F. HANDEL : "Ντουέτο των Μυροφόρων"

 

Τοιχογραφία-Μετέωρα, Θεοφάνης ο Κρης

To oρατόριο του Χαίντελ: "La resurrezione - Η Ανάσταση"  είναι έργο έντονου αφηγηματικού χαρακτήρα. Σε μορφή λειτουργικού δράματος περιγράφονται τα γεγονότα μεταξύ Μεγάλης Παρασκευής και Κυριακής του Πάσχα.
Η σύνθεση ξετυλίγεται καινοτόμα για την εποχή, με τους κεντρικούς ρόλους να υποδύονται ο Ευαγγελιστής Ιωάννης, ο Εωσφόρος, ένας Άγγελος και δυο γυναίκες: η Μαρία η Μαγδαληνή κι η "άλλη Μαρία".
Ο τρόπος που οργανώνει ο Χαίντελ τη σύνθεσή του είναι σχεδόν οπερατικός, παρότι την περίοδο εκείνη απαγορεύονταν από την Παπική εκκλησία η δραματοποίηση εντός ναού.
Όπως ήταν φυσικό, ούτε ο 23χρονος -τότε- Χαίντελ γλύτωσε της λογοκρισίας, έτσι για την πρεμιέρα διαμορφώθηκε κατάλληλα η μεγάλη αίθουσα του Παλάτσο Ρουσπόλι στη Ρώμη, μιας από τις μεγαλύτερες αριστοκρατικές οικογένειες της Ιταλίας και μαικήνες του νεαρού Χαίντελ.

Πρόκειται για έργο δεξιοτεχνικότατο φωνητικά αλλά και οργανικά.
Μάλιστα τα μέρη των τοξοτών, που παρουσιάζουν ιδιαίτερα βιρτουοζική λαμπρότητα, διδάχθηκαν από τον μάστορα του είδους, Αρχάγγελο Κορέλι, ο οποίος διηύθυνε και την πρεμιέρα.

Εμείς, θα επικεντρωθούμε και απολαύσουμε ένα ντουέτο της σύνθεσης και την αφορμή δίνει η "Κυριακή των Μυροφόρων", που γιορτάζουμε σήμερα, τρίτη Κυριακή του Πάσχα.

***

Σύμφωνα με την Εκκλησία μας, τον Αναστάντα Χριστό είδαν πρώτες οι Μυροφόρες γυναίκες, σαν επιβράβευση για την πίστη και την αφοσίωσή τους κατά τα Θεία Πάθη.
Οι Απόστολοι θορυβημένοι από τα γεγονότα που είχαν προηγηθεί, κρύφτηκαν…
Αντίθετα, οι γυναίκες, ατρόμητες, δεν φοβήθηκαν ούτε σκοτάδι, ούτε ερημιά, ούτε τους στρατιώτες και γεμάτες αγάπη πήγαν στον ταφο να αλείψουν με αρώματα το Σώμα του Χριστού.
Η Μαρία η Μαγδαληνή, η Σαλώμη, η Ιωάννα, η Μαρία του Λαζάρου κι η Μαρία του Κλωπά…
Είναι εκείνες που καθ’υπόδειξη του Αγγέλου βρίσκουν τον τόπο ταφής κενό, μαθαίνουν και διαλαλούν το χαρμόσυνο νέο της Ανάστασης!


ΤΟ ΕΙΚΑΣΤΙΚΟ:

Η εικόνα της ανάρτησης είναι λεπτομέρεια από τοιχογραφία στον Άγιο Νικόλαο Αναπαυσά στα Μετέωρα, έργο του Θεοφάνη του Κρητικού και χρονολογείται περί το 1527.
Κεντρικό σημείο της παράστασης είναι ο κενός τάφος και ο άγγελος που μεταφέρει το μήνυμα της έγερσης στις Μυροφόρες.
Οι Μυροφόρες κρατούν σκεύη με μύρα με τα οποία θα αλείψουν το σώμα του Ιησού.
"Οὐκ ἔστιν ὧδε, ἀλλ’ ἠγέρθη", λέει ο ΄Αγγελος και δείχνει τον κενό τάφο.
Υπάρχουν μόνο τα σάβανα με τα οποία είχε τυλιχτεί το σώμα και το σουδάριο με το οποίο είχε καλυφθεί το κεφάλι. Στα πρόσωπά τους εικονίζεται η έκπληξη για το παράδοξο θέαμα που αντικρύζουν, γι' αυτό φέρνουν τα χέρια προς το πρόσωπο και στέκονται εκστατικές μπροστά στο θαύμα.

Η ΜΟΥΣΙΚΗ:

Ο 23χρονος Χαίντελ

Ο Χαίντελ ακολουθώντας το λιμπρέτο που στηρίχτηκε στις Γραφές του Ματθαίου, αναφέρεται σε αυτή τη σκηνή με τις δυο από τις Μυροφόρες: Μαρία Μαγδαληνή και την "άλλη" Μαρία, τη Μαρία του Κλωπά που ευτύχησαν ν' ακούσουν το χαρμόσυνο άγγελμα.

"Ὀψέ δέ σαββάτων, τῇ ἐπιφωσκούσῃ εἰς μίαν σαββάτων, 

ἦλθε Μαρία ἡ Μαγδαληνή
καί ἡ ἄλλη Μαρία θεωρῆσαι τον τάφον.

καί ἰδού σεισμός ἐγένετο μέγας".

(Ματθ. 28,1-2)

Το ντουέτο των Μυροφόρων της Α' Πράξης, ένα από τα δύο που εμφανίζονται στο ορατόριο, είναι από τα ωραιότερα και μελωδικότερα του θρησκευτικού ρεπερτορίου.
Οι δυο γυναικείες φωνές (η σοπράνο Μαγδαληνή και η άλτο "άλλη" Μαρία) κινούνται πάνω σε φράσεις που από δομικής άποψης, θυμίζουν πρακτική μοτέτου.
Το όλον κατακερματίζεται σε μικρά τμήματα, που αντιστοιχούν στις διαφορετικές φράσεις του κειμένου με τις επαναλήψεις τους.
Ανάλαφρα και με λυρισμό παρεμβαίνουν τα βιολιά και οι βιόλες, χωρίς να μειώνεται η ιερότητα του ύφους και χαρακτήρα του έργου.
Η συναισθηματική φόρτιση είναι έκδηλη στις φωνές, που στοχάζονται πάνω σε μια  νηφάλια εκφραστικά, μελωδική γραμμή.

(Σε ελεύθερη, δική μου απόδοση:)

ΜΑΓΔΑΛΗΝΗ:

Γλυκά τα καρφιά, 

και τ’αγκάθια ευλογημένα,

που πέρασαν τα πόδια 

τα μαλλιά

ΜΑΡΙΑ ΚΛΩΠΑ:

κι η θλιβερή Σου εικόνα,

ευλογημένη 

αν και χλωμός, βασανισμένος,

είσαι η ζωή κι η πίστη μου…

Handel: Resurrezione - Duet 1st Act: "Dolci chiodi, amate spine"

Ο MOTΣΑΡΤ και η ΕΦΕΥΡΕΣΗ του ΦΡΑΓΚΛΙΝΟΥ: "Glass Harmonica"

 

"Ο Φραγκλίνος παίζει γυάλινη αρμόνικα", Alan Foster
(από: pinterest)

Έφυγε από τη ζωή σαν σήμερα 17 Απρίλη του1790. Πρόκειται για τον Βενιαμίν Φραγκλίνο μία από τις μεγαλύτερες μορφές του Διαφωτισμού, έναν σπουδαίο της διανόησης του 18ου αιώνα. Με ευρύτητα ενδιαφερόντων, μοναδικό για τις ανακαλύψεις και τις θεωρίες του. Είναι εκείνος που εισαγάγει μία νέα προσέγγιση στην επιστήμη του ηλεκτρισμού, εφευρέτης του αλεξικέραυνου και πλήθους άλλων! 

Δική του εφεύρεση είναι ένα περίεργο μουσικό όργανο, που όταν παρουσιάστηκε οι μισοί το λάτρεψαν και οι άλλοι μισοί το μίσησαν!

Πρόκειται για τη γυάλινη αρμόνικα ή glass harmonica (υδροκρυσταλλόφωνο ελληνιστί), που κατασκευαζόταν από μια σειρά από γυάλινα ποτήρια κουρδισμένα σε συγκεκριμένο τόνο, γεμισμένα με νερό.

Ο εκτελεστής έτριβε με τα δάχτυλά του το βρεγμένο χείλος τους κι έτσι παραγόταν ο ιδιαίτερος και παράξενος ήχος του.

Ο Φραγκλίνος έλεγε για την γυάλινη αρμόνικα πως "από όλες τις εφευρέσεις του, αυτή τού έδωσε τη μεγαλύτερη προσωπική ικανοποίηση". Παρά την παραγωγή περισσότερων από 5000 οργάνων κατά τη διάρκεια της ζωής του, ο Φραγκλίνος δεν έλαβε ποτέ χρήματα για δικαιώματα ευρεσιτεχνίας.

Άλλοι έβρισκαν τον ήχο  του οργάνου γλυκό και αγγελικό κι άλλοι ανατριχιαστικό κι αποκρουστικό, καθώς πίστευαν πως οι ήχοι του ήταν απόκοσμοι και "στοιχειωμένοι" για να  προκαλούν τα πνεύματα των νεκρών, πρόληψη, που το έκανε να χάσει τη δημοτικότητά του στα τέλη του 18ου αι.

Το περίεργο όργανο ανακάλυψε ο Μότσαρτ το 1773, που το χρησιμοποίησε σε αρκετά από τα έργα του.Το πρωτοείδε στο σπίτι του διάσημου γιατρού-θεραπευτή μέσω υπνωτισμού και μουσικού Μέσμερ,  που το χρησιμοποιούσε για να οδηγεί τους ασθενείς του σε μια βαθύτερη έκσταση, καθιερώνοντας έτσι τον περιβόητο "μεσμερισμό", την πασίγνωστη μορφή ύπνωσης…

Ο Μέσμερ, οι Μότσαρτ και ο Φραγκλίνος υπήρξαν όλοι τεκτονιστές και αποδέχτηκαν την "υάλινη μελωδία", όπως ονομαζόταν, για να προωθηθεί μέσω αυτής η αρμονία ψυχής και πνεύματος, καθώς έτσι εξασφαλιζόταν ηρεμία στον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου.

Ο Φραγκλίνος έπαιζε το αγαπημένο του όργανο, στο οποίο αρεσκόταν να εκτελεί λαϊκά τραγούδια της Σκωτίας...

"Ο Μέσμερ εκτελούσε άψογα τη γυάλινη αρμόνικα", έγραψε σε επιστολή του ο Λεοπόλδος...

κι ο Μότσαρτ συνέθεσε για γυάλινη αρμόνικα.

ΜΟΤΣΑΡΤ: "ADAGIO & RONDO Quintet":

Ανάμεσα στα έργα του για αρμόνικα που ξεχωρίζουν, ένα από τα καλύτερα και αντιπροσωπευτικότερα δείγματα του είδους, είναι το "Αντάτζιο και Ρόντο Κ.617".

Πρόκειται για ένα κουιντέτο για αρμόνικα, φλάουτο, όμποε, βιόλα και τσέλο κι είναι η τελευταία του σύνθεση μουσικής δωματίου, καθώς γράφτηκε το 1791 λίγο πριν το θάνατό του.

Ο μουσικολόγος Άλφρεντ Αϊνστάιν υπήρξε λάτρης του οργάνου, και χαρακτήρισε το κουιντέτο "ουράνια, Μοτσάρτια σύνθεση, απαράμιλλης ομορφιάς, ισότιμη με το στοχαστικό Αve verum K.618".

MEΡΟΣ 1ο:

Το αντάτζιο(στη ντο ελάσσονα)επικεντρώνεται στην παρουσίαση εξαιρετικά λυρικών και γεμάτων ευαισθησία μελωδικών ιδεών. Ξεκινά με το θέμα να αποδίδεται από τα δυο τοξοτά και τις δοξαριές να αφήνουν μια γλυκόπικρη αίσθηση...Ακολουθεί το σολιστικό μοτίβο από τη γυάλινη αρμόνικα. 

Οι κούπες της ηχούν σαν γλυκές, κρυστάλλινες καμπάνες σε μουσική περιήγηση απίστευτης δυναμικής και περίτεχνων μελισμάτων με κορύφωση τις αρμονικές συνηχήσεις με τα πνευστά.

Αρκετές οι χρωματικές διαδρομές των οργάνων, με το συνθέτη να δίνει την ευκαιρία στη γυάλινη αρμόνικα να επιδείξει την κομψότητα και ηχητική ευγένειά της. 

ΜΕΡΟΣ 2ο: 

Το εναρκτήριο θέμα του ρόντο (γραμμένο στην ομώνυμη κλίμακα του αντάτζιο: ντο μείζονα) δίνεται από την αρμόνικα επίσης, κι είναι ανάλαφρο, σχεδόν ποιμενικού χαρακτήρα.
Άμεσα μεταφέρεται και στα υπόλοιπα όργανα.

Αγέρωχο, δεν αργεί να παραλλαχθεί με μελωδική ευελιξία και ρυθμική ζωντάνια που όταν ολοκληρώνεται απ' όλα τα όργανα, οδηγείται -μέσω μιας κομψής φράσης με κατιόντα τρίηχα και γοητευτικά αρπέζ- στο αρχικό μοτίβο.
Η επανάληψη κινείται αντιστικτικά επεξεργασμένη έως την τελική coda.

Ο Μότσαρτ έγραψε το έργο για μια τυφλή βιρτουόζο της αρμόνικα, η οποία το πρωτοεκτέλεσε το καλοκαίρι του 1791 στο  Burgtheater της Βιέννης.

Το ακούμε σε μια εξαιρετική εκτέλεση από τον Bruno Hoffmann, βιρτουόζο του οργάνου και αφοσιωμένο στην αναβίωση του ρεπερτορίου του. Ο Hoffmann είναι εκείνος που πρωταγωνίστησε και υποδύθηκε τον Φραγκλίνο σε ντοκιμαντέρ για τη ζωή της πολυμαθούς προσωπικότητας.

Mozart: "Adagio And Rondo In C minor, quintet K.617" 

(for glass harmonica, flute, oboe, viola, cello)

Bruno Hoffmann 

Εκτός από τον μουσικολόγο Αϊνστάιν, λάτρης του οργάνου, που μάλιστα μαθήτευσε την τεχνική εκτέλεσής του, υπήρξε και η Μαρία Αντουανέτα.

Στη σύγχρονη εποχή, ένα όνομα, που μπορεί να συνδεθεί με τη "φωνή των αγγέλων", όπως ονόμαζε ο Φραγκλίνος τη γυάλινη αρμόνικα είναι η Σεσίλια Μπράουερ και το γνωστό ομώνυμο εκπ/κό της πρόγραμμα.

Επίσης για όσους αναζητούν κάτι περισσότερο, αξίζει να πούμε πως οι Pink Floyd χρησιμοποίησαν το υδροκρυσταλλόφωνο σε κάποια τραγούδια τους, όπως το   "Shine On You Crazy Diamond":

 

Μεταφώνηση - η φωνή που ξεκουρδίζεται, που πεθαίνει...

 

(pixabay)


(Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Φωνής - 16 Απριλίου)

"Ο Μαρέν Μαραί αγγίζει ελαφρά με το αριστερό χέρι το μπράτσο της βιόλας ντα γκάμπα...[...]Θα σας μιλήσω για το φαινόμενο της μεταφώνησης, για την αλλαγή που συντελείται στο ηχόχρωμα της φωνής των αγοριών κατά την εφηβεία. Κατά τη διάρκειά της η φωνή τους αλλάζει, βαθαίνει, σκοτεινιάζει.[...]

Οι άντρες είναι σκοτεινά όντα, υπάρξεις που περιπλανώνται μέχρι να πεθάνουν αναζητώντας μάταια τη λεπτή, παιδική φωνή τους που τους εγκατέλειψε.[...]Υπάρχει ένα βαθύ χάσμα στη φωνή των αντρών που τούς χωρίζει δια παντός από την παιδική τους ηλικία. Ένας φωνητικός ύφαλος που τούς χωρίζει από την ψιλή φωνή των όντων που κάποτε υπήρξαν. Χάσμα βαθύ, που τους απομακρύνει από την απλή δυνατότητα να ξαναπούν με την ίδια φωνή τα πρώτα φωνήεντα.
[...] 
Κάτι βαρύ στη γλώσσα τους, στ' αυτιά τους, στο λαιμό τους, στον ουρανίσκο τους που τούς χωρίζει ξαφνικά από όσα σφράγισαν πριν το φως, πριν την πρώτη κραυγή της ζωής.
[...]
Οι γυναίκες ζουν και πεθαίνουν με μια φωνή. Η φωνή τους είναι βασίλειο, ένας ήλιος που δεν σβήνει ποτέ. Οι άντρες είναι όντα με δυο φωνές-δίφωνα τραγούδια. Ανθρώπινα όντα των οποίων η φωνή αλλάζει, όπως αλλάζει πουκάμισο το φίδι.
[...]
Οι "ανθρώπινες φωνές" είναι από μόνες τους σονάτες που ξεσπάνε σε κραυγές. Έπειτα γίνονται μουρμουρίσματα και ψελλίσματα. Ακολουθούν οι λευκές φωνές της αγωνίας, η σκληρή μεταλλική χροιά των παθιασμένων. Έπονται οι φοβερές αφωνίες της θλίψης. Η θαμπή, βαθιά και εξασθενημένη φωνή των καταθλιπτικών. Τέλος, η αλλοίωση, το ξεκούρδισμα της φωνής των ηλικιωμένων τη στιγμή που πεθαίνουν..."

(Πασκάλ Κινιάρ: "Το μάθημα μουσικής", εκδ. Μελάνι, μτφ. Γ. Κατσάνος, σελ.11, 12, 13, 38, 77)

Σήμερα υπάρχουν κόντρα-τενόροι που χρησιμοποιούν τόσο τη στηθική, όσο και την κεφαλική τους φωνή, κατάλληλες τεχνικές που τούς επιτρέπουν ερμηνείες σε  έκταση αντίστοιχη μιας κοντράλτο ή μιας μέτζο σοπράνο.

Vivaldi: Sento in seno -Jakub Józef Orliński (countertenor):

O Mαρέν Μαραί όταν έχασε τη φωνή του ασχολήθηκε με τη βιόλα ντα γκάμπα. Από τις δημοφιλέστερες συνθέσεις του είναι οι "Les voix humaines-Οι ανθρώπινες φωνές",  για το αγαπημένο του όργανο, με τον τίτλο να δηλώνει τη σχέση του συγκεκριμένου οργάνου με τη φωνή.
Η βιόλα ντα γκάμπα με τις υψηλής οξύτητας τραγουδιστές νότες της από τη μια και τον βαθύ, μπάσο ήχο της από την άλλη, θεωρείται το πλησιέστερο όργανο στην ανθρώπινη φωνή.

Marin Marais : Les Voix Humaines : Jordi Savall:

Χαλίλ Γκιμπράν: Μουσική, η χρυσοχόος των δακρύων της κρυφής συγκίνησης

 

[Στη μνήμη του Χαλίλ Γκιμπράν, έφυγε σαν σήμερα 10 του Απρίλη του 1931]

"

"Μουσική", Χαλίλ Γκιμπράν

 Κάθισα πλάι σ'εκείνην που η ψυχή μου αγαπούσε κι άκουσα τα λόγια της. Ήμουν σιωπηλός, την αφουγκραζόμουν[...]Μια αλλόκοτη μαγεία πότισε τη φωνή της αγαπημένης μου.
Ήταν, φίλοι μου, η μουσική.
Την άκουγα κάθε φορά που η αγαπημένη μου στέναζε...Με το αυτί μου έβλεπα  την ομορφιά των αισθημάτων της.[..] Η μουσική είναι η γλώσσα των ψυχών κι οι μελωδίες είναι αύρες απαλές και δονούν τις χορδές της καρδιάς.
Η μουσική είναι τα λεπτεπίλεπτα δάκτυλα που χτυπούν τη θύρα των αισθήσεων[...]
Είναι η δόνηση μιας χορδής που εισχωρεί στ'αυτιά σου με τους κυματισμούς του αιθέρα και αναβλύζει από τα μάτια σου με το καυτό δάκρυ του καημού[...]
Η μουσική είναι σώμα πλασμένο από ένα τελευταίο στεναγμό.Αφ'οτου ο άνθρωπος βρέθηκε στη γη, η μουσική ήρθε σ'αυτον, εξ ουρανού αποκάλυψη[...]
Είναι όμοια με την Αγάπη.Οι πρωτόγονοι την τραγούδησαν στην έρημο. Οι βασιλιάδες στα παλάτια, ριγούν στο άκουσμά της.
Μοιάζει με τον ήλιο που χαιρετάει με τις αχτίδες του όλα τ'αγριολούλουδα..
Η μουσική, σαν λυχναράκι, διαλύει τα σκοτάδια
[...]
Ω, μουσική!Ω, Ευτέρπη ευλογημένη!Εσύ ο καρπός της θλίψης, το άνθος της χαράς, εσύ οπτασία, άρωμα πλούσιο, γλώσσα των εραστών, χρυσοχόος των δακρύων της κρυφής συγκίνησης![...]
Τιμήστε, ω εσείς φιλοξενούμενοι της γης τον Ορφέα, τον Δαβίδ, τον Αλ-Μαουσίλι.
Εξυψώστε το ιδεώδες του Μπετόβεν, του Βάγκνερ και του Μότσαρτ!
Διακήρυξε οικουμένη τη μεγαλοσύνη εκείνων, που έσπειραν τις πνοές τους στους ουρανούς, πλημμύρισαν τον αέρα με τρυφερά πνεύματα και δίδαξαν τον άνθρωπο να βλέπει με το αυτί και να ακούσει με την καρδιά!!

(Χαλίλ Γκιμπράν: "Η Μουσική και ο τρελός", εκδ. Printa, μτφ. Δεσπ. Σαραφείδου, σελ. 9-10-11-12-15-32-34-35)

Aυτοπροσωπογραφία

O τιμώμενος σήμερα Χαλίλ Γκιμπράν εκτός από ποιητής-στοχαστής, καταξιώθηκε και ως εικαστικός καλλιτέχνης.

Εφηβος ακόμη παρακολούθησε μια έκθεση ζωγραφικής με έργα προραφαηλιτών καλλτεχνων,ικανή να κατευθύνει και να διαμορφώσει  την δημιουργική του πορεία.
Νεαρός μαθήτευσε για δύο χρόνια κοντά στον Ωγκύστ Ροντέν.

Το εικαστικό έργο του Γκιμπράν ενσωματώνει στοιχεία Αισθητισμού και Συμβολισμού. Όπως και οι συμβολιστές, ετσι κι ο Γκιμπράν προσπάθησε να μεταδώσει βαθιά πνευματικά αισθήματα κι όπως οι Αισθητιστές, αναζήτησε ομορφιά σε κάθε τι, ως αντίδοτο για τον αχαλίνωτο υλισμό του κόσμου, γύρω του.
Τα έργα του είναι λάδια, ακουαρέλες, μολύβι και παστέλ. Πλάθουν έναν σύμπαν αιθέριο, λεπτό και ονειρικό, τον ίδιο κόσμο που ενέπνευσε και την ποιητική τέχνη του.



Aκούμε την "Ωδή στη χαρά" από την Ενάτη Συμφωνία του Μπετόβεν, ένα έργο ενσάρκωσης της αδελφωμένης ανθρωπότητας για την κατάκτηση της ουράνιας αρμονίας!
H μουσική της εκφράζει τη φωνή της επαναστατικής αισιοδοξίας.
Είναι η φωνή ενός ανθρώπου που αρνείται να παραδεχτεί την ήττα, του οποίου το κεφάλι παραμένει αγκυλωμένο στις αντιξοότητες.
Είναι "όμοια με την Αγάπη..., η χρυσοχόος των δακρύων της κρυφής συγκίνησης,...εκείνη που διδάσκει τον άνθρωπο να ακούει με την καρδιά", όπως γράφει και Χαλίλ Γκιμπράν.

Αξίζει να θυμηθούμε πως τον Απρίλιο του 1849, στη διάρκεια της επανάστασης στη Γερμανία, ο νέος-τότε- συνθέτης Ρίχαρντ Βάγκνερ διηύθυνε την Ενάτη του Μπετόβεν στη Δρέσδη.
Στο ακροατήριο βρισκόταν ο μέγας αναρχικός, Μπακούνιν, του οποίου οι ιδέες επηρέασαν τον Βάγκνερ στη νεότητά του.
Ενθουσιασμένος από τη μουσική, ο Μπακούνιν δήλωσε πως "εάν υπάρχει κάτι που αξίζει να διασώσουμε από τα ερείπια, αυτό είναι η Ενάτη!"

Nωρίτερα, το 1831, o Βάγκνερ είχε μεταγράψει για πιάνο την "Ενάτη Συμφωνία" του Μπετόβεν.

BEETHOVEN - Symphony no. 9 "CHORAL" - Leonard Bernstein :

Eλ Γκρέκο - Μάλερ: "Της Ανάστασης, μέγα Σάββατο..."

 

"ΑΝΑΣΤΑΣΗ", Δ.Θεοτοκόπουλος

Μεγάλο Σάββατο, μέρα της Λύτρωσης, μέρα της Ανάστασης, της ανανέωσης και της ελπίδας...
Μέρα που το μήνυμά της αντηχεί σ'ολάκερο τον κόσμο!

7 Απρίλη και συμπτωματικά σήμερα συμπληρώνονται 404 χρόνια από το θάνατο του Ελ Γκρέκο.Του μεγάλου καλλιτέχνη-υμνητή της  θρησκευτικής θεματικής, Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, καθώς στα έργα του η βυζαντινή παράδοση αγγίζει τον ευρωπαϊκό εξπρεσιονισμό...

Ετσι, τιμητικά  σάς καλημερίζω με την δική του "ΑΝΑΣΤΑΣΗ" , αγαπημένοι φίλοι!

Όταν ο Νίκος Καζαντζάκης επισκέφτηκε την Ισπανία, θαύμασε από κοντά αυτό το αριστούργημα του Γκρέκο, κι έγραψε:

"Κάτω οι φρουροί, κίτρινοι, πρασινωποί, γαλάζοι, καταγκρεμίζουνται τ’ ανάσκελα, κι ολόισιος, σα μακροκότσανο κρίνο, κάτασπρος, ανεβαίνει από την παρδαλή τούτη, μανιασμένην ανθρώπινη μάζα ο Χριστός... θείο βέλος που ανηφορίζει στον ουρανό, νικώντας το βάρος της ύλης και το θάνατο..."


Στο κέντρο του πίνακα "αιωρείται" ο αναστημένος Ιησούς. Αποτυπώνεται γυμνός κρατώντας στο αριστερό του χέρι λευκή σημαία και το δεξί ανυψωμένο με την παλάμη στραμμένη στον ουρανό.Στοιχεία, που δείχνουν τον θριαμβευτή απέναντι στον θάνατο.
Στην πλάτη του προβάλει πορφυρός χιτώνας -σύμβολο  του μαρτυρίου και της θυσίας-.Ο Χριστός κυριαρχεί στο ψηλότερο μέρος της σύνθεσης τριγυρισμένος από θεϊκό φως, αντίθετα με το χαμηλότερο όπου πλήθος μορφών  θαμπωμένες από το φως της Ανάστασης φαίνεται να αναστατώνονται από το θείο γεγονός!

Η συνοδευτική μουσική επιλογή μου έρχεται με έργο συμφωνικό και συγκεκριμένα τη 2η Μαλερική Συμφωνία, την επονομαζόμενη "της ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ".

Κατά δήλωση του ίδιου του Μάλερ, η Συμφωνία ήταν η αγαπημένη του.
Εμπνευστικά, πρωτοπαρουσιάστηκε σαν θυελλώδες συμφωνικό ποίημα με τον τίτλο "Totenfeier-Επικήδεια Ακολουθία" ως συνέχεια της 1ης συμφωνίας, και του ήρωά της που οδηγείται στον τάφο μετά τα αβάσταχτα μαρτύρια της ζωής.
Τα μεσαία τμήματα επηρεασμένα από τη γοητεία που ασκούσε στον Μάλερ η μεσαιωνική λαϊκή ποίηση, αντανακλούν τις όμορφες μνήμες της κοσμικής ζωής του θανόντα.
Το 3ο μέρος αποτελεί μια κραυγή απελπισίας, ενώ το 4ο την ανακούφιση από τα δεινά της ζωής.


Όταν ο συνθέτης παρουσίασε τη δημιουργία του στον Μπύλοβ, εκείνος την απέρριψε απροκάλυπτα. Λίγους μήνες αργότερα πεθαίνει ο μέντοράς του και στην κηδεία του  τα συναισθήματα του Mάλερ είναι αντικρουόμενα.
Κατά τη διάρκεια της επιμνημόσυνης δέησης κι εν μέσω της άσχημης θύμησης της απόρριψης ακούγεται η παιδική χορωδία να ψάλλει σε ποίηση του Φρίντριχ Κλόπστοκ τον ύμνο: "Die Auferstehung -Ανάσταση".
Όλα έλαμψαν μέσα στο νου και την ψυχή του Μάλερ! Η έμπνευση είχε έρθει απρόσμενα και σαν αστραπή!
Η τελική μορφή της Συμφωνίας θα δινόταν χορωδιακά.

Μετά την αναζήτηση του νοήματος της ζωής από τον ήρωά του έρχεται το εκτεταμένο φινάλε, μουσικό καθρέφτισμα της Λύτρωσης, της Δόξας, της Ανάστασης!
Μια συμφωνία που αρχίζει με βαθιά συντριβή, εξελίσσεται με προσδοκία, ελπίδα και καταλήγει στο θριαμβευτικό, αποκαλυπτικό χορωδιακό του τελευταίου μέρους!

Mεγαλειώδες και συγκλονιστικό το φινάλε!
Οι δύο σολίστ διακηρύσσουν την υπόσχεση της Αιώνιας Ζωής και κατόπιν η χορωδία σε μια εκστατική συνοδεία με πλήρη ορχήστρα μέχρι την τελική διακήρυξη: "Αυτό για το οποίο παλέψατε, θα σας οδηγήσει στον Θεό!"

Τα κρουστά ενθουσιάζουν, τα χάλκινα δονούν, κι οι φωνές προκαλούν ρίγη και ανατριχίλα...
Oι τρομπέτες σιωπούν...Μια σιωπή απόκοσμη, αντίλαλος της γήινης παρουσίας μας...
Είναι η στιγμή που ακούγεται ήπια η φωνή του Βασιλέα των Ουρανών(4:14)...

Αν και δεν είναι αποκλειστικά θρησκευτικό έργο,  ο Μάλερ πετυχαίνει να τονίσει τις έννοιες του θανάτου και της πραγματικής Αιώνιας ζωής χρησιμοποιώντας τους στίχους του Klopstock συμπληρωμένους με δικούς του...

"Ανάσταση! Πεθαίνω για να ζήσω ξανά..."

Η δύναμη του στίχου και της ορχηστρικής μουσικής που τον συνοδεύει, απροσμέτρητη. Μεγαλειώδης σύνθεση εσωτερικής  αναζήτησης  και πνευματικής ανάτασης που ανεβάζει τους καρδιακούς παλμούς.

Η ένταση της μουσικής δίνει ευκαιρία να κάνει κανείς την ενδοσκόπησή του, να ρίξει μια διεισδυτική ματιά στον εσωτερικό του κόσμο, να αναλογιστεί την πορεία, τις αξίες, και τους στόχους του.
Πάθη, πειρασμοί, πόνοι, πλάνες, προδοσίες, απoγοητεύσεις, όλα συσσωρευμένος θάνατος στην ψυχή μας...
Ας τα ξεπεράσουμε κι ας αναγεννηθούμε δίνοντας νέο νόημα στο πέρασμά μας...
Καλή Ανάσταση, εκλεκτοί μου φίλοι!
Το Άγιο Φως Της, ας φωτίζει την καρδιά και το πνεύμα μας!

i.discogs

"Συµφωνία της Αναστάσεως"
(Στον Gustav Mahler)

Δοκίµασες ποτέ σου να πετάξεις;
Πίσω την άβυσσο που ζεις ν’ αφήσεις
σα µια µικρή, ασήµαντη κουκκίδα
στης απεραντοσύνης µπρος
το άγριο µεγαλείο;
Κοίτα, σε καρτερούν τ’ αγριοπούλια!
Συνοδοιπόρους άλλους µην προσµένεις,
είσαι µόνος...
Και σα νυχτώσει
φτερά στο νου και στην καρδιά σου βάλε
και στο γραµµόφωνο να παίζει
της φοβερής της Συµφωνίας το φινάλε.
Και µες στους ήχους απογειώσου!

(Ντίνου Πυργιώτη: "Παραληρηματική Τριλογία / eclass)

 

Θα απολαύσουμε το συγκλονιστικό φινάλε της Συμφωνίας από τη Συμφωνική Ορχήστρα του Λονδίνου υπό τη διεύθυνση του Λέοναρντ Μπερνστάϊν.
Σολίστ οι Janet Baker και Sheila Armstrong.
O Mπερνστάιν, που θεωρήθηκε ο κορυφαίος ερμηνευτής έργων Μάλερ της εποχής του, ήταν ο πρώτος μαέστρος που ηχογράφησε όλες τις συμφωνίες του συνθέτη το διάστημα μεταξύ 1971-1985, δημιουργώντας ένα μοναδικό μουσικό ντοκουμέντο και προκαλώντας σε επανεκτίμηση των έργων του Μάλερ.

Mahler: "Symphony No. 2 - της ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ: Mov. 5"

Leonard Bernstein / Janet Baker-Sheila Armstrong

Ραβί Σανκάρ, μια ράγκα με σιτάρ και φλάουτο...

 

"Οταν ένας μουσικός καθηλώνει τη δυτική ψυχή με ξένους και "παράξενους" ανατολίτικους ήχους,

με νότες που δεν υπακούουν σε κανέναν οικείο μουσικό νόμο, που δεν χωράνε στις γνωστές κλίμακες
και στο πεντάγραμμο, είναι ή σοφός γνώστης της ανθρώπινης ψυχής
ή βαθύς γνώστης των μουσικών του πλανήτη ή μάγος".

(Ο Θανάσης Λάλας για τον Ραβί Σανκάρ στο Βήμα)

Ο σπουδαίος ινδός βιρτουόζος του σιτάρ και συνθέτης, Ραβί Σανκάρ, γεννήθηκε σαν σήμερα, 7 Απριλίου 1920 στο Βαρανάσι. 

Βασικός εκπρόσωπος της ινδουστανικής κλασικής μουσικής, έκανε γνωστή τη μουσική της πατρίδας του στη Δύση με τις συνεργασίες του με καλλιτέχνες από όλους τους μουσικούς χώρους.

Ο κορυφαίος πρεσβευτής της ινδικής πολιτιστικής κληρονομιάς είχε συνεργαστεί με το συγκρότημα των Μπητλς και από το χώρο της κλασικής με τους: Μενουχίν, Όιστραχ, Ροστροπόβιτς, Ζούμπιν Μέτα, Φίλιπ Γκλας, Ζαν-Πιερ Ραμπάλ...
Όλοι τους είχαν να δηλώσουν τα καλύτερα για τον καλλιτέχνη και άνθρωπο, Σανκάρ.

Εξαιρετικά συγκινητική υπήρξε η θέση του Μενουχίν : "η ιδιοφυΐα και ο ανθρωπισμός του Σανκάρ μπορούν να συγκριθούν μόνο με του Μότσαρτ".

Ο βιρτουόζος Ραβί είχε επανειλημμένως δηλώσει πως "η μουσική είναι η ζωή του! Χωρίς αυτήν νοιώθει νεκρός. Η μουσική τέχνη είναι ό,τι ωραιότερο, ρομαντικότερο και πιο πνευματικό, που μπορεί κάποιος να βιώσει!"

Μια  δυναμική προσωπικότητα στα όρια του θρύλου, ο Ραβί Σανκάρ, το φως που εξέπεμπε, εκτυφλωτικό! 

Ίσως δεν πήρε τυχαία το όνομά του: Ραβί=ήλιος...

Η "ράγκα" είναι το σημαντικότερο στοιχείο στη δομή της ινδικής μουσικής.

Με τη λέξη αυτή εννοείται το σύστημα που περιλαμβάνει όλα τα μελωδικά στοιχεία μιας σύνθεσης,μα ταυτόχρονα υποδεικνύει και τη διάθεση, την κατάσταση ψυχής.
Κάθε ράγκα έχει ανιούσα και κατιούσα μορφή (κάτι σαν κλίμακα), έχει συγκεκριμένα διακοσμητικά στοιχεία, μελίσματα, και χαρακτηριστικές φράσεις.
Είναι πράγματι δύσκολο να εκφράσουμε την έννοια της "ράγκα", καθώς δεν υπάρχει αντίστοιχος όρος στην ευρωπαϊκή μουσική. Ισως θα μπορούσαμε να τη συσχετίσουμε με τους "δρόμους" της λαϊκής μας μουσικής.

Υπάρχουν ράγκα για συγκεκριμένες περιστάσεις και ώρες του 24ώρου.

Όπως η Ράγκα Ντιπάκ(της φωτιάς) που αν εκτελεστεί σωστά, πιστεύεται πως μπορεί να προκαλέσει πυρκαγιά.
Ή πάλι, οι: Ράγκα της Νύχτας ή της Μέρας.

Ενας θρύλος -λέει- πως όταν κάποιο δειλινό ζητήθηκε από έναν άρχοντα στον μουσικό της αυλής του να ερμηνεύσει την "Ράγκα της μέρας", εκείνος το αρνήθηκε γιατί το θεώρησε ιεροσυλία.
Τελικά την εκτέλεσε κάτω από την απειλή του αφέντη του πως θα του κόψει το κεφάλι και τότε...ανέτειλε ο ήλιος πριν την ώρα του γιατί "άκουσε το τραγούδι" του...

Σανκάρ - Ραμπάλ

Ράγκα της Ημέρας, με πάθος και διάθεση ρομαντισμού είναι η "Raga Nat Bhairav".

Θα την ακούσουμε σε μια ιδιαίτερη απόδοση από τον τιμώμενο σήμερα Ραβί Σανκάρ και τη σύμπραξή του με τον περίφημο φλαουτίστα Ζαν Πιερ Ραμπάλ.

Το ρυθμό εμφατικά συνοδεύει ένα ξεχωριστό κρουστό, η "τάμπλα", που αποτελείται από δυο χειροτύμπανα καλυμμένα με δέρμα, που το ένα παίζεται με το αριστερό και το άλλο με το δεξί χέρι.

Σιτάρ και Φλάουτο-Raga Nat Bhairav

Ravi Shankar και Jean Pierre Rampal :

Επιτάφιος ... με λάβαρα ν’ αντιφεγγίζουν κάτω από τις λαμπάδες...

 

"Στολισμός Επιταφίου, Θεοδ. Ράλλης

Οι θρησκευτικές σκηνές του ορθόδοξου ελληνισμού, στις οποίες τα πρόσωπα παρουσιάζονται με μοναδική ευλάβεια και αθωότητα αποτέλεσε αγαπημένο θέμα του Θ.Ράλλη.

Στο παραπάνω εικαστικό, απεικονίζει μια εκκλησία κατά τη διάρκεια των προετοιμασιών για το Πάσχα με τέσσερα κορίτσια να δουλεύουν μαζί για να στολίσουν έναν Επιτάφιο με λουλούδια, ενώ δύο ιερείς συζητούν...
Ο καλλιτέχνης θεωρούσε το έργο τόσο σημαντικό ώστε να επιλέξει να το εκθέσει στο Σαλόνι του Παρισιού το 1893, τη χρονιά που το ολοκλήρωσε.
(Εθν. Πινακοθήκη)

Η Τέχνη κάθε μορφής αναδεικνύει με τον καλύτερο τρόπο το συναίσθημα, ακόμα και το αδυνάτως ανείπωτο...

***

" Όπου έρχεται η Μεγαλοβδομάδα, έρχεται κ’ η Μεγάλη Παρασκευή, να βγάλουν τη νύχτα τον Επιτάφιο, να τον γυρίσουν μέσα στο χωριό. 
[…]
Τον Επιτάφιο τον περιμέναμε όλο το χρόνο με λαχτάρα. Ήταν μια νύχτα γεμάτη μαγεία και συγκίνηση, όλο χρυσαφιά χρώματα και φως. Μύριζε ως τ’ άστρα ο αγέρας δάφνες και μοσκολίβανα.
Σαν ξεκινούσε η λιτανεία, μπροστά πήγαιναν τα ασημένια φανάρια με τα χρωματιστά κρύσταλλα, σηκωμένα ψηλά - ψηλά, πάνω στα γαλάζια τους κοντάρια. Τα ξεφτέρουγα με τις μαλαματένιες αχτίδες άστραφταν στα φώτα. Και κείνα τα λάβαρα, οι πελώριες βελουδένιες εικόνες, σηκωμένες σαν σημαίες, όλο χρυσή φούντα από καθαρό μαλαματένιο σύρμα, ν’ αντιφεγγίζουν κάτω από τις λαμπάδες και να τρέμουν. Στη μέση η Ταφή και η Σταύρωση.
[…] 
Έβγαζαν και τ’ ακριβό Βαγγέλιο στη λιτανεία. Το δέσιμό του ήταν πλάκες ατόφιο χρυσάφι δουλεμένο. Οι τέσσερεις Ευαγγελιστές στις τέσσερεις γωνιές, κ’ ένα γύρω όλο ρουμπίνια σα ρωϊδοπαπούδες. Σπίθιζαν οι πέτρες, βυσσινιές, πράσινες, κρασουλιές.
Ύστερα ερχόταν το κουβούκλιο από τον Επιτάφιο, χαμένο κάτω από τις βιόλες και τους αβαγιανούς. 
Ο Επιτάφιος, μεγάλος, ολόσωμος, κεντημένος στο χρυσάφι και στα πετράδια. Κι από πίσω όλοι οι χριστιανοί με τις λαμπάδες και με τα φαναράκια. Άντρες, γυναίκες και μωρά."

("Ο Βασίλης ο Αρβανίτης", Στρ, Μυριβήλης)

***

Μεγάλη Παρασκευή, ημέρα πένθους, σήμερα, φίλοι μου και στους ουρανούς αντηχούν οι συγκινητικές ψαλωδίες "Ω ΓΛΥΚΥ ΜΟΥ ΕΑΡ"..."ΑΙ ΓΕΝΕΑΙ ΠΑΣΑΙ"..."Η ΖΩΗ εν ΤΑΦΩ"...

Αυτοί είναι και οι ύμνοι στη μελωδία των οποίων οικοδομεί το 3ο μέρος της 3ης Συμφωνίας του ο Μίκης Θεοδωράκης.

Μια Συμφωνία, στην οποία η τραγικότητα εναλλάσσεται τον ελεγειακό λυρισμό.
Ιερατικός ο τρόπος που ο συνθέτης αρχίζει...
Εμπιστεύεται στο σόλο τσέλο μια πλατιά μελωδία που οδηγεί κατ’ ευθείαν στην καρδιά του λυρισμού.
Μια υπόνοια από το μοτίβο του "Αι Γενεαί πάσαι" έρχεται στο 2:18...κι ακολουθεί στο 2:42 η κορύφωση στο "Ω γλυκύ μου έαρ" ...

Το κλαρινέτο στη συνέχεια (3:18) παίρνει το μεσαίο μοτίβο του ίδιου ύμνου δίνοντας στιγμές ανάσας στην υπόλοιπη ορχήστρα, ενώ τα τοξοτά ακολουθούν πιστά με ένα απαλό τρέμολο των χορδών...
Η χορωδία στο 4:17 προκαλεί ρίγη συγκίνησης...
Η μελωδική απάντηση έρχεται από το όμποε(4:48) με τα pizzicati να συμπάσχουν στο θρήνο...

5:12 κι εδώ εντάσσεται ο στίχος του Καβάφη:  "Είμαστε όλοι μαζί κυκλωμένοι"...

Φόβο, μα κυρίως απογοήτευση προκαλεί αυτή η ζοφερή ηχητική εικόνα...
Ακολουθεί ένα μικρό απόσπασμα, επίσης Καβαφικό...
Αυτή τη φορά από το ποίημα "Η Πόλις" στο 5:20, που ψάλλεται μοναδικά από τη χορωδία σε μορφή πένθιμου εμβατηρίου δημιουργώντας υποβλητικότατη ατμόσφαιρα...

"Δεν έχει πλοίο γιά σε - Δεν έχει οδό 

Ετσι που τη ζωή σου ρήμαξες 

Όπου κι’ άν πας 

Γιά πάντα θα σ' ακολουθεί"

5:57: "Η ζωή εν τάφω", ο Επιτάφιος θρήνος της Μεγάλης Παρασκευής ξεκινά με το τρίγωνο να κροταλίζει υπογραμμίζοντας ρυθμικά την ένταση των στιγμών, που χαρακτηρίζονται από θλίψη ανείπωτη.
Έτσι, εγκώμια και ύμνοι αναδύουν τη χαρμολύπη, αφού συγχρόνως προαναγγέλλεται και η Ανάσταση, ιδιαίτερα όταν στο 6:58 καμπάνες και μεταλλόφωνα, γλυκολαλούν...


Πάσχα της Αγάπης Πάσχα, φίλοι μου αγαπημένοι και δω το βροντοφωνάζει ολάκερο το μουσικό σύμπαν!!

Το αρχικό θέμα επανέρχεται στο 8:10, μελωδία εκπληκτικής ομορφιάς και άκρως κατανυκτική, ένας παρατεταμένος λυγμός απόλυτα συνταιριασμένος με το κλίμα της μέρας...
Σαν μια από "κείνες τις βελουδένιες εικόνες, -που λέει παραπάνω ο Μυριβήλης- τα πελώρια λάβαρα με τη χρυσή φούντα, αντιφεγγίζει κάτω από τις "ηχητικές" λαμπάδες...
Eίναι από κείνες τις στιγμές που ήχοι-απλοί ήχοι- μάς θυμίζουν πως μπορεί το Θείο να γίνεται ανθρώπινο, όμως παραμένει βαθιά πνευματικό...Μια παρηγορητική συμπόνοια που τους κραδασμούς της αντιλαμβάνεται η ψυχή...

Μίκη Θεοδωράκη: "Συμφωνία Νο 3, Μέρος ΙΙΙ"

Από την Κρατική Ορχήστρα  και Μικτή Χορωδία Θεσσαλονίκης  στην επιβλητική Ροτόντα:

"Ακάνθινο Στεφάνι", ένα λυπηρό Μυστήριο...

 

"Christ Crowned Thorns", Dirk Bouts - (λεπτομέρεια)

Ο Χριστός στο εικαστικό του Ντίρικ Μπάουτς μπορεί να φορά έναν κατακόκκινο, πλούσιο μανδύα, όμως βασικό κομμάτι της απεικόνισης είναι το Ακάνθινο στεφάνι και η αποτυπωμένη αγωνία, αδυναμία και εξάντληση απο τα βασανιστήρια στο πρόσωπο και το σώμα του Χριστού.

"Christ Crowned Thorns", Dirk Bouts

Τα μάτια μας είναι στραμμένα στις σκιές των αγκαθιών που μπήγονται βαθιά στο μέτωπό του και τα δάκρυα που σμίγουν με το αίμα που στάζει από τις πληγές.


Σοκαριστική απεικόνιση, όμως στα τέλη του 15ου αι. που δημιουργήθηκε από τον φλαμανδό ζωγράφο,  ήταν πολύ δημοφιλείς και χρησίμευαν ως μικροί, λατρευτικοί πίνακες για την ιδιωτική προσευχή.

Η εστίαση στο Ακάνθινο στεφάνι και τον πόνο υπενθύμιζε πως ο Χριστός πέθανε με μαρτυρικό και ταπεινωτικό θάνατο για χάρη της ανθρωπότητας, ενθαρρύνοντας και προτρέποντας σε διαλογισμό.

Παρατηρούμε μια ακαμψία στη σχεδίαση, όμως το όλο αποτέλεσμα είναι ιδιαίτερα εκφραστικό.



Το  "Ακάνθινο στεφάνι", απομεινάρι του στεφάνου που φόρεσαν στο κεφάλι του Ιησού κατά την Σταύρωση, αποτελεί κειμήλιο στην Παναγία των Παρισίων.
Εφτασε στο Παρίσι το 1238 από τον γάλλο μονάρχη Λουδοβίκο Θ΄, ο οποίος λέγεται πως έβγαζε τα αγκάθια και τα έστελνε ως δώρα σε άλλους ηγεμόνες..

Ο Ακάνθινος Στέφανος του Χριστού αποτελούνταν από βούρλα και αγκαθωτούς θάμνους που φύονται στα εδάφη της Παλαιστίνης.
Τα 70 αγκάθια του, κυκλοφορούν σε διάφορους ναούς της Δύσης...

***

Οι "Σονάτες του Ροδαρίου" που ονομάζονται και "Μυστηριακές Σονάτες"  του Χάινριχ  Ίγκνατς Μπίμπερ, ενός συνθέτη και δεξιοτέχνη βιολονίστα της μπαρόκ περιόδου, αποτελούν  κορυφαίο σημείο της μπαρόκ μουσικής φιλολογίας, για την τολμηρή και δεξιοτεχνική αντιστικτική γραφή τους, αλλά κυρίως για την τεχνική της "scordatura", που ο Μπίμπερ χρησιμοποιεί στο έργο.

[Τεχνική (ένα είδος τονικού αποσυντονισμού) κατά την οποία το χόρδισμα στο βιολί γίνεται διαφορετικά, αυξάνοντας έτσι τις πολυφωνικές του δυνατότητες, αλλάζοντας το ηχόχρωμά του και  πετυχαίνοντας διαφορετική ατµόσφαιρα σε κάθε σονάτα].

Οι Σονάτες είναι 15, μία για καθε ένα από τα Μυστήρια του Ροδαρίου.Στο τέλος ο Μπίμπερ προσθέτει μια πασσακάλια για σόλο βιολί,ενώ κάθε μέρος συνοδεύεται από ένα χαρακτικό, σχετικό με το θέμα που η σονάτα, συμβολίζει.

Το χαρακτικό-σκηνή:"Aκάνθινο στεφάνι" 

Οι συνθέσεις αποτελούν δημιουργίες ενός ευσεβούς και με βαθύ θρησκευτικό συναίσθημα, καλλιτέχνη.

Οι 15 Σονάτες του Μπίμπερ  γράφτηκαν μεταξύ 1670-1680 και διαρθρώνονται σε 3 ομάδες:

1. Τα Χαροποιά Μυστήρια
2. Τα  Λυπηρά Μυστήρια 
3. Τα Ένδοξα Μυστήρια



Η 8η Σονάτα της 2ης ομάδας των "Λυπηρών Μυστηρίων"  είναι γραμμένη στη Σι υφ. μείζονα, (κλίμακα που για το συνθέτη δηλώνει ελεγειακή διάθεση, μελαγχολία και σπαραγμό) και φέρει  τον τίτλο: "The Crowning with the Thorns -Το Ακάνθινο Στεφάνι", όπου με έντονο πνευματικό χαρακτήρα αποδίδεται το σπαραχτικό κομμάτι της Ευαγγελικής ιστορίας .

(Η σκορντατούρα εδώ είναι με χόρδισμα ΡΕ-ΦΑ-ΣΙ υφ.-ΡΕ)

Biber: Rosary Sonata n. 8 - "The Crowning with the Thorns":

Καλή κι Ευλογημένη Μεγάλη Παρασκευή, φίλοι μου, με ενσυναίσθηση και περισυλλογή!
Ας νιώσουμε και μέσω της Τέχνης κάτι από το θείο γεγονός της ημέρας!

Περισσότερα για το μουσικό έργο μπορείτε να διαβάσετε σε παλαιότερα κείμενά μου εδώ κι εδώ.

"Άνθρωπος θλίψεων και Αμνός του Θεού..." HANDEL: "Mεσσία Πάθη"

 

"Άνθρωπος των Θλίψεων", Άλμπρεχτ Ντύρρερ

"Άνθρωπος θλίψεων...Καταφρονημένος και απορριμμένος από τους ανθρώπους..."

Ο θρύλος θέλει το ορατόριο "ΜΕΣΣΙΑΣ" του ΧΑΙΝΤΕΛ να ολοκληρώθηκε στο χρόνο-ρεκόρ των 24 ημερών!
Είναι βασισμένο σε αποσπάσματα της Βίβλου, χωρία της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης, αλλά και ψαλμούς από το Αγγλικανικό Προσευχητάρι.
Η πρεμιέρα του, που έγινε τον Απρίλη του 1842 στο Δουβλίνο είχε εξαιρετική επιτυχία.

"Ανώτερο από κάθε ορατόριο ή άλλο έργο εκκλησιαστικής μουσικής 

που γράφτηκε στο Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά και σ'ολόκληρο τον κόσμο", 

χαρακτηρίστηκε από τους μουσικοκριτικούς της εποχής του Χαίντελ.

Στην πρεμιέρα του, το Δουβλινέζικο Θέατρο γέμισε ασφυκτικά.
Περίπου 1000 ήταν τα άτομα, που για να χωρέσουν στην αίθουσα, οι υπεύθυνοι ζήτησαν από τους άνδρες να προσέλθουν χωρίς να κρατούν σπαθιά και από τις γυναίκες να μη φορούν κρινολίνα.

Στο μεγαλειώδες αυτό ορατόριο του Χαίντελ παρατηρούμε πολλά  κοινά στοιχεία με τη μορφολογία της ιταλικής όπερας (ρετσιτατίβι, άριες, κοράλ).
Ωστόσο δεν παρατηρείται δραματοποίηση των χαρακτήρων, αφού και ο λιμπρετίστας Τσαρλς Τζένενς στόχευε στην ανάδειξη του "Μυστηρίου της θεότητας του Ιησού"
Ο "Μεσσίας" γνώρισε πολυάριθμες ενορχηστρώσεις και διασκευές. Ανάμεσα σε κείνους που το τόλμησαν και ο Μότσαρτ.


Τρία είναι τα βασικά μέρη της σύνθεσης με αναφορές:

1.Έλευση και Γέννηση του Μεσσία
2.Πάθη-Σταύρωση-Ανάσταση
3.Υπόσχεση-Δευτέρα Παρουσία-Θρίαμβος

<<ΜΕΡΟΣ 2ο-ΣΚΗΝΗ 1η: ΠΑΘΗ>>

Φυσικά, όπως επιβάλλει η περίοδος της Εβδομάδας των Παθών, που διανύουμε, θα επικεντρωθούμε στο 2ο μέρος του Ορατορίου, όπου διαρθρώνεται σε 7 σκηνές:


1η με αναφορά στα Πάθη,
2η στο θάνατο και την Ανάσταση του Χριστού, όπου ακούγεται και το περίφημο Δοξαστικό "Αλλελούια".
3η και η 4η στην Ανάληψη και την υποδοχή του Χριστού στον Ουρανό,
5η και 6η στα Κηρύγματα του Ευαγγελίου και
7η στη Νίκη του Χριστού επί του θανάτου

Εστιάζουμε στο 2ο μέρος "των Παθών", και συγκεκριμένα στα δυο εισαγωγικά του μέρη, όπου ο Χαίντελ αναφέρεται στον Χριστό ως "Άνθρωπο των θλίψεων", όπως Τον αποκαλεί ο προφήτης Ησαΐας.

Είναι το μόνο μέρος που ανοίγει και κυριαρχείται σε όλη τη διάρκειά του από το ΧΟΡΩΔΙΑΚΟ ΑΣΜΑ.

"Agnus Dei-Αμνός του Θεού",
Francisco de Zurbaran - Μουσείο Πράδο 

Ο ακροατής καθηλώνεται από το επιβλητικό "Ιδού ο Αμνός του Θεού, ο αίρων την αμαρτία του κόσμου".
Eίναι η φράση με την οποία σύστησε τον Ιησού ο Ιωάννης ο Πρόδρομος.
Ένας τίτλος τρυφερός μα και αποκαλυπτικός: "Αμνός του Θεού - Αgnus Dei"!

Το χορωδιακό είναι γραμμένο στη σολ μινόρε, με συγκρατημένο μελικό καλλωπισμό, όμως η πλούσια αρμονική υποστήριξή του διαμορφώνουν ένα χορωδιακό ιδιαίτερα αναστοχαστικό στην έκφρασή του.

1. Handel Messiah (Part of Passion), choral: 

"Behold the Lamb of God-Ιδού ο Αμνός του Θεού":

Την Arnold Schoenberg Choir  και το σύνολο Concentus Musicus της Βιέννης διευθύνει ο Nikolaus Harnoncourt:

"He was despised and rejected of men",
μέρος από το Tρίπτυχο  του W. Savage Cooper 

Σε μορφή φούγκας ακολουθεί το μακροσκελές(10' λεπτά) θρηνητικό σολιστικό της άλτο: "He was despised -Καταπεφρονημένος".

Μια άρια da capo, το λιμπρέτο της οποίας βασίστηκε στον Ψαλμό του Ησαΐα:
"Καταπεφρονημένος και απερριμμένος υπό των ανθρώπων. "Άνθρωπος θλίψεων" και δόκιμος ασθενείας και ως άνθρωπος  κατεφρονήθη και ως ουδέν ελογίσθημεν αυτόν".

Τα έγχορδα ακούγονται μαλακά σαν αναστεναγμοί, ενώ υπάρχουν και μέρη χωρίς καθόλου οργανική συνοδεία, τα οποία οι αναλυτές ερμήνευσαν  ως "εγκατάλειψη του Κυρίου".
Οι ήχοι στοχαστικοί, πένθιμοι, όταν ξαφνικά ηχούν αλλεπάλληλες, ταχύτατες δοξαριές.
Είναι το "μοτίβο της αναστάτωσης"(6:04) που προετοιμάζει το ακροατήριο για τον Ψαλμό του Ησαΐα:
"He gave his back  to the smiters...- Τον νώτον μου έδωκα εις τους μαστιγούντας, και τας σιαγόνας μου εις τους μαδίζοντας..."
Ενα θρηνητικό άσμα, μια καταιγίδα πίκρας κι' εσωτερικής συντριβής...
Η φωνή της κοντράλτο, ένας σπαραγμός, ένας αντίλαλος που κάνει και την πιο σκληρή καρδιά να ραγίσει, να μπει βαθειά στο μεγάλο νόημα των Παθών του Θεανθρώπου!

2. Handel Messiah (Part of Passion), Aria: 

"He was despised-Άνθρωπος θλίψεων,  καταπεφρονημένος":

Επιλέγω μια ερμηνεία με την περίφημη καναδή κοντράλτο Maureen Forrester, που -κατά την ταπεινή άποψή μου- με το εξαιρετικό, σκούρο, γεμάτο ηχόχρωμά της αποδίδει το νόημα του "Ανθρώπου των θλίψεων"...

"Aγαπάτε τον Μπραμς;...Γιατί;..."

 

"Aγαπάτε τον Μπραμς;"...

Κλασική η ατάκα που φτάνει στα χείλη μας σήμερα, ημέρα που έφυγε ο αγαπημένος συνθέτης, που πολλοί χαρακτηρίζουν ως το 1/3 του βαρέος πυροβολικού της γερμανικής μουσικής, των 3 "Β": Bach, Beethoven, Brahms...


Ας θυμηθούμε τα σχετικά λόγια του μαέστρου και συνθέτη Χανς φον Μπύλοβ:
"Πιστεύω στον Μπαχ, τον Πατέρα… στον Μπετόβεν, τον Υιό…και στον ΜΠΡΑΜς, το Άγιο Πνεύμα της μουσικής!"


"ΜΠΡΑΜΣ, ο ατημέλητος"

Ο Γιόχαν Μπραμς υπήρξε καλλιτέχνης που η μακριά γενειάδα του, το εκτεταμένο πρικοίλι και γενικά η "άκομψη" παρουσία του δημιουργούσαν την εικόνα ενός ατημέλητου, που αδιαφορούσε παντελώς για την εμφάνισή του.

Eπίσης ήταν επιρρεπής στο αλκοόλ και δεν φημιζόταν για την τάξη του, καθώς άφηνε τις στάχτες από τα τσιγάρα και τα πούρα του να σκορπίζονται παντού.

Ενα ευτράπελο περιστατικό αναφέρει δημοσίευμα της εποχής, όπου ο Μπραμς κατά τη διάρκεια διεύθυνσης ενός έργου του, κόντεψε να του πέσει το παντελόνι καθώς είχε ξεχάσει να φορέσει τις τιράντες συγκράτησής του!

"ΜΠΡΑΜΣ και ΕΝΤΙΣΟΝ":

Ο Μπραμς επίσης έχει την πρωτιά στην ηχογράφηση με φωνόγραφο, καθώς είναι εκείνος που προσκλήθηκε από τον Τόμας Έντισον, εφευρέτη του φωνόγραφου, να ηχογραφήσει στη νέα συσκευή του αναπαραγωγής ήχου.
Ο Μπραμς όμως κυρίως είναι ο συνθέτης που στο έργο του διακρίνουμε την ελευθερία, αλλά και την προσήλωση στην παράδοση, στον απλό άνθρωπο, τη ζωή στη φύση και τις ομορφιές της.
Συγκεκριμένα:

"ΜΠΡΑΜΣ και ΤΣΙΓΓΑΝΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ":

Το 1848, Ούγγροι πρόσφυγες ήρθαν στο Αμβούργο, αναζητώντας καταφύγιο από τη βάναυση καταστολή της επανάστασής τους από τους Αυστριακούς.

Ο Μπραμς αγάπησε τη ζωηρόχρωμη λαϊκή μουσική και τους χορούς τους κι εμπνεύστηκε απ’ αυτή διάφορες συνθέσεις, όπως οι "Ουγγρικοί Χοροί".
Ζωντανοί, γρήγοροι, χαρούμενοι χοροί, γράφτηκαν για πιάνο με 4 χέρια αρχικά και στη συνέχεια κάποιοι μεταγράφηκαν για σόλο πιάνο ή ορχήστρα από τον ίδιο ή άλλους συνθέτες.
Να θυμίσουμε πως ο Μπραμς ανακάλυψε τον ενθουσιασμό της ουγγρικής παραδοσιακής μουσικής στα νιάτα του από τον Ούγγρο βιολονίστα Eduard Remenyi.
Όταν δε, κάποια χρόνια αργότερα δούλεψε με τον Remenyi συνοδεύοντάς τον στο πιάνο, εξοικειώθηκε με τα τσιγγάνικα ακούσματα και τους αυθεντικούς χορούς των Ρομά, τόσο ώστε ν’ αρχίσει τη σύνθεση αυτής της Συλλογής Χορών, δεδομένου πως υπήρχε και έτοιμο ακροατήριο.



Για σήμερα προτείνω να απολαύσουμε τον πιο δημοφιλή από τους "Ουγγρικούς χορούς", τον "Dance No. 5", που ξεχωρίζει για τη γρήγορη, ενεργητική μελωδική του γραμμή.

Προσωπικά, μού δίνει την εντύπωση πως μιμείται το άστατο πνεύμα της ουγγρικής λαϊκής μουσικής, με το τέμπο να συρρικνώνεται σε κάποια σημεία, δίνοντας χρώμα νωχελικό, που όμως απότομα επανέρχεται περισσότερο φρενήρες!

Το θέμα του βασίζεται σε ένα τραγούδι του Bela Keler με τίτλο: "Bartfai Csardas- Opus 31", το οποίο ο Μπραμς μελοποίησε θεωρώντας λανθασμένα πως ήταν παραδοσιακό.

Σας το προτείνω στην εκπληκτική ορχηστρική του εκδοχή(σε σολ) από την Ορχήστρα Σιμόν Μπολίβαρ της Βενεζουέλας και τον Γκ.Ντουνταμέλ στο πόντιουμ:

Η ΜΕΛΩΔΙΑ-ΕΜΠΝΕΥΣΗ:

Στο σύνδεσμο μπορείτε να ακούσετε και το τραγούδι του Κέλερ, που αποτέλεσε έμπνευση στη σύνθεσή του για τον Μπραμς (στο 2:04 εύκολα αναγνωρίζεις το θέμα):

ΣΤΟΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ:

Ο 5ος Ουγγρικός Χορός ακούγεται και στην πρώτη ομιλούσα ταινία του Τσάρλι Τσάπλιν: "Ο μεγάλος Δικτάτωρ", μια μεγαλοφυή σάτιρα των καταπιεστικών καθεστώτων.
Σκηνή δημιουργικής έμπνευσης, όπου οι δρόμοι της Τέχνης συναντιούνται μοναδικά σε ένα απολαυστικότατο "κόντρα ξύρισμα"!

Στο πνεύμα της Μεγάλης Εβδομάδος: "Μέρες Επιταφίου"

 

"Ο Χριστός", Κων. Παρθένης-Εθνική Πινακοθήκη

<<Μεγάλη Δευτέρα>> 

Περίμενέ με μάνα μου περίμενέ με ακόμα

ώσπου να φτάσει η άνοιξη στο παγωμένο χώμα.

Περίμενέ με μάνα μου σαν το πουλί του νότου

που σμίγει μάτι και φτερό να βρει τον ουρανό του.

Περίμενέ με μάνα μου κάποια Παρασκευή σου

στην πύλη του παράδεισου στο φρέαρ της αβύσσου...

("Μέρες Επιταφίου", Ν.Γκάτσος)

Τα Θεία Πάθη και η ανάγκη αναγέννησης της ανθρώπινης ψυχής δημιούργησαν το ποιητικό έργο του Νίκου Γκάτσου που έχει τίτλο: "Μέρες Επιταφίου". 
Γράφτηκε κατόπιν παραγγελίας του Μάνου Χατζιδάκι προκειμένου να παρουσιαστεί τις ημέρες του Πάσχα με την "Ορχήστρα των Χρωμάτων", κάτι που τελικά δεν πραγματοποιήθηκε.

Έξι ποιήματα...Ένα  για κάθε ημέρα της Μεγάλης Εβδομάδος.
Ο ποιητής στοχεύει να αναδείξει τη διπλή φύση των Παθών, ανθρώπινης και θεϊκής, γι'αυτό παντρεύει δικά του πρωτότυπα κείμενα με τα ιερά κείμενα του Ευαγγελίου.

Αφού λόγω συγκυριών δεν ευοδώθηκε η σύμπραξη Γκάτσου-Χατζιδάκι σε αυτό το έργο, μετά από χρόνια το μελοποιεί ο Δ.Παπαδημητρίου, που ηχοσμιλεύει μια λαϊκή λειτουργία για τη Μεγάλη Εβδομάδα.
Μια σύνθεση για χορωδία, σοπράνο, λαϊκό σολίστα, αφηγητή και μεγάλη Συμφωνική ορχήστρα.

Ο Παπαδημητρίου κατορθώνει να κρατήσει ισορροπίες. Βασίζεται μεν στη λόγια δυτική μουσική, διατηρώντας ωστόσο τις αποχρώσεις του  θρησκευτικού ύφους της Ανατολής. Τόσο αντιθετικά μεταξύ τους τα μουσικά στοιχεία... Όμως με σεβασμό στο τελετουργικό της Πίστης μας συρράπτονται το Βυζαντινό με το δυτικότροπο και το προσωπικό, λαϊκό μουσικό ιδίωμα.
Το συμβολικό και ιδιαίτερης βαρύτητας κείμενο του Γκάτσου ενισχύεται με την παρεμβολή  ιντερλουδίων μεταξύ των μελωδικών του φράσεων συμβάλλοντας σ' ένα λαμπρό, μεγαλοπρεπές και κατανυκτικό ακουστικό αποτέλεσμα, που προκαλεί βαθύτατη συγκίνηση στον ακροατή.
Μια σύνθεση που διακρίνεται για τη δραματικότητα της έκφρασης, χωρίς όμως να γίνεται καταθλιπτική και πνιγηρή.

Το έργο έκανε πρεμιέρα τον Απρίλη του 2014 με την Καμεράτα, υπό την δ/νση του Λουκά Καρυτινού. Σολίστ ήταν η λυρική σοπράνο Μυρσίνη Μαργαρίτη, λαϊκός σολίστ ο Μ.Μητσιάς και αφηγητής ο ηθοποιός Γ. Φέρτης.

O δίσκος της σύνθεσης κοσμήθηκε με το εικαστικό του Κων. Παρθένη :"Ο Χριστός".
Ο καλλιτέχνης απεικονίζει το Χριστό σαν άνθρωπο που υποφέρει, σπαράζει, πονά, με το βλέμμα στραμμένο ψηλά απ'όπου προσπαθεί να αντλήσει δύναμη. Μην ξεχνάμε πως ο Παρθένης υπήρξε σπουδαίος εικονογράφος, ένας καλλιτέχνης βαθιάς θρησκευτικότητας.

Ακούμε την "Εισαγωγή", τη "Μεγάλη Δευτέρα" και τη Μεγάλη Τετάρτη:

1. Μέρες Επιταφίου-Εισαγωγή:

2. Μέρες Επιταφίου-Μεγάλη Δευτέρα:

Πριν τον λαϊκό ερμηνευτή, που θα αποδώσει το πρωτότυπο ποίημα του Γκάτσου, η χορωδία εισάγει το ακροατήριο στο πνεύμα.
Με μελισματικές κραυγές συνοδευμένες από επιβλητικά μουσικά μοτίβα, που τολμώ να συγκρίνω με την συνθετική τεχνική του Arvo Part, που ο ίδιος αποκάλεσε "tintinnabuli", (τη μέθοδο των κωδωνισμών),  ψάλλοντας ενδιάμεσα ευαγγελικές ρήσεις, που εισέρχονται υπό μορφήν κανόνα, με χρονική καθυστέρηση η μία μετά την άλλη, δίνοντας ένα λαμπρό, επιβλητικότατο, πολυφωνικό αποτέλεσμα:

"Ο ων και ο ην ο ερχόμενος, εγώ ειμί το Α και το Ω"

"Ο γεωμέτρης του αχανούς, ο ποιμήν των αστέρων"

"Ο κυβερνήτης των αριθμών, ο δαμαστής των σημείων"

Aκολουθεί το πρωτότυπο κείμενο, που μουσικά πατά σε ρυθμό ζεϊμπέκικου 9/8, ενός χορού ιερατικού, ενός μοναχικού θρήνου...

3. Μέρες Επιταφίου-Μεγάλη Τετάρτη

"Τετάρτη των τεφρών και των παθών
ο θάνατος δεν έχει παρελθόν.
Τετάρτη των ψυχών και των αγγέλων
ο θάνατος δεν έχει ούτε μέλλον.

Του σύμπαντος ηχεί το εκκρεμές
ξυπνήστε νʼ αποδώσουμε τιμές.
Φανήκαν οι ουράνιοι στρατηλάτες
σα σκοτεινού Ρουβίκωνα Γαλάτες.

Της γης αναθαρρήσαν οι πληγές.
Πότε θʼ ανάψει ο ήλιος πυρκαγιές
να κάψουν το παλάτι του Ηρώδη

και τʼ άνθος του κακού να γίνει ρόδι".

Πριν τον λαϊκό ερμηνευτή, που θα αποδώσει το πρωτότυπο ποίημα του Γκάτσου, καμπανισμοί εκφράζουν "του σύμπαντος το εκκρεμές"...
Με δοξαριές και αδημόνως τρίβονται οι χορδές που η μελωδία τους  εισάγει το ακροατήριο στο πνεύμα, ενώ οι χορωδιακές φωνές πλάθουν την υποβλητική ατμόσφαιρα.
Το κλαρινέτο αποδίδει μια κατιούσα μελισματικη κραυγή...κι ύστερα παύση...Η φωνή του λαϊκού τραγουδιστή ακούγεται σα μοιρολόι: "ο θάνατος δεν έχει παρελθόν, δεν έχει ούτε μέλλον ...."

Ο κοφτός χτύπος στα τύμπανα το επιβεβαιώνει...

Μια ρυμική αλλαγή ακολουθεί, με κουδουνάκια να υπογραμμίζουν την ελπίδα. Η φωνή της υψιφώνου προκαλεί απροσμέτρητα ρίγη όταν εκφέρει τις φράσεις από την Αποκάλυψη: "...ως θάλασσα υαλίνη ομοία κρυστάλλω". 

Η κορύφωση δεν αργεί με την ορχήστρα να εισάγει κάθε ηχόχρωμά της σε ένα λαμπρό και επιβλητικό εγκώμιο.

Γεμάτο μεγαλοπρέπεια το πολυφωνικό αποτέλεσμα στο οποίο ξεχωρίζει η σοπράνο που διατυμπανίζει τα λόγια από την προς Κορινθίους Επιστολή του Απ. Παυλου:
"νυνί δε μένει πίστις, ελπίς, αγάπη, τα τρία ταύτα· μείζων δε τούτων η αγάπη..."

Αναζητώντας την άνοιξη σε μια μικρή "Βαϊφόρο"...

 

"Βαΐφόρος", Μονή Οσίου Λουκά-Φωκίδα

"Την Άνοιξη δεν τη  βρήκα τόσο στους αγρούς, ή έστω,

σ’ έναν Μποτιτσέλλι, όσο σε μια μικρή Βαϊφόρο κόκκινη..."

(Οδυσσέας Ελύτης)

Πάντα προκαλούν δέος οι θρησκευτικές απεικονίσεις και ιδιαίτερα μια "Βαϊφόρος", που προτρέπει σε στοχασμούς για την εύρεση της Άνοιξης εντός μας..., όπως γράφει στο παραπάνω απόσπασμα και ο τρανός μας ποιητής.

"Βαϊφόρος" ονομάζεται κάθε απεικόνιση του Χριστού που "καθήμενος επί πώλου όνου" εισέρχεται θριαμβευτής στα Ιεροσόλυμα.

Η πιο πάνω εικόνα είναι μια νωπογραφία του 11ου αι., αγνώστου δημιουργού από τη Μονή Οσίου Λουκά στη Φωκίδα.
Ο Χριστός εισέρχεται πάνω στο πουλάρι συνοδευόμενος από τον Φίλιππο. Στο βάθος το βουνό, με βάγια σκορπισμένα στις πλαγιές του.
Η απεικόνιση λιτή. Με ηρεμία στο πρόσωπο του Χριστού, φαίνεται να συνομιλεί με το μαθητή του, ενώ στην πύλη της πόλης τον υποδέχονται οι προύχοντες.
Χαμηλότονος χρωματικά ο αφηγηματικός χαρακτήρας της  Βαϊοφόρου, εντυπώνει τους συμβολισμούς του Πάθους που θα ακολουθήσει. Τελετουργικό, επίσημο ύφος και με εκφραστική σοβαρότητα, που κραδάζει την ψυχή...

Μοναδική είναι η θέση που κατέχει στην καρδιά του Ελύτη η Βυζαντινή τέχνη, στοιχεία της οποίας, όπως γνωρίζουμε, χρησιμοποίησε και στα κολάζ του.
Ο ποιητής μας απεχθανόταν τη δυτικότροπη απεικόνιση, γι'αυτό και η επιλογή μου μιας "Βαϊφόρου" -λόγω ημέρας- από τη Βυζαντινή εικονογραφία.

Αντίθετα με τα εικαστικά, ο Ελύτης αγαπούσε την Μουσική της Δύσης, με μια ιδιαίτερη αδυναμία στον Μότσαρτ (βρίσκουμε αναφορές σε ποιήματά του) και τον Γ.Σ.Μπαχ.


Έτσι, επιλέγω να συνοδεύσω μουσικά τη "Βαϊφόρο" του,  με την καντάτα του Bach:
"Himmelskοnig, sei willkommen-Βασιλέα των Ουρανών, καλωσόρισες!",
γραμμένη για την ΚΥΡΙΑΚΗ των ΒΑΪΩΝ.

Είναι η πρώτη καντάτα που έγραψε ο κάντορας στα χρόνια της Βαϊμάρης για την Κυριακή των Βαΐων και παρουσιάστηκε αυτήν την ημέρα του 1714.

Το λιμπρέτο βασίστηκε σε εδάφια από το  Ευαγγέλιο Κατά Ματθαίον και τις Επιστολές προς Φιλιππαίους και Κορινθίους, που μιλούν για την είσοδο του Ιησού στα Ιεροσόλυμα "μετά Βαΐων και κλάδων", με τον θεοσεβούμενο Μπαχ να επιδιώκει μουσικά την ερμηνεία του γεγονότος και τον παραλληλισμό της εισόδου του Ιησού με την είσοδό του στις καρδιές των πιστών, που σε αντάλλαγμα θα τούς δοθεί η Βασιλεία των Ουρανών.

Εντυπωσιακότατος ο τρόπος που ο νεαρός Μπαχ καταφέρνει να εστιάσει στην έννοια του κειμένου. Με μια ποικιλία μουσικών-αρμονικών μέσων, που προέρχονται κυρίως από την ιταλική όπερα, όπου κυριαρχούν τα σολιστικά, οργανικά μέρη(βιολί-μπαρόκ φλάουτο), όπως επίσης άριες, χορωδιακά da capo και απουσία ρετσιτατίβι ανάμεσα στις άριες.
Τα εκπληκτικά χορωδιακά μέρη στηρίζονται στη δομή των χορωδιακών του Πάχελμπελ.
Το τελευταίο δε χορωδιακό -σύμφωνα με τον κορυφαίο στον Μπαχ μαέστρο Gardiner- πετυχαίνει την "ψυχική ανάταση με έναν ενθουσιασμό που εύκολα θα παραλληλιζόταν με συναίσθημα που γεννά μια κωμική όπερα!".

Τέλος, να αναφέρουμε πως η σύνθεση αποτελεί κλασικό παράδειγμα "φούγκας μετάθεσης", όπως ονομάζεται.
Έναν τύπο -συνδυασμό φούγκας και αυστηρού κανόνα-.
Ναι μεν οι φωνές, όπως στην φούγκα διαδέχονται η μία την άλλη, όμως αντί απάντησης και αντιθέματος, κάθε φωνή συνεχίζει αντιστικτικά με δύο ή περισσότερα θέματα, με αποτέλεσμα κατά την ανάπτυξη να μην ακούγονται όλες οι είσοδοι θεμάτων για κάθε φωνή (μεταθέσεις).
Έτσι, οι συνθέτες ασκούν περικοπές στο μουσικό υλικό. Περιορίζουν τα επεισόδια και τις επανεκθέσεις του αρχικού θέματος και κρατούν τα πλέον εύηχα μέρη.

Aκούμε την καντάτα  "BWV  182"  από το Σύνολο Παλαιάς Μουσικής της Βιέννης Concentus musicus υπό την καθοδήγηση του Nikolaus Harnoncourt:

Bach: "Himmelskοnig, sei willkommen-Βασιλέα των Ουρανών, καλωσόρισες":