"Χαίρε, Βαρβάρα ευλογημένη" - Ύμνος στη Μάρτυρα μέσα από μουσική και ζωγραφική...

 

Peter Paul Rubens: "Η Αγία Βαρβάρα διαφεύγει από τον πατέρα της"(1620)

Οι εκκλησιαστικές παραδόσεις αποτελούν έναν πολύτιμο θησαυρό μνήμης και πίστης, μέσα από τον οποίο η Εκκλησία μεταδίδει ανά τους αιώνες τα γεγονότα, τα πρόσωπα και τα διδάγματα που σημάδεψαν την πνευματική της πορεία. Ανάμεσα σ’ αυτές τις παραδόσεις ξεχωρίζει ιδιαίτερα η μορφή της Αγίας Βαρβάρας, μιας μάρτυρος που τιμάται με ξεχωριστή ευλάβεια στον ελληνικό χώρο αλλά και σε ολόκληρη την Ευρώπη και τον κόσμο.

Σύμφωνα με την εκκλησιαστική παράδοση, η Αγία Βαρβάρα έζησε τον 3ο αιώνα, είτε στη Νικομήδεια της Μικράς Ασίας είτε στην Ηλιούπολη της Αιγύπτου. Ο βίος της αναφέρει ότι ήταν μια εξαιρετικά όμορφη νεαρή γυναίκα, την οποία ο πατέρας της, ο φανατικός ειδωλολάτρης Διόσκορος, κρατούσε απομονωμένη σε πύργο για να την προστατεύσει από κάθε μνηστήρα. Παρ’ όλα αυτά, η Βαρβάρα ασπάστηκε μυστικά τον Χριστιανισμό, γεγονός που όταν αποκάλυψε στον πατέρα της εκείνος εξοργίστηκε απεριόριστα και αποφάσισε να την θανατώσει ο ίδιος. Καθώς η Βαρβάρα προσπάθησε να δραπετεύσει, ο Διόσκορος την κατεδίωξε και την αποκεφάλισε. Όμως αμέσως μετά χτυπήθηκε από κεραυνό και πέθανε. Έτσι, η Αγία Βαρβάρα καθιερώθηκε ως μία από τις σημαντικότερες μάρτυρες της χριστιανικής παράδοσης και η μνήμη της τιμάται κάθε χρόνο στις 4 Δεκεμβρίου.

Ρούμπενς, Αυτοπροσωπογραφία

Αυτή ακριβώς τη δραματική στιγμή της καταδίωξης αποτυπώνει ο Πίτερ Πολ Ρούμπενς στο έργο του που βλέπετε παραπάνω και τιτλοφορείται "Η Αγία Βαρβάρα διαφεύγει από τον πατέρα της"(περ. 1620). Ο σπουδαίος μπαρόκ ζωγράφος είχε αναλάβει τότε να δημιουργήσει μια σειρά από έργα για τη νέα Εκκλησία των Ιησουιτών στην Αμβέρσα. Τα περισσότερα καταστράφηκαν σε πυρκαγιά το 1718, αλλά τα σχέδια παρέμειναν στην κατοχή του και διασώθηκαν.
Στον πίνακα, η Αγία Βαρβάρα παρουσιάζεται την ώρα που τρέχει απεγνωσμένα για να γλιτώσει. Το σώμα της προβάλλει προς τα μπρός, τα ενδύματά της ανεμίζουν και το πρόσωπό της αποπνέει φόβο αλλά και ακλόνητη αποφασιστικότητα -στοιχεία που συνδέουν άμεσα τη ζωγραφική αφήγηση με τον ιστορικό βίο της. Πίσω της ξεπροβάλλει η σκοτεινή, επιθετική φιγούρα του πατέρα της, Διόσκουρου, κρατώμτας σπαθί, έτοιμος να την τιμωρήσει για την πίστη της.

Η σύνθεση του Ρούμπενς, γεμάτη έντονο φως και βαθιές σκιές, ενισχύει το δραματικό στοιχείο. Το φως λούζει τη μορφή της Αγίας, αναδεικνύοντας την αγνότητα και τη δύναμή της, ενώ το σκοτάδι που περιβάλλει τον πατέρα της συμβολίζει την απειλή και την αδικία. Ο ζωγράφος κατορθώνει να αποδώσει ένταση και θεατρικότητα, κάνοντας τη σκηνή να μοιάζει ζωντανή.

Pierluigi da Palestrina

Το πεντάφωνο μοτέτο "Gaude Barbara beata - Χαίρε, Βαρβάρα ευλογημένη του Pierluigi da Palestrina αποτελεί εγκώμιο προς τιμήν της Αγίας Βαρβάρας και προορίζεται για λειτουργική χρήση στη μνήμη της. Η σύνθεση γράφτηκε γύρω στο 1570 και ενσαρκώνει όλα τα χαρακτηριστικά της ώριμης αναγεννησιακής γραφής του Παλεστρίνα: η αντίστιξη είναι καθαρή και ισορροπημένη, οι φωνητικές γραμμές ομαλές και η συνολική υφή διαυγής και διάφανη. Οι φωνές εισέρχονται διαδοχικά με μιμητική πολυφωνία, δημιουργώντας μια ήρεμη, φωτεινή και πνευματικά ανυψωτική ατμόσφαιρα, που αντανακλά πλήρως το χαρμόσυνο και εγκωμιαστικό περιεχόμενο του κειμένου. Ιδιαίτερα η μελωδική γραμμή της σοπράνο προσδίδει στο έργο αίσθηση πνευματικής ανάτασης, ενώ οι διακριτές μουσικές ενότητες ρέουν με φυσικότητα, χωρίς διακοπές, ενισχύοντας την εσωτερική ενότητα του ύμνου. Με αυτόν τον τρόπο, το μοτέτο αποδίδει με απόλυτη ευγένεια και καθαρότητα την τιμή προς την Αγία Βαρβάρα, εκφράζοντας με υποδειγματικό τρόπο το ύφος και το πνεύμα της ρωμαϊκής σχολής της Αναγέννησης.

Οι στίχοι του ύμνου αντηχούν σαν προσευχή, κυλώντας ήρεμα και με πνευματική ροή:

Χαίρε, Βαρβάρα ευλογημένη,

κραταιά στη θεία διδασκαλία

που τιμήθηκες με το μυστήριο των αγγέλων.

Χαίρε, Παρθένα αγαπημένη απ' τον Θεό,

που μιμήθηκες τον Τίμιο Πρόδρομο

στον αγώνα της ζωής.

Χαίρε, γιατί σε επισκέφθηκε ο Χριστός

και θεράπευσε τις πληγές σου

με το ίδιο Του το χέρι.

Χαίρε, γιατί αξιώθηκες

να λάβεις ό,τι με πίστη ζήτησες,

με τη χάρη του Υιού του Θεού.

Χαίρε, γιατί σε ύψωσε ο Κύριος

στα ουράνια

και σε σκέπασε με το λαμπρό σου μαρτύριο.

Κι εμάς, που σε δοξολογούμε,

οδήγησέ μας κοντά σου

όταν τελειώσει η πορεία μας στη γη.

Ω Βαρβάρα όμορφη και τιμημένη,

πρέσβευε στο Χριστό υπέρ ημών.

Pierluigi da Palestrina: "Gaude Barbara beata"

Η Αγία Βαρβάρα παραμένει σύμβολο πίστης, θάρρους και ακλόνητης αφοσίωσης στον Χριστό. Μέσα από τη ζωγραφική του Ρούμπενς και το μοτέτο του Παλεστρίνα, η μνήμη της ζωντανεύει προσκαλώντας κάθε καρδιά να συνδεθεί με το πνεύμα της. Ας αφήσουμε το μαρτυριό της να μας εμπνέει στη ζωή, δίνοντας θάρρος στις δοκιμασίες και δύναμη στην πίστη. 
Χρόνια Πολλά στις εορτάζουσες!Είθε η Αγία να συνοδεύει πάντα τα βήματά μας, φωτίζοντας το δρόμο μας με αγάπη και ευλογία!