"Όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και ίσοι στην αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα. Είναι προικισμένοι με λογική και συνείδηση, και οφείλουν να συμπεριφέρονται μεταξύ τους με πνεύμα αδελφοσύνης".
(Άρθ. 1 της Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του ΟΗΕ)
Με τις σκέψεις και τις πράξεις μας ας στοχεύουμε σε μια κοινωνία, που στηρίζεται στις αρχές του ανθρωπισμού...Kι ας παλεύουμε για ένα κόσμο με δικαιώματα και ελευθερίες χωρίς διακρίσεις...
Το 2013 ο Jamal Aboul-Hosn για τον εορτασμό της Ημέρας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων συνέθεσε την "Human Rights Overture". Έργογια συμφωνική ορχήστρα, μικτή και παιδική χορωδία, που παρουσιάστηκε σε συνεργασία με τον ΟΗΕ στο Λίβανο από τη Φιλαρμονική Ορχήστρα του Λιβάνου.
Ο πολυβραβευμένος Λιβανέζος συνθέτης εμπνεύστηκε και συνέθεσε αυτό το πολύχρωμης ενορχήστρωσης, συμφωνικό έργο ως απάντηση στη συνεχιζόμενη παγκόσμια αναταραχή και αδικία. Η χορωδία κατέχει σημαίνουσα θέση στην ερμηνεία, με φράσεις και αποφθέγματα ειρηνοποιών και μεγάλων στοχαστών όλων των εποχών, όπως οι Μαχάτμα Γκάντι, Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, Χαλίλ Γκιμπράν. Η πρώτη φράση που ακούγεται είναι η παραπάνω πρόταση από το πρώτο Άρθρο της Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Πρόκειται για έργο ταυτόχρονα ακαδημαϊκό και αντισυμβατικό χωρισμένο σε δύο ενότητες που παίζονται χωρίς διακοπή. Ο δημιουργός χρησιμοποιεί ποικίλες ορχηστρικές τεχνικές. Στη δυτικότροπη συμφωνική φόρμα με την τονική γλώσσα παρεμβάλλονται υπαινιγμοί αραβικής μουσικής δημιουργώντας νέες αρμονικές δομές που αποκλίνουν από τον κανόνα, αλλά διατηρούν την ακεραιότητα της σύνθεσης με στόχο το βασικό και μείζον μήνυμα: "Σεβασμός στα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Είναι υποχρέωση καθενός από μας, κάθε λαού, κάθε κοινωνίας, κάθε έθνους...Γιατί τα ανθρώπινα δικαιώματα εκτός από αναπόσπαστο θεμέλιο της ανθρώπινης ύπαρξης, ανεξάρτητα από φυλή, χρώμα, θρησκεία, φύλο, αποτελούν και το συστατικό στοιχείο κάθε δημοκρατικής έννομης τάξης".
Χαρακτηριστική και έντονης φυσιογνωμίας είναι η αραβική μελωδία, που εισάγεται γαλήνια στην αρχή της δεύτερης ενότητας από τα ξύλινα πνευστά. Εξέχουσα η σύμπραξη της άρπας με τα τύμπανα, προτού το οριενταλικό θέμα μεταφερθεί με ιδιαίτερο λυρισμό στο σύνολο των φωνών και της ορχήστρας, για να δημιουργηθεί ατμοσφαιρική αίσθηση, εξωτική φύση, έντονα arabesque... Αιχμηρά ρυθμικά μοτίβα, αστραπιαίες μελωδικές και κρουστικές υπομνήσεις οδηγούν την γεμάτη ζωντάνια, συμβολισμούς και φαντασία, σύνθεση στην ορμητική της αποπεράτωση...
Στο Χριστιανισμό η Αγία Άννα κατέχει περίοπτη θέση γι’αυτό και τη γιορτάζουμε τρεις φορές το χρόνο. Σήμερα, 9 του Δεκέμβρη γιορτάζουμε τη σύλληψη της Παναγίας με θαυμαστό τρόπο στα άγια σπλάχνα της μητέρας της, Άννας.
Η Άννα ήταν παντρεμένη με τον Ιωακείμ, αλλά το ζευγάρι δεν είχε παιδιά. Προσεύχονταν στο Θεό να τούς χαρίσει έναν απόγονο. Τότε παρουσιάστηκε άγγελος που τούς γνωστοποίησε πως θα αποκτούσαν μια κόρη "εξ επαγγελίας, αλλά και κατά τους νόμους της φύσης", που προοριζόταν να γίνει η μητέρα του Σωτήρα του κόσμου. Γι’ αυτό η Αγία Άννα θεωρείται προστάτις των άτεκνων ζευγαριών.
Το όνομα "Άννα" προέρχεται από το εβραϊκό Χάνα, που σημαίνει "εύνοια, χάρη" και κατ' άλλους "δόξα". Έτσι, η Αγία Άννα είναι εκείνη, που ευλογήθηκε με τη Χάρη και την Ευμένεια του Θεού.
Η Αγία Άννα τιμάται με λαμπρότητες και από τους Δυτικούς, με τις οικογένειες να δίνουν συχνά το όνομα στα κορίτσια τους...
1. Ο πέμπτος τόμος των συλλογών της Βενετσιάνας συνθέτριας της μπαρόκ περιόδου, Barbara Strozzi έχει τίτλο: "Sacri Musicali Affetti", και αφιερώθηκε στην Άννα των Μεδίκων.
Από τη συλλογή ξεχωρίζει το μοτέτο: "Mater Anna", με το οποίο η Στρότσι αποτίει φόρο τιμής στην μητέρα της Παναγίας, Αγία Άννα και συγχρόνως στην απόγονο του Οίκου των Μεδίκων, αρχιδούκισσα Άννα:
"Η μητέρα Άννα έφερε τον απόγονο της υπόσχεσης,
που όλοι ευλογούν.
Η γλυκιά Άννα, η πιο ευσεβής, για όλους κάρπισε
τα πιο όμορφα φρούτα, απ'όπου ο γλυκός Ιησούς.
Μητέρα Άννα, γλυκιά Άννα, πόσο ευλογημένη είναι η μήτρα σου
και η Οικία του Δαβίδ απ' όπου ήρθες.
Ακούστε, έθνη, αυτό το απροσδόκητο θαύμα,
ακούστε την Άννα που λέει:
"Χαίρομαι γιατί από τη στείρα μήτρα μου
προήλθε ο Θείος σπόρος!"
H συνθέτρια επιβραβεύτηκε από την Aρχιδούκισσα για την έξοχη δημιουργία της με μια χρυσή κασετίνα διακοσμημένη με το πορτρέτο της και ρουμπίνια, και ένα χρυσό κολιέ με πολύτιμους λίθους.
Barbara Strozzi:"Sacri Musicali Affetti-Mater Anna":
2. Δυο μοτέτα για δύο υψίφωνες και μπάσο κοντίνουο βασισμένα σε λειτουργικό κείμενο ανωνύμων με θεματική την Αγία Άννα, τη σύλληψη και γέννηση της Παναγίας έγραψε ο Marc-Antoine Charpentier. Τιτλοφορούνται: "Gaude felix Anna, H 315" και "Sicut spina rosam, Η 309". Η συνεισφορά του Γάλλου συνθέτη της μπαρόκ στην εκκλησιαστική μουσική, έτυχε μεγάλης αναγνώρισης στην εποχή του κι εδώ στα δυο μοτέτα διακρίνονται στοιχεία μελωδικής και αρμονικής βάσης από το ιταλικό στυλ το οποίο σπούδασε μαθητεύοντας στη Ρώμη πλάι στον Τζάκομο Καρίσιμι. Ο διάσημος δάσκαλός του φημιζόταν για τα έργα ιερής μουσικής. 'Έτσι, ο Σαρπαντιέ θα τον μιμηθεί συνθέτοντας θρησκευτικές ιστορίες στα λατινικά. Εξάλλου είναι ο μόνος Γάλλος της περιόδου που θα ακολουθήσει αυτό το είδος με τόση επιμέλεια. Σύντομα, αλλά μοναδικής ομορφιάς και τα δυο μοτέτα, όπου ο μελωδικός πλούτος, η χρήση των παύσεων και της μετατροπίας, καθώς και το γούστο των χρωματισμών υπογραμμίζουν το ευλαβικό και κατανυκτικό ύφος του κειμένου.
Marc-Antoine Charpentier: "Gaude felix Anna, H 315"
Marc-Antoine Charpentier: "Sicut spina rosam":
3. Στους τέσσερεις τόμους των "Ασκήσεων για πληκτροφόρο - Clavier-Übungen", που έγραψε ο Γ.Σ.Μπαχ ξεχωρίζει το επιβλητικό "Πρελούδιο και φούγκα σε Μι-ύφεση-μείζονα, BWV 552". Ανήκει στο Τρίτο βιβλίο(Clavier-Übung III) γεμάτο αναφορές στη χριστιανική αριθμολογία.
Το Πρελούδιο αναπτύσσεται από τρία θέματα, που συμβολίζουν την Αγία Τριάδα. Η Φούγκα με την οποία ολοκληρώνεται η συλλογή, είναι γραμμένη για πέντε φωνές και στηρίζεται κι αυτή σε τρία θέματα. Μετρικά, ξεκινά σε 4/4 και προχωρά σε 6/4 και μετά 12/8. Παρατηρούμε πως το άθροισμα των αριθμών είναι 34 (4+6+4+12+8) ή 3+4= 7, ο ιερός κατά τον Μπαχ αριθμός και η πιο διαδεδομένη μορφή του προσδιορισμού της πληρότητας στην Αγία Γραφή...
Η πεντάφωνη Φούγκα αναδύεται απ' το "μοτίβο της Αγίας Άννας" που κυριαρχεί, θέμα τoυ ομώνυμου αγγλικού ύμνου του William Croft, γι' αυτό και στη σύνθεση έχει δοθεί το προσωνύμιο "St. Anne".
Fugue BWV 552, "St. Anne":
4. H Aγία Άννα είναι μεγάλη αγία όμως και για τους Αυστριακούς. Εκτός από σήμερα την γιορτάζουν, όπως και μεις, και στις 26 τoυ Ιούλη.
Για τον δημοφιλή εορτασμό της καλοκαιρινής -λοιπόν- Αγίας Άννας το 1852 ο Γιόχαν Στράους υιός συνέθεσε μια πόλκα, που γι'αυτό το λόγο πήρε το όνομα: "Annen-Polka".
Παρουσιάστηκε στο Φεστιβάλ της Αγίας Άννας στο τεράστιο δημοτικό πάρκο του Πράτερ. Μετά την πρώτη εκτέλεση όλοι παραδέχτηκαν πως ήταν "το ωραιότερο δώρο σε κάθε Άννα, Νάνα, Νίνα ή Νάννυ"...
Γοητευτική, χορευτική, εύθυμη μελωδία που το βράδυ της πρώτης παρουσίασής της μπιζαρίστηκε πολλάκις, απαιτώντας από το δημιουργό της τη συνεχόμενη εκτέλεσή της προς τέρψιν του φιλόμουσου, βιεννέζικου λαού.
Johann Strauss II : "Annen-Polka" / Daniel Barenboim-Wiener Philharmoniker
Μέρος του κειμένου δημοσιεύτηκε και στο ηλεκτρονικό περιοδικό iporta.gr
"Ο Δάφνις διηγείται στη Χλόη την ιστορία της Ηχούς και του Πάνα", Francois Boucher
"Echo", Alexandre Cabanel
"Νύμφες, αγάπη μου, είναι πολλές: Μελικές, Δρυάδες και Έλειες· όλες όμορφες, όλες τραγουδίστρες· και μια απ' αυτές εγέννησε κόρη την Ηχώ.
Θνητή, επειδή ήταν από πατέρα θνητό· όμορφη, επειδή ήταν από μητέρα όμορφη.
Την αναθρέφουνε λοιπόν οι Νύμφες και τη μαθαίνουν οι Μούσες να παίζει το σουραύλι και να λέει με τη λύρα και την κιθάρα κάθε τραγούδι, ως που άμα ήτανε στον ανθό της παρθενιάς της, εχόρευε μαζί με τις Νύμφες, ετραγουδούσε μαζί με τις Μούσες· τους αρσενικούς όμως τους απόφευγε όλους και ανθρώπους και θεούς.
Ο Πάνας θυμώνει με την κόρη, γιατί της εζήλεψε το τραγούδι και δεν απόλαψε την ομορφιά της. Και κάνει τρελούς τους βοσκούς και τους γιδάρηδες.
Κ' εκείνοι σαν σκυλιά ή σαν λύκοι την κατακομματιάζουν και σκορπούνε στη γης τα κομμάτια της, που ακόμα τραγουδούσαν.
Κ' η γης για χατήρι των Νυμφών έκρυψεν όλα τα κομμάτια κ' εφύλαξε τη μουσική και με τη θέληση των Μουσώνε βγάνει φωνή και τα μιμιέται όλα..."
(Δάφνις και Χλόη", Λόγγος, Βιβ.3ο)
Ο Λέσβιος αρχαίος συγγραφέας του 3ου αι μ. Χ, Λόγγος στο βουκολικό του μυθιστόρημα "Δάφνις και Χλόη" μεταφέρει το μύθο της Ηχούς. Η όμορφη κοπέλα με τη μελίρρυτη φωνή απέρριψε -αδιαφορώντας για τη θεϊκή του καταγωγή- τον έρωτα του Πάνα, θεού των βοσκών και των κοπαδιών. Έτσι εκείνος ξεσήκωσε τους βοσκούς, οι οποίοι επιτέθηκαν και διαμέλησαν την Ηχώ μέχρι που το μόνο που έμεινε ήταν ο ήχος της γλυκιάς φωνής της μέσα στο δάσος. Η Γαία "δέχτηκε" τα μέλη της, όμως επέτρεψε να διατηρηθεί η δύναμη του τραγουδιού της.
Ο αρχαίος μύθος αναπαρίσταται μουσικά από τον εθνικό συνθέτη της Φινλανδίας, και κορυφαίο εκπρόσωπο του ύστερου ρομαντισμού, Ζαν Σιμπέλιους, ο οποίος λάτρευε τους μύθους και τις παραδόσεις των λαών γι' αυτό κι εκεί βρίσκεται η κύρια πηγή έμπνευσής του.
Το 1906, και προκειμένου να συγκεντρωθούν χρήματα για την κατασκευή του Music Hall στο Ελσίνκι, ο Σιμπέλιους ένθερμος υποστηρικτής της νέας αίθουσας συναυλιών, συμμετέχει στη λαχειοφόρο αγορά με το σύντομο συμφωνικό του ποίημα: "Pan and Echo", στη Φα μείζονα, από τα λιγότερο γνωστά έργα του κορυφαίου δημιουργού.
Πρόκειται για χορευτικό ιντερμέτζο που συνόδευσε θεατρικό ταμπλώ με θέμα τον αρχαίο μύθο. Μπορεί κανείς να διακρίνει κατά την ακρόαση, την λεπτή ηχοχρωματικά επανάληψη μουσικών φράσεων και μοτίβων, που παραπέμπουν στην ηχώ και το μιμητικό της παιχνίδι.
Η ορχηστρική σύνθεση μεταγράφηκε αργότερα για πιάνο από τον ίδιο τον Σιμπέλιους και εκδόθηκε ως τρίτο μέρος των "Dance Intermezzo".
Sibelius: "Pan and Echo, Tanz-Intermezzo No. 3, Op 53a":
H πιανιστική εκδοχή:
To κείμενο δημοσιεύτηκε και στοηλεκτρονικό περιοδικό: iporta.gr
"Ως καλλιτέχνης προσπαθούσα πάντα να είμαι πιστός στο όραμά μου για τη ζωή, και συχνά ήρθα σε σύγκρουση με εκείνους που ήθελαν να ζωγραφίσω όχι αυτό που έβλεπα, αλλά αυτό που ήθελαν να δω"
(Ντιέγκο Ριβέρα)
Ο σπουδαίος, Ντιέγκο Ριβέρα γεννήθηκε, 8 Δεκεμβρίου 1886 στο μικρό, πολύχρωμο Γκουαναχουάτο του Μεξικού. Έγινε γνωστός κυρίως για τις μεγάλες τοιχογραφίες του, σε δημόσια κτίρια, έργα εμβληματικά που αποτελούν εξιστόρηση των γεγονότων της χώρας του και εκφράζουν κοινωνικούς προβληματισμούς της εποχής του.
Όπως έλεγε ο ίδιος: "Ζωγραφίζω τόσο φυσικά όπως μιλώ, αναπνέω ή ιδρώνω..."
Παντρεύτηκε δυο φορές με τη Φρίντα Κάλο, με τη σχέση τους να είναι ταραχώδης, μα και πολύ δυνατή, είτε στο ζενίθ είτε στο ναδίρ της...
Diego Rivera, Carlos Chavez και Frida Kahlo (artsandculture)
Το 1926, ο τιμώμενος σήμερα Ντιέγκο Ριβέρα συνεργάστηκε με τον Μεξικανό συνθέτη Κάρλος Τσάβεζ στο μπαλέτο "Caballos de vapor-Ιπποδύναμη", γνωστό με τη συντομογραφία "HP" από τον αγγλικό τίτλο: "Horse-Power : Ballet Symphony".
Rivera: Μελέτη για σκηνικό του μπαλέτου "HP"
Εκείνη την εποχή, συνθέτης και ζωγράφος έκαναν στενή παρέα, καθώς τους ένωναν οι ίδιες φιλοδοξίες, η ίδια επιθυμία να δοθεί νέα ώθηση στη Μεξικάνικη Τέχνη ώστε να εκφραστεί μέσα από τη μουσική και τη ζωγραφική ο προσωπικός τρόπος σκέψης και αίσθησής τους για τη ζωή. Από τις πολύωρες συνομιλίες τους προέκυψε η ιδέα του "H.P".
Το έργο ολοκληρώθηκε το 1932 κι έκανε πρεμιέρα αμέσως μετά, με την Συμφωνική Ορχήστρα της Φιλαδέλφεια υπό τη διεύθυνση του Λέοπολντ Στοκόφσκι.
Rivera, Κοστούμι: "The Man"
Πρόκειται για ένα αντιιμπεριαλιστικό μπαλέτο. Πραγματεύεται την καπιταλιστική εκμετάλλευση της Λατινικής Αμερικής από τις ΗΠΑ, την επακόλουθη εξέγερση και θρίαμβο των εργατών. Τα σχέδια για τα κοστούμια και τα σκηνικά έγιναν από τον Ντιέγκο Ριβέρα, ο οποίος ξεδίπλωσε όλο το ταλέντο του δίνοντας ευφάνταστες και εντυπωσιακές φορεσιές και σκηνογραφικά σκίτσα.
Ο Carlos Chávez εργάστηκε πάνω στη μουσική, αντίστροφα. Το 1926, παρουσίασε το 4ο μέρος για μικρή ορχήστρα. Ακολούθησαν οι κινήσεις 2 και 3, και τέλος η πρώτη κίνηση μετά από 3 χρόνια.
Rivera, Κοστούμια: "Χορός Βαμβακιού και Καπνού"
Στην πρεμιέρα της Νέας Υόρκης παραβρέθηκαν ο Ριβέρα με τη σύζυγό του, Φρίντα, όπως και οι Τζορτζ Γκέρσουιν και Άαρον Κόπλαντ.
Οι δυο συνθέτες ενθουσιάστηκαν με την παράσταση και μάλιστα ο δεύτερος χαρακτήρισε τον Τσάβες ως τη "φωνή, εκείνου που απομακρύνθηκε από την ευρωπαϊκή μουσική και αναζητούσε την έμπνευση στη μουσική της πατρίδας του".
Ο συνθέτης χαρακτήρισε το μπαλέτο ως "Χορευτική συμφωνία" και στη δομή ακολουθήθηκε η παραδοσιακή τετραμερής φόρμα της συμφωνίας που περιλαμβάνει διαδοχικούς χορούς:
Ξεκινά με τον "Danza del hombre-Χορός του ανθρώπου", που εκφράζει τον πολυάσχολο Βορρά. Όλα βρίσκονται σε διαρκή κίνηση και δράση, ωστόσο είναι θολό το συναισθηματικό τοπίο από το οποίο δεν αναβλύζει χαρά και ευθυμία. Σύντομα, όμως, έρχονται μελωδίες αντιθετικής αίσθησης, που περιγράφουν τη ζωή του Μεξικού.
Chavez: "HP - I. Danza del hombre"
Το συνθετικό στυλ αλλάζει... Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα κρουστά που σκιαγραφούν τον ανέμελο, εύθυμο Νότο. Βρισκόμαστε στο 2ο μέρος που έχει τίτλο: "El barco hacia el trópico - Βάρκα στους Τροπικούς". Η μελωδία ρέει αρμονικά με έμφαση στα κρουστά, όπου ξεχωρίζει το Τάνγκο των Σειρήνων.
Chavez: "HP - II. El barco hacia el trópico":
Ένα Iντερλούδιο που έπεται, οδηγεί στην 3η κίνηση με τίτλο: "El trópico-Οι Τροπικοί". Μια σειρά τοπικών χορών διεγείρουν τις αισθήσεις: Χουαπάνγκο που χαρακτηρίζεται από δυναμισμό και σφρίγος , αλλά και ο τριμερούς ρυθμού Ζαντούνγκα, το λεγόμενο "βαλς του Μεξικού", η έμπνευση του οποίου έρχεται από την ανδαλουσιανή χότα (jota) με στοιχεία από παραδοσιακά τραγούδια των ιθαγενών της Αμερικής. Η μελαγχολία των μοτίβων εκφράζει την ουσία της ετυμολογίας της λέξης που κάνει λόγο για χάρη, κομψότητα, γοητεία, αλλά και θρήνο...
Chavez: "HP - III. El trópico":
Στο 4ο μέρος άνθρωποι και μηχανές συμπράττουν χορευτικά. Είναι το "Danza de los hombres y las máquinas-Χορός ανθρώπων και μηχανών", όπου εντυπωσιάζουν τα φρούτα, τα φυτά, τα λαχανικά και τα ψάρια που στροβιλίζονται, υποκλίνονται και πάλι στριφογυρίζουν με ευθυμία, για τα οποία ο Ριβέρα παρείχε ευφάνταστων ιδεών εντυπωσιακότατα κοστούμια.
Chavez: "HP - IV. Danza de los hombres y las máquinas":
Η μουσική του Τσάβες, ισχυρή και ευρηματική, αποτέλεσε εκ μέρους του συνθέτη ένα σχόλιο για τη διαμάχη μεταξύ της μουσικής της εποχής του και των φολκλορικών στοιχείων που γίνονταν όλο και πιο σημαντικά για τους σύγχρονους συνθέτες...
Τους Ντιέγκο Ριβέρα και Κάρλος Τσάβες απασχολούσε βαθιά ο μετασχηματισμός της κοινωνίας και η διαμόρφωση της ταυτότητάς της, έτσι με τη ριζοσπαστική σύνθεσή τους, "ΗΡ" προσκαλούν το κοινό να προβληματιστεί σχετικά με τις κοινές ιστορίες και προκλήσεις που μας συνδέουν, πέρα από τα πολιτικά σύνορα...
Στα 26 του χρόνια ο Πιέτρο Μασκάνι ήταν ήδη διάσημος, καθώς είχε απογειωθεί ως συνθέτης με το βεριστικό αριστούργημά του: "Cavalleria Rusticana". Η τύχη των κατοπινών έργων του ήταν καταδικασμένη μετά την επιτυχία της "Αγροτικής Ιπποσύνης" του, που επισκίασε την μεταγενέστερη παραγωγή του. Αυτό ήταν πάντα το παράπονό του. Γι' αυτό συνήθιζε να λέει: "Στέφθηκα πριν γίνω βασιλιάς!"
Ωστόσο υπήρξαν κι άλλες σπουδαίες όπερες που αξίζουν την προσοχή μας.
Ανάμεσά τους η "Iris", όπερα σε τρεις πράξεις και την ιστορία της να διαδραματίζεται στην Ιαπωνία των γκεϊσών. Το ιταλικό λιμπρέτο έγραψε ο Λουίτζι Ίλικα, που έδωσε και την ιδέα για μια όπερα σχετική με τη μακρινή χώρα της Ανατολής. Τα εξωτικά θέματα, ιδιαίτερα εκείνα που διαδραματίζονται στην Άπω Ανατολή ήταν στη μόδα σε όλη την Ευρώπη εκείνη την εποχή, στο πλαίσιο του ιαπωνισμού, ενός ιδιαίτερου ρεύματος που επηρέασε τον Ιμπρεσιονισμό ως καλλιτεχνικό κίνημα και ξεκίνησε όταν έφτασαν στη Γαλλία εκτυπωμένες εικόνες ως περιτυλίγματα εισαγόμενων αγαθών.
Η ιστορία της όπερας αφορά τον έρωτα του Oσάκα για μια αγνή νέα κοπέλα, την Ίριδα. Το πάθος του να την αποκτήσει τον ωθεί να οργανώσει την απαγωγή της από έναν ιδιοκτήτη μπορντέλου, τον Κιότο. O τυφλός γέρος πατέρας της, που νομίζει ότι η Ίρις βρέθηκε εκεί οικειοθελώς, την καταριέται και της πετάει λάσπη. Η Ίρις συντρίβεται κι απελπισμένη, καθώς στην Ιαπωνία η κατάρα γονέων θεωρείται βαρύ γεγονός, πέφτει και πνίγεται στα νερά ενός υπόνομου!
Πρόκειται για μια συγκινητική ιστορία "αθωότητας" που χάθηκε. Η Ίρις είναι το αφελές νεαρό κορίτσι, που καθώς δεν γνωρίζει τη σκοτεινή πλευρά της ζωής, δελεασμένη από την επιφανειακή ομορφιά, υφίσταται μια σκληρή πορεία συντριβής...
Αξίζει να αναφερθεί πως πρώτη Ίρις στην ομώνυμη όπερα του Μασκάνι ήταν η ελληνικής καταγωγής ρουμάνα σοπράνο, Χαρίκλεια Νταρκλέ, η οποία είχε αναμετρηθεί και στο παρελθόν με βεριστικές όπερες, όπως ο "Κόνδωρ" του Γκόμες, η "Μποέμ" του Πουτσίνι, αλλά και η επίσης Μασκανική, "Καβαλερία Ρουστικάνα". Ένας ρόλος που τη βοήθησε να αναδείξει όχι μόνο τις φωνητικές, αλλά και τις υποκριτικές της ικανότητες.
Ο Μασκάνι θαύμαζε την Νταρκλέ και συντασσόταν με την άποψη των κριτικών πως "συνδύαζε ιδανικά μουσική, υποκριτική και φυσική ποιότητα. Η Νταρκλέ ήταν το αποτέλεσμα ανάδευσης της φωνητικής δύναμης της Rosa Ponselle, του υποκριτικού ταλέντου της Claudia Muzio και της ευαισθησίας της Luisa Tetrazzini".
Μακέτα σκηνικού για την όπερα "Ιris"
Η αυλαία ανοίγει και μεταφερόμαστε στην Ιαπωνία, στον κήπο του σπιτιού της Ίριδας. Ξημερώνει και ο ανατέλλων ήλιος ανακηρύσσει τον εαυτό του θεό του σύμπαντος: "Εγώ είμαι. Εγώ είμαι η ζωή". Είναι ο περίφημος "Inno del Sole - Ύμνος του Ήλιου" και την γνώριμη εισαγωγή με τα λαμπρού ηχοχρώματος κόρνα...Η αγνή κοπέλα χαιρετίζει το χρυσαφένιο αυτοκράτορα του ουρανού παίζοντας αμέριμνα με την κούκλα της...
"Εγώ είμαι! Εγώ είμαι η Ζωή!
Είμαι η απέραντη ομορφιά,
το θάλπος και το Φως.
Αγάπη, λέω:
Είμαι ο νέος και αρχέγονος θεός Είμαι η Αγάπη!..."
Η ενθουσιώδης υποδοχή του Μασκάνι στην Αμερική (pietromascagni)
Ο Ύμνος του ήλιου είναι από τα σπουδαιότερα μέρη της όπερας κι έχει επικρατήσει να εκτελείται και ως ανεξάρτητη σύνθεση. Όταν ο Μασκάνι ταξίδεψε στην Αμερική, τον υποδέχονταν στις διάφορες πόλεις με τις τοπικές μπάντες να παιανίζουν τη μελωδία του ύμνου. Για την υποδοχή δε, στην Αργεντινή το Μάιο του 1911 ο ίδιος έχει σημειώσει:
"Η άφιξή μου στο Μπουένος Άιρες υπήρξε πανηγυρική γιορτή, που ποτέ ξανά δεν είχα βιώσει! Δυο χιλιάδες άτομα με περίμεναν στην αποβάθρα! Ήταν ένα υπέροχο θέαμα από το πλοίο! Πολλά ορχηστρικά σύνολα έπαιζαν τη μουσική μου, και το "Inno del Sol" αντηχούσε παντού! Όταν κατέβηκα, ο ενθουσιασμός όλου αυτού του πλήθους έγινε άγριος και φοβόμουν ότι θα με έπνιγαν... με έπρωχναν, με χτυπούσαν σε διάφορα μέρη του σώματός μου, που είχα πόνο στα χέρια και στο στήθος για τρεις μέρες".
Pietro Mascagni: "Inno del Sole":
Ο "Ύμνος του Ήλιου" ακούγεται επίσης στο τέλος της όπερας. Η Ίρις απορεί με το σκληρό πεπρωμένο της και στρέφεται προς το μοναδικό φίλο της, το χρυσαφένιο ήλιο. Χαιρετά τρυφερά το το "θεό της Ημέρας" με τα συμβολιστικά στοιχεία να γίνονται πλέον ορατά...Γύρω της ανθίζουν τα λουλούδια και ο ήλιος οδηγεί το πνεύμα της κοντά του, μέσα στη λαμπρότητα των αχτίδων του...
***
Το κείμενο γράφτηκε με αφορμή τη γενέθλια επέτειο του Πιέτρο Μασκάνι. Γεννήθηκε στο Λιβόρνο στις 7 Δεκεμβρίου 1863. Η όχι και τόσο γνωστή όπερά του "Iris" ανήκει στο κίνημα του Βερισμού, που υπηρέτησε πιστά ο Μασκάνι. Το κίνημα έχει πάρει το όνομά του από την ιταλική λέξη vero=αλήθεια και στα αντιπροσωπευτικά έργα του verismo, η μουσική εστιάζει στα ανθρώπινα πάθη γι’αυτό ηχεί ρεαλιστική, ενώ οι ήρωες των βεριστικών μουσικοδραμάτων και η καθημερινότητά τους παρουσιάζονται περισσότερο αληθινοί.
Κείμενο μου με αφορμή την όπερα "Ίρις" και συγκεκριμένα την άρια: "Un di ero piccina" ή γνωστή ως "Άρια του χταποδιού" μπορείτε να διαβάσετε κι εδώ
Τον προστάτη των ναυτικών και των εμπόρων τιμά σήμερα, 6 Δεκέμβρη η Εκκλησία μας, τον Άγιο Νικόλαο. Γεννήθηκε το 270 μ.Χ. στα Πάταρα της Λυκίας, από Έλληνες οικονομικά εύρωστους και ευσεβείς γονείς. Ο Άγιος είχε φιλάνθρωπα αισθήματα, έτσι όταν κληρονόμησε την τεράστια περιουσία του τη διέθεσε στους απελπισμένους για να τούς ανακουφίσει... Για τους Ευρωπαίους είναι το πρότυπο του δικού μας Άγιου Βασίλη λόγω ενός θρύλου ότι προίκισε τρεις εξαθλιωμένες νεαρές γυναίκες και έκανε δώρα στους φτωχούς, τις χήρες και τα ορφανά.
Ο Άγιος Νικόλαος ξεχώρισε για τη σοφία, την ηθική του τελειότητα και ήταν προικισμένος με το χάρισμα της θαυματουργίας!
Αφιερώθηκε στον ασκητικό βίο, όμως λόγω της αρετής του τιμήθηκε και με το αξίωμα του αρχιεπισκόπου Μύρων.
Ο πίνακας του Πάολο Βερονέζε δείχνει την "Αγιοποίηση του Αγίου Νικολάου".
Την παραμονή της εκλογής στα Μύρα, μια φωνή αποκάλυψε ότι ένας ευσεβής νεαρός που ονομαζόταν Νικόλαος είχε επιλεγεί θεϊκά και θα ήταν ο πρώτος που θα εμφανιζόταν στην πόρτα του καθεδρικού ναού το επόμενο πρωί. Ο Βερονέζε απεικονίζει την είσοδο του Νικολάου στον καθεδρικό ναό, όπου ο ανώτερος επίσκοπος καθαγιάζει τον Νικόλαο, που γονατίζει εν μέσω δυο γεροντότερων επισκόπων με λευκούς χιτώνες. Ένας φτερωτός άγγελος με χρυσό ραβδί στα χέρια κατεβαίνει φέρνοντας την επισκοπική μίτρα για τη χειροτονία.
Ο βίος του Αγίου ενέπνευσε στον άγγλο Μπένζαμιν Μπρίττεν την "Καντάτα του ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ", ένα κατανυκτικότατο έργο για μικτή χορωδία και τενόρο ως σολίστ, πλαισιωμένους από όργανο, πιάνο, κουαρτέτο εγχόρδων και κρουστά.
Πρόκειται για ένα από τα νεανικά έργα του συνθέτη, γραμμένο να εκτελείται από ερασιτέχνες, παράδοση που συνεχίζεται μέχρι σήμερα, με τις νέες ορχήστρες κυρίως, να το περιλαμβάνουν στο ρεπερτόριό τους.
Η καντάτα αποτελείται από εννέα αυτοτελή τμήματα και περιλαμβάνει σολιστικά μέρη από τον τενόρο, ο οποίος εξιστορεί τη θαυματουργή γέννηση του αγίου Νικολάου, και την αγωνία του για τα αμαρτήματα των ανθρώπων...Επίσης χορωδιακή προσευχή και μέρη που αναφέρονται σε θρύλους σχετικούς με τον άγιο...
Στο πέμπτο μέρος της καντάτας ο συνθέτης αποτυπώνει μουσικά τη χειροτονία του Νικολάου και το διορισμό του στη θέση του Αρχιεπισκόπου Μύρων. Άφθαστης λαμπρότητος το ομοφωνικής γραφής χορωδιακό, με τις φωνές να καλούν τον θαυματουργό Άγιο να αποκρούσει τους εχθρούς της Πίστης και της Εκκλησίας και τον τενόρο στο μουσικό όρκο που ακολουθεί να ξεδιπλώνει τη δεξιοτεχνική του δεινότητα.
Το μέρος αυτό της καντάτας είναι το μόνο από τα εννέα που αναπτύσσεται στα πρότυπα της τονικότητας, ενώ ο Μπρίττεν ολοκληρώνει με μοτίβο δανεισμένο από τον δημοφιλή εκκλησιαστικό ύμνο από το ψαλτήρι της Γενεύης..
Η χρήση εντυπωσιακών αντιθέσεων σε αρμονίες, φωνητικά στυλ, αλλά και οργανικά ηχοχρώματα ενισχύει τη δυναμική του κειμένου.
Britten: "Saint Nicolas, V. Nicolas comes to Myra and is chosen Bishop"
Για τα υπόλοιπα μέρη της περίφημης καντάτας του Μπρίττεν μπορείτε να διαβάσετε εδώ, καθώς και κείμενα με μουσικά έργα για τον Άγιο Νικόλαο εδώ, εδώ, εδώ και εδώ.
Υπήρξε το "παιδί θαύμα"! Ένα φαινόμενο της μουσικής! Βιρτουόζος εκτελεστής, συνθέτης από πολύ μικρή ηλικία, με άψογο μουσικό αυτί και μνήμη! Ένας γνήσιος εκφραστής του ευρωπαϊκού διαφωτισμού!
Ο λόγος σήμερα για τον μοναδικό μουσουργό, μια μεγαλοφυία της τέχνης των ήχων, Βόλφγκαγκ Αμαντέους Μότσαρτ.
"Τα πραγματικά θαύματα είναι τόσο σπάνια, ώστε μπορεί να μιλάει κανείς γι' αυτά, μόνο όταν έχει ζήσει ένα. Αυτό το παιδί σίγουρα θα με τρελάνει, αν συνεχίσω να το ακούω...",
θα γράψει ο συγγραφέας Μελχιόρ Γκριμ το 1763 όταν θα ακούσει τον επτάχρονο από το Σάλτσμπουργκ να εκτελεί τσέμπαλο και να αυτοσχεδιάζει με αξιοθαύμαστη άνεση.
Η μουσική του Μότσαρτ υπήρξε θεϊκό δώρο προς την ανθρωπότητα, όμως η πορεία του, αυτή η φωτεινή και ανεπανάληπτη διαδρομή του θα ήταν πολύ σύντομη, καθώς έφυγε από τα εγκόσμια μόλις 35 χρόνων με την τελευταία πράξη της ανθρώπινης περιπέτειάς του να γράφεται, σαν σήμερα, 5 Δεκέμβρη 1791
"Στις 5 Δεκεμβρίου 1791 έκλεισε τα μάτια του ο μεγάλος μουσουργός, Μότσαρτ, που το έργο του είναι η αιώνια πηγή της νεότητας, και η τέχνη του η πιο καθαρή κι η πιο θεία κι αγγελική. Ο συνθέτης που πάλεψε σ' όλη του τη ζωή εναντίον της αδιαφορίας του κοινού της εποχής του που ήταν τότε ποτισμένο με τις επιφανειακές εντυπώσεις άλλων συνθετών, ετελείωσε τη ζωή του πάμπτωχος. Τρεις από τους λίγους του φίλους, ο φον Σβάιτεν, ο Σουσμάγιερ(που αργότερα συμπλήρωσε το περίφημο "Ρέκβιεμ" του δασκάλου του) κι ένας χωρικός, ο Ντενάερ, ακολούθησαν την κηδεία του Μότσαρτ που έγινε στον Άγιο Στέφανο της Βιέννης. Εκείνη την ημέρα έπιασε μια τρομερή χιονοθύελλα και το φοβερό κρύο ανάγκασε τους τρεις φίλους του να γυρίσουν σπίτια τους.
Πιο πιστός από τους ανθρώπους, ο αγαπητός του σκύλος ακολούθησε το φέρετρο του πτωχού Μότσαρτ έως το νεκροταφείο του Μάρξερ.
Το τραγικότερο όμως ήταν ότι για μεγαλοφυία σαν τον Μότσαρτ δεν μπόρεσε να αγοραστεί ένας ξεχωριστός τάφος κι έτσι ο μεγάλος συνθέτης θάφτηκε στον κοινό τάφο των απόρων. Ετσι, ο πιο πιστός από τους τέσσερις φίλους του Μότσαρτ έμεινε ο σκύλος του.
Η ιστορία των καλλιτεχνών είναι γεμάτη τέτοια παραδείγματα, που η αδιαφορία των συγχρόνων τους ανάγκασε να πεθάνουν στη ψάθα.Ο πραγματικός καλλιτέχνης δεν ζητά παρά δυο πράγματα: Το ψωμί του και την τέχνη του. Και ποτέ δεν διαμαρτύρεται σαν γύρω απ' την τέχνη του οι σύγχρονοι του ορθώνουν αντιρρήσεις και αντιδράσεις και όταν ακόμα οι φίλοι του προσπαθούν να τον εξοντώσουν.[..] Ο πραγματικός καλλιτέχνης παραμένει ανεκτικός. Γιατί; Από αδυναμία; Την καλύτερη απάντηση μάς την δίνει ο φιλόσοφος Νίτσε που γράφει: "Ανεκτικός όχι από αδυναμία, αλλά από δύναμη."
(Μάριος Βάρβογλης: "Οι τελευταίες ώρες του Wolfgang Amadeus Mozart και ο τελευταίος φίλος του", Μουσική Κίνησις, Έτος Β, αρ. 27, σ. 6 (1951) Συλλογή Μουσ. Βιβλιοθ. Λ. Βουδούρη)
Το παραπάνω χαρακτικό του Heike József με τίτλο: "Η ταφή του ΜΟΤΣΑΡΤ", είναι εμπνευσμένο από τους θρύλους που συνοδεύουν την κηδεία και ταφή το μουσουργού. Κάτω από το χαρακτικό υπάρχει το τετράστιχο:
"Καθώς η καταιγίδα μαίνεται στο χιονισμένο χωράφι,
στο τελευταίο μονοπάτι, που η λάμψη κανενός φωτός δεν το φωτίζει
προχωρά μόνος. Κανένα μάτι δεν τον κλαίει,
μόνο ο πιστός του σκύλος τον ακολουθεί, ο μοναδικός του φίλος."
Ο Μότσαρτ ως παιδί ήταν φιλάσθενος. Τον τελευταίο χρόνο της ζωής του ήταν φανερά καταπονημένος, είχε χάσει βάρος, υπέφερε από πυρετούς, εμετούς, ωχρότητα και πρήξιμο των άκρων...
Τελευταίο έργο του όπως το αναφέρει και ο Βάρβογλης στο άρθρο του, το μεγαλειώδες Ρέκβιεμ, που έμεινε ανολοκλήρωτο , καθώς τον πρόλαβε ο θάνατος...
Θυμίζουμε πως το κορυφαίο "Ρέκβιεμ" του Μότσαρτ, είναι έργο με συνταρακτική ιστορία και συμβολισμούς.
"Στιγμή από τις τελευταίες μέρες του Μότσαρτ", Franz Schramm Ο Μότσαρτ κρατά την παρτιτούρα του Ρέκβιεμ και δίνει στον Σουσμάγιερ οδηγίες. Αριστερά, η Κωνστάτζα προσεύχεται γονατιστή και δεξιά ο κόμης-παραγγελιοδόχος, απομακρύνεται.
Ο συνθέτης ανέλαβε τη σύνθεση του ως παραγγελία, προς εξόφληση χρεών του, εις μνήμη της, προσφάτως αποθανούσης, συζύγου του πιστωτή του. Ο συνθέτης γνώριζε πως ο κόμης θα παρουσίαζε το έργο ως δικό του, αφού του είχε ζητηθεί να αποφύγει ο,τιδήποτε ιδιοφυές, ώστε να μην αποκαλυφθεί. Την παραγγελία αρχικά, ο Μότσαρτ δεν ήθελε να την δεχτεί γιατί αυτό του γεννούσε άσχημα προαισθήματα για το δικό του θάνατο. Τελικά, όμως λόγω της οικτρής οικονομικής του κατάστασης πείστηκε και πολλοί έγραψαν πως ο συνθέτης καταπιάστηκε με το Ρέκβιεμ όπως ο Ραφαήλ με τη Μεταμόρφωση, δίνοντας τον καλύτερο εαυτό του, αφού έγραφε ένα έργο, συμβολικά μιλώντας, για το δικό του θάνατο, τη δική του μεταμόρφωση!
Ο Μότσαρτ έβαλε όλη τη μαεστρία του στο φερόμενο στο νου του ως κύκνειο άσμα του, κάτι το οποίο επαληθεύτηκε!
Ο συνθέτης ενσωμάτωσε στο επιβλητικό έργο του αρκετά στοιχεία της εκκλησιαστικής μουσικής παράδοσης, τα οποία προσδίδουν μια αρχαϊκή ποιότητα. Τα αντιστικτικά μέσα , όπως και η μιμητική γραφή βρήκαν πρόσφορο πεδίο εφαρμογής.
Το Ρέκβιεμ έμεινε ημιτελές, αφού τον Μότσαρτ πρόλαβε ο θάνατος. Με εντολή της συζύγου του, Κωνστάντζας, το ολοκλήρωσε ο Σουσμάγερ, με βάση σημειώσεις και υποδείξεις του δασκάλου του. Το μοναδικό τμήμα της σύνθεσης, που έγραψε εξ' ολοκλήρου ο Μότσαρτ, είναι το εναρκτήριο "Introitus", το οποίο θα απολαύσουμε υπό την μπαγκέτα του Karl Böhm, ηχογράφηση του 1971, που επαινέθηκε για τη "θαυματουργή διαύγεια του ήχου και το ισορροπημένο τέμπο" .
Μέρος, που υποβάλλει άμεσα το ακροατήριο με την ύψιστη έκφραση τραγικότητος, πένθους και επίκλησης στο "Αιώνιο φως"!
"Τον υμνογράφον και σεπτόν Ιωάννην της Εκκλησίας, παιδευτήν και φωστήρα, και των εχθρών αντίπαλον υμνήσωμεν πιστοί..."
(Κοντάκιον Αγίου Ιωάννου Δαμασκηνού) (πηγή: impantokratoros)
Τη μνήμη του πολυμαθούς θεολόγου, περίφημου εκκλησιαστικού συγγραφέα και ευσεβούς Βυζαντινού μοναχού Ιωάννη Δαμασκηνού τιμά σήμερα, 4 Δεκέμβρη η Εκκλησία, Ορθόδοξη, Λουθηρανική και Αγγλικανική. Γεννήθηκε σε εξέχουσα -πνευματικά, κοινωνικά και οικονομικά- οικογένεια της Δαμασκού, έδρα τότε του αραβικού χαλιφάτου, εξ ου και το προσωνύμιό του. Ο Δαμασκηνός υπήρξε και εξαιρετικός υμνογράφος, ένας "μαΐστωρ της μουσικής", όπως χαρακτηρίζεται λόγω του πλούσιου μουσικού έργου του.
"Θείον όργανον, της Εκκλησίας, λύρα εύσωμος, της ευσεβείας, ανεδείχθης Ιωάννη πανεύφημε' όθεν πυρσεύεις του κόσμου τα πέρατα, ταις των σοφών σου δογμάτων ελλάμψεσι. Πάτερ Όσιε, Χριστόν τον Θεόν ικέτευε, δωρήσασθαι ημίν το μέγα έλεος"
(Απολυτίκιο Αγίου Ιωάννου Δαμασκηνού) (πηγή: impantokratoros)
Η συμβολή του Αγίου Ιωάννου στην εικονομαχία, υπήρξε ανεκτίμητη και η παράδοση διασώζει πως αυτή η στάση του εξόργισε τον Λέοντα τον Ίσαυρο, ο οποίος διέταξε να στείλουν στον χαλίφη πλαστή επιστολή του Δαμασκηνού, όπου να παραδέχεται ότι αυτός προσέφερε την πόλη στους Βυζαντινούς. Ο χαλίφης θυμωμένος διέταξε να κόψουν το χέρι του Ιωάννη, όπως και έπραξαν. Ο Άγιος πήρε το κομμένο χέρι και πήγε να προσευχηθεί γονατιστός μπρος στην εικόνα της Παναγίας. Ο θρύλος μεταφέρει πως το χέρι του Αγίου, θεραπεύτηκε μόνο του, ως εκ θαύματος.
Η ΜΟΥΣΙΚΗ ΕΜΠΝΕΥΣΗ:
Την ιστορία της ζωής του Ιωάννη του Δαμασκηνού αφηγείται στο 12 κεφαλαίων ομώνυμο ποίημά του ο Aλεξέι Τολστόι. Είναι ποίημα του 1859, απόσπασμα από το όγδοο κεφάλαιο του οποίου χρησιμοποίησε ο ρώσος συνθέτης, Σεργκέι Τανέγιεφ για την καντάτα του: "John of Damascus, Op.1 ", την οποία αφιέρωσε στη μνήμη του Νικολάι Ρουμπινστάιν, που ο πρόωρος θάνατός του τoν έπληξε βαριά, καθώς τον αγαπούσε και τον σέβονταν.
Η "θρησκευτικής αφετηρίας" σύνθεση για μικτή χορωδία και ορχήστρα αποτελεί μια ενδιαφέρουσα περίπτωση αν αναλογιστούμε τις δηλώσεις του συνθέτη περί αθεϊσμού και πως "η ιερή μουσική δεν το συγκινούσε επ'ουδενί".
Η σύνθεση ήταν μια χρονοβόρα διαδικασία, καθώς προηγήθηκε μια μακρά, προπαρασκευαστική εργασία με αντιθετικά επιλεγμένα μουσικά θέματα.
Η καντάτα "Ιωάννης, ο Δαμασκηνός" ουσιαστικά θεωρείται η πρώτη μουσική δημιουργία του Τανέγιεφ και είναι αυτήν που ο ίδιος ο απαιτητικός συνθέτης όρισε ως "Op. 1".
Οι κριτικοί της εποχής έγραψαν: "Πρόκειται για μια υπέροχη μουσική σύνθεση, στην οποία εντοπίζουμε λεπτά και έξυπνα σχεδιασμένα εφέ. Μια σύνθεση δουλεμένη στο σύνολό της με σοβαρότητα, έμπνευση και σεβασμό"...
Από τους ειδικούς τονίστηκε η εξαιρετική μαεστρία του συνθέτη στην αντίστιξη και την πολυφωνική τεχνική κι εκφράστηκαν αναλογίες με τον Μπαχ, και ότι η όλη διαδικασία έμοιαζε πολύ με αυτή του λεπτολόγου Μπετόβεν, που σημείωνε πρώτα όλα τα προτεινόμενα θέματα, τα επεξεργαζόταν ως μουσικό υλικό κι έπειτα κατέληγε στην επιλογή της μελωδίας και αρμονικής επεξεργασίας της.
Το όγδοο κεφάλαιο του ποιήματος του Τολστόι, που στηρίζεται η καντάτα είναι μέρος του τροπαρίου, που συνέθεσε ο Δαμασκηνός ως παρηγοριά για το θάνατο ενός αδελφού μοναχού.
"Πηγαίνω σε ένα μονοπάτι άγνωστο
προχωρώ μεταξύ φόβου και ελπίδας.
Το βλέμμα ξεθωριασμένο, το στήθος παγωμένο,
Δεν ακούω τίποτε, οι φλέβες είναι κλειστές.
Μένω σιωπηλός, ασάλευτος,
δεν μπορώ ν' ακούσω τους λυγμούς των αδελφών
και ο μπλε καπνός από τα θυμιατήρια
ανακατεύει το άρωμα.
Αιώνιος ύπνος ενώ κοιμάμαι,
η αγάπη μου δεν πεθαίνει.
Και προσεύχομαι αδελφοί,
κι όλοι φωνάζουν στον Κύριο:
Κύριε! Κύριε! Κύριε!
Τη μέρα, που η σάλπιγγα
θα ηχήσει το τέλος του κόσμου,
δέξου τον αποθανόντα υπηρέτη Σου στο ευλογημένο βασίλειό Σου" (μετάφραση δική μου από τα αγγλικά)
Βασικό μουσικό θέμα της καντάτας αποτελεί η παλιά ρωσική μελωδία "Μετά των Αγίων ανάπαυσον" , περιορίζοντας την έκταση και διατηρώντας την αμιγή μελωδία, αποφεύγοντας κάθε χρωματισμό. Το άσμα εκφραστικό και κατανυκτικότατο, πρωτίστως αποτέλεσε για το συνθέτη σύμβολο ελπίδας, θάρρους, παρηγοριάς και ανακούφισης από τον πόνο. Η απαλή ηχηρότητα της μουσικής συνυπάρχει με τη γαλήνια αυστηρότητα της αντίστιξης.
Η Καντάτα αναπτύσσεται σε τρεις κινήσεις:
Η πρώτη κίνηση ξεκινά με μια μικρή τετράλεπτη ορχηστρική εισαγωγή και στη συνέχεια (3:36) η χορωδία εκτελεί το άσμα "Μετά των Αγίων ανάπαυσον" πάνω σε τετράφωνη φούγκα πένθιμου χαρακτήρα.
Το Andante στη συνέχεια (12:50) είναι σύντομο, ειρηνικού, υποτονικού ύφους και περισσότερο αυστηρό αρμονικά, μέρος το οποίο τελειώνει με μια ξαφνική αλλαγή (14:42) στη δυναμική και την άρθρωση.
Στο δυναμικό τελευταίο μέρος σε μορφή ενεργητικής φούγκας η τρομπέτα παίζει σημαντικό ρόλο ως σηματοδότης του "τέλους του κόσμου". Μετά από ένα βροντερό ρολάρισμα από τα τύμπανα και δυνατές νύξεις των χάλκινων πνευστών (21:25), η μουσική διακόπτεται για να ηχήσει αμέσως μετά, ήρεμα και κατευναστικά. Στα τελευταία μέτρα οι φωνές, η μία μετά την άλλη, επαναλαμβάνουν τις τελευταίες λέξεις όλο και πιο αργά, ενώ βαθμιαία η ένταση ελαττώνεται σε ένα ντιμινουέντο υψηλής πνευματικότητας.
S. Taneyev: "St.John of Damascus, Cantata for mixed chorus and orchestra, Op. 1"
I. Adagio non troppo II. Andante sostenuto III. Fugue. Allegro
Μπορεί το όνομά του να είναι συνώνυμο με την κινηματογραφική μουσική και τις θαυμαστές συνεργασίες του με καταπληκτικούς σκηνοθέτες όπως, Φελλίνι, Βισκόντι, Βερντμίλερ,Τζεφιρέλι…. Όμως ο Νίνο Ρότα, ο "αισθαντικός μελωδός του "ανεξήγητου", όπως τον αποκάλεσε ο Μάνος Χατζιδάκις δείχνοντας με αυτό το χαρακτηρισμό τον απεριόριστο θαυμασμό του στον ιταλό συνθέτη, έχει και μια άλλη πτυχή στο αριστουργηματικό συνθετικό έργο του.
Την ενασχόλησή του με την κλασική μουσική, άγνωστη στους πολλούς, όμως υπαρκτή και θαυμαστή, που αξίζει κανείς να την ερευνήσει καθώς στις παρτιτούρες αυτές θα ανακαλύψει το μουσικό μεγαλείο του, την αστείρευτη φαντασία και το πηγαίο ταλέντο του σε οδούς, που και ο ίδιος ο Ρότα "φοβόταν" να περπατήσει...
Γεννήθηκε στο Μιλάνο, 3 του Δεκέμβρη και σήμερα συμπληρώνονται 110 χρόνια από τη γέννησή του.
Θεωρείται παιδί-θαύμα κι έγραψε το πρώτο του ορατόριο σε ηλικία 11 ετών! Μαθήτευσε στο πλευρό των Καζέλα και Πιτσέτι, ενώ στα χρόνια των σπουδών του στις ΗΠΑ ήρθε σε επαφή με τη μουσική του Τζωρτζ Γκέρσουιν.
Μπορεί να απέκτησε ευρεία αναγνώριση με την μουσική για τον κινηματογράφο, όμως ο ίδιος θεωρούσε τον εαυτό του "συνθέτη κλασικής μουσικής". Ανάμεσα στις συνθέσεις για 150 ταινίες βρίσκουμε διαμαντάκια από όπερες, μπαλέτα, καθώς και έργα σκηνικής και συμφωνικής μουσικής.
Έγραψε τρία κονσέρτα για πιάνο και ορχήστρα μέσα στο διάστημα 1960-1975. Το Κοντσέρτο σε Nτο μείζονα, το Κοντσέρτο σε μι ελ. με υπότιτλο Piccolo mondo antico και το Κονσέρτο σε ντο ελ., γνωστό ως "Concerto soirée", μια σουίτα πέντε κινήσεων.
Η πρώτη παρουσίαση του έργου έγινε το 1962 με τον ίδιο το Νίνο Ρότα στο πιάνο. Κάθε κίνηση θυμίζει τις χορευτικές φόρμες του 19ου αι. -όπως υποδεικνύεται από τους τίτλους- και μεταφέρει τον ακροατή σε μια αίθουσα χορού καλώντας τον να συμμετάσχει στον κομψό στροβιλισμό:
Valzer Fantasia
Ballo Figurato
Romanza
Quadriglia
Can Can
Το μαγικό που πετυχαίνει εδώ ο Ρότα είναι που προμηθεύει τη σύγχρονη εποχή με υλικό από το παρελθόν, υλικό αναμνήσεων...
Κάποια από τα θέματα των χορών του κονσέρτου χρησιμοποιήθηκαν από το δημιουργό και σε άλλες συνθέσεις του. Όπως, το μελαγχολικό θέμα της Romanza, συμπεριλήφθηκε στο "La Strada", ενώ το τελικό Can Can στο περίφημο "8½".
1. Η πρώτη κίνηση είναι εμφανώς επηρεασμένη από τη ρομαντική αύρα του Σοπέν και τις ιμπρεσιονιστικές πινελιές του Ντεμπισί. Στο ρυθμό του βαλς, η πιανιστική μελωδία ηχεί κομψή κι εκλεπτυσμένη με το θέμα να αναπτύσσεται εν συντομία, ενώ διακόπτεται από ένα κάπως ταραγμένο κεντρικό τμήμα.
2. Η δεύτερη κίνηση Ballo Figurato, χαρακτηρίζεται από εύθυμη διάθεση. Αποτελεί ζωηρό χαριτωμένο διάλογο ανάμεσα στο σολιστικό όργανο και την ορχήστρα, με συχνές διασταυρώσεις με επιθετικά μοτίβα από επαναλαμβανόμενες νότες που εκτελούν τα ξύλινα και τα χάλκινα πνευστά.
3. Ακολουθεί η τρίτη κίνηση, η μελαγχολική Ρομάντζα. Το γεμάτο ευαισθησία θέμα εισάγει το πιάνο που αντιπαραβάλλεται με σύντομες νύξεις από τη βιόλα και το τσέλο. Το αγγλικό κόρνο κινείται παράδοξα με μουσικούς υπαινιγμούς πάνω στο κύριο θέμα. Η Ρομάντζα χρησιμοποιήθηκε από τον Ρότα και στην ταινία "La Strada".
4. Η τέταρτη κίνηση, αρκετά πρωτότυπη, στηρίζεται στο ύφος της Quadrille, παραδοσιακού αντικριστού χορού της νότιας Ιταλίας. Η χαρούμενη διάθεση επανέρχεται με επαναλαμβανόμενα αρπίσματα σ' ένα ρυθμικό ξεφάντωμα και μοτίβα που παραπέμπουν σε λαχάνιασμα από τρεχαλητά.
5. Το κονσέρτο κλείνει περίφημα με ένα ξεσηκωτικό Can Can. Ιδιαίτερα δεξιοτεχνικό μέρος, όπου συνδυάζει το σκέρτσο και τη ζωντάνια με τη δραματικότητα. Πολλοί εντοπίζουν σ' αυτή την τελική κίνηση την ένταση μιας διαμάχης. "Σκοτεινές" δυνάμεις σε πάλη με την ελπίδα και την διάθεση αισιοδοξίας. Ένα μέρος που ο Ρότα χρησιμοποίησε στο αριστούργημά του "8½".
Aναμφισβήτητα, το "Concerto Soirée" είναι ένα ιδιαίτερο έργο υποδειγματικού λυρισμού με βιρτουοζικά στοιχεία ώστε να αναδεικνύεται η ικανότητα του σολίστα και τα μέρη της ορχήστρας να υπογραμμίζουν εξαίσια τις ρομαντικές και σαγηνευτικές μουσικές ιδέες. Μια ξεχωριστή σύνθεση στο άφθαστο μουσικό τοπίο του Νίνο Ρότα, πλούσιο σε ονειρικά μοτίβα, από την εμπνευσμένη καλλιτεχνική φλέβα του ιταλού δημιουργού.
Nino Rota: "Concerto Soirée" :
Παλαιότερα κείμενά μου για τον "κλασικό" Ρότα μπορείτε να διαβάσετε εδώ και εδώ.
"Αθήνα 1944", Ξυλογραφία της Βάσως Κατράκη (amna.gr)
"Κι απέ Δεκέμβρη στην Αθήνα και Φωτιά.
Τούτο της Γης το θαλασσόδαρτο αγκωνάρι,
Λικνίζει κάτου από το Δρυ και την Ιτιά
το Διάκο, τον Κολοκοτρώνη και τον Άρη"
(Νίκος Καββαδίας)
Ο όρος "Δεκεμβριανά" αναφέρεται σε μία σειρά ένοπλων συγκρούσεων που έλαβαν χώρα στην Αθήνα το Δεκέμβριο 1944 έως τον Ιανουάριο 1945, ανάμεσα στις δυνάμεις του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και τις Βρετανικές και Κυβερνητικές δυνάμεις. Η έναρξή τους, στις 3 Δεκεμβρίου, σηματοδοτείται από τους πυροβολισμούς των αστυνομικών δυνάμεων μπροστά στο μνημείο του Άγνωστου στρατιώτη ενάντια στη διαδήλωση του ΕΑΜ. Οι μάχες κράτησαν 33 μέρες. Τα Δεκεμβριανά, ήταν η μοναδική περίπτωση κατά την οποία σημειώθηκαν πολεμικές συγκρούσεις τέτοιας έκτασης στην ελληνική πρωτεύουσα από δημιουργίας του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους.(Βικιπαίδεια)
"Τα Δεκεμβριανά ήταν η αγανάκτηση των παιδιών της γαλαρίας, που βλέπαν τους συντρόφους τους και τα όνειρά τους στα φέρετρα από σφαίρες..[...] Εκατομμύρια ελληνικά παιδιά που πίστεψαν στην απελευθέρωση, αλλά βρέθηκαν ευθύς αμέσως απέναντι στον ίδιο χωροφύλακα, στον ίδιο δικαστή, στα ίδια ανάλγητα πρόσωπα, που αντιμετώπιζαν πριν λίγο κιόλας χρόνο, όταν ακόμα υπήρχαν Γερμανοί. Ξανάρθαν τα φαντάσματα κι άρχισαν να πλαστογραφούν την Ελληνική Ιστορία. Και τα παιδιά που πολέμησαν κι ονειρεύτηκαν, γίνανε παιδιά της γαλαρίας, όσα δεν διώχτηκαν και δεν εξαφανίστηκαν στις φυλακές και στα ξερονήσια του Αιγαίου. Και θέλησαν πριν αποκλειστούν στην γαλαρία τους, να διαμαρτυρηθούν κραυγάζοντας για τελευταία φορά. Κι ύστερα να σωπάσουν"
("Ο καθρέφτης και το μαχαίρι", Μάνος Χατζιδάκις)
Ο Ζακυνθινός συνθέτης, Αλέκος Ξένος, από το 1941 ενταγμένος στο ΕΑΜ σε όλη τη διάρκεια της κατοχής συμμετείχε ενεργά στην αντίσταση. Συνελήφθη δυο φορές αλλά ξέφυγε. Έτσι, βγήκε στην παρανομία και στα βουνά οργάνωνε φιλαρμονικές και χορωδίες. Η "Πρώτη" του Συμφωνία, γνωστή ως "Συμφωνία της Αντίστασης" γράφτηκε το 1945 συμπυκνώνοντας κατά τρόπο μνημειώδη την αγωνιστικότητα των Ελλήνων, απηχώντας και την τραγωδία των Δεκεμβριανών. Αφιερώθηκε από τον συνθέτη "στους αγαπημένους συντρόφους που έδωσαν τη ζωή τους για την χιλιάκριβη την λευτεριά" κι αποτελεί έναν ύμνο στην ελευθερία και στην πάλη για ανεξαρτησία.
Η παρτιτούρα της για πολλά χρόνια ήταν κρυμμένη στο συρτάρι του Ξένου, καθότι απαγορευμένη. Σημαντικό ρόλο στην αναγνώριση του έργου έπαιξε ο Μάνος Χατζιδάκις, διευθυντής τότε της ΚΟΑ, ο οποίος πρωτοστάτησε στην ηχογράφηση του έργου.
Αλέκος Ξένος: "Συμφωνία Ν.1":
Όπως αναφέρει ο Σπύρος Μοσχονάς, "οι Έλληνες καλλιτέχνες κρατήσανε ψηλά το κεφάλι στα χρόνια της Κατοχής. Μέσα σε αυτό το κλίμα, δεν είναι τυχαία η ανάπτυξη της χαρακτικής τέχνης, εξηγεί. Αφενός ο παράγοντας της έλλειψης υλικών ζωγραφικής και αφετέρου η χρήση του πολλαπλού αντιτύπου ως μηνύματος που κυκλοφορούσε από χέρι σε χέρι, που αφισοκολλούνταν τη νύχτα στους τοίχους της πόλης, μεταφέροντας αλληγορικά μηνύματα ή πολιτικές θέσεις, έκαναν το χαρακτικό έργο απαραίτητο στο πλαίσιο της ισχυρής λαϊκής αντίστασης που αναπτύχθηκε, κυρίως, στην Αθήνα".
Η Βάσω Κατράκη από αυτή την περίοδο και για τα γεγονότα του Δεκέμβρη του '44 στην Αθήνα δίνει την παραπάνω ξυλογραφία, που τιτλοφορεί: "Αθήνα 1944".
Πρώτη του Δεκέμβρη σήμερα, κι επίσημα η λευκή εποχή μάς έδωσε χειραψία... Ο χειμώνας κατέφθασε με τα καιρικά του φαινόμενα κάποιες φορές να μάς δημιουργούν δυσκολίες, όμως αν τις διαχειριζόμαστε με σκέψη όμορφη κι αγόγγυστα, μεταμορφώνεται σε ρομαντική κι ωραία εποχή...
Καλό μήνα, φίλοι μου! Ας προσπαθήσουμε να κρατάμε την ισορροπία μέσα μας, την καλή διάθεση ακοίμητη, την αρμονία αδιατάρακτη …
Ίσως ο γερμανο-ελβετός Joseph Joachim Raff να μην είναι γνωστός σε πολλούς, όμως στην εποχή του συναγωνίστηκε και πολλές φορές υπερίσχυσε του Μπραμς! Επηρέασε τις συνθέσεις του Σιμπέλιους, ακόμα και του Ρίχαρντ Στράους. Λέγεται μάλιστα πως η "Αλπική του Συμφωνία" ενέπνευσε τη "Συμφωνία των Άλπεων" του Στράους...
Oι συνθέσεις του Ραφ αποτελούν τη γέφυρα ανάμεσα στην καθαρή-απόλυτη μουσική και την προγραμματικού χαρακτήρα μουσική της νεογερμανικής σχολής.
Ελκυστική, κομψή μουσική, ο συνθέτης ενθαρρύνθηκε να ασχοληθεί με τη σύνθεση από τον Φ. Μέντελσον και στη συνέχεια τον Φ. Λιστ, του οποίου πολλά από τα συμφωνικά ποιήματα, ενορχήστρωσε.
O Λιστ ήταν το πρότυπο του αυτοδίδακτου Ραφ. Θρυλείται πως όταν το 1845 θα ερχόταν ο Λιστ στη Βασιλεία για μια σειρά συναυλιών κι επειδή ο Ραφ δεν είχε χρήματα για τα ναύλα, περπάτησε από τη Ζυρίχη που διέμενε με τα πόδια ως εκεί και μέσα σε καταρρακτώδη βροχή. Φτάνοντας καθυστερημένος, είχαν εξαντληθεί τα εισιτήρια. Όμως, όταν ο Λιστ έμαθε για το νεαρό θαυμαστή του, του επέτρεψε να μπει στην αίθουσα συναυλιών, προσφέροντάς του μια ξεχωριστή θέση κοντά στη σκηνή.
Ο Joachim Raff έγραψε 11 συμφωνίες, με τις τέσσερις τελευταίες (8-11) να αποτελούν μουσική απεικόνιση των τεσσάρων εποχών, στα χνάρια του Βιβάλντι.
Έτσι, η "Symphony No. 11,Op. 214" σε λα ελ. τιτλοφορείται "Der Winter - Ο Χειμώνας".
Πρόκειται για ειδυλλιακή περιγραφή της χειμωνιάς (νοιώθεις τον άνεμο που φυσά μανιασμένος και ραπίζει το πρόσωπο...νοιώθεις τις χιονονιφάδες να στροβιλίζονται χορευτικά στην ατμόσφαιρα) μια μουσική επίκληση στην παγερή εποχή, με έντονο βουκολικό, αλλά και εορταστικό ύφος και χαρακτήρα, που θυμίζει συνθέσεις των Σούμαν και Μέντελσον προοιωνίζοντας όμως και Ρ. Στράους με τον τρόπο που ο δημιουργός αναδεικνύει τη δεξιοτεχνική λάμψη των πνευστών.
Ένα έργο γοητευτικών μελωδιών, με σπάνιο εκφραστικό πλούτο και ενδιαφέροντες συνδυασμούς οργάνων, με ασυνήθιστες υφές -εν τέλει- για ρομαντική συμφωνία του 19ου αιώνα.
Αναπτύσσεται σε 4 μέρη, τρία απ' τα οποία με κάποιους επιμέρους υπότιτλους, χαρακτηριστικούς της περιγραφικής μουσικής, που δίνουν ένα παραμυθικό γνώρισμα στο άκουσμα:
I. Allegro - "Το πρώτο χιόνι"
II. Allegretto
III. Larghetto - "Δίπλα στο τζάκι"
IV. Allegro - "Καρναβάλι"
Ο συνθέτης δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει τη Συμφωνία του, την οποία συμπλήρωσε ο φίλος του, Max Erdmannsdοrfer λίγο μετά τον θάνατο του στηριζόμενος πάνω σε σκίτσα του Raff.
_-_Archivio_Storico_Ricordi_ICON004326.jpg)
FXD.jpg)
.gif)
