Τζόρτζια Ο’ Κιφ: όταν η μουσική μεταφράζεται σε εικόνα...

 

Georgia O'Keeffe: "Blue and Green Music"

[Με αφορμή τη γενέθλια επέτειο της  Τζόρτζια Ο’ Κιφ]

Η αγαπημένη αμερικανίδα ζωγράφος γεννήθηκε σαν σήμερα, 15 Νοεμβρίου 1887 στο Ουισκόνσιν.

Μια ξεχωριστή προσωπικότητα,  μια ιδιαίτερης λάμψης εικαστικός, που το έργο της συνδέεται άμεσα με τη φύση, απ' την οποία αντλούσε διαρκώς έμπνευση!

Η φήμη της εδραιώθηκε με τις ποιητικές παραστάσεις της, που απεικονίζουν λουλούδια. Έργα, που εξερευνούν την σχέση της μορφής με το τοπίο, την μουσική, το χρώμα και την σύνθεση και αποκαλύπτουν την εξέλιξη της βαθιάς κατανόησης και συναισθησίας της δημιουργού.
Χαρακτηριστικά του ύφους της είναι τα τονισμένα περιγράμματα και οι λεπτές τονικές μεταβάσεις, που συχνά μετασχημάτιζαν το θέμα σε μια γεμάτη δυναμική αφηρημένη εικόνα.

"Music - Pink and Blue I"
(πηγή:wikiart)

Η  Τζόρτζια Ο’ Κιφ γοητεύτηκε από την "ιδέα ότι η μουσική θα μπορούσε να μεταφραστεί σε εικόνα".

Επίσης οι αναφορές της στη μουσική στους τίτλους των έργων της προέρχονται από την πεποίθησή της ότι η εικαστική τέχνη, όπως η μουσική, θα μπορούσε να μεταφέρει ισχυρά συναισθήματα.
Οι διογκωμένες, κυματοειδείς μορφές στα εικαστικά: "Music - Pink and Blue Ι και ΙΙ" και "Blue and Green Music" υποδηλώνουν τη σύνδεση μεταξύ οπτικού και ακουστικού πεδίου, όπως επίσης και τους ρυθμούς και τις αρμονίες που η O' Κιφ αντιλήφθηκε στη φύση. Γι' αυτήν, αποτελούν την οπτικοποίηση ακουστικών αισθήσεων-μουσικής και ήχων της φύσης και της γαλήνης του περιβάλλοντος που τόσο απολάμβανε στη λίμνη Τζόρτζ, αλλά και τον τρόπο να μεταδώσει μέσω χρώματος και εικαστικών μορφών-σχημάτων το ρυθμό και την κίνηση, όπως εκείνη τα αντιλαμβάνονταν...

Παραδείγματος χάριν στο εικαστικό της "Blue and Green Music " που φιλοτέχνησε το 1920 και βλέπουμε παραπάνω, η ζωγράφος χρησιμοποιεί χρωματικές και γεωμετρικές φόρμες για να μεταφέρει τον ρυθμό και την κίνηση της μουσικής. Και πραγματικά αποτυπώνει εκπληκτικά τη διακύμανση των τόνων που θα έβρισκε κανείς στη μουσική.

Η σειρά αυτή των έργων της είναι εμπνευσμένη από τις απόψεις του Ρώσου εξπρεσιονιστή Βασίλι Καντίνσκι, ο οποίος, στο κείμενό του "Για το Πνευματικό στην Τέχνη", υποστήριξε ότι οι εικαστικοί καλλιτέχνες πρέπει να μιμούνται τη μουσική για να επιτύχουν καθαρή έκφραση χωρίς λογοτεχνικές αναφορές.

 

"Music - Pink and Blue II"
(πηγή: seattleartmuseum)

H αμερικανίδα συνθέτις, Jennifer Higdon είναι μια πολλά υποσχόμενη εκπρόσωπος της σύγχρονης-κλασικήςμουσικής. 

Γεννήθηκε σε οικογένεια εικαστικών, έτσι γοητευμένη από τις κομψές κυματιστές φόρμες και ενθουσιασμένη από τις ιδιαίτερα σουρεαλιστικές εικόνες της Ο' Κιφ με μακρινά τοπία και λουλούδια που κυλούν πάνω από τους ουρανούς στους πίνακες  της, αποφάσισε πως η ζωγράφος θα είναι η πρώτη που θα αναπαραστήσει μουσικά στο έργο της: "American Canvas", όταν τής παραγγέλθηκε από το σύνολο  Dolce Suono ensemble.

Πρόκειται για πρωτοποριακή, προγραμματικού ύφους, σύνθεση για φλάουτο, τσέλο και πιάνο, μια μουσική έκφραση τριών αμερικανών ζωγράφων: της O'Keeffe, του Jackson Pollock και του Andrew Wyeth.

Το "Mov. I, O' Keefe", με θέματα ήρεμα ως επί το πλείστον στην διάθεσή τους. Με την σταδιακή δημιουργία έντασης τα κυρίαρχα μοτίβα ανατίθενται στο φλάουτο, η εξαϋλωτική διάσταση των οποίων γρήγορα μεταλλάσσεται σε ρομαντικές μελωδικές αύρες με αρμονίες και μουσικά περάσματα όλο μυστήριο και αινιγματισμό. Σύνθεση που χρωματίζεται από τα ιδιαίτερα ηχοχρώματα των τριών οργάνων με  πληθωρικές συγχορδίες, με απαλές και μυστηριώδεις χειρονομίες, ηδυπαθείς μελισματικές φιγούρες, που υποβάλλουν την εντύπωση μιας τελετουργικής σκηνής, όπου η εικόνα μυστηριωδώς μεταμορφώνεται σε ήχο και ο ήχος σε εικόνα. 

"American Canvas: No. 1, O'Keeffe":

Φάννυ Μέντελσον: το μοναδικό γνωστό ορχηστρικό έργο της...

"Πορτραίτο της Φάννυ Μέντελσον"
Το  εικαστικό είναι ένα από τα λιγότερο γνωστά πορτρέτα της Φάννυ, φιλοτεχνημένο την εποχή σύνθεσης της Ουβερτούρας από τον Καρλ Γιόζεφ Μπέγκας.

Όταν η μητέρα Λέα Μέντελσον-Μπαρτόλντι (πιανίστα η ίδια και μαθήτρια του Κίμπεργκερ, ο οποίος με τη σειρά του ήταν μαθητής του Γ.Σ.Μπαχ) πήρε το νεογέννητο στην αγκαλιά της, κοίταξε τα δάκτυλά του μωρού κι αναφώνησε:
"Το πεπρωμένο της μικρούλας είναι δεμένο με τη μουσική! Έχει δάκτυλα κατασκευασμένα να εκτελούν τις Φούγκες του Μπαχ!"

Το νεογέννητο ήταν η Φάννυ Μέντελσον μετέπειτα Χένσελ, η μεγαλύτερη αδελφή του Φέλιξ Μέντελσον και το ίδιο ταλαντούχα με τον διάσημο αδελφό της.

Η προφητεία της μαμάς επαληθεύτηκε, όταν η Φάννυ παιδάκι ακόμα έπαιξε από μνήμης και τα 24 Πρελούδια του κάντορα. Αγαπούσε πολύ την αντιστικτική του μορφή σύνθεσης και μεγαλώνοντας έγραψε και κείνη 32 Φούγγες σύμφωνα με το στυλ του Γ.Σ.Μπαχ.
Μάλιστα ο δάσκαλός της, Kαρλ Τσέλτερ, για την θαυμαστή επίδοσή της παρομοίασε τη Φάννυ με το Μπαχ...

Η περίπτωση της Φάννυ φέρνει στο προσκήνιο το θέμα των ταλαντούχων γυναικών που οι αστικές προκαταλήψεις εμπόδισαν την ανάδειξή τους. Ο πατέρα της επέμενε πως η σύνθεση δεν είναι για τις γυναίκες.

Η ιστορία της μουικής διασώζει ένα περιστατικό που φωτίζει την άποψη του πατέρα περί της σχέσης των κοριτσιών με τη μουσική:
Η Φάννυ ήταν στα δεκατέσσερα και ο Φέλιξ δέκα χρονών όταν έλαβαν από μια θεία τους κάποια δώρα: Για τη Φαννυ ένα λεπτεπίλεπτο περιδέραιο με πολύχρωμα πετράδια και για το νεαρό αγόρι εργαλεία γραφής για να συνθέσει την πρώτη του όπερα. Ο πατέρας είπε στη Φάννυ:
"Ίσως η μουσική να είναι το μελοντικό επάγγελμά του. Για σένα θα πρέπει να είναι μόνο ένα στολίδι, ποτέ η ρίζα της ύπαρξής σου και της δράσης σου".

Ευτυχώς, ο σύζυγός της, ζωγράφος Βίλχελμ Χένσελ, την ενθάρρυνε στην εξέλιξη του συνθετικού της ταλέντου.

Πορτρέτο της Φάννυ, φιλοτεχνημένο την εποχή σύνθεσης
της Ουβερτούρας από τον σύζυγό της

Έτσι, χάρη στον ανοιχτόμυαλο Χένσελ έχουμε δείγματα της συνθετικής της γραφής.

Το μεγαλύτερο μέρος της μουσικής της γράφτηκε για φωνή ή για πιάνο και περιλαμβάνει πάνω από 460 μουσικά κομμάτια.

Το μοναδικό γνωστό ορχηστρικό έργο της Φάννυ Μέντελσον είναι η "Ουβερτούρα σε Ντο μείζονα" και συντέθηκε γύρω στο 1830, για να εκτελεστεί στις γνωστές εβδομαδιαίες συναυλίες στο Βερολινέζικο σαλόνι της συνθέτιδος.

Πρόκειται για σύνθεση που αποδεικνύει πως η Φάννυ είχε θαυμάσια αντίληψη για το πώς να αξιοποιεί τις δυνατότητες των πνευστών και άλλων οργάνων μιας ορχήστρας.

Το ήσυχο εναρκτήριο θέμα της Ουβερτούρας ωθεί σε δεξιοτεχνικές διαδρομές στα έγχορδα και τα πνευστά, αποκαλύπτοντας ένα έργο όχι λιγότερο εντυπωσιακό από τα αντίστοιχα των ανδρών της εποχής της.
Η μελωδική γραμμή παρουσιάζει έναν ιδιαίτερο δυναμισμό, που μαρτυρά την αστείρευτη φαντασία της συνθέτιδος, ιδιαίτερα στην αντιστικτική ανάπτυξη των θεμάτων.
Παρόλη την αίσθηση μεγαλοπρέπειας και ενεργητικότητας, η Ουβερτούρα δεν γίνεται βαρύγδουπη και διατηρεί τη φινέτσα και λεπτότητα που χαρακτηρίζει μεγάλο μέρος της μουσικής της ταλαντούχας Φάννυ.
Ανάλαφρα, ζωηρά συνδετικά περάσματα ενώνουν τις μουσικές ιδέες, η επεξεργασία των οποίων γίνεται χωρίς τολμηρές αρμονίες. Δομείται σε μορφή σονάτας με ευρηματική έκθεση πολλών μελωδικών θεμάτων, που επεκτείνονται και τροποποιούνται, επαναλαμβάνονται και καταλήγουν στο ζωηρόχρωμο, εκθαμβωτικό φινάλε.

Fanny Mendelssohn : Overture in C Major:

Η Φάννυ Μέντελσον γεννήθηκε σαν σήμερα, 14 Νοεμβρίου 1805 στο Αμβούργο και ήταν το μεγαλύτερο από τα τέσσερα παιδιά της οικογένειας.

Για τη Φάννυ Μέντελσον μπορείτε να διαβάσετε και παλαιότερο κείμενο εδώ.

Ντοστογιέφσκυ: οι μουσικές προτιμήσεις...

Ο Φρίντριχ Νίτσε είπε για τον Ντοστογιέφσκι πως ήταν "ο μοναδικός ψυχολόγος από τον οποίο είχε κάτι να μάθει" και τον συμπεριελάμβανε ανάμεσα στα "πιο όμορφα που του έτυχαν στη ζωή του".

Ο Αϊνστάιν τον χαρακτήρισε "μεγάλο θρησκευτικό συγγραφέα, που εξερευνά το μυστήριο της πνευματικής ύπαρξης".

Ο Φραντς Κάφκα αποκάλεσε τον Ντοστογιέφσκι "συγγενή εξ αίματος", καθώς επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από τα έργα του.



Αξίζει να σημειωθεί ότι, παρά το γεγονός ότι δεν είχε ίχνος μουσικής εκπαίδευσης, η αγάπη του Ντοστογιέφσκι για τη μουσική ήταν ειλικρινέστατη και γνήσια.  

Στη νεότητά του ήρθε σε επαφή με την κλασική μουσική της Δύσης παρακολουθώντας συναυλίες στην Αγία Πετρούπολη.
Έτσι το 1843 παραβρέθηκε στο ρεσιτάλ του βιρτουόζου Φραντς Λιστ και ενθουσιάστηκε με την δεξιοτεχνική ικανότητά του και το 1847 απήλαυσε την παράσταση της όπερας  του Εκτόρ Μπερλιόζ: "Romeo et Juliette". 

Την ίδια εποχή παρακολούθησε επίσης την παράσταση "Ρούσλαν και Λουντμίλα" του συμπατριώτη του, Μιχαήλ Γκλίνκα. Από τότε, φαίνεται πως έγινε το αγαπημένο του έργο και την αγάπη του αυτή μεταλαμπάδευσε και στο συγγενικό και φιλικό περιβάλλον του. 

Συχνά στη διάρκεια της μέρας άκουγαν τον Ντοστογιέφσκι να σιγομουρμουρίζει άριες από ιταλικές όπερες, τις οποίες γνώρισε καλύτερα την περίοδο 1843-1846.
Ήταν η περίοδος που αρκετοί ιταλικοί θίασοι ήρθαν στο Θέατρο Μαριίνσκυ με διάσημους εκείνη την εποχή πρωταγωνιστές, όπως την Pauline Viardot, η οποία τον συγκίνησε βαθιά με την ερμηνεία της στο ρόλο της Ροζίνα στον "Κουρέα της Σεβίλλης" του Ροσίνι.

Τον άγγιξε δε τόσο, που πυροδότησε ιδέες να το συμπεριλάβει στην επόμενη νουβέλα του που πήρε τον τίτλο: "Λευκές Νύχτες".

Στη νουβέλα αυτή ένας νεαρός άνδρας ζει στην Αγία Πετρούπολη και υποφέρει από μοναξιά. Γνωρίζει και ερωτεύεται μια νεαρή γυναίκα, αλλά ο έρωτας παραμένει ανεκπλήρωτος καθώς η γυναίκα νοσταλγεί τον εραστή της, με τον οποίο τελικά ξανασμίγει.

Στη δεύτερη συνάντηση του ονειροπόλου μοναχικού και της αθώας Ναστένκα προσπαθεί ο ένας να μάθει για τη ζωή του άλλου. Η κοπέλα τού λέει πως μεγάλωσε με την αυστηρή γιαγιά της και πως για να συμπληρώνουν το πενιχρό εισόδημά τους νοικιάζουν ένα από τα δωμάτια του σπιτιού τους. Του εκμυστηρεύεται πως είχε ένα ειδύλλιο με το νεαρό ενοικιαστή, που την μύησε στη λογοτεχνία και τη μουσική. Κάποιο βράδυ εκείνος την κάλεσε με τη γιαγιά της σε μια παράσταση του "Κουρέα της Σεβίλλης".

 

"Δεν βαριέσαι", είπε, "να κάθεσαι όλη μέρα με τη γιαγιά σου;"

Όταν το ρώτησε, κοκκίνισα. Δεν ξέρω γιατί, ένιωσα ντροπή και προσβλήθηκα -επειδή κι άλλοι μου έκαναν την ίδια ερώτηση. Ήθελα να φύγω χωρίς να απαντήσω, δεν είχα τη δύναμη.

"Άκουσε", είπε, "είσαι καλό κορίτσι. Με συγχωρείς που σου μιλάω έτσι, αλλά σε βεβαιώ πως νοιάζομαι για το καλό σου, όσο η γιαγιά σου. Δεν έχεις φίλους;" 

Του είπα ότι δεν είχα κανέναν, εκτός από τη Μασένκα, που όμως είχε φύγει στο Πσκοφ.

"Άκου", είπε, "θα' θελες να πάμε μαζί στο θέατρο;"

"Στο θέατρο. Και η γιαγιά; τι θα κάνω με τη γιαγιά;"

"Καλύτερα να φύγεις χωρίς να το ξέρει η γιαγιά σου", είπε.

"Όχι", απάντησα, "δεν θέλω να κοροϊδέψω τη γιαγιά. Αντίο".

"Λοιπόν, αντίο", απάντησε και δεν είπε τίποτε άλλο.

Μόνο μετά το δείπνο ήρθε να μας δει, κάθισε αρκετή ώρα και μιλούσε με τη γιαγιά, τη ρώτησε αν είχε γνωστούς και ξαφνικά είπε: "Πήρα εισιτήρια για την όπερα γι' απόψε. Παίζουν τον "Κουρέα της Σεβίλλης". Οι φίλοι μου μετάνιωσαν, οπότε τα εισιτήρια περισσεύουν"

"Ω!Ο Κουρέας της Σεβίλλης" φώναξε με ενθουσιασμό η γιαγιά, "Είναι ίδια με την παλιά παράσταση;"

"Ναι, η ίδια", είπε, και μου έριξε μια ματιά. Κατάλαβα το νόημά της και κατακοκκίνησα, ενώ η καρδιά μου άρχισε να χτυπά γοργά.

"Τον ξέρω τον "Κουρέα", είπε η γιαγιά, "έπαιξα παλιά το ρόλο της Ροζίνας" σε μια ερασιτεχνική παράσταση. 

"Δηλαδή δεν θα θέλατε να πάτε σήμερα;" είπε ο ενοικιαστής. "Διαφορετικά τα εισιτήρια θα πάνε χαμένα".

"Οπωσδήποτε να πάμε", είπε η γιαγιά· γιατί όχι; Και η Ναστένκα μου δεν έχει πάει ποτέ θέατρο."

Rossini

Θεέ μου, τι χαρά! Ετοιμαστήκαμε αμέσως. Φορέσαμε τα καλά μας και ξεκινήσαμε. Αν και η γιαγιά ήταν τυφλή, ήθελε ν' ακούσει τη μουσική, έχει πολύ ευγενική ψυχή. Ήξερα πως κατά βάθος αυτό που την ένοιαζε ήταν να διασκεδάσω εγώ.

"Δεν θα σας πω ποιες ήταν οι εντυπώσεις μου από τον Κουρέα της Σεβίλλης, αλλά όλο εκείνο το βράδυ ο ενοικιαστής με κοιτούσε τόσο όμορφα, μίλαγε τόσο όμορφα! Ήμουν χαρούμενη!Πήγα για ύπνο με τόση ευφορία ψυχής, η καρδιά μου χτυπούσε τόσο που θαρρείς πως είχα πυρετό κι όλη τη νύχτα σιγομουρμούριζα την άρια της Ροζίνας"...

(Ντοστογιέφσκυ: "Λευκές Νύχτες, μια ρομαντική ιστορία από τα ημερολόγια ενός ονειροπόλου", -Νύχτα Δεύτερη-)

Rossini: "Barbiere di Siviglia", 
Rosina's aria: Una Voce Poco Fa / Maria Callas:

Μια φωνή πριν λίγο

ήχησε εδώ μες στην καρδιά μου

Η καρδιά μου είναι ήδη πληγωμένη

και ο Λιντόρο ήταν αυτός που την πυροβόλησε

Ναι, ο Λιντόρο θα γίνει δικός μου

τ'ορκίζομαι, θα τον κερδίσω 

Εκείνος θα το αρνηθεί

εγώ θα ακονήσω το μυαλό μου

Στο τέλος θα το δεχθεί

και εγώ θα αναπαυτώ ειρηνικά

Είμαι υπάκουη, σεβαστική

καλοσυνάτη, γλυκιά, αξιαγάπητη

αφήνω να με εξουσιάζουν, 

αφήνω να με καθοδηγούν

Αλλά, αν με αγγίξουν

εκεί που είναι η αδυναμία μου

γίνομαι οχιά και χίλιες παγίδες

πριν παραδωθώ θα τις στήσω"

Ωστόσο,  ο Ντοστογιέφσκυ ένιωσε μεγάλη αγάπη και βαθιά εκτίμηση για το έργο του Λ. Β.Μπετόβεν. Ιδιαίτερα απολάμβανε να ακούει την Παθητική του Σονάτα.
Στα χρόνια δε της Δρέσδης (1867 - 1871) παρακολούθησε με ενθουσιασμό τις υπαίθριες δημόσιες συναυλίες, όπου συχνά ερμήνευαν Μπετοβενικά έργα.

Κάποτε, ακούγοντας μια από τις Ουβερτούρες της μοναδικής όπερας του τιτάνα "Φιντέλιο" αναφώνησε: 

"Στον Μπετόβεν πάντα υπάρχει πάθος! Πάθος και αγάπη. Είναι ποιητής της αγάπης, της ευτυχίας και εκφραστής των δεινών από αγάπη!"

Beethoven - Fidelio, Overture / Otto Klemperer:

Το κείμενο γράφτηκε για τα 200 χρόνια από τη γέννηση του ρώσου, Φιόντορ Ντοστογιέφσκι (11 Νοεμβρίου 1821), μιας κορυφαίας μορφής της παγκόσμιας λογοτεχνίας.

ΗΜΕΡΑ ΜΝΗΜΗΣ, κι είναι μακρύς ο δρόμος για το Tipperary...

 

 Walter Richard Sickert: "Tipperary" (1914)
(Τate.org)

"ΗMEΡΑ ΜΝΗΜΗΣ" η σημερινή, με όλη την Ευρώπη να γιορτάζει τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου πολέμου…Την 11η πρωινή της 11ης ημέρας, του 11ου μήνα του 1918 έγινε η παύση των εχθροπραξιών μεταξύ των εμπλεκόμενων χωρών...

Ο εφιάλτης του πολέμου, η φρίκη του θανάτου, ο τρόμος, η πείνα, η αγωνία.. Όλα αυτά τα εγκλήματα πολέμου που έζησαν οι άνθρωποι εκείνη την εποχή ήταν φρικαλέα...
Εγκλήματα κατά αθώων της ανθρωπότητας, που όμως δεν σταματά να ελπίζει σε καλύτερες μέρες, όπως δηλώνουν με τις δημιουργίες τους οι καλλιτέχνες μας!
Η Τέχνη δίνει μαθήματα ανθρωπιάς, ελπίδας και αισιοδοξίας...



Μ' ένα τραγούδι-σύμβολο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου θα σας ευχηθώ καλό απομεσήμερο.

Είναι το τιτλοφορούμενο: "It’s a Long Way to Tipperary".
Γράφτηκε από τον τραγουδοποιό των βρετανικών μιούζικ χωλς, Jack Judge πριν τον πόλεμο μέσα σε λίγα λεπτά και παρουσιάστηκε στο κοινό την επομένη.

Η ρυθμικότητά του ήταν που κέντρισε και καθιερώθηκε ως στρατιωτικό εμβατήριο με την κήρυξη του Α' Παγκοσμίου πολέμου.
Ήταν ένα ιρλανδικό τάγμα, που έπιασε βηματισμό τραγουδώντας το. Έγινε ο απόλυτος ύμνος του πολέμου, καθώς εκτός από την ανύψωση του ηθικού περικλείει και όλη τη νοσταλγία για την πατρίδα και τους αγαπημένους που έχουν μείνει πίσω.
Το τραγούδι γράφτηκε αρχικά ως θρήνος από έναν Ιρλανδό εργάτη στο Λονδίνο, που του έλειπε η πατρίδα του, το Tipperary. Έτσι, μεταφέρει τη λαχτάρα για επιστροφή, των στρατιωτών που πολεμούν στο μέτωπο...

Η πρώτη ηχογράφηση έγινε από τον Ιρλανδό τενόρο John McCormack:

Jack Judge: "It’s a Long Way to Tipperary"

Είναι πολύ μακριά το Tipperary,

Είναι μακρύς ο δρόμος για να προχωρήσουμε.

Είναι πολύ μακριά το Tipperary

και το πιο γλυκό κορίτσι που γνωρίζω.

Αντίο Piccadilly,

Αντίο Leicester Square,

Είναι μακρύς ο δρόμο προς το Tipperary,

Αλλά η καρδιά μου βρίσκεται πάντα εκεί...

Το 1914 με την κήρυξη του Μεγάλου Πολέμου, ο βρετανός ζωγράφος Walter Richard Sickert εμπνέεται από το τραγούδι το εικαστικό του έργο "Tipperary", που βλέπετε παραπάνω.

Την προσοχή μας τραβά μια συντηρητικά ντυμένη γυναίκα, της οποίας δεν βλέπουμε το πρόσωπο επειδή καλύπτεται από το γείσο του γκριζόμαυρου καπέλου της κάθεται μπροστά σε ένα λουστραρισμένο πιάνο με ουρά και παίζει. Προφανώς, από τον τίτλο καταλαβαίνουμε πως η μελωδία που εκτελεί είναι το διάσημο -την εποχή δημιουργίας του εικαστικού- τραγούδι του Jack Judge, "Tipperary".

Παρόλο που ο ζωγράφος Walter Richard Sickert γεννήθηκε στο Μόναχο, όταν κηρύχτηκε ο πόλεμος έμεινε άναυδος και τρομοκρατήθηκε με την επιθετικότητα της Γερμανίας...
Το συγκεκριμένο εικαστικό είναι ένα από τα πολλά παρόμοια θέματα πιάνου που έγιναν στις αρχές του πολέμου από τον Sickert στα οποία η χρήση ενός υποβλητικού τίτλου μεταμορφώνει την εικόνα, κάνοντας τον θεατή να φανταστεί τη μελωδία και το συναίσθημα της στιγμής...

Η μελωδία του τραγουδιού έχει χρησιμοποιηθεί σε αρκετές συνθέσεις, όπως επίσης ακούγεται από τη Τζένη Καρέζη στην ταινία: "Δεσποινίς διευθυντής".

Παλαιότερα κείμενα με αφορμή την "Ημέρα Μνήμης" μπορείτε να διαβάσετε εδώ,  εδώ και εδώ.

"Για τη Νύχτα των Κρυστάλλων"

 

(ektos-ylhs)

[Με αφορμή την Διεθνή Ημέρα κατά του Φασισμού

9 Νοέμβρη 1938: "Νύχτα των κρυστάλλων"]

(history)

Στις 9 Νοεμβρίου 1938, ξεκίνησε ένα διήμερο πογκρόμ κατά τη διάρκεια του οποίου οι Ναζί έκαψαν περισσότερες από 1.400 συναγωγές και εβραϊκά ιδρύματα στη Γερμανία και την Αυστρία. Τα γεγονότα αυτά ονομάστηκαν "Kristallnacht-Η Νύχτα των Κρυστάλλων" επειδή οι Ναζί έσπασαν τις γυάλινες βιτρίνες πολλών εβραϊκών καταστημάτων κι αποτέλεσαν μια κρίσιμη στιγμή στην αλυσίδα των γεγονότων που οδήγησαν στο Ολοκαύτωμα. Φαινομενικά οι επιθέσεις ήταν αυθόρμητες που προκλήθηκαν από την οργή των Γερμανών για τη δολοφονία ενός Γερμανού αξιωματικού στο Παρίσι από έναν έφηβο Εβραίο, όμως στην πραγματικότητα ενορχηστρώθηκαν από τη ναζιστική κυβέρνηση, με τη "Kristallnacht" ν' αποτελεί το πρώτο βήμα για τη συστηματική δίωξη και μαζική δολοφονία των Εβραίων.

"Τώρα γνωρίζετε το χειρότερο

που εμείς οι άνθρωποι πρέπει να γνωρίζουμε

για εμάς τους ίδιους, και λυπάμαι,γιατί το ξέρω πως θα φοβηθείτε.

Για εκείνoυς τους ανθρώπους μας που δόθηκαν

χωρίς έλεος για να καούν, το ξέρω

δεν υπάρχει απάντηση

εκτός από το να αγαπάμε αλλήλους,

ακόμη και τους εχθρούς μας, και αυτό είναι δύσκολο. Όμως να θυμάστε:

όταν ένας άνθρωπος του πολέμου γίνεται άνθρωπος της ειρήνης,

μεταδίδει ένα φως, θεϊκό

αν και είναι ανθρώπινο μαζί.

Όταν ένας άνθρωπος της ειρήνης σκοτώνεται

από έναν άνθρωπο του πολέμου, μεταδίδει ένα φως.

Δεν χρειάζεται να περπατάτε στο σκοτάδι.

Αν θα έχετε το κουράγιο να αγαπάτε,

μπορείτε να περπατήσετε στο φως, θα είναι

το φως εκείνων που έχουν υποφέρει

για την ειρήνη. Θα είναι
το δικό σας φως"

(Wendell Berry: "Για τη Νύχτα των Κρυστάλλων", μτφ: Σάρα Θηλυκού)
(πηγή: peri ou)

(history)

Τα γεγονότα αντανακλώνται μουσικά στην  Σουΐτα πειραματικής μουσικής του John Zorn με τίτλο "Kristallnacht", ένα σύνολο επτά συνθέσεων, που μεταφέρουν ηχητικά την αίσθηση της νύχτας του τρόμου.
Ο συνθέτης σε αυτή την απόπειρα μουσικής αναπαράστασης ενός από τα πιο σκοτεινά κεφάλαια της σύγχρονης ιστορίας της ανθρωπότητας, ευρηματικά αναμιγνύει ήχους του περιβάλλοντος, φωνές, ήχους από σπασμένα γυαλιά, κραυγές, οχλοβοή και ψαλμωδίες δημιουργώντας ένα ηχητικό ταξίδι στοιχειωμένο, μα συναρπαστικό. 

Η Σουΐτα ξεκινά με τη σύνθεση "Η ζωή στο Γκέτο" με το συνθέτη να  συνδυάζει παραδοσιακή μουσική klezmer *, με ομιλίες από συγκεντρώσεις που ακούγονται στα  γερμανικά  οικοδομώντας ένα υψηλής έντασης και συναισθηματικής φόρτισης έργο, που ολοκληρώνεται με θραύσματα από το  γνωστό τραγούδι, "Lili Marleen" σε αντιπαράθεση με εβραϊκή ψαλμωδία.

* κλέτσμερ: παραδοσιακή οργανική μουσική των Εβραίων της Ανατολικής Ευρώπης με μοναδικής αυθεντικότητας ερμηνευτικό ύφος, που περιλαμβάνει χορευτικές και τελετουργικές μελωδίες, δεξιοτεχνικούς αυτοσχεδιασμούς, όπως φωνητικά και οργανικά τσακίσματα, αλαλαγμούς και αναστεναγμούς μεταφέροντας την Εβραϊκή καθημερινότητα. Ετυμολογικά ο όρος προέρχεται από τις λέξεις στα Γίντις: "klei=εργαλείο, όργανο" και "zemer=μελωδία".

Tα μέρη της Σουΐτας:

Η ζωή στο Γκέτο
Ποτέ ξανά
Φωτιά
Αποκατάσταση
Ατενίζοντας το μέλλον
Σιδερογροθιά
Nέα πατρίδα

Eβραϊκής καταγωγής ο Ζορν, κουβαλάει μέσα του την τραυματική μνήμη, την οποία μεταφέρει με οξείς ήχους, χροιές θλίψης και οδύνης, ηχοχρωματικούς συνδυασμούς άγριους και "ηλεκτρισμένους", όσα εργαλεία τού παρέχει η τέχνη και η φαντασία του προκειμένου να αναπαραστήσει την καταστροφική βία, τον τρόμο, την παράνοια...
Κρουστικά χτυπήματα και παραφωνίες προκαλούν την απαιτούμενη εσωτερική διέγερση, με τα όργανα ν' ακολουθούν έναν ερμηνευτικό συνδυασμό αγριευτικής δριμύτητας και δυναμικής χαμηλών εντάσεων σκιαγραφώντας την αντίθεση των συναισθημάτων, οργή και θλίψη, θυμό και οδύνη.
Μουσικά ιδιώματα και κώδικες πειραματισμού που καταφέρνουν να μπλεχτούν στη μελωδική γραμμή και να δώσουν μια εμπνευσμένη -αν και δύσκολης προσέγγισης για κάποιους ακροατές- παρτιτούρα γι' αυτή τη μέρα μνήμης, που οι κραυγές των αδικοχαμένων δονούν τις καρδιές μας...Μια παρτιτούρα μέσω της οποίας ο δημιουργός καταδικάζει την ωμότητα, τη δολιότητα, την θρασύτητα, την απανθρωπιά του φασισμού.
Ποτέ ξανά, ας βρισκόμαστε σε εγρήγορση γιατί οι καιροί είναι ύπουλοι...

John Zorn: "Kristallnacht"

Το κείμενο δημοσιεύτηκε και στο ηλεκτρονικό περιοδικό iporta.gr

"'Αγγελος του σούρουπου" στην παρτιτούρα ενός Φινλανδού...

 

Chagall: "Angel", λεπτομέρεια από την οροφή της Όπερας του Παρισιού

Ράινερ Μαρία Ρίλκε: "Ο Άγγελός μου":

"Δεν έχει πια άλλες υποχρεώσεις ο Άγγελός μου

αφότου η μέρα μου η αυστηρή τον έχει διώξει.

Λαχταρώντας , το πρόσωπό του συχνά χαμηλώνει

πάνω απ’ την γη, κι αγαπητός δεν του είναι πια ο ουρανός.

Και θα ήθελε να φέρει πάλι ,

πάνωθε απ' των δασών τις θροΐζουσες κορφές,

στην πατρίδα των Χερουβείμ, την προσευχή μου.

Εκεί πέρα κουβάλησε το κλάψιμό μου το πρώτο-πρώτο,

και τον πρώτο στοχασμό μου,

κ’ οι μικροί πόνοι μου μεγάλωσαν εκεί

μες σε δάση που, πάνωθέ του, μουρμουρίζουν"
(itzikas)

Από του συνθέτες που οι μορφές των Αγγέλων αποτελούν βασικό θέμα στο έργο τους είναι ο Φινλανδός, Eινογιουχάνι Ραουταβάρα. Ένας από τους μεγαλύτερους σύγχρονους μουσικούς του κόσμου, που το μουσικό του ύφος εντοπίζεται μεταξύ του ύστερου ρομαντισμού και του σειραϊσμού του Σαίνμπεργκ.

Η αγάπη του συνθέτη για τα ποιήματα του Ρίλκε που κι αυτός φαντάστηκε τα τάγματα των αγγέλων να του μιλούν  για τη ζωή, το θάνατο, την ίδια την ύπαρξη, είναι εμφανής, ενώ στα απίστευτης ομορφιάς, πνευματικής αναζήτησης  και μυστικιστικής αύρας, έργα του, αποκαλύπτονται τα δικά του υπαρξιακά ερωτήματα.

Θέμα-ιδέα, οι Άγγελοι, που αγγίζει τα επίπεδα γλυκιάς εμμονής και η απαρχή του εντοπίζεται στις παιδικές φαντασιώσεις του συνθέτη και τις εφηβικές εμπειρίες του  στο μοναστήρι Valamo.

Έτσι, τα τελευταία 20 χρόνια περίπου της συνθετικής δημιουργίας του, ο Rautavaara γράφει έργα με τίτλους που σχετίζονται με Αγγέλους:  "Angels and Visitations" , "Playground for Angels", τη συμφωνία "Angel of Light".

Ο ίδιος έχοντας συνείδηση ​​ενός επιπέδου ύπαρξης έξω από το δικό μας, δέχεται πως κάποιοι μπορεί να βρίσκουν  τους προγραμματικούς τίτλους "ενοχλητικούς", όμως παραδέχεται πως ήταν οι συγκεκριμένες λέξεις που έδωσαν την έμπνευση και το μουσικό αποτέλεσμα! 

Το 1978, ανατέθηκε στον Ραουταβάρα να γράψει ένα κονσέρτο για κοντραμπάσο. Στη διάρκεια νυχτερινής πτήσης προς τις ΗΠΑ, είδε από το παράθυρο του αεροπλάνου  ένα τεράστιο γκρίζο σύννεφο με τις ακτίνες του ήλιου που έδυε να το διαπερνούν και να σχηματίζουν ένα παράξενο χρωματικό φάσμα...Ακαριαία ως περιγραφή της εικόνας τού ήρθε στο μυαλό η φράση: "Angel of Dusk". Δεν ήθελε τίποτε άλλο παρά να αφεθεί στην άυλη, αγγελική οπτασία με τα ονειρικά χρώματα μέσα στο σύννεφο την ώρα του σούρουπου για να χτιστεί σιγά σιγά η σύνθεση. Η ενέργεια ακτινοβολούσε από τις λέξεις και μετατρέπονταν σε μουσική...

Ετσι, πλάθεται μουσικά η υπερκόσμια ατμόσφαιρα,  ανάμεσα σε συνείδηση και πραγματικότητα παρασύροντας τον ακροατή σ’ έναν υπέροχο υπνωτισμό, με στοιχεία βαθιάς πνευματικότητας.

Το "Angel of Dusk"  ολοκληρώθηκε το 1980 κι είναι ένα κονσέρτο για κοντραμπάσο σε 3 μέρη:

Ι. His First Appearance

II. His Monologue

III. His Last Appearance

Ευρηματικότατα ο συνθέτης πειραματίζεται πάνω στο ιδιαίτερο ηχόχρωμα του κοντραμπάσου, το πλέον βαθύφωνο και "δυσκίνητο" μέλος των τοξοτών εγχόρδων της ορχήστρας. Με  pizzicati αλλά και νέες τεχνικές εκτέλεσης, όπως χτυπήματα πάνω στο σκάφος (ιδίως στο "Μονόλογο", το 2ο μέρος), εκφράζοντας την εξαίσια παλέτα αρμονικών στο υψηλότερο φάσμα του οργάνου.

Διακρίνουμε πυκνή συνθετική γραφή αντιστικτικής υφής, σκοτεινή αλλά και λυρική συγχρόνως. Η ορχήστρα μεταφέρει το μυστήριο του σύμπαντος, το νυχτερινό ουράνιο νεφέλωμα. Τα σολιστικά μέρη εμφαντικά δεξιοτεχνικά με εντυπωσιακές ρυθμικές εναλλαγές αλλά και ξεχωριστό αντιστικτικό διάλογο με την ορχήστρα. 

Συχνά η αίσθηση φαντάζει αγχωτική με τα νευρώδη ξεσπάσματα της μελωδίας, όμως γρήγορα επανέρχεται ο ιδιόμορφος λυρισμός  που διαμορφώνεται από μια τεχνική μίξη νεοκλασικής-εκλεκτικού μεταμοντέρνου στυλ, σε αίσθημα απροσδιόριστο και μυστηριώδες... Αίσθηση, που υπογραμμίζει μέσω ηχητικών μοτίβων την πολύ λεπτή, ολότελα αόρατη μεμβράνη κάπου ανάμεσα σε πραγματικό και φανταστικό, σε γήινο και ουράνιο...Αρμονίες και ηχοχρώματα συρράπτουν τη σπάνια φωτοχυσία, που οραματίστηκε ο Ραουταβάρα στην αεροπορική πτήση εκείνο το σούρουπο...

Ήταν ο Σιμπέλιους που είχε διακρίνει το ταλέντο του Ραουταβάρα και το είχε επιλέξει-υποδείξει στο συμβούλιο του ιδρύματος  Koussevitzky προκειμένου να σπουδάσει με τον Άαρον Κόπλαντ. Γι' αυτό το έργο αφιερώθηκε στη χήρα του Σεργκέι Κουσεβίτσκι, Όλγα.

Einojuhani Rautavaara, "Angel of Dusk - Μοv. I":

Einojuhani Rautavaara, "Angel of Dusk - Μοv. II":

Einojuhani Rautavaara, "Angel of Dusk - Μοv. IIΙ":

Το κείμενο γράφτηκε με αφορμή τους Αρχάγγελους  Ταξιάρχες, που η Εκκλησία μας τιμά στις 8 Νοέμβρη.

Για τον Ραουταβάρα και τους Αγγέλους του μπορείτε να διαβάσετε παλαιότερο άρθρο εδώ.

Αλμπέρ Καμύ: φόρος τιμής στον Μότσαρτ...

 

"Πριν από διακόσια χρόνια, ο Μότσαρτ ...Ω! Ο Μότσαρτ στη μέση της πιο παρανοϊκής ιστορίας, ο Μότσαρτ μπροστά στην Αλγερία του μίσους...

Όταν ο κόσμος λυγίζει γύρω σου, όταν οι δομές ενός πολιτισμού παραπαίουν, καλό είναι να επιστρέφεις σε αυτό που στην ιστορία, δεν λυγίζει, αλλά αντίθετα προσδίδει θάρρος, επανεννώνει χωρισμένους, γαληνεύει χωρίς να πληγώνει. Είναι καλό να θυμόμαστε ότι η ιδιοφυΐα της δημιουργίας λειτουργεί θετικά σε μια ιστορία καταδικασμένη σε καταστροφή.[...]Ο Μότσαρτ κατακτά "αλλιώς". Ένας εύθραυστος άνθρωπος, λίγο ιδιαίτερος, που με αξιοθαύμαστη ευκολία έδινε φωνή στην ευαισθησία, τον αισθησιασμό, την τρυφερότητα, στην αθώα χαρά και το θνητό μυστήριο, ήρθε για να μάς παρηγορήσει και να μάς σμίξει... Βασιλεύει, αποδεικνύοντας ότι η ιδιοφυΐα δεν είναι παράξενη, ούτε καταραμένη. Ο αληθινός δημιουργός δεν επιδιώκει τίποτα, παρά μόνο την ελευθερία στην έκφραση. Μιλάει τη γλώσσα όλων. Πάνω απ' όλα,  δεν ξεχωρίζει τον εαυτό του από το σύνολο, αγκαλιάζει το ανθρώπινο σύμπαν κι απολαμβάνει τη διάχυση των ιδεών του.

Ο "Don Giovanni" του είναι η κορωνίδα των έργων τέχνης. Εκεί, τελειότητα και  ελευθερία δεν συγκρούονται, αλλά αλληλοενισχύονται.  Γι' αυτό ο Μότσαρτ παραμένει υποδειγματικός. Ο άνθρωπος της Ευρώπης δεν είναι μόνο ο δυστυχισμένος από ταπείνωση και σκληρότητες. Είναι και ο Μότσαρτ. Υπάρχουν ακόμα οι ταπεινοί καλλιτέχνες -νέοι Μότσαρτ-, που ετοιμάζουν αυτό που μια μέρα, θα χαιρετήσει η ανθρωπότητα με ευγνωμοσύνη.

Ο Δον Ζουάν, είναι αλήθεια, πεθαίνει κάτω από το θεϊκό πυρ. Όμως ο Μότσαρτ γνώριζε από τη δική του προσωπική εμπειρία  ότι για να αναπτυχθείς ως δημιουργός και ως άνθρωπος, πρέπει να αναγνωρίσεις τα όριά σου και να βασιστείς σε αυτά."

(Από άρθρο του Αλμπέρ Καμύ το 1956, l' express)

Από τις πολύ δυνατές πένες και πνεύματα! Συγγραφέας, δημοσιογράφος, μα κυρίως φιλόσοφος, ο Αλμπέρ Καμύ γεννήθηκε σαν σήμερα στην Αλγερία.

Κυνικός, μα συγχρόνως αισθησιακά ονειροπόλος ο γάλλος λογοτέχνης πίστευε πως "βαδίζουμε μπροστά μόνο με "εύφορη" μουσική, εκείνη που ευνοεί τα όνειρα..."

Άποψη, που ενισχύουν και οι λυρικότατες μουσικές επιλογές του:

Λάτρευε τα κουαρτέτα του Μπετόβεν, την ερμηνεία της Καθλήν Φεριέ στο "Τραγούδι της γης" του Μάλερ, μα κυρίως τον Μότσαρτ! Όλα τα κουιντέτα του Σαλτσβουργιανού και πιο πολύ το "Δον Ζουάν" του...

Αν και η όπερα "Δον Ζουάν" αναφέρεται  ως όπερα μπούφα, ανήκει στα δράματα giocoso, που υποδηλώνουν συνδυασμό σοβαρής και κωμικής δράσης. Συγκαταλέγεται στα αριστουργήματα του  οπερατικού ρεπερτορίου, βασισμένο στο θρύλο του νεαρού, αλαζονικού, και σεξουαλικά αχαλίνωτου ευγενή Ντον Τζιοβάννι.

"Η θάλασσα, ο Άμλετ και ο Ντον Τζοβάννι είναι τα τρία υπέροχα δημιουργήματα το Θεού", έλεγε ο Φλωμπέρ, ενώ ο Σαρλ Γκουνώ χαρακτήριζε το έργο: "αψεγάδιαστο και αδιάλειπτης τελειότητας!"

Ιδιαίτερη λοιπόν ήταν η προτίμηση του Αλμπέρ Καμύ στον ήρωα και προσκαλεί με την προτίμηση και τα λεγόμενά του τον ακροατή να μη σταθεί επιφανειακά στο χαρακτήρα και τις περιπέτειες του ακόλαστου γόη που τιμωρείται για τις πράξεις του καταλήγοντας στην κόλαση, αλλά να εμβαθύνει όπως απαιτούν όλα τα σπουδαία έργα τέχνης και οι δημιουργοί τους. Να στοχαστεί μεν πάνω στις  συνέπειες εκείνου που διαπράττει ύβριν, αλλά ν' αφουγκραστεί και την ανάγκη του καλλιτέχνη να φτάσει στα δημιουργικά όριά του προκειμένου να μεγαλουργήσει...

Mozart - Don Giovanni, Overture, K. 527 / Nikolaus Harnoncourt:

Για τον Καμύ μπορείτε να διαβάσετε εδώ και εδώ.

Βιντσέντζο Μπελίνι: το "Oboe Concerto" από τα χρόνια της νιότης...

"Ο Βιντσέντζο Μπελίνι ως παιδί"
(Μuseo Belliniano, Κατάνια - φωτο Ελπ. Νούσα)

"Ο Βιντσέντζο Μπελίνι ως παιδί"
(Μuseo Belliniano, Κατάνια - φωτο Ελπ. Νούσα)

Χαρακτηρίστηκε ως "Βασιλιάς του μπελκάντο"!
Ο Βιντσέντζο Μπελίνι γεννήθηκε σαν σήμερα, 3 Νοέμβρη 1801 στην Κατάνια της Σικελίας και το έργο του διακρίνεται για την μελωδικότητα, το βαθύ συναίσθημα, το πάθος και το ρομαντισμό του!
Ένας συνθέτης ελεγειακός, τρυφερός, με βαθιά αισθαντικότητα και μελαγχολική χάρη!

Μάστορας ο Μπελίνι, ιδιαίτερα στις άριές του, καταφέρνει μια απλή δομικά μελωδία να τη μεταμορφώνει σε παραληρηματικό σχήμα έκφρασης, γεμάτο πάθος!
Κι αυτό είναι το ιδεώδες της τέχνης του ...Το να δίνει διάσταση ποιητική στη μουσική του δημιουργώντας μια συνταρακτική ατμόσφαιρα!



Eνα έργο της νεότητας του τιμώμενου σήμερα συνθέτη, που γράφτηκε πριν ακόμη συμπληρώσει τα είκοσι χρόνια του, όταν φοιτούσε στο Ωδείο της Νάπολης, είναι το "Oboe Concerto".
Δεν είναι έργο φωνητικής μουσικής, στην οποία διέπρεψε, όμως εκεί έγκειται και η σπουδαιότητά του, καθώς ο ταλαντούχος δημιουργός χειρίζεται το σολιστικό όργανο ως φωνή και τα μοτίβα που τού αναθέτει έχουν τη μορφή άριας...


Πρόκειται για το μοναδικό διασωθέν κονσέρτο του Μπελίνι γι' αυτό και σπουδαίο της -έτσι κι αλλιώς- περιορισμένης ορχηστρικής του παραγωγής.
Το ηχόχρωμα του όμποε αναδύει μια ιδιάζουσα χαρμολύπη. Μελαγχολικό, με ευδαιμονίας αναλαμπές και πάντα εκφραστικό!

To όμποε εισέρχεται στο larghetto, μετά από την πολύ σύντομη, μόλις εννέα μέτρων, εισαγωγή.

"Ληξιαρχική πράξη Βάπτισης του Βιντσέντζο Μπελίνι"
(Μuseo Belliniano, Κατάνια - φωτο Ελπ. Νούσα)

Το "Oboe Concerto" είναι η μοναδική ολοκληρωμένη για ξύλινο πνευστό δημιουργία του συνθέτη, που την ίδια περίπου εποχή της νιότης του είχε ενδιαφερθεί για αυτή την κατηγορία πνευστών γι' αυτό αποφάσισε να συνθέσει ένα κονσέρτο για φαγκότο κι ένα για φλάουτο, επίσης, συνθέσεις που όμως άφησε ημιτελείς.

Το "Oboe Concerto" έχει χαρακτηριστεί "Κοντσέρτο all' italiana", μια σχετικά νέα μορφή στην εποχή του Μπελίνι, που αποτελείται από μια εισαγωγή, μια αργή ενότητα και ένα Allegro.
Όπως αναφέρθηκε, το όμποε εισέρχεται στο δεύτερο σύντομης διάρκειας, τμήμα, όπου ο ομποϊστας μέσα από αρκετές μικρές καντέντσες και εκφραστικά μελωδικά μοτίβα υποβάλλει τον ακροατή...

Κάποιοι χαρακτήρισαν το μέρος αυτό του όμποε σαν "άρια" δηλώνοντάς το ως χαρακτηριστικό του μπελκάντο που αργότερα θα υπηρετούσε πιστά ο Μπελίνι.

 

Η τρίτη κίνηση είναι μια "πολωνέζα σε μορφή ρόντο",  ως μέρος της κοινής τάσης  των συνθετών  ως τελικές κινήσεις των ρομαντικών κοντσέρτων όμποε. Η συνθετική γραφή του Μπελίνι μαρτυρά επιρροές από τα αντίστοιχα κονσέρτα του Carl Maria von Weber...

Αν και έργο της νεότητας του Μπελίνι, το κονσέρτο έτυχε πολύ θερμής υποδοχής με τους κριτικούς να αναφέρουν με ενθουσιασμό πως :
"Ο Μπελίνι μεταβιβάζει τη ζωντάνια και εκφραστικότητα της φωνητικής μουσικής στο cantabile. Δίνει ιδιαίτερη έμφαση στο σόλο όργανο, ουσιαστικά δηλαδή το χειρίζεται όπως την ανθρώπινη φωνή".

Με τους ήχους του "Oboe Concerto" υποδέχονται τους επισκέπτες στο Μuseo Belliniano (το πατρικό του συνθέτη) στη γενέτειρα του, στη Σικελική Κατάνια και συγκεκριμένα στο δωμάτιο που γεννήθηκε ο Μπελίνι, απ’ όπου και οι φωτογραφίες μου…

Βλέπετε:

• ένα άγαλμα του Μπελίνι ως παιδί,
• ένα πορτρέτο του πάλι σε πολύ μικρή ηλικία και
• την ληξιαρχική πράξη βάπτισής του με ημερομηνία, 4 Νοεμβρίου 1801, την επομένη δηλαδή της γέννησής του όπως συνηθιζόταν.

Bellini: "Oboe Concerto":

I. Risoluto allegro

II. Larghetto cantabile

III. Allegro polonese

Παζολίνι: η Κάλλας είναι φτιαγμένη από το υλικό της ποίησης...

 

"Οι ταινίες του Παζολίνι αποτελούν ένα αίνιγμα. Αίνιγμα οι ταινίες του αίνιγμα και η ζωή του που ακόμη και σήμερα εξακολουθούν να ερεθίζουν τη φαντασία μας"

(Βασίλης Ραφαηλίδης)

Αιχμηρός, αιρετικός, αμφιλεγόμενος...Το στίγμα του όμως βαθύ κι ανεξίτηλο στο χώρο της τέχνης.

Ήταν 2 Νοεμβρίου που ο Πιερ Πάολο Παζολίνι, κινηματογραφιστής, αλλά και ποιητής και συγγραφέας, βρέθηκε νεκρός στην παραλία της Όστια, έξω από τη Ρώμη. Το πτώμα έφερε σημάδια άγριας κακοποίησης...Κάποιοι υποστήριξαν πως ο θάνατός του ήταν πολιτική δολοφονία από φασίστες που ενοχλήθηκαν από τις αντιφασιστικές του ταινίες. Ο δολοφόνος συνελήφθη και ομολόγησε. Ομολογία, που απέσυρε τρεις δεκαετίες αργότερα, λέγοντας πως το έκανε επειδή δεχόταν απειλές. Ετσι, η υπόθεση ξανάνοιξε...

Η σχέση του Παζολίνι με την τέχνη της μουσικής είναι αξιοσημείωτη. Ανατρέχοντας κανείς στη φιλμογραφία του, παρατηρεί πως η τέχνη των ήχων έχει ακριβως την ίδια βαρύνουσα σημασία με τα άλλα πρωτεύοντα στοιχεία των δημιουργιών του. Χωρίς ο ίδιος να είναι μουσικός δημιουργός συστήνει μια καινούργια αισθητική γλώσσα καμωμένη από ήχους, με την εικόνα σε σμίξιμο έκφρασης. 

Ξεφυλλίζοντας, λόγω της επετείου της απώλειάς του, το βιβλίο του Ντομινίκ Φερνάντεζ , που παρουσιάζει κάτω από ένα, εντελώς ιδιαίτερο, οπτικό πρίσμα τον καλλιτέχνη και τη ζωή του, στέκομαι και αντιγράφω:

"Ο χωρισμός σε δυο φατρίες που η μια αντιμάχεται και κατηγορεί τις πεποιθήσεις του αντιπάλου, υπήρξε πάντα τονωτικό γεγονός για την επαρχιακή ζωή. Στο Μεσαίωνα έπρεπε να είσαι γουέλφος ή γιβελίνος. Στη Φλωρεντία όφειλες να διαλέξεις ανάμεσα στους Μαύρους και τους Άσπρους, όπως στη Βερόνα ανάμεσα στους Μοντέγους και τους Καπουλέτους. Στις μέρες μας οι Μερκούτιοι σκοτώνονται για το ποδόσφαιρο, τη μοτοσικλέτα ή την όπερα. Ο ανταγωνισμός σπείρει ζιζάνια. Οι φανατικοί θαυμαστές της Κάλλας έσπρωχναν σ'ένα κανάλι της Βενετίας τους οπαδούς της Τεμπάλντι..."

("Εγώ ο Πιερ Πάολο στα χέρια του αγγέλου", Ντομινίκ Φερνάντεζ, εκδ. Αστάρτη, μτφ.Λ. Θεοδωρακόπουλος,σελ. 84)

Ο Παζολίνι αναφέρεται στην πασίγνωστη αντιπαλότητα ανάμεσα στις δυο μεγάλες κυρίες της όπερας:  Κάλλας Vs Τεμπάλντι, η οποία ξεκίνησε όταν αρχές της δεκαετίας του '50 σε μια κοινή τους εμφάνιση στη Βραζιλία, κι ενώ είχε συμφωνηθεί να μην προβούν σε encores, η Τεμπάλντι αθέτησε το λόγο της, κάτι που εξόργισε τη Μαρία. Αυτό το συμβάν πυροδότησε μια μακρά περίοδο κόντρας, στην οποία παρέσυραν και τους φανατικούς  θαυμαστές τους.

"Έχω κάτι, που η Κάλλας δεν έχει: καρδιά", φέρεται να είπε η Τεμπάλντι, ενώ η ελληνίδα ντίβα δήλωνε πως δεν τίθεται θέμα σύγκρισης μεταξύ τους καθώς είναι "σαν να συγκρίνεις σαμπάνια με κονιάκ".

Βέβαια, το πιο πιθανό είναι όλο αυτό να ήταν δημιούργημα του Τύπου και προϊόν μάρκετινγκ.. γιατί και οι δυο μίλησαν με τα θερμότερα λόγια για το ταλέντο και τις ερμηνείες της άλλης. 

Tις ακούμε στο ρόλο της Κάρμεν και την περίφημη Χαμπανέρα. Τα συμπεράσματα δικά σας...

Ας επανέλθουμε όμως στον Παζολίνι, ο οποίος λάτρευε την Κάλλας και την είχε αποκαλέσει: "μύθο, φτιαγμένο από υλικό πιο ανθεκτικό από εκείνο της ζωής, δηλαδή από το υλικό της ποίησης". 

Η φιλία τους υπήρξε σπουδαία, με βάση της το θαυμασμό του ενός στον άλλο για την καλλιτεχνική του προσφορά! Φιλία, η δύναμη της οποίας και εμπράκτως υπογραμμίστηκε κατ' επανάληψη.
Ο Παζολίνι ήταν εκείνος που στάθηκε στήριγμα στην Κάλλας, όταν εκείνη υπέφερε από την εγκατάλειψη του Ωνάση  και η Κάλλας εκείνη που διακριτικά τόνωνε τις ανασφάλειές του όταν συνειδητοποίησε πως δεν θα είχε ποτέ τον αγαπημένο του,  Νινέτο Ντάβολι. Ατέλειωτες οι συζητήσεις τους για πάθη και ανομολόγητες επιθυμίες.
Η "Μικρή Μαρία-Maria Fanciullina", όπως την φώναζε χαϊδευτικά ο Παζολίνι, τον καλούσε να συνειδητοποιήσει πως μόνο στον εαυτό μας  μπορούμε να βασιζόμαστε. Είναι νόμος της φύσης. Τον προέτρεπε πως "είναι ανάγκη να βρίσκει κανείς τη δύναμη, τη φαινομενική τουλάχιστον.. πως είναι απαραίτητο να' χουμε τα πόδια μας στη γη κι ύστερα μπορεί κανείς να ονειρεύεται"...

Ευαίσθητοι κι ευάλωτοι κι οι δυο, ενώθηκαν σε μια παθιασμένη, πλην πλατωνική σχέση, που αναπτέρωνε τη διάθεσή τους για ζωή και δημιουργία. 

Η Κάλλας είναι εκείνη που θα επιλέξει ο Παζολίνι για να ενσαρκώσει την κινηματογραφική Μήδεια, λίγο διαφορετική από το Ευριπίδειο κείμενο , καθώς ο σκηνοθέτης, αναζητητής και ανατόμος  της ανθρώπινης ψυχής εστιάζει στην εσωτερική κατάρρευση της ηρωΐδας. 

Κι όλα ξεκινούν  υπό το ανατρεπτικό όραμα του μεγάλου καλλιτέχνη.

"Μαρία, απεχθάνομαι την όπερα! Θυμηθείτε αυτό που συμφωνήσαμε. Στην ταινία μας δεν θα τραγουδήσετε ούτε μία νότα".

Έτσι η ταινία πλαισιώνεται από παραδοσιακά ακούσματα Ανατολής για να δηλωθεί και η πρωτόγονη φύση των ανθρώπων την εποχή της Μήδειας. 
Είναι ο καιρός της φωνητικής κρίσης για την Κάλλας κι εκείνη παρασυρμένη από το φίλο της ελπίζει σε μια νέα καριέρα στον κινηματογράφο.

Άσχετα με τις προσδοκίες, το αποτέλεσμα ή τις κριτικές, αναμφισβήτητα ο Παζολίνι συλλαμβάνει την "Μήδεια ως ένα θεϊκό πλάσμα με διττή υπόσταση. Μια βάρβαρη και μια Ελληνίδα γυναίκα. Μια γυναίκα, που με την πράξη της δηλώνει τη συνύπαρξη της γυναικείας τραγωδίας μέσα στην ίδια την τραγωδία"

Ο Παζολίνι εκτός από σκηνοθέτης-κινηματογραφιστής έγραψε και συναρπαστική ποίηση, στην οποία προτρέπει τον αναγνώστη σ' ένα διάλογο μαζί του. Όπως υπήρξε "ποιητής των εικόνων", έτσι διαβάζοντας τα κείμενά του τον χαρακτηρίζεις και "ποιητή των λέξεων"...
Με σκέψεις άλλοτε αιχμηρές, που καυτηριάζουν τα κακώς κείμενα ή ανασύρουν τα οδυνηρά τραύματα της ψυχής δημιουργώντας αίσθηση πως παρακολουθείς όσους στέκονται απελπισμένοι στη σκιά της ζωής, κι άλλοτε περιπλανώμενος σε πιο λυρικά μονοπάτια, πλάθοντας εγκώμια, όπως στις αράδες που εμπνέεται για τη "Maria Fanciullina", την καρδιακή φίλη, την φτιαγμένη από το υλικό της ποίησης...

"H ευφορία εκρήγνυται.

Μια ευφορία που σε κάνει να τραγουδάς
με τη φωνή σου

είναι μια επιστροφή από το θάνατο[...]

Χθόνια οπτασία!
Δεν αστειεύομαι: γιατί εσύ έχεις δοκιμάσει

έναν τόπο που εγώ δεν εξερεύνησα ποτέ μου

ένα άνοιγμα στο σύμπαν...[...]

Εσύ χαρίζεις, σκορπίζεις δώρα, έχεις ανάγκη να χαρίζεις

σ' ευχαριστώ μ 'ευγνωμοσύνη"

Ο Παζολίνι -φαντάζεσαι- με τη δύναμη των λέξεων απευθύνεται στην "Αγνή Θεά", σε μια Μαντόνα... Μιλάει για την Κάλλας με μια ποίηση εικόνων βγαλμένων -θαρρείς- από Αναγεννησιακούς πίνακες...Αισθαντική και ταυτόχρονα, άσωτη...

Τελικά το ερώτημα παραμένει αναπάντητο;
Ο ιταλός υπήρξε "Χριστός ή Δαίμονας; Άγιος ή Ληστής;...Υπήρξε ένας Άνθρωπος! Ένας άνθρωπος μόνος ενάντια σ' όλους, ο αιώνια ασυμβίβαστος, ο κατ' εξοχήν εξεγερμένος", ο ευαίσθητος ποιητής Πιερ Πάολο Παζολίνι...

Oι φωτογραφίες είναι δικές μου από το βιβλίο "Μαρία Κάλλας, οι Μεταμορφώσεις μιας τέχνης", Βασ. Νικολαΐδης, εκδ Μπάστας-Πλέσσας)

Αντόνιο Κανόβα: Θρήνος για τον σφαγμένο Άβελ

Antonio Canova: "Θρήνος για τον σφαγμένο Αβελ"
(arts and culture)

Σ' ένα μικρό χωριό έξω απ΄το Τρεβίζο της Βόρειας Ιταλίας γεννήθηκε σαν σήμερα 1η μέρα του Νοέμβρη του 1757, ο εμβληματικός γλύπτης, Αντόνιο Κανόβα, ο σημαντικότερος εκπρόσωπος της νεοκλασικής γλυπτικής! 

 Portrait of Canova, Rudolph Suhrlandt

Στην εποχή του αποθεώθηκε κι η τέχνη του ονομάστηκε "υπέρτατη πρέσβειρα της ομορφιάς".
Στα χέρια του το μάρμαρο απέκτησε πνοή...Ξεχώρισε για τις ντελικάτες γυμνές ή ημίγυμνες φιγούρες των μαρμάρινων γλυπτών του, την απαλότητα και γλυκύτητα των γραμμών του.

Στα πιο γνωστά του έργα ανήκουν τα γλυπτικά του συμπλέγματα: "Ερως και ψυχή", "Οι τρεις χάριτες", όπως και το γλυπτό της Παυλίνα Μποργκέζε Βοναπάρτη ως "Αφροδίτη θριαμβεύτρια". 

Μια διαφορετική έκφραση δημιουργίας αναδύουν όμως τα έργα του από πηλό, ανάμεσα στα οποία ξεχωριστή θέση κατέχει ο "Θρήνος για τον σφαγμένο Άβελ".

Στο συγκεκριμένο σύμπλεγμα ο καλλιτέχνης σμιλεύει τον πρωτόπλαστο Αδάμ σκυμμένο πάνω από το άψυχο κορμί του γιου του, Άβελ και την συντετριμμένη μάνα Εύα να τον κρατά σφιχτά στην αγκαλιά της θρηνώντας σπαραχτικά.
Το έργο δεν ενθουσιάζει με την ομορφιά και την αρμονία του, καθώς δίνει την εντύπωση ημιτελούς δημιουργίας.  Φαντάζει τραχύ και άξεστο. Όμως στην πραγματικότητα, το έργο είναι ολοκληρωμένο. Ο ιδιοφυής καλλιτέχνης υπαινίσσεται την τραγικότητα της στιγμής μέσα από τη φαινομενική του ατέλεια κι έτσι απορρίπτει το λεπτό, λείο φινίρισμα. Για χάρη της έκφρασης της αλήθειας των συναισθημάτων ακυρώνει κι απορρίπτει κάθε είδους κομψότητα και καλλιτεχνική φινέτσα.

Ι. Από τα μουσικά έργα που μάς έρχονται αμέσως στο νου αν θελήσουμε να συνδυάσουμε το παραπάνω αριστούργημα του Αντόνιο Κανόβα είναι η όπερα του Rodolphe Kreutzer:"La mort d'Abel", (από πολλούς έχει χαρακτηριστεί είδος ανάμεσα σε όπερα και ορατόριο), που ασχολείται με τη γνωστή βιβλική ιστορία της αδελφοκτονίας του Άβελ από τον Κάιν.

Ο δημιουργός της, Κρόυτσερ μάς είναι γνωστός ως ο αποδέκτης της αφιέρωσης της "Σονάτας Νο.9 για Βιολί" του Μπετόβεν, που φέρει και το όνομά του: "Σονάτα Κρόυτσερ".
Όμως ο Κρόυτσερ εκτός από βιρτουόζος βιολιστής, υπήρξε και ταλαντούχος συνθέτης. 
Η σύνθεσή του: "Ο θάνατος του Άβελ" εντυπωσίασε τον νεαρό τότε Εκτόρ Μπερλιόζ τόσο, που τού έγραψε μια εξαιρετικά ενθουσιώδη επιστολή, αποκαλώντας τον "ιδιοφυία": "O genius! I succumb! I die! Tears choke me!"

Η λυρική τραγωδία, που στήνεται στα πρότυπα των μελοδραμάτων του Γκλουκ, αποκαλύπτει τη μουσική φαντασία του Κρόυτσερ και την έντονη συναισθηματικότητά του. Πολλοί το θεωρούν τέλειο πάντρεμα μεταξύ "Δημιουργίας" του Χάυντν και "Καταδίκης του Φάουστ" του Μπερλιόζ. Έχει τα χαρακτηριστικά μιας μνημειώδους σύνθεσης, ανάλογης με την τραχιά -πλην μεγαλειώδη- δημιουργία του τιμώμενου σήμερα ιταλού γλύπτη, Αντόνιο Κανόβα.

Στη Β' Πράξη της όπερας εμφανίζονται τα δυο αδέρφια, Κάιν και Άβελ που προσφέρουν θυσία στο Θεό. Ο Κάιν απογοητεύεται γιατί η προσφορά του αδερφού του γίνεται αποδεκτή, ενώ η δική του απορρίπτεται. Εξαγριωμένος και σε απόγνωση αφήνεται στη λύτρωση του ύπνου. 
Ο Σατανάς φέρνει στον κοιμισμένο Κάιν ένα όνειρο για το μέλλον στο οποίο τα παιδιά του Άβελ θα είναι ευτυχισμένα και του Κάιν θα υποφέρουν κι αφήνει δίπλα στο προσκέφαλό του ένα σιδερένιο ρόπαλο σφυρηλατημένο στην Κόλαση. Ο Κάιν ξυπνά. Είναι βαθιά οργισμένος. Παλεύει με τα αντικρουόμενα συναισθήματά του. Μες στη σφοδρή καταιγίδα που ξεσπά, ο Κάιν χτυπά με το ρόπαλο τον Άβελ. Ο μικρός αδερφός του πέφτει νεκρός. Εκείνη τη στιγμή καταφθάνουν οι δυο γονείς και συνειδητοποιούν πως ο αθώος γιος τους είναι ο πρώτος νεκρός στην ιστορία του κόσμου. 

Rodolphe Kreutzer - La mort d'Abel:

ΙΙ. Έναν αιώνα νωρίτερα από τον Κρόυτσερ, ο Αλεσάντρο Σκαρλάτι θα δώσει πάνω στο βιβλικό θέμα ένα ξεχωριστό ορατόριο με τίτλο: "Il primo omicidio-Η πρώτη ανθρωποκτονία" για έξι σολίστ  και ορχήστρα, ανώνυμου λιμπετίστα.

Ακούμε την σπαρακτική άρια του Αδάμ: "Piango la prole esangue - Κλαίω για τον άψυχο απόγονό μου":

ΙΙΙ. Σε κεφάλαια από το Βιβλίο της Γένεσης της Παλαιάς Διαθήκης στηρίχτηκε η "Genesis Suite", για αφηγητή, χορωδία και ορχήστρα, ιδέα του Nathaniel Shilkret.

Πρόκειται για συλλογικό έργο η μουσική του οποίου ανατέθηκε σε επτά συνθέτες, ανάμεσα τους οι Σαίνμπεργκ και Στραβίνσκι. Το μέρος που αναφέρεται στο επεισόδιο της ανθρωποκτονίας με τα λόγια από το τέταρτο κεφάλαιο της Γένεσης ανέλαβε να μελοποιήσει ο Νταριούς Μιγιώ.

"Ο Αδάμ γνώρισε τη γυναίκα του Εύα· κι εκείνη συνέλαβε, και γέννησε τον Κάιν· και είπε: Απέκτησα άνθρωπον με τη βοήθεια του Κυρίου.

Κι επιπλέον γέννησε τον αδελφό του τον Άβελ. Και ο Άβελ ήταν βοσκός προβάτων, ενώ ο Κάιν ήταν γεωργός.
Και ύστερα από ημέρες ο Κάιν πρόσφερε από τους καρπούς της γης προσφορά στον Κύριο.

Και ο Άβελ πρόσφερε κι αυτός από τα πρωτότοκα των προβάτων του, και από το πάχος τους. Και ο Κύριος κοίταξε με ευμένεια επάνω στον Άβελ, κι επάνω στην προσφορά του·

επάνω στον Κάιν, όμως, κι επάνω στην προσφορά του δεν κοίταξε. Και ο Κάιν αγανάκτησε πάρα πολύ, και κατσούφιασε το πρόσωπό του.

[...]

Και ο Κάιν είπε στον Άβελ τον αδελφό του: Πάμε στην πεδιάδα· κι ενώ ήσαν στην πεδιάδα, αφού ο Κάιν σηκώθηκε ενάντια στον αδελφό του, τον φόνευσε.

Και ο Κύριος είπε στον Κάιν: Πού είναι ο Άβελ, ο αδελφός σου; Κι εκείνος είπε: Δεν ξέρω· μήπως φύλακας του αδελφού μου είμαι εγώ;

Και ο Θεός είπε: Τι έκανες; Η φωνή του αίματος του αδελφού σου βοά σε μένα από τη γη..."

(Γένεσις, 4)

Genesis Suite: IV. Cain and Abel(Darius Milhaud):

ΙV. Ο Σαρλ Μπωντλαίρ εμπνευσμένος από τη βιβλική ανθρωποκτονία θα εμπνευστεί το γεμάτο παραλληλισμούς και υπαινιγμούς στις φυλετικές συγκρούσεις, ποίημά του: "'Αβελ και Κάιν", το οποίο στα τέλη της δεκαετίας του '60 θα μελοποιήσει ο Λεό Φερέ.

Φυλή του Άβελ, τρώγε, πίνε και κοιμήσου
ο Θεός σ’ εσένα γλυκά χαμογελά!
Φυλή του Κάιν, μες στη λάσπη σου κυλήσου
και ψόφα μέσα στην κακομοιριά.
Φυλή του Άβελ, το θυμίαμά σου ευφραίνει
των Σεραφείμ τη μύτη εκεί ψηλά!
Φυλή του Κάιν, η αγωνία που σε βαραίνει,
θε να τελειώσει εδώ καμιά φορά;
Φυλή του Άβελ, κοίτα: τα σπαρτά σου εσένα,
τα ζώα σου, πάν’ όλα κατ’ ευχή.
Φυλή του Κάιν, στ’ άντερά σου, λυσσασμένα
η πείνα ουρλιάζει, ως γέρικο σκυλί.
Φυλή του Άβελ, ζέσταινε συ την κοιλιά σου
στο τζάκι σου το πατριαρχικό.
Φυλή του Κάιν, σαν τσακάλι στη σπηλιά σου,
τρεμούλιαζε απ’ το κρύο το φριχτό...[...]