Την επόμενη χρονιά,  το 1893 ο συμπατριώτης του πεθαίνει από χολέρα. Βαθύς ο πόνος της απώλειας του 19χρονου μουσικού, εξωτερικεύεται στο "Trio élégiaque No. 2", που το μοτίβο του εμπνεύστηκε στο σπίτι που κείτονταν νεκρός ο Τσαϊκόφκυ.

Το ελεγειακό τρίο ολοκληρώθηκε σε 3-4 μέρες. Παρά το νεαρό της ηλικίας του δημιουργού του, στα μέρη της σύνθεσης διαφαίνεται η ικανότητά του  να καλύπτει ένα μεγάλο φάσμα ήχων και χρωμάτων! Κυριαρχεί ο υποβλητικός, σκοτεινός ήχος έντονης δραματικότητας.

Το  "Τρίο αρ. 2" αναπτύσσεται σε τρία μέρη: Moderato, Quasi variatione, Allegro risoluto, όπου αξιοποιώντας κυρίως τη μορφή της παραλλαγής ξεδιπλώνονται τα συναισθήματα θλίψης και οι αγωνιώδεις στοχασμοί  για το μυστήριο του θανάτου.
Ο μουσικός θρήνος ολοκληρώνεται  με τη σύμπραξη και των 3 οργάνων σε εντυπωσιακή ισορροπία σ' ένα συγκλονιστικό, αν και σύντομο, τρίτο μέρος.
Στο φινάλε, το πιάνο παίρνει το θέμα με εμφανή την επίδραση από τον Τσαϊκόφσκι. Ακούγεται "σκληρό", ενώ χαρακτηρίζεται από βίαιες εκρήξεις συναισθημάτων.

Να θυμίσουμε πως ο Τσαϊκόφσκυ είχε και κείνος συνθέσει ένα "Τρίο σε λα ελ." για το θάνατο του Νικολάι Ρουμπινστάιν το 1893 με την αφιέρωση: "Στη μνήμη ενός μεγάλου καλλιτέχνη".

Την ίδια αφιέρωση έκανε και ο Ραχμάνινοφ για τον μέντορα και δάσκαλό του...

Oι έξι νότες για τις οποίες κάνει λόγο ο Φερναντέζ στο παραπάνω λογοτεχνικό απόσπασμα και ακούγονται εμμονικά στην αρχή της σύνθεσης ως έκφραση απόγνωσης, αποχωρισμού και οδύνης θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί πως σχετίζονται με το έργο του Πόε:  "Η Μάσκα του κόκκινου θανάτου'',  αναφερόμενος στη χολέρα, όπου στο τέλος ο θάνατος-χολέρα λέει: "...πήρα πολλούς αλλά άφησα να ζήσουν μόνο έξι..."

Rachmaninov: "Trio élégiaque N. 2 op.9",  Oistrakh / Knushevitsky / Oborin:

[Ο Τσαϊκόφσκυ απεβίωσε σαν σήμερα, 6 Νοεμβρίου 1893 στην Αγία Πετρούπολη]

"Vladimir Horowitz: κορυφαίος πιανίστας και ευρηματικός μεταγραφέας"

 

Ο Χόροβιτς παίζει σε ένα από τα αγαπημένα πιάνα του, δώρο της εταιρίας Steinway & Sons(turnerskeyboards)

[Στη μνήμη του κορυφαίου Βλάντιμιρ Χόροβιτς, που σαν σήμερα 5 Νοέμβρη του 1989 έφυγε από τη ζωή]


To ταλέντο του στη μουσική και η δεξιοτεχνία του στο πιάνο εντοπίστηκαν πολύ νωρίς από τη μητέρα του, επίσης πιανίστα.
Ο ρώσος Χόροβιτς άρχισε να δίνει συναυλίες από την ηλικία των έξι, που αντί χρημάτων  λέγεται πως εκείνα τα δύσκολα χρόνια του εμφυλίου έπαιρνε γι' αμοιβή ψωμί με βούτυρο και σοκολάτα...
Πέρασε τα σύνορα της Σοβιετικής Ένωσης κρυφά το 1925 με τα χρήματα για τα πρώτα έξοδα κρυμμένα στις σόλες των παπουτσιών του.
Η γνωριμία του  με τον Αρτούρο Τοσκανίνι έμελλε να σημαδέψει τη ζωή του με κορυφαίες συνεργασίες μαζί του δισκογραφικά και επί σκηνής, αλλά και με μια συγγένεια, αφού ο Χόροβιτς παντρεύτηκε την κόρη του μεγάλου μαέστρου, Βάντα Τοσκανίνι.

Τα χέρια του, μαγικά κι οι ερμηνείες του έκαναν το κοινό να παραληρεί κάθε φορά που εμφανιζόταν...
Εκείνο που κάποιος αδυνατεί να πιστέψει είναι πως ο Χόροβιτς αρκετές φορές κυνηγώντας την τελειότητα ένοιωθε αβέβαιος για την επίδοσή του και δίσταζε την τελευταία στιγμή να εμφανιστεί στη σκηνή. Έτσι, ή ακύρωνε τα ρεσιτάλ του ή τον οδηγούσαν με τη βία στη σκηνή!

Tα χέρια του Χόροβιτς,( i.pinimg)

Για την τεχνική, την ευλυγισία και την απαράμιλλη εκφραστικότητά του έχει κριθεί από την Ιστορία της μουσικής.
Θα ήθελα όμως να γράψω δυο λόγια σχετικά, γιατί έχουν ειπωθεί πολλά για την διαφορετική δακτυλοθεσία του. Ο Χόροβιτς τοποθετούσε τα δάκτυλά του στο πληκτρολόγιο με τις παλάμες οριζόντιες σχεδόν, αντί κάθετες και τα δάκτυλα να στηρίζονται στον καρπό. Όμως είχε μακριά δάκτυλα, που τού επέτρεπαν δεξιοτεχνικά περάσματα.
Ήταν επίσης εκκεντρικός εκτελεστής, αναμφισβήτητα με προτεραιότητα στη μουσικότητα.
Οι εκτελέσεις του ήταν πλούσιες σε φαντασία, χρώμα, πάθος στον τρόπο που εξέφραζε τις ιδέες του και το πώς εκείνος αντιλαμβανόταν την παρτιτούρα.
Εκτελούσε "ορχηστρικά"...
Χαρακτηριστικά ο Γκλεν Γκουλντ στο βιβλίο του: "Σκέψεις για τη Μουσική" αναφέρει:
"Οταν παίζει πιάνο, σκέφτεται ορχηστρικά κι αυτό είναι εξαιρετικής σημασίας. Το ίδιο προσπαθώ και γω...Η τεχνική δεν σχετίζεται με το γρήγορο ή το δυνατό παίξιμο.Δεν πιστεύω ότι οι παράμετροι αφορούν την ένταση ή την ταχύτητα.Το αντίθετο μάλιστα. Αφορούν το βαθμό στον οποίο μπορεί κανείς να κινηθεί μέσα σε στενά όρια διατηρώντας το μέγιστο δυνατό έλεγχο. Και ο Χόροβιτς το κατάφερε".

Αντιλαμβανόμαστε τη σπουδαιότητα της κριτικής του Γκουλντ αν θυμηθούμε πως ο καναδός καλλιτέχνης είχε δημοσίως τοποθετηθεί με αρνητικά συναισθήματα απέναντι στον Χόροβιτς, όπως και το αντίστροφο.

Ο Χόροβιτς εκτός από βιρτουόζος του πιάνου υπήρξε και ταλαντούχος μεταγραφέας.
Πασίγνωστες είναι οι δεξιοτεχνικότατες: "Variation on a theme of Bizet's Carmen", που εκτελούσε σχεδόν πάντα και μετά από θερμές παρακλήσεις των θαυμαστών του σαν encore.

To θέμα που χρησιμοποιεί είναι το πολύχρωμο "Gypsy Dance" από την 2η  πράξη της Μπιζεϊκής όπερας και σε αυτές τις παραλλαγές ο Χόροβιτς εμφανίζει το επίπεδο της δεξιοτεχνίας του και της εκφραστικής δύναμής του. Ο ρυθμός γρηγορότερος από την εκδοχή του Μπιζέ, άλλοτε σε ύφος παιχνιδιάρικο κι άλλοτε ρυθμικά άγριο πλάθει μια ταραχώδη ατμόσφαιρα μέσα από χρωματικές μετατροπίες. Λίγο πριν την καντέντσα οι τόνοι ηρεμούν και η κίνηση περιορίζεται στις χαμηλότερες θέσεις του πιάνου για να ακολουθήσουν σταδιακές κορυφώσεις ως την τελική, λαμπρή coda.
Εξαιρετικά δύσκολο έργο για έναν πιανίστα, οι ειδικοί το χαρακτηρίζουν κράμα  των απαιτητικότατων "Μεγάλων σπουδών" του Λιστ και "Ισλαμέι", σύνθεση που και ο ίδιος ο δημιουργός της, Μπαλακίρεφ, που ήταν εξαιρετικός πιανίστας, είχε παραδεχθεί ότι αντιμετώπιζε προβλήματα στην εκτέλεση του, ενώ ο Σκριάμπιν είχε τραυματισθεί στο δεξί χέρι του μελετώντας το έργο.


Την παρτιτούρα των Παραλλαγών δεν είχε παρουσιάσει ποτέ ο Χόροβιτς, καθώς δεν επιθυμούσε τη δημοσίευση του έργου. Γράφτηκαν από άλλους, ακούγοντας τις ηχογραφήσεις του.

Ας τον απολαύσουμε στο παρακάτω βίντεο, όπου κανείς μπορεί να παρατηρήσει και την "ιδιαίτερη" δακτυλοθεσία του κορυφαίου πιανίστα:

Horowitz: "Carmen Variations"

Ένα από τα αγαπημένα πιάνα του θρυλικού πιανίστα, που χρησιμοποίησε σε πολλές συναυλίες και ηχογραφήσεις του ήταν δώρο της εταιρίας Steinway & Sons, γνωστό ως "Model CD 503", με το οποίο έχει αποτυπωθεί στο εικαστικό που συνοδεύω το κείμενό μου.

Παλαιότερο κείμενο για τον Χόροβιτς μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

Μουσικά κεράσματα για τους εορτάζοντες, Κάρολο και Καρολίνα...

 

Ο γαλαζοαίματος Κάρολος ο ΣΤ΄,
για την ονομαστική γιορτή του οποίου γράφτηκε η όπερα του Καλντάρα

Όπως και να το κάνουμε έχει κάτι το βασιλικό…
Ηχεί, και εμφανίζεται πομπή αριστοκρατίας…

Κάρολος και Καρολίνα

Ονόματα, αίματος γαλάζιου από το μεσαιωνικό λατινικό «Carolus» κι αυτό με τη σειρά του απ’ το αρχαίο γερμανικό «charal », που σημαίνει άνθρωπος δυνατός και γενναίος…

Το όνομα Κάρολος είναι ευρύτατα διαδεδομένο στην Ευρώπη, κι όχι μόνο στους γαλαζοαίματους.
4 Νοέμβρη σήμερα και γιορτή του επισκόπου Αγίου Καρόλου Βορρομαίου…
Γιορτάζει ο Κάρολος κι η Καρολίνα…

Κάρολος ονομαζόταν και ο πατέρας της Μαρίας Θηρεσίας…Συγκεκριμένα Κάρολος ΣΤ΄ της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Στις 4 Νοέμβρη του 1733, και για την ημέρα της ονομαστικής του γιορτής ο ιταλός Αντόνιο Καλντάρα, ένας συνθέτης με λαμπρό και πολύ γόνιμο μουσικό ταλέντο πρωτοπαρουσίασε την όπερα-σέρια «Δημοφών» σε λιμπρέτο του Μεταστάσιο.

Ένα πολύ δημοφιλές λιμπρέτο γι αυτό και μελοποιηθηκε περί τις 70 φορές και μάλιστα από γνωστούς συνθέτες (Βιβάλντι, Γκαλούπι, Παϊζιέλο, Γκλουκ, Πιτσίνι, Σούμπερτ, ακόμα και τον 14χρονο Μότσαρτ).




Απολαμβάνουμε την άρια «Misero pargoletto» από την όπερα του Καλντάρα σε ερμηνεία του αγαπημένου κοντρατενόρου Φιλίπ Ζαρουσκί:

Σε κείμενο του Μεταστάσιο το ρετσιτατίβο και η άρια που ακολουθούν για σοπράνο και ορχήστρα από τον 14χρονο Αμαντέους Μότσαρτ. Ερμηνεύει εκπληκτικά η Τερέζα Μπεργκάντσα:

"Εγκαίνια" την ημέρα της ονομαστικής γιορτής του βασιλιά Καρόλου...

Επίσης σαν σήμερα 4 Νοεμβρίου εγκαινιάστηκε και η Όπερα της Νάπολης.

Αρχιτεκτονικά είναι ένα αριστoύργημα! Είναι παλαιότερη της Λα Φενίτσε και της Σκάλας και άνοιξε τις πύλες της  το 1737, ημέρα αφιερωμένη στον Άγιο της Ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας Κάρολο, μια και η κατασκευή της ανατέθηκε από τον βασιλιά Κάρολο τον  ΙΙΙ της Νάπολης.
Ετσι για να τιμηθεί ο γαλαζοαίματος πάτρονας των τεχνών η Όπερα Σαν Κάρλο της Νάπολης εγκαινιάστηκε την "Ημέρα του Βασιλιά" με την όπερα του  Domenico Sarro: "Aχιλλέας στη Σκύρο"

Το λιμπρέτο βασίστηκε στο γνωστό μύθο…
Απολαμβάνουμε την Ουβερτούρα:

Ελύτης: Νερά τρέχουν και στο Mozart...

 

«Πρώτη φορά σ΄ενός νησιού τα χώματα

δύο του Νοεμβρίου ξημερώματα

βγήκα να δω τον κόσμο…», 

γράφει ο ποιητής μας στη ΜΑΡΙΑ ΝΕΦΕΛΗ του.

Αφιερωμένος στα γενέθλια του Oδυσσέα Ελύτη ο σημερινός χαιρετισμός μου, φίλοι μου!

Γράφει ο ποιητής μας στα «Μικρά Έψιλον»:

Κυριολεκτικά και μεταφορικά, μια «περίοδος Mozart» επανέρχεται κατά καιρούς στη ζωή μου. 

Να τι εννοώ: κάποτε για δυό ή τρεις εβδομάδες, αισθάνομαι κάθε μέρα την ακατανίκητη ανάγκη ν' ακούω κομμάτια του Σαλτσβουργιανού συνθέτη…

[…] 

Την «επίσκεψη του αγγέλου» την είχα δεχθεί ανέκαθεν από την οπτική οδό, 

είτε είχα να κάνω με πίνακες είτε με ποιήματα.

Ποτέ όμως από κάποιο άκουσμα, εξόν κι αν ήταν από νερά που τρέχουν κρυμμένα σε μια ρεματιά.

Τώρα που το σκέφτομαι, αλήθεια, η διαφορά δεν είναι μεγάλη.

Νερά τρέχουν και στο Mozart, μόνο ότι εκεί κατεβαίνουν από παγετώνες με κυανή και ρόδινη ανταύγεια, που λιώνουν σιγά σιγά κάτω από τη διαρκή άνοιξη της ψυχής του.

Ελευθερωμένα τα νερά κατρακυλούν, πηδούν, παίζουν κείνο που'χανε μάθει πολύ σιμά στον ουρανό.

Να γιατί λέω πως, όσο νά' ναι, ψαύεις κι από λιγάκι Θεό κάθε φορά που ακούς, 

όσα το παιδί εκείνο άκουσε με τα δάχτυλα στα πλήκτρα 

κι έσπευσε να μας τα εκμυστηρευτεί μια για πάντα. 

[…]

Αμέτε να μπείτε στο κονσέρτο για πιάνο  αρ. Χ, K.V X ή  στη σονάτα Χ, 

για να μην πω  ακόμη και στην πολυμεταχειρισμένη, αλλ’αειθαλή «Μικρή Νυχτερινή Μουσική» 

και φέρετέ μου πίσω μεταστοιχειωμένα βιώματα. 

Τίποτε. Θα φέρετε την τελειότητα, ένα κομμάτι από τελειότητα και τίποτε άλλο…

(«Ευχαριστώ Wolfgang Amadeus από «Τα μικρά Έψιλον»)

Φαίνεται να δένει με του Μότσαρτ τα σκιρτήματα, ο γεννημένος σαν σήμερα 2 Νοεμβρίου 1911, ποιητής του Ήλιου, Οδυσσέας Ελύτης.

Εκείνο που τούς ενώνει και καθοδηγεί το έργο και των δύο είναι η "ομορφιά".

Αυτό που άρθρωσε ο Mότσαρτ αφορά σε κείνα "τα ύψη που δεν μπορούν να συγκριθούν ούτε μεταξύ τους ούτε με οτιδήποτε άλλο, παρά μονάχα λειτουργούν ως μέτρο για την αίσθηση που έχει κάποιος της ομορφιάς", υποστηρίζουν οι αναλυτές.

Την ομορφιά επικαλείται και ο Ελύτης στο λόγο του στην απονομή του Νόμπελ χαρακτηρίζοντάς τη "μόνη οδό προς το άγνωστο μέρος του εαυτού μας, προς αυτό που μας υπερβαίνει", ενώ στην ποίησή του διαβάζουμε: "Αχ ομορφιά κι αν δεν μου παραδόθηκες ολόκληρη ποτέ κάτι κατάφερα να σου υποκλέψω..."

προς το άγνωστο μέρος του εαυτού μας, προς αυτό που μας υπερβαίνειπρος το άγνωστο μέρος του εαυτού μας, προς αυτό που μας υπερβαίνει

Αυτό που άρθρωσε ο Mozart αφορά σε εκείνα τα ύψη που δεν μπορούν να συγκριθούν ούτε μεταξύ τους ούτε με οτιδήποτε άλλο, παρά μονάχα λειτουργούν ως μέτρο για την αίσθηση που έχει κάποιος της ομορφιάς»Αυτό που άρθρωσε ο Mozart αφορά σε εκείνα τα ύψη που δεν μπορούν να συγκριθούν ούτε μεταξύ τους ούτε με οτιδήποτε άλλο, παρά μονάχα λειτουργούν ως μέτρο για την αίσθηση που έχει κάποιος της ομορφιάς»

Ο ποιητής μας ακούγοντας το δεύτερο μέρος από το  Concerto No. 20 για πιάνο του αυστριακού συνθέτη, τη γνωστή σε όλους μας "Romance" εμπνεύστηκε το ομότιτλο ποίημα που βρίσκουμε στη συλλογή "Τα Ετεροθαλή".

Οδ. Ελύτης: «Mozart: Romance από το Κοντσέρτο για πιάνο αρ. 20, ΚV 466»:

«Όμορφη λυπητερή ζωή

Πιάνο μακρινό υποχθόνιο

Το κεφάλι μου ακουμπάει στον Πόλο

Και τα χόρτα με κυριεύουν

Γάγγη κρυφέ της νύχτας πού με παίρνεις;

Από μαύρους καπνούς βλέπω δορκάδες

Μες στο ασήμι να τρέχουν να τρέχουν

Και δε ζω και δεν έχω πεθάνει

Ούτε ο έρωτας ούτε κι η δόξα

Ούτε τ’ όνειρο ούτε δεν ήταν

Με το πλάι κοιμούμαι κοιμούμαι

Κι ακούω τις μηχανές της γης που ταξιδεύει»

Το κοντσέρτο για πιάνο αρ. 20, γράφτηκε κι έκανε πρεμιέρα με τον ίδιο το συνθέτη σολίστα το 1785. Είναι το πρώτο από τα δύο κονσέρτα του Μότσαρτ γραμμένο σε ελάσσονα κλίμακα.
Λέγεται πως τη συναυλία αυτή είχε παρακολουθήσει και ο Μπετόβεν, που από τότε πρόσθεσε το κονσέρτο ως μέρος του ρεπερτορίου του.
Η Romance, το δεύτερο μέρος του, είναι σε μορφή ρόντο… Ξεκινά με ρομαντική διάθεση, έντονου λυρισμού κι αναπτύσσεται τρυφερά κι ίσως με κεκαλυμμένο το πάθος, ζωγραφίζοντας ειδυλλιακές εικόνες…δημιουργώντας μια θαυμαστή αίσθηση αρμονίας ανάμεσα στο κυρίαρχο πιάνο και την επικουρική ορχήστρα.
Μια ρυθμική αλλαγή στο μέσον της romance οδηγεί σ' ένα ταραχώδες και γεμάτο αναστάτωση θέμα, αντίθετο με την ήρεμη διάθεση της αρχικής εμφάνισης. Όχι όμως για πολύ…
Η προηγούμενη μελωδία επιστρέφει με ανιόντα λεπτεπίλεπτα αρπίσματα που θυμίζουν αχνά ψιθυρίσματα.

Eπιλέγω να το ακούσουμε από τον Georg Solti, όπου εκτελεί πιάνο και συγχρόνως διευθύνει την ορχήστρα.
Ερμηνεία καθαρή και βελούδινη, αγγίγματα των πλήκτρων, που αναδύουν τις λεπτές αποχρώσεις του ρουμπάτο, την ευγένεια και την κομψότητα της έμπνευσης, μα κυρίως την ποίηση της Μοτσάρτιας μουσικής, που παρότι «αναλφάβητος στη μουσική» (όπως δήλωνε), ο ποιητής μας Ελύτης ανιχνεύει και εμπνέεται από αυτήν…Γιατί, όπως λέει κάπου αλλού: ...ο Μότσαρτ έχει το αυτοδύναμο ενός φυσικού πίδακα που μάς θαμπώνει...

Mozart: Piano Concerto No 20 KV 466, Romance

Georg Solti: piano-conducting

(hartismag.gr)




Azy Gouziou (Άζη Γουζίου)2 November 2020 at 08:12

Ένα πολύ αγαπημένο κοντσέρτο αυτό το 20ό, Ελπίδα μου και ειδικά η Ρομάνς του δεύτερου μέρους ήταν αδύνατον να μην εμπνεύσει τον μεγάλο μας Οδ. Ελύτη να γράψει αυτό το αριστούργημα!
"Όμορφη λυπητερή ζωή
Πιάνο μακρινό υποχθόνιο"...
Αλλά και στα "Μικρά Έψιλον" είναι φανερή η επίδραση του Μότσαρτ, όχι μόνο στην ποίησή του, αλλά και στην ζωή του. "Να γιατί λέω πως, όσο νάναι, ψαύεις κι από λιγάκι Θεό κάθε φορά που ακούς".
Εξαιρετικό αφιέρωμα, γλυκιά μου φίλη για την γενέθλια μέρα του αγαπημένου μας Ελύτη. Ευχαριστούμε πολύ! Καλό απόγευμα! ❤

...με τη μαγεία της Σαιξπηρικής "Τρικυμίας"...

"Ariel and Prospero",William Hamilton

"Τώρα τα μάγια μου όλα είναι λυμένα,

κι ό, τι δύναμ' έχω είναι από μένα...[...]

που κι αυτή 'ναι ξέθωρη. Τώρα είν' αλήθεια,

ή πρέπει εδώ (σ΄αυτό το νησί) εσείς να με περιορίσετε

ή πίσω στη Νάπολη να με γυρίσετε.

Αφού πήρα πίσω τη δουκαρχία μου,

και τον επίβουλο συγχώρεσα,

ας μη με κλείσει η μαγεία σας σε τούτο το γυμνό νησάκι

αλλά να μ' ελευθερώστε βάλτε ένα καλό χεράκι.

Μία καλοπροαίρετη πνοή σας πρέπει να φουσκώσει τα πανιά μου,

αλλιώς ο σκοπός μου χάνεται,

που ήταν μόνον να αρέσω.

Τώρα δεν έχω πια πνεύματα για να προστάζω,

τέχνη για να μαγεύω, και το τέλος μου είναι η απελπισία,

αν δεν με σώσ' η προσευχή, πού 'χει άρματα τόσο δυνατά,

ώστε πολιορκεί και στενεύει το θείο Έλεος κι απ' όλα τα σφάλματα λυτρώνει.

Έτσι να 'ν' τα κρίματά σας σχωρεμένα,

δώστε μου καλόγνωμα συγχώρεση κι εμένα"

(Απόσπασμα από το Σαιξπηρικό θεατρικό: "ΤΡΙΚΥΜΙΑ")

1η Νοεμβρίου 1611 κάνει πρεμιέρα στο Λονδίνο το έργο του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ: "Η Τρικυμία-The Tempest"
Πρωταγωνιστής του έργου είναι ο Πρόσπερος, έκπτωτος Δούκας του Μιλάνου, εξόριστος σ' ένα νησί που συνδιαλέγεται με αόρατες δυνάμεις και εξουσιάζει στοιχεία της φύσης. Ένας μάντης, δηλαδή, ένας κατακτητής της ύψιστης γνώσης
Ανάμεσά τους κι ένα ξωτικό, αγαθό μα ικανότατο πνεύμα ο Αριήλ, υπηρετεί πιστά τον Πρόσπερο, αφού εκείνος τον είχε σώσει όταν παγιδεύτηκε στον κορμό ενός δέντρου από τη μάγισσα Σύκοραξ. Η μαγεία κυριαρχεί, όμως είναι και κείνη που στο τέλος θα δώσει τη δίκαιη λύση. Ο Πρόσπερος, αφού συγχωρήσει όσους τον αδίκησαν, θα απελευθερώσει τα πνεύματα που εξουσιάζει και θα εγκαταλείψει για πάντα τη μαγεία.

Το κορυφαίο Σαιξπηρικό έργο είναι το κύκνειο άσμα του άγγλου δραματουργού, με το οποίο αποχαιρέτησε το κοινό του:

"να 'ν' τα κρίματά σας σχωρεμένα,

δώστε μου καλόγνωμα συγχώρεση κι εμένα"

Ο Σαιξπηρικός λόγος είναι αναμφισβήτητα συναρπαστικός! Στην "Τρικυμία" δε, λόγος διδακτικός και  συνάμα ντυμένος τον πλούτο της πάνσοφης αφέλειας που διακρίνει την μαγεία του παραμυθιού!

Από τη "Τρικυμία" έχουν εμπνευστεί αρκετοί συνθέτες.

1. Γι' αυτό το φθινοπωρινό βράδυ ξεχωρίζω τη σύνθεση του Χένρι Πέρσελ, απ' όπου προτείνω να ακούσουμε το όμορφο, μελωδικό "τραγούδι του Άριελ", με τίτλο : "Dry Those Eyes":

"Prospero, Miranda and Ariel" αγνώστου

2. Στην Σαιξπηρική "Τρικυμία" πάτησε και ο Εκτόρ Μπερλιόζ, όμως και συγκεκριμένα στο λυρικό μονόδραμά του: "Επιστροφή στη Ζωή", έμπνευση από τον έρωτά του για την Μαρί Μοκ. Μάλιστα σε μια επιστολή του προς φίλο γράφει:

"Έχω μεγάλη έμπνευση!Μόλις τέλειωσα μια μεγάλη σύνθεση για χορωδία,

δύο πιάνα και ορχήστρα, για το θέμα της "Τρικυμίας", του Σαίξπηρ.

Δεν το γνωρίζει, μα έμπνευσή μου είναι ο καλός μου άγγελος,

το όμορφό μου Άριελ, η Marie!"

Σε αυτό το έργο διαλογίζεται με τον Σαίξπηρ και το τελευταίο θριαμβευτικό "χορωδιακό των πνευμάτων" σε στυλ φαντασίας είναι εμπνευσμένο από την "Τρικυμία".

"Το ναυάγιο-ΤΡΙΚΥΜΙΑ", Πράξη I, χαρακτικό Benjamin Smith

3. Τα "Τρία Τραγούδια του Σαίξπηρ" του Ralph Vaughan Williams είναι μικρής κλίμακας χορωδιακά έργα για χορωδία a capella, που χαρακτηρίζονται από πυκνή μουσική γραφή και άφθαστη εκφραστικότητα.
Στο 1ο που έχει τίτλο "Full Fathom Five" και είναι από την πρώτη πράξη της Τρικυμίας, δίνεται η εικόνα του απόκοσμου. Η μουσική ηχεί κάπως νοσηρή, εκφράζει ένα ρέκβιεμ για κείνους που χάνονται στη θάλασσα, κάτι που πετυχαίνεται με τη χρήση περίεργων αρμονιών.

Σε βάθος απύθμενο κοίτεται

το σώμα του πατρός σου

κοράλια είναι τα κόκκαλα,

τα μάτια μαργαρίτες.

Κάθε φθαρτό της φύσης του

μέσα στο κύμα παίρνει

ξένη μορφή πολύτιμη,

και οι κόρες της θαλάσσης

απ' ώρα σ' ώρα σήμαντρο

βαρούν για τη θανή του.

Άκου τες! τώρα τες γροικώ,

Ντιν-ντον, νεκρά σημαίνουν.

Ντιν-ντον…"

(Μετ:Ιακ.Πολυλά)