Απόγευμα Μεγάλης Παρασκευής. Η φρικτή ημέρα έβαινε προς το τέλος της...

 

"Ο Ενταφιασμός του Χριστού", Fra Angelico

Απόγευμα Μεγάλης Παρασκευής.

Η φρίκη της μέρας θα τέλειωνε...
Το φυσικό σκοτάδι ερχόταν να διαδεχθεί το υπερφυσικό σκοτάδι της Σταύρωσης...


Τα "Κατά Ματθαίον Πάθη" του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ παίχτηκαν πρώτη φορά στον ναό του Αγίου Θωμά της Λειψίας την Μεγάλη Παρασκευή του 1727, και όπως σε όλα τα θρησκευτικά ορατόρια έτσι και δω ο μεγάλος κάντορας εξιστορεί μουσικά  τις τελευταίες στιγμές της ζωής του Ιησού, από τον Μυστικό Δείπνο μέχρι τον ενταφιασμό.

Εκτός από το ότι πρόκειται για αριστούργημα, τα "Πάθη κατά Ματθαίον"  έχουν την ιδιαιτερότητα πως ο Μπαχ για τη σύνθεσή τους έλαβε υπόψιν του την αρχιτεκτονική της Εκκλησίας του Αγίου Θωμά, όπου θα εκτελείτο, προκειμένου να προσαρμόσει τη σύνθεση στην ακουστική δυνατότητα του χώρου.
Η εκκλησία είχε δυο όργανα, το ένα απέναντι απ' το άλλο. Το ένα πάνω από την είσοδο -ως συνήθως- και το άλλο ακριβώς πίσω από την χορωδία. Τοποθετώντας, λοιπόν ο Μπαχ διπλή ορχήστρα και διπλή χορωδία, κι ανάμεσά τους, τους πιστούς- ακροατήριο, στην ουσία είχε δημιουργήσει συνθήκες στερεοφωνικής απόδοσης.

Τα Πάθη κατά Ματθαίον ήταν το έργο με το οποίο αναβίωσε το ξεχασμένο έργο του Μπαχ, ο Φέλιξ Μέντελσον το 1829 στο Βερολίνο, διευθύνοντας μια μεγαλειώδη συναυλία με τεράστια ορχήστρα και χορωδίες!


Λόγω της Ημέρας θα ακούσουμε το τελικό χορωδιακό: "Wir setzen uns mit Tränen nieder- Με δάκρυα θλίψης".

Είναι γραμμένο σε τρίσημο ρυθμό και στην ελεγειακή κλίμακα της ντο ελάσσονας, ενώ ερμηνεύεται και από τις δυο χορωδίες.

Αυτήν την Άγια ημέρα προσκυνάμε την ταφή και την εις Άδου Κάθοδον του Χριστού, φίλοι μου!

Απόγευμα Μεγάλης Παρασκευής. Η φρίκη πλησίαζε στο τέλος της. Το φυσικό σκοτάδι ερχόταν να διαδεχθεί το υπερφυσικό σκοτάδι της Σταύρωσης...
Μετά την αποκαθήλωση, ο Ιωσήφ παίρνει το σώμα  του Ιησού, το τυλίγει σε σινδόνη, το μεταφέρει και το ενταφιάζει στο βράχο.
Με διαταγή του Πιλάτου, ο τάφος σφραγίζεται με μεγάλη πέτρα, καθώς οι Φαρισαίοι φοβούμενοι, τού υπενθύμισαν τα λόγια του Χριστού: "Επειτα από τρεις ημέρες θα αναστηθώ".

Wir setzen uns mit Tränen nieder

Und rufen dir im Grabe zu:

Ruhe sanfte, sanfte ruh!

Ruht, ihr ausgesognen Glieder!

Euer Grab und Leichenstein

Soll dem ängstlichen Gewissen

Ein bequemes Ruhekissen

Und der Seelen Ruhstatt sein.

Höchst vergnügt schlummern da die Augen ei

Με δάκρυα θλίψης

 στον τάφο Σού φωνάζουμε:

αναπαύσου γλυκά, γλυκά αναπαύσου!

Αναπαυθείτε, ευλογημένα μέλη!

Ο τάφος και η ταφόπλακα

για τη φοβισμένη συνείδηση ας γίνει 

απαλό προσκεφάλι 

και της ψυχής τόπος αναπαύσεως.

Τα μάτια μακάρια αποκοιμούνται.

BACH: St. Matthew Passion - "Wir setzen uns mit Tränen nieder": 

Επιτάφιος Θρήνος: "Αυτού του νέου τ’ όνομα στο χιόνι είναι γραμμένο..."

 

(pemptousia)

"'Έσκυψαν όλοι κι ασπάστηκαν το νεκρό, ο λάκκος είχε ανοιχτεί, και στάθηκε στα χείλια του λάκκου ο γέροντας να πει δυο λόγια, ν’ αποχαιρετίσει το Μανολιό.
Μα ο λαιμός του πνίγουνταν, τα λόγια δεν έβγαιναν, κίνησε ο παπα-Φώτης το θρήνο.
Γκαρδιώθηκε τότε μια γριούλα, έπεσε απάνω στο νεκρό,
έλυσε τα λιγοστά κάτασπρα μαλλιά της και τον αποχαιρέτησε:
Αυτού του νέου τ’  όνομα στο χιόνι είναι γραμμένο,
το πήρε ο ήλιος κι έλιωσε και το νερό και χάθη ... "

(Νίκος Καζαντζάκης: "Ο Χριστός ξανασταυρώνεται')

(i.pinimg)

Η όπερα "Řecké pašije-Τhe Greek Passion-Ελληνικό πάθος", του Βohuslav Martinu είναι ένα από τα σημαντικότερα έργα του σύγχρονου λυρικού ρεπερτορίου, εμπνευσμένο από το μυθιστόρημα του Ν. Καζαντζάκη "Ο Χριστός ξανασταυρώνεται" και υπάρχει σε δύο εκδοχές:

Την πρώτη εκδοχή, τη λεγόμενη και ως "εκδοχή του Λονδίνου", που προοριζόταν να παιχτεί στη Βασιλική Όπερα του Covent Garden του Λονδίνου τη συνέθεσε ο Μartinu από το 1954 ως το 1957.
Τη δεύτερη, αυτή "της Ζυρίχης", που είναι και η πιο γνωστή, τη συνέθεσε από το 1957 ως το θάνατό του, το 1959.

Λέγεται πως ο λόγος για τον οποίο ο Μartinu έκανε δύο εκδοχές είναι ότι η καινοτομία της πρώτης σόκαρε το διοικητικό συμβούλιο της όπερας του Covent Garden το οποίο και την απέρριψε.

Ο Μαρτινού διαβάζοντας το μυθιστόρημα αντιλήφθηκε την οικουμενικότητα του θέματος και συμφώνησε στη δημιουργία του λιμπρέτου, που τον απασχόλησε  δύο ολόκληρα χρόνια γιατί προσπάθησε να ακολουθήσει όσο πιο πιστά γίνεται τη δράση του έργου, κάτι αρκετά δύσκολο.

Σχετικά με τη σύνθεση, για να έρθει πιο κοντά στην ελληνική μουσική παράδοση ζήτησε από τον Καζαντζάκη να του δώσει ελληνικά λαϊκά κομμάτια, ύμνους και ψαλμούς.

Βohuslav Martinu: "Τhe Greek Passion"

Παλαιότερο άρθρο για το οπερατικό έργο μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

Thomas Tallis: "O Ιησούς στο σπίτι του Σίμωνος του Φαρισαίου"

 

Alessandro Bonvicino Il Moretto: ""Ο Ιησούς στο σπίτι του Σίμωνα"

"Μια μέρα, πήγε στον Ιησού ένας Φαρισαίος που λέγουνταν Σίμων, και τον κάλεσε σε γεύμα. Ο Ιησούς δέχτηκε. Ήταν συνήθεια των Εβραίων, όταν ήθελαν να τιμήσουν έναν καλεσμένο, να τον δέχουνται με το φιλί της φιλοξενίας, να του προσφέρουν νερό για να πλύνει τα σκονισμένα από το δρόμο πόδια του, και να του αλείφουν τα μαλλιά με λάδι.
Τέτοιες ιδιαίτερες τιμές ο Σίμων ο Φαρισαίος δε συλλογίστηκε να κάνει του Ιησού
[...] 
Μια γυναίκα αμαρτωλή είχε ακούσει το κήρυγμα τoυ Ιησού και θυμούνταν τη δική της άτακτη αμαρτωλή ζωή. [...]
Και ντράπηκε, και λυπήθηκε για τις περασμένες πολλές της αμαρτίες και η καρδιά της φούσκωσε, φούσκωσε, ώσπου ξεχείλισε, και, σκύβοντας το κεφάλι, άρχισε να κλαίει.
Έκλαιγε, και τα δάκρυά της στάλαζαν στα πόδια του Ιησού· κι εκείνη, ντροπιασμένη, συντριμμένη, τα σφούγγιζε με τα ξέπλεκα μαλλιά της, καταφιλούσε τα πόδια του και τ' άλειφε με το πολύτιμο μύρο της.

Ο Φαρισαίος, μέσα του έλεγε:
-Τούτος, αν ήταν προφήτης, θα ήξερε τι είναι αυτή η γυναίκα που τον αγγίζει, πως είναι αμαρτωλή.

Ο Ιησούς κατάλαβε τη σκέψη του. Χωρίς ν' αποδείξει τίποτε, του είπε:

-Σίμων, έχω κάτι να σου πω.[...]Βλέπεις τούτη τη γυναίκα; [...] συγχωρημένες οι αμαρτίες της οι πολλές, γιατί αγάπησε πολύ.
Και, στη γυναίκα γυρνώντας, είπε:

-Συγχωρημένες οι αμαρτίες σου. Η πίστη σου σ' έσωσε. Σύρε στο καλό".

("Η ζωή του Χριστού", Πηνελόπη Δέλτα)

Το σημαντικότατο, συγκινητικότατο και διδακτικότατο γεγονός της αλείψεως του Ιησού με μύρο από την αμαρτωλή γυναίκα, που η Εκκλησία μας αφιερώνει σήμερα Μεγάλη Τετάρτη, διασώζουν με μικρές παραλλαγές και οι τέσσερις ευαγγελιστές.

O άγγλος αναγεννησιακός συνθέτης Tόμας Τάλλις, βασισμένος στο κατά Λουκάν Ευαγγελικό κείμενο, (κεφ. Ζ' 36-50), που είχε μεταφραστεί απο τα Λατινικά, συνθέτει το ανθέμιο: "When Jesus went into Simon the Pharisee's house" για πεντάφωνη μικτή χορωδία a capella ή συνοδεία εκκλησιαστικού οργάνου.

Λέγεται πως στο κείμενο προσάρμοσε μια παλαιότερη συνθεσή του, μια οργανική φαντασία, γνωστή ως "Salvator mundi-Σωτήρας του Κόσμου". Κίνηση, που μαρτυρά τη δύναμη της τέχνης του Τάλλις να προσαρμόζει μουσικά μοτίβα σε διαφορετικά ποιητικά κείμενα και γενικά είναι αξιοθαύμαστη η ευελιξία του.
Αρκεί να θυμηθούμε πως παρότι Ρωμαιοκαθολικός έγινε προστατευόμενος της Βασίλισσας Ελισάβετ, αποκτώντας έτσι το προνόμιο να γράφει και να εκδίδει τη μουσική του, με το συνθέτη να καταφέρνει να αποφεύγει διενέξεις και  διωγμούς, συνθέτοντας μουσική κατάλληλη για κάθε δόγμα.

Στο Ανθέμιο του Τάλλις: "Όταν ο Ιησούς πήγε στο σπίτι του Σίμωνος του Φαρισαίου", το αρχικό θέμα εμφανίζεται δύο φορές σε αντιστικτική τεχνική μίμησης από τις πέντε φωνές.
Ακολουθεί το δεύτερο, εμφανώς "ταραγμένο" μέρος με μικρές φράσεις να παρουσιάζονται περιοδικά.
Η χρονική αγωγή παραμένει αργή με τη μελωδία να συνεχίζει ρέουσα, ενώ ένα λεπτό crescendo οδηγεί προς το τέλος προσδίδοντας την απαιτούμενη λαμπρότητα.
Οι φωνές ολοκληρώνουν απαλά και κατανυκτικά, με πινελιές μυσταγωγίας, που χαρακτηρίζει την Ελισαβετιανή Αναγέννηση, περίοδο που έδωσε αθάνατα δείγματα τέχνης, ξέχειλη μεγαλείου, δραματικότητας και συναισθήματος.

Thomas Tallis: "When Jesus Went Into Simon's House":

Η παραβολή των Δέκα Παρθένων και η Καντάτα του Μπαχ...

 

"Η παραβολή των φρονίμων και των μωρών παρθένων", Ουίλιαμ Μπλέικ, Tate Gallery

"Τότε η βασιλεία των ουρανών θα είναι ομοία με δέκα παρθένους, αι οποίαι επήραν τους λύχνους των και εβγήκαν εις προϋπάντησιν του νυμφίου..."

( Ευαγγέλιο του Ματθαίου, 25)

Ένα βράδυ, δέκα παρθένες βγήκαν να υποδεχθούν τον Νυμφίο, κρατώντας από ένα λυχνάρι στο χέρι.
Πέντε απ'αυτές, ήσαν γνωστικές, "φρόνιμες" και είχαν πάρει μαζί αρκετό λάδι, αντίθετα με τις  άλλες πέντε, που ήταν "μωρές", άμυαλες...
Ο Νυμφίος άργησε να έρθει και οι δέκα παρθένες αποκοιμήθηκαν.Πολύ αργά μέσα στη νύχτα ακούστηκε μια φωνή: "Ιδού ο Νυμφίος έρχεται εν τω μέσω της νυκτός"

Οι "φρόνιμες" έτρεξαν να προϋπαντήσουν τον Κύριο, αντίθετα με τις "μωρές", που δεν είχαν φροντίσει να είναι έτοιμες.


Στην παραπάνω νωπογραφία του εκκεντρικού Μπλέικ, οι σοφές παρθένες στέκουν λουσμένες στο φως, κομψές σαν αρχαϊκά γλυπτά, αντίθετα με τις μωρές που απεικονίζονται ταραγμένες και σε θολούς, σκοτεινούς τόνους.
Ένας Άγγελος από πάνω τους σαλπίζει τον ερχομό του Νυμφίου!



Από την Παραβολή των Δέκα Παρθένων και ο μέγας Γ. Σ. Μπαχ συνέθεσε την δημοφιλέστατη καντάτα του: "Wachet auf, ruft uns die Stimme-Ξυπνήστε, μια φωνή μάς καλεί" .
Είναι σύνθεση των χρόνων της Λειψίας και βασίζεται σε 3 σκηνές από ύμνο του Philipp Nicolai και σημειώσεις του Μπαχ από το "Άσμα Ασμάτων", το βιβλίο της Γένεσης και εβραϊκά γαμήλια έθιμα.

Η καντάτα του Μπαχ που γράφτηκε για  τρεις σολίστ, χορωδία, όργανο και μικρή ορχήστρα είναι δομημένη σε 7 κινήσεις και περιλαμβάνει και ποιητικό κείμενο(αγνώστου, πιθανώς του Πίκαντερ) που συνδέει μεταξύ τους τις σκηνές της Παραβολής.

Τα στοιχεία συμβολισμού είναι αρκετά στην καντάτα, όπως στο εναρκτήριο χορωδιακό όπου η μελωδία διπλασιάζεται από ένα κόρνο, υπονοώντας το εβραϊκό "σοφάρ", το τελετουργικό όργανο από κέρας κριαριού, που  καλεί σε πνευματική επαγρύπνηση.

Επίσης το ντουέτο αγάπης της 6ης κίνησης "Mein Freund ist mein" -πιο χαλαρό καλλιτεχνικά- αποτελεί έκφραση  χαράς του ενωμένου ζεύγους, ενώ στο τελικό χορωδιακό "Gloria sei dir gesungen" η μελωδία ακούγεται από ένα violino piccolo μια οκτάβα ψηλότερα, που αντιπροσωπεύει την ευδαιμονία της "ουράνιας Ιερουσαλήμ".

Μεγάλη η ποικιλία των μουσικών-αρμονικών μέσων, που προέρχονται κυρίως από την ιταλική όπερα, όπου κυριαρχούν τα σολιστικά, οργανικά μέρη, άριες, χορωδιακά da capo και ρετσιτατίβι.

Οι μελετητές χαρακτηρίζουν την καντάτα ως μια από τις ωριμότερες και πιο όμορφες συνθέσεις του κάντορα και ύψιστη έκφραση  του χριστιανικού μυστικισμού στην τέχνη...

Bach: "Cantata N. 140 Wachet auf, ruft uns die Stimme", Jos van Veldhoven:

*Η καντάτα παίρνει το όνομά της από το ιταλικό cantare=τραγουδώ, ανήκει στα πολυμερή φωνητικά είδη μουσικής, θρησκευτικού ή κοσμικού περιεχομένου, (cantata da chiesa ή cantata da camera, αντίστοιχα) με οργανική συνοδεία.

Στις καντάτες χρησιμοποιούνται χορωδίες ή και σολίστες και το κείμενο πολύ συχνά παραμένει στη λατινική γλώσσα.

Η Καντάτα γνώρισε μεγάλη ακμή κατά την περίοδο του Μπαρόκ, με κύριο εκπρόσωπο τον Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ, με τον αριθμό αυτών των συνθέσεών του να ξεπερνά τις 200.






("The Cantatas of J. S. Bach", Alfred Dürr, books.google)

O Xαίντελ, η τύφλωση και ο Σαμψών...

(στη μνήμη του Φ.Χαίντελ, που σαν σήμερα 14 Απριλίου 1759 πέρασε στην αιωνιότητα)

O Xαίντελ κατά τη διάρκεια της ζωής και της καριέρας του αντιμετώπισε αρκετά προβλήματα υγείας. Υπέφερε από υπερβολικό άγχος και κατάθλιψη, παρόλη την αποφασιστικότητά του να αντιμετωπίζει με αισιοδοξία και θετικότητα κάθε δυσκολία. Υπέστη  επίσης δυο εγκεφαλικά επεισόδια, που επηρέασαν την κίνηση του ενός χεριού του, όμως  το πείσμα και το πάθος του για μουσική δημιουργία συνέβαλαν στην γρήγορη αναρρωσή του.
Από το 1740 είχε αρχίσει να μειώνεται η όρασή του από το ένα μάτι και μέσα σε μια δεκαετία την είχε χάσει ολοκληρωτικά. Το γεγονός αυτό -παρότι παρέμενε παραγωγικότατος μουσικά και συνέθετε απτόητος- λέγεται πως τον είχε επηρεάσει.
Αυτό φαίνεται και στο ορατόριό του "Samson" που συνέθεσε το 1743 και πολλοί υποστηρίζουν πως ταυτίστηκε με τον τυφλό  ήρωά του γράφοντάς του  την περίφημη άρια: "Total eclipse".

"Total eclipse! no sun, no moon. 

All dark amidst the blaze of noon. 

Oh glorious light! no cheering ray 

to glad my eyes with welcome day.

Ολική έκλειψη! δίχως ήλιο, δίχως φεγγάρι. 

Όλα σκοτεινά μέσα στη φλόγα του μεσημεριού. 

Ω λαμπρό φως! καμία ενθαρρυντική αχτίδα 

να χαροποιήσει τα μάτια μου με το καλωσόρισμα της μέρας"

[Πληροφοριακά να πούμε πως ο Χαίντελ, είχε τον ίδιο γιατρό με τον Μπαχ κι έκανε -όπως και κείνος-  κάποιες εγχειρήσεις για να βελτιώσει την όρασή του , χωρίς όμως επιτυχία...]

Χαρακτικό με το κατάμεστο Coven Garden 
την ημέρα πρεμιέρας του "Samson" το 1743

Μέχρι το τέλος της ζωής του και παντελώς τυφλός έπαιζε από μνήμης, αυτοσχεδίαζε και υπαγόρευε νέες συνθέσεις του.
Στην άρια "Total Eclipse" δημιουργείται η εντονη αίσθηση της  ταπείνωσης από την πτώση του Σαμψών, που τυφλός και χωρίς δυνάμεις  καθίσταται συναισθηματικά γυμνός.
Aυτή η άρια λέγεται πως πάντα έφερνε δάκρυα  στα μάτια του Χαίντελ, όταν την άκουγε τα τελευταία χρόνια της ζωής του].

Το ορατόριο "Σαμψών" είναι μεγάλης δημοφιλίας έργο από την στιγμή της πρεμιέρας του -στο κατάμεστο από θεατές, Κόβεν Γκάρντεν- μέχρι σήμερα.
Το λιμπρέτο του βασίστηκε στο σχετικό επεισόδιο που αναφέρεται στο Βιβλίο των Κριτών της Π.Διαθήκης, όπως αυτό μεταφέρθηκε από τον Τζον Μίλτον(επίσης τυφλού την περίοδο συγγραφής του) στο έργο του: "Σαμψών αγωνιζόμενος".

Handel: "Samson-Total eclipse":

"Η εκδίωξη των εμπόρων από το Ναό " / Ελ Γκρέκο - Ζόλταν Κοντάι

'Η εκδίωξη των εμπόρων από το Ναό", Δ. Θεοτοκόπουλος-wikimedia

Την επομένη της εισόδου στα Ιεροσόλυμα ο Ιησούς πηγαίνει στο Ναό....

Στο εικαστικό του: "Η εκδίωξη των εμπόρων από το Ναό", ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος τοποθετεί στο κέντρο της σύνθεσής του τον Ιησού που οργισμένος και κρατώντας μαστίγιο διώχνει τους εμπόρους από το ναό στα Ιεροσόλυμα.
Τα χρώματα που χρησιμοποιεί ο καλλιτέχνης είναι έντονα, με το κυανό να υπερισχύει, προσδίδοντας κίνηση, δυναμική και ορμητικότητα στο εικαστικό.

Πρόκειται για έργο της νεότητάς του, όταν ακόμη βρισκόταν στη Βενετία γι' αυτό και η ανατομία των μορφών πλησιάζει στο ιταλικό αναγεννησιακό ύφος, αρκετά διαφορετικό  από τις μεταγενέστερες δημιουργίες του με τις μακρόστενες, οστέινες φιγούρες.
Η θεματική του πίνακα εκτιμήθηκε ιδιαίτερα από τους εκφραστές της Μεταρρύθμισης αφού την εξέλαβαν ως αναπαράσταση κάθαρσης στην Εκκλησία.
Επίσης είναι εντυπωσιακή η απεικόνιση τριών γυναικών με αποκαλυπτικότατο ένδυμα και  έντονο αισθησιασμό.
Ο Ελ Γκρέκο μάλλον βρήκε αυτόν τον τρόπο να αποτυπώσει την έννοια της αμαρτίας.


Το 1934 ο Ζόλταν Κοντάι συνέθεσε ένα έργο με μεγάλη πρωτοτυπία μορφής και βασισμένο στις θρησκευτικές συνθέσεις των Ιταλών πολυφωνιστών της Αναγέννησης.

Πρόκειται για το σπανιότατα ακουόμενο -πλην περίφημο- χορωδιακό του: "Jézus és a kufárok-Ο Ιησούς και οι έμποροι" για  a cappella ερμηνεία σε στυλ καντάτας.
Άφθαστου κάλλους, μια σύνθεση-κόσμημα του  παγκόσμιου χορωδιακού ρεπερτορίου.
Μην ξεχνάμε πως ο Κοντάι ήταν εξοικειωμένος με τη χορωδιακή μουσική, μια και ως παιδί κι έφηβος τραγουδούσε σε εκκλησιαστικές χορωδίες.


Η έμπνευση της καντάτας αντλήθηκε  από το κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο (κεφ.  2,13):

"Επλησίαζε δε το Πάσχα των Ιουδαίων και ανέβηκε ο Ιησούς εις τα Ιεροσόλυμα.
Και ευρήκε στο ιερόν, αυτούς που επωλούσαν βόδια και πρόβατα και περιστέρια, όπως επίσης και τους αργυραμοιβούς...
Και αφού έκαμε φραγγέλλιον από σχοινιά, έβγαλε έξω από την αυλήν όλους και αναποδογύρισε τα τραπέζια των.
Εις εκείνους δε που επωλούσαν τα περιστέρια είπε: Πάρετέ τα από εδώ 
και μη κάμνετε τον οίκον του Πατρός μου, οίκον εμπορίου!
Ο οίκος μου θα είναι οίκος προσευχής για όλα τα έθνη.
Όμως εσείς τον καταντήσατε άνδρο ληστών!
Ωστόσο οι αρχιερείς παραφυλούσαν για να Τον σκοτώσουν, 
αλλά φοβόντουσαν γιατί ο λαός κρέμονταν  από κάθε Του λέξη"


Ο ούγγρος συνθέτης δομεί το έργο του σε 4 μέρη με coda:

Η εναρκτήρια μουσική εικόνα, εστιάζει στην πρόταση:"Επλησίαζε το Πάσχα...", γι' αυτό επιλέγει μια σύντομη, λιτότατη, μονόφωνη, μα μεγαλοπρεπή, κατανυκτικότατη μελωδία.

Στο δεύτερο μέρος "γεμίζει" τη γραμμή πολυφωνικά, δημιουργώντας ένα ηχητικό χάος δυσαρμονιών, μια μουσική οχλοβοή, καθώς αποτυπώνει το: "επωλούσαν βόδια και πρόβατα...".

Δραματουργικά η κορύφωση της χορωδιακής σύνθεσης έρχεται στο τρίτο μέρος, όπου διακρίνει κανείς μια μελωδική "τραχύτητα"  με νύξεις διάφωνων συγχορδιών και μοτίβων σε μορφή φούγκας, καθώς ο Κοντάι αποτυπώνει τον οργισμένο Ιησού που με το μαστίγιο καταφέρεται ενάντια στους εμπόρους. "...αναποδογύρισε τα τραπέζια των..."

Στο τέταρτο μέρος κυριαρχούν οι φωνές των τενόρων να αποτυπώνουν ήρεμα τα στοχαστικά λόγια: "...μη κάμνετε τον οίκον του Πατρός μου, οίκον εμπορίου, τον καταντήσατε άνδρο ληστών", συνοδεία δευτερευόντως από τις υπόλοιπες φωνές, στις οποίες εντοπίζονται μικρές διακοπές μεταξύ των λέξεων.
Μια κίνηση, που θυμίζει πολύ τα στοχαστικά μέρη των Μπαχικών "Παθών".

Το χορωδιακό, ολοκληρώνεται με μια Coda: "...ο λαός κρέμονταν  από κάθε Του λέξη", στο οποίο οι γυναικείες φωνές επαναλαμβάνουν εμφατικά τη λέξη "Rablοk-άνδρο ληστών", ενώ ο ρυθμός κι η ένταση σιγά-σιγά αποδυναμώνουν χαρακτηριστικά, με την αρμονία να επιστρέφει στα επίπεδα του εισαγωγικού μέρους.

Kodály Zoltán: "Jézus és a kufárok":

Σούμπερτ: το ανολοκλήρωτο ορατόριο "Λάζαρος"

 

"Τhe Raising of Lazarus", 
Sebastiano del Piombo

Καθώς σήμερα Λαζαροσάββατο γιορτάζουμε την ανάσταση του φίλου του Ιησού από τη Βηθανία, μέρα νίκης της ζωής επί του θανάτου, θα σάς καλημερίσω με κάτι σχετικό από την Τέχνη.

Στο ομοθεματικό εικαστικό του Σεμπαστιάνο ντελ Πιόμπο, ο ζωγράφος συνδυάζει τη θέρμη των χρωμάτων της Βενετικής Σχολής με την ανατομική καθαρότητα, που είχε διδαχτεί από τα έργα του φίλου και θαυμαστή του,  Μικελάντζελο.

Πρόκειται για μεγαλειώδες έργο, παραγγελία του Πάπα Κλήμη Ζ΄, απαράμιλλης εικονογραφικής  σύλληψης και συναισθηματικής έκφρασης!
Τo φόντο, ένα ερειπωμένο τοπίο, κάτω από το συννεφιασμένο ουρανό...Πολλές φιγούρες, μαεστρικά τοποθετημένες τριγύρω και καμωμένες σύμφωνα με τις οδηγίες του Μικελάντζελο, όλα πρόσωπα που παρακολουθούν το ασύλληπτο γεγονός της Ανάστασης, όπως αυτό περιγράφεται στο ευαγγέλιο του Ιωάννη.
Για το μέρος του πίνακα που βρίσκεται ο Λάζαρος, ο ζωγράφος έχει επιλέξει σκούρα χρώματα για να τονιστεί ο θάνατος, αντίθετα με το πρόσωπο του Ιησού και το γλυκό ροδί χρώμα του χιτώνα του, που είναι στο φως!
Ο Σεμπαστιάνο απεικονίζει το Χριστό όρθιο κι ανεβασμένο σε ένα πεζούλι, με το χέρι σηκωμένο για να επικαλεσθεί τη δύναμη του Θεού και το άλλο να δείχνει τον Λάζαρο, που κάθεται στην άκρη του πέτρινου τάφου του , ενώ κάποιος Ιουδαίος  τού ξετυλίγει τις ταινίες από το σάβανο.
Δίπλα στέκει η Μαρία γονατισμένη με δέος, ενώ η Μάρθα σηκώνει τα χέρια και στρέφει το κεφάλι της, αδύνατο να κοιτάξει.
Ο  Πέτρος, κάτω αριστερά κι άλλοι μαθητές γυρίζουν ο ένας στον άλλο με έκπληξη και απορία.


Schubert: "Lazarus":

Τη σύνθεση ενός ορατορίου με θέμα την Ανάσταση του Λαζάρου άρχισε το 1820, ο Φραντς Σούμπερτ, προκειμένου να εκτελεστεί το Πάσχα της ίδιας χρονιάς, που όμως άφησε ανολοκλήρωτο. Δομημένο σε 3 πράξεις, πολλοί τού δίνουν μορφή καντάτας για έξι σολίστ, μικτή χορωδία και ορχήστρα.
Ο συνθέτης ολοκλήρωσε μόνο την πρώτη πράξη και ένα κομμάτι από τη δεύτερη.
Ο λιμπρετίστας του ορατορίου ήταν και θεολόγος. Ετσι πίστευε πως η θρησκευτική ιστορία που πραγματεύεται μια μουσική σύνθεση θα πρέπει να μεταδίδει ατόφια το μήνυμα και τα συναισθήματα, παρά να στοχεύει στην οπερατική παρουσίαση των χαρακτήρων και των καταστάσεων. 
Εντούτοις, ο Σούμπερτ πειραματιζόμενος με τις οπερατικές τεχνικές την εποχή εκείνη, χρησιμοποίησε αρκετά λυρικά στοιχεία.

Το ορατόριο δεν εκτελέστηκε ποτέ κατά τη διάρκεια της ζωής του Σούμπερτ.Τα χειρόγραφα του ανακάλυψε ο αδελφός του, μετά τον πρόωρο θάνατο του συνθέτη.

O "Λάζαρος" αποτελεί το καλύτερο παράδειγμα του πρωτοποριακού δράματος της μουσικής του Σούμπερτ, με εξαιρετικά εύκαμπτες και εκφραστικές άριες, με τις οποίες προϊδεάζει τις όπερες στα τέλη του 19ου αιώνα.
Ο Αϊνστάιν ισχυρίστηκε ότι ο "Λάζαρος" ξεπέρασε τόσο τον "Τανχόυζερ", όσο και τον "Λόενγκριν".

"LAZARUS", Franz Schubert, D.689:

To 1994, ο μαέστρος Χέλμουτ Ρίλινγκ  πρότεινε στο σοβιετικό συνθέτη και μαθητή του Σοστακόβιτς, Εντισόν Ντενίσοφ να ολοκληρώσει το ορατόριο του Σούμπερτ.
Ο Ντενίσοφ αρχικά επιφυλακτικός, δέχτηκε συμπληρώνοντας τη 2η πράξη και προσθέτοντας την τρίτη.
Σύμφωνα με τους ειδικούς, ο  συμπληρωμένος "Λάζαρος διαθλάται μέσα από το πρίσμα του 20ου αιώνα. Το φάσμα του φωτός του ακτινοβολεί στα μεταβαλλόμενα χρώματα του μετα-μαλεριανού εξπρεσιονισμού, το σειριακό στυλ, τους τολμηρούς ρυθμούς και την ενορχήστρωση", που ο Ντενίσοφ υπέβαλε το έργο.

Aκούμε την Άρια της Μάρθας:

Για την Ανάσταση του Λαζάρου υπάρχουν και παλιότερα κείμενα εδώ και εδώ.

Μεσολόγγι: "Πάντα ανοιχτά, πάντα άγρυπνα τα μάτια της ψυχής...'

Ντελακρουά: "Η Ελλάδα θρηνεί πάνω στα ερείπια του Μεσολογγίου",

"Το βράδυ η πόλη γέμισε φανάρια, κόσμος πολύς πήγαινε κι ερχόταν μέσα στα στενά. Άντρες της φρουράς περνούσαν από σπίτι σε σπίτι και διαλαλούσαν στις φαμίλιες να ξεφορτωθούν πράγματα.[...]Κάθισαν κάτω στο χώμα και περίμεναν. Γύρω τους σιωπηλές συντροφιές από αρματωμένους.[...]

Ήταν όλοι τους πια κάτω απ’ το φως του φεγγαριού, είχε σελήνη δέκα ημερών. 

Ξαφνικά φάνηκαν μπροστά τους φλόγες, οι πρώτοι Σουλιώτες είχαν πατήσει τα ταμπούρια κι αναποδογύριζαν ό,τι έβλεπαν μπροστά τους, είχαν βάλει φωτιά σε σκηνές και καλύβες.[...]

-Όλοι μαζί, μη σκορπάτε τώρα, όλοι μαζί!, ακούστηκε μια φωνή.

Τα βόλια που ως τότε περνούσαν πάνω από τα κεφάλια τους είχαν αρχίσει πια να βρίσκουν τον στόχο τους, καταλάβαιναν δίπλα τους κορμιά να πέφτουν και να μην ξανασηκώνονται.[...]

Ξαφνικά άκουσαν τη γης να τρέμει ολάκερη...

Τα καριοφίλια, οι σισανέδες και οι πιστόλες βρόντηξαν το ένα πίσω απ’ το άλλο. Τα πρώτα άλογα και οι καβαλαραίοι τους πήγαν κουρμπάνι στον κάτω κόσμο. Ξεχώριζαν δαδιά να γλιστρούν απ’ τα χέρια και να πέφτουν στο χώμα, υφάσματα, στολισμένες σέλες, χάμουρα, οπλές ανασηκωμένες ψηλά σαν πόδια ενός μεγάλου σκαθαριού.
Ξαπλωμένοι στην άκρη του δρόμου άρχισαν να γεμίζουν με γρήγορες κινήσεις, οι μισοί πρόλαβαν, οι άλλοι τσαλαπατήθηκαν γρήγορα από τα πρώτα άλογα.
-Βόηθα μας,Θεε μου!
-Κρατήσου![...]
Το Μεσολόγγι καιγόταν, η φεγγοβολή του ήταν πιο τρανή κι απ’ τη σελήνη ακόμα και φώτιζε όλη τη λιμνοθάλασσα. Η Ουράνια Ιερουσαλήμ των Ρωμιών δεν υπήρχε πια, κάηκε σαν μια ξύλινη φάτνη ξημερώνοντας Μεγάλη Βδομάδα. Ελπίδα στο γένος τους δε φαινόταν πια πουθενά".

("Η αηδονόπιτα", Ισίδωρος Ζουργός, απόσπασμα για την Έξοδο του Μεσολογγίου)

Στο εικαστικό του Ντελακρουά: "Η Ελλάδα θρηνεί πάνω στα ερείπια του Μεσολογγίου", στη γυναικεία μορφή, που συμβολίζει την Ελλάδα, διακρίνεται απελπισία, αλλά και αρχοντιά και εγκαρτέρηση. Στέκει όρθια πάνω στα ερείπια του Μεσολογγίου, που έχουν καταπλακώσει έναν αγωνιστή, φορώντας παραδοσιακή φορεσιά, ενώ στο βάθος και μέσα στον μπαρουτοκαπισμένο χαλασμό ένας Τούρκος με κίτρινο τουρμπάνι καρφώνει μια σημαία στο έδαφος.

Ο Μάριος Βάρβογλης, καταγόμενος και ο ίδιος από οικογένεια αγωνιστών του 1821,  το 1933 συνθέτει το έργο: "Να ζει το Μεσολόγγι", για αγγλικό κόρνο και ορχήστρα εγχόρδων.
Σύνθεση ιμπρεσιονιστικής αισθητικής, με  θρηνητικό και νοσταλγικό χαρακτήρα για πατριωτική σκηνή του Βασίλη Ρώτα που παίχτηκε στο Εθνικό. 

Παρότι σύντομο έργο, αφήνει να διαφανεί η μουσική ευγλωττία του έλληνα δημιουργού, η άφθαστη εκφραστικότητά του, και η ευρηματικότητά του στη μουσική σκιαγράφηση της ηρωικής και συγχρόνως υποβλητικής ατμόσφαιρας. 

"Λιγόσταγη και καθαρή σαν το κρυστάλλινο νερό ελληνικής βρυσούλας", όπως έγραψε για τη μουσική του Βάρβογλη, ο συνθέτη φίλος του, Αιμίλιος Ριάδης καταφέρνει να αποδείξει για μια ακόμη φορά πως "η Ελληνική μουσική έχει αρκετή ζωντάνια και χυμούς για να τους ξεπεράσει και να ξεπηδήσει σε τούτα τα χώματα που της ανήκουν", όπως χαρακτηριστικά δήλωνε ο ίδιος.

(Πρέπει να αναφερθεί πως στο πρόγραμμα της παράστασης του 1933 αναγράφεται πως η μουσική ήταν του Β. Ρώτα. Όμως, τα σωζόμενα φύλλα παρτιτούρας φέρουν την υπογραφή του Βάρβογλη. Πιθανώς, πρόκειται για τυπογραφικό λάθος).  

Θ. Βρυζάκης: "Η ΗρωικήΈξοδος του Μεσολογγίου"

Στο ζωγραφικό πίνακα του Θ. Βρυζάκη "Η Ηρωική Έξοδος του Μεσολογγίου" απεικονίζονται οι πολιορκημένοι Μεσολογγίτες οι οποίοι αμύνονται με θάρρος, φιλοπατρία και αποφασιστικότητα απέναντι στον εχθρό, με τον επικεφαλής κρατώντας το ιερό σύμβολο, την ελληνική σημαία. Στο επάνω μέρος του πίνακα απεικονίζεται ο Θεός -προστάτης τους μέσα σε σύννεφα που περιστοιχίζεται από αγγέλους.  Τα χρώματα που επιλέγει ο ζωγράφος είναι έντονα, με ευδιάκριτες πινελιές από κόκκινο, που δηλώνει  την ένταση και την αγωνία των στιγμών.

Οι "Ελεύθεροι Πολιορκημένοι" με ηρωισμό και αυτοθυσία έγραψαν χρυσές σελίδες της Ιστορίας μας!Οι αθάνατοι Μεσολογγίτες μάς προτρέπουν: "Πάντα ανοιχτά, πάντα άγρυπνα τα μάτια της ψυχής!"

Συγκλονιστική η μουσική απεικόνιση του Γ. Κατράλη στο συμφωνικό του ποίημα: "ΕΞΟΔΟΣ, έργο 38", αποδίδεται στο μέγεθος που αρμόζει το δίδαγμα της Εξόδου: το χρέος υπεράσπισης της πατρίδας με κάθε τίμημα!
Είναι πραγματικά αξιοσημείωτη η έκφραση ηρωικού πνεύματος και πατριωτικών συναισθημάτων στη σύνθεση. Ο δημιουργός αξιοποιεί ευφάνταστα τα ηχοχρώματα της ορχήστρας, στήνει τους απαραίτητους συνδυασμούς τους, πλάθοντας έτσι πάνω σε δημοτικοφανή μοτίβα τις εικόνες της Ηρωικής Εξόδου.

Γ.Κατράλης: "ΕΞΟΔΟΣ, έργο 38", Συμφωνικό ποίημα:

Ρομά, η νομαδική φυλή που λάτρεψε τη μουσική και το χορό...

"A Gypsy Dance", Alfred Dehodencq 

Η 8η Απριλίου έχει καθιερωθεί ως "Παγκόσμια Ημέρα των Ρομά", μιας νομαδικής φυλής με ινδική καταγωγή, αν και σε παλαιότερες εποχές υπήρχε η πεποίθηση πως προέρχονται από την Αίγυπτο, εξού και η ονομασία "γύφτος".

"Gypsy girl with tambourine" Renoir

Είναι επίσης γνωστοί και ως "αθίγγανοι", που σημαίνει τους "ανέγγιχτους" , σύνδεση με τους προερχόμενους από κατώτερη ινδουιστική κάστα ή κατά τους Βυζαντινούς, τους ειδωλολάτρες.
Στην Ευρώπη αποκαλούντο gitan ή gypsy... Πάντως, σήμερα αυτοαποκαλούνται Ρομά με τους μελετητές να υποστηρίζουν πως η ονομασία προέρχεται από την ινδική λέξη "Ρομ", που χρησιμοποιείται για να δηλωθεί ο "άνθρωπος".

Οι Ρομά ενέπνευσαν σπουδαίους συνθέτες, με πιο γνωστούς στο ευρύ κοινό τον Γιοχάνες Μπραμς με τους "Ουγγρικούς χορούς" του και τον Φραντς Λιστ με τις "Ουγγρικές Ραψωδίες", όπου ενσωμάτωσαν λαϊκές, τσιγγάνικες μελωδίες και προσπάθησαν να μιμηθούν το στυλ, την τεχνική λαμπρότητα και τη γοητεία της τσιγγάνικης μουσικής, που χαρακτηρίζεται από ενέργεια, κίνηση και αυτοσχεδιασμό.

Μην ξεχνάμε και το πολύ ενδιαφέρον σύγγραμμα του Λιστ: "Οι Τσιγγάνοι και η μουσική τους στην Ουγγαρία", όπου υποστήριξε ότι η τσιγγάνικη μουσική δεν είναι ασυμβίβαστη με την κλασική παράδοση.

Επίσης συνθέτες όπως Σούμπερτ, Μπέλα Μπάρτοκ, Ζόλταν Κοντάι, ντε Σαρασάτε, Ραβέλ και τόσοι άλλοι...ασχολήθηκαν κι εμπνεύστηκαν απο το πλούσιο μουσικό ιδίωμα των Ρομά.

Όμως και πιο κλασικοί συνθέτες υπέκυψαν στη γοητεία των τσιγγάνικων ρυθμών.
Και παρουσιάζει τεράστιο ενδιαφέρον το γεγονός πως ένας αμιγώς κλασικός συνθέτης επηρεάστηκε από τη μουσική των τσιγγάνων και χρησιμοποίησε θέματα λαϊκών τραγουδιών των Ρομά στις συνθέσεις του.

"O Χάυντν με τους μουσικούς του στην Ουγγαρία"
(ανωνύμου)

Αναφέρομαι σε μια σχετική σύνθεση από την εργογραφία του Γιόζεφ Χάυντν.

Ήταν φυσικό ο Χάυντν να γνώριζε καλά τη μουσική των Ρομά, καθώς τις 3 δεκαετίες που έζησε στην Αυλή του Εστερχάζυ στην Ουγγαρία, ο κόμης είχε στην υπηρεσία του και αρκετούς τσιγγάνους, βιολιστές, τραγουδιστές και χορευτές, για την "ελαφρά" ψυχαγωγία του. 

Ετσι, ομάδες τσιγγάνων παίζοντας "verbunkos"* υπήρχαν καθημερινά στο παλάτι και και ο ίδιος ο Χάυντν είχε εντάξει στις ορχήστρες του κάποιους ως ερμηνευτές.

"

"Ρομά στην Ουγγαρία", János Valentiny

Η γλώσσα μου είναι κατανοητή από ολόκληρο τον κόσμο", αυτή η φράση του Χάυντν αποδεικνύει την επιθυμία του μεγάλου εκπροσώπου της κλασικής Σχολής της Βιέννης να χτίσει γέφυρες με τη μουσική του και να ενσωματώσει στην τέχνη του την επικρατούσα λαϊκή μουσική.

Από τα πολύ γνωστά έργα εκείνης της εποχής με επιρροές από τη μουσική των Ρομά είναι το "Τρίο πιάνο αριθ. 39" σε σολ ελ., γνωστό και με το προσωνύμιο "Gypsy", επειδή το ρόντο της τελευταίας κίνησης βασίζεται σε τσιγγάνικα μοτίβα, αυθεντικά "verbunkos"*, που ο συνθέτης μάλλον κατέγραψε από μνήμης.

"Ρομά μουσικοί και χορεύτρια", John Singer Sargent

Το Τρίο αφιερώθηκε στην πλούσια χήρα Rebecca Schroeter, της οποίας ο Χάυντν υπήρξε δάσκαλος.

Δημοφιλές και αγαπημένο Τρίο, που απέκτησε τεράστια φήμη το 1927 , μετά την ηχοφράφησή του από τους: Cortot-Thibaud-Casals.

Απολαύστε, εκλεκτοί φίλοι! Ιδιαίτερα το Ρόντο ηχεί πολύ κεφάτο και ξεσηκωτικό, τηρώντας ο συνθέτης τις προδιαγραφές της τσιγγάνικης μουσικής, που φαίνεται πως γνώριζε καλά!
Τα απλά παραδοσιακά μοτίβα μετατρέπονται σε άριστης τεχνικής και αρμονίας θέματα, που κάνουν τη σύνθεση απαιτητικά δεξιοτεχνική. Με άφθαστη ευρηματικότητα ο παπα-Χάυντν αποδίδει την ενεργητικότητα κι την ανεμελιά αυτής της νομαδικής φυλής που σήμερα γιορτάζει και τη λατρεία της στις τέχνες της μουσικής και του χορού...

*Verbunkos: είδος ουγγρικού, τσιγγάνικου χορού, όπου εναλλάσσονται αργά και γρήγορα μουσικά μοτίβα.

Haydn "Piano Trio op. 39-Rondo a l'Ongarese-Rondo σε τσιγγάνικο ύφος":

Haydn Piano Trio No 39 / στο 9:47 το ρόντο (Cortot, Thibaud, Casals):

"Ο Ελ Γκρέκο, το Τολέδο και οι Άγγελοί του, έμπνευση για ποίηση και μουσική"

 

"Το Τολέδο σε καταιγίδα", Ελ Γκρέκο

Πολλοί είναι οι καλλιτέχνες που γοητεύθηκαν από τις επιμήκεις μορφές του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου...

Σεζάν, Πικάσο, Τζάκσον Πόλοκ, όπως και λογοτέχνες, επίσης: ο Καζαντζάκης ή ο Ράινερ Μαρία Ρίλκε, που επιχείρησαν να εμβαθύνουν στην ουσία της τέχνης του ζωγράφου.

Το πάθος του Ρίλκε για το έργο του Γκρέκο ξεκινά το 1908, όταν σε μια έκθεση στο Παρίσι βλέπει τον πίνακα: "Το Τολέδο στην καταιγίδα".

Πρόκειται για μια εξαίσια μπαρόκ τοπιογραφία, όπου ο ζωγράφος αποτυπώνει με συναισθηματικό τρόπο την ταραγμένη βαριά ατμόσφαιρα της πόλης του Τολέδο. Ο υπέροχος δραματικός ουρανός έρχεται σε έντονη χρωματική αντίθεση με τους πράσινους λόφους της πόλης.



Συγκλονισμένος από τη θέα του, ο Ρίλκε γράφει σε επιστολή στον Ροντέν:

"Αγαπητέ Ροντέν,
...βλέποντας τον πίνακα "Τολέδο" του Γκρέκο...σ' αυτό το τοπίο έμεινα έκθαμβος [...] Είδα την καταιγίδα που έχει ξεσπάσει και πέφτει ραγδαία πίσω από μια πόλη, που βρίσκεται στην πλαγιά ενός λόφου και φαίνεται να υψώνεται βιαστικά προς τον καθεδρικό ναό της και ακόμα πιο πάνω, προς το φρούριο της, ένα συμπαγές τετράγωνο. Ένα φως σε λωρίδες πέφτει στη γη και την οργώνει, την ταράζει, την κομματιάζει, αφήνοντας έτσι να προβάλλουν εδώ και κει, πίσω από τα δέντρα, τα χωράφια σε χρώμα χλωμό πράσινο σαν ξενυχτισμένα. Ένα στενό ποτάμι ξεπροβάλλει μέσα από τους λόφους απειλώντας τρομερά με το σκούρο νυχτερινό του μπλε τις πράσινες φλόγες των θάμνων. Η τρομαγμένη πόλη ορθώνεται με μια τελευταία κοπιαστική προσπάθεια σαν να ήθελε να αντισταθεί και να αποκρούσει τη ζοφερή ατμόσφαιρα...
Ρίλκε "

Και τότε είναι που θα σκεφτεί:
"...έχω μία και μοναδική λαχτάρα: να ταξιδέψω στο Τολέδο. [...]
Θα ήταν υπέροχο να δει κανείς αυτή την πόλη και τον Γκρέκο σε σχέση μαζί της..."

Και πραγματοποίησε το ταξίδι στο Τολέδο, που ήταν γεμάτο από Θεοτοκόπουλο...Δεν χόρταινε να θαυμάζει, να εντυπωσιάζεται, να στοχάζεται πάνω στις εικόνες του εικαστικού καλλιτέχνη.
Κι ολάκερη η εμπειρία του Γκρέκο και του Τολέδο, θα διοχετευθεί στην ποίηση του Ρίλκε την επόμενη χρονιά .

"Αγγελοι", λεπτομέρεια απο το "Άποψη και χάρτης του Τολέδο",
Ελ Γκρέκο
(Oι Άγγελοι πλαισιώνουν την Παναγία στον ουρανό της πόλης)

Γκρέκο, Τολέδο και Άγγελοι.

Στις "Ελεγείες του Ντουίνο", κεντρική συμβολική φιγούρα είναι ο Άγγελος.
Κι όπως γράφει ο ίδιος:
"Ο "Άγγελος" των Ελεγείων δεν έχει καμιά σχέση με τον άγγελο των χριστιανικών ουρανίων[...]Είναι το πλάσμα εκείνο στο οποίο εμφανίζεται ήδη τελειωμένη η μεταβολή του ορατού σε αόρατο, την οποία εμείς επιτελούμε. Κι αυτή η πόλη, λέει για το Τολέδο, είναι στον ίδιο βαθμό εδώ για τα μάτια των νεκρών, των ζωντανών και των αγγέλων".

Διαβάζουμε στην Πρώτη Ελεγεία:

"Οι Άγγελοι δεν θα 'ξεραν πολλές φορές, αν περπατάνε
ανάμεσα σε ζωντανούς ή πεθαμένους. Το αιώνιο ρέμα,
περνώντας κι από τα δυο Βασίλεια παρασέρνει, πάντα,
όλες τις ηλικίες και, πάνω κι απ' τα δυο Βασίλεια, δεσπόζει η φωνή του"

Και συνεχίζει παρακάτω:

"Ο Άγγελος του Γκρέκο δεν είναι ανθρωπόμορφος όπως τα ζώα στα παραμύθια, αλλά ούτε και το διακοσμητικό, μυστικό χαρακτηριστικό του βυζαντινού βασιλείου του Θεού. Η φύση του είναι ρευστή. Είναι ο ποταμός που περνάει και από τα δυο βασίλεια, ό,τι είναι το νερό στη γη και στην ατμόσφαιρα είναι ο άγγελος για το ευρύτερο πεδίο του πνεύματος, ρυάκι, πάχνη, δροσιά, σιντριβάνι της ψυχικής ύπαρξης, πτώση και άνοδος".

(Αν. Αντωνοπούλου:"Η συμβολή της ζωγραφικής του Γκρέκο στη διαμόρφωση της ποιητικής του Ρίλκε" )


Την Πρώτη Ελεγεία μελοποιεί ο Έινογιουχάνι Ραουταβάρα, ένας από τους μεγαλύτερους σύγχρονους μουσικούς της Φιλανδίας και του κόσμου, σε ένα απίστευτης ομορφιάς χορωδιακό για μικτή χορωδία, όπου κυριαρχεί η μυστικιστική αύρα.
Η αγάπη του συνθέτη για τα ποιήματα του Ρίλκε αποκαλύπτει τα δικά του υπαρξιακά ερωτήματα.
Yπερκόσμια ατμόσφαιρα, φωνές και ήχοι, διεισδύουν βαθιά μέσα μας και αποβαίνουν θρησκευόμενης αξίας, δύναμη.
Μια εικόνα των αγγέλων, πέρα από κάθε λογική προσέγγιση,  ανάμεσα σε συνείδηση και πραγματικότητα δίνει ο Ραουταβάρα, που οι μορφές των Αγγέλων αποτελούν βασικό θέμα στο έργο του.Θέμα-ιδέα, που αγγίζει τα επίπεδα γλυκιάς εμμονής.
Το χορωδιακό του, σέρνεται ήσυχα και παρασύρει τον ακροατή σ’έναν υπέροχο υπνωτισμό, με στοιχεία βαθιάς πνευματικότητας.

Το μουσικό στυλ της "Die Erste Elegie" βρίσκεται μεταξύ του ύστερου ρομαντισμού και του σειραϊσμού του Σαίνμπεργκ.

Rautavaara : "Die Erste Elegie-Πρώτη Ελεγεία":

Ο κορυφαίος και κρητικής καταγωγής αναγεννησιακός ζωγράφος, Δομήνικος Θεοτοκόπουλος πέρασε στην αιωνιότητα, σαν σήμερα 7 Απριλίου 1614 κι αποτελεί αναμφίβολα μία από τις σπουδαιότερες φυσιογνωμίες της παγκόσμιας τέχνης.

"Ο Ραφαήλ και η Φορναρίνα του"

 

"Ραφαήλ και Φορναρίνα", Ζαν Ωγκύστ Ντομινίκ Ενγκρ

Λένε πως ο Ραφαήλ στέκεται ισάξια δίπλα στον Λεονάρντο ντα Βίντσι και τον Μικελάντζελο.
Ο σπουδαίος ζωγράφος και αρχιτέκτονας  γεννήθηκε και πέθανε την ίδια μέρα, σαν σήμερα, 6 Απριλίου...

Είναι από τους  μεγαλοφυέστερους εκπροσώπους της ώριμης Αναγέννησης, ο ζωγράφος που συνδυάζει την εξιδανίκευση των μορφών με τη φυσικότητα και τη ζεστασιά τους, καθώς ζωγραφίζει με μια κρυστάλλινη καθαρότητα και ένα γλυκό, διάφανο φως.

Είναι επίσης διάσημος για τις ερωτικές περιπέτειες του, στοιχείο, που αντανακλάται έντονα στο ζωγραφικό έργο του(ερωτικές μυθολογικές σκηνές, γυμνά σώματα).

Ο Ραφαήλ δεν παντρεύτηκε ποτέ, όμως είχε πολλές ερωτικές περιπέτειες με αξιοσημείωτη τη σχέση του με τη Μαργαρίτα, γνωστή ως "Φορναρίνα". Αυτό ήταν το παρατσούκλι της, επειδή ήταν κόρη  φούρναρη (fornaio).

Ετσι, σάς καλησπερίζω με μια αναφορά στον διάσημο ζωγράφο και τη Φορναρίνα του, μεσω της θεατρικής λογοτεχνίας και το έργο της Σοφίας Καψούρου: "Ερωμενες στον καμβά", απ' όπου έχω διαλέξει έναν από τους μονολόγους της Φορναρίνας για τον Ραφαήλ της.


"ΦΟΡΝΑΡΙΝΑ:
Τη βλεπετε; Εγώ είμ'αυτή! Αυτή με το στήθος το ξεσκέπαστο. Αυτή με το διάφανο πέπλο που τάχα μου της πέφτει και φαίνεται η κοιλιά της. Αυτή που με το αριστερό χέρι καλύπτει το απόκρυφο σημείο της με συστολή.
Βλέπετε τι όμορφη που ήμουν; Όμορφη...Τύφλα να 'χει η Αναδυομένη του Μποτιτσέλι.Η Αφροδίτη, καλέ...που αναδύεται μέσα απ'τη θάλασσα[...] Δε λέω, νόστιμο κορίτσι, όμως η κοιλιά της, πρησμένη, λες κι είχε φάει ένα ταψί σπανακόπιτα...
Ααα, όλα κι όλα!Οταν εγώ θα πόζαρα την επομένη για τον Ραφαήλο μου, με δυο καρότα την έβγαζα το προηγούμενο βράδυ. Να είναι επίπεδη η κοιλιά..Να καμπυλώνει εκεί που πρέπει, ένα ελαφρύ τόξο, όπως φουσκώνει ένα καρβέλι ψωμί...[...]

"Φορναρίνα" Ραφαήλ (ο πίνακας στον οποίο αναφέρεται
το λογοτεχνικό απόσπασμα)

"Μου φτάνει να βλέπω το δέρμα σου", μου'λεγε..."τη ροζ ανταύγεια στα μάγουλά σου".
[...]
Εγώ ήμουν η Γαλάτεια, εγώ και η Μαντόνα του Αγίου Σίξτου, εγώ και οι Τρεις Χάριτες. Όλες οι γυναίκες, εγώ ήμουν!
[...] Την αγαπούσε τη γυναίκα ο Ραφαήλος μου. Ισως επειδή η συγχωρεμένη η μανούλα του πέθανε, στα οχτώ του. Δεν πρόλαβε να τον κάνει να μισήσει τις γυναίκες..."

("Ερωμένες στον καμβά", Σοφία Καψούρου, εκδ. Sestina, σελ 35-36)

Το παραπάνω απόσπασμα από το θεατρικό της Σ. Καψούρου αναφέρεται στο αισθησιακό πορτραίτο που βλέπετε δεξιά. 

Πρόκειται για προκλητική απεικόνιση της γυναίκας που ο ζωγράφος φιλοτεχνεί γυμνόστηθη, κρατώντας με το δεξί της χέρι μια αραχνοΰφαντη εσάρπα που αφήνει να διαφανεί το βελούδινο κορμί της.
Με το αριστερό πιάνει έναν στιλπνού υφάσματος μανδύα με τον οποίο προσπαθεί να καλύψει απόκρυφα σημεία του σώματός της.
Χαρακτηριστικό είναι το δέσιμο του μαντηλιού στο κεφάλι, σαν τουρμπάνι, που συγκρατεί τα μαύρα μαλλιά, ενώ ο Ραφαήλ προκειμένου να δείξει τη σχέση του με τη γυναίκα, σχεδιάζει στο μπράτσο της μια κορδέλα με την υπογραφή του: "Raphael Urbinas - Ραφαήλ από το Ουρμπίνο". 
Παρατηρείστε στο σκούρο φόντο πως διακρίνονται φύλλα μυρτιάς, σύμβολο ωραιότητας και νεότητος, που συνδέεται με τη λατρεία της θεάς Αφροδίτης, θεάς του κάλλους και του έρωτα.

"Raphael- Μουσικές σκηνές από την Αναγέννηση" τιτλοφορείται και η μονόπρακτη όπερα του Anton Arensky, βασισμένη σε πραγματικά και φανταστικά επεισόδια της ζωής του αναγεννησιακού καλλιτέχνη.
Το λιμπρέτο γράφτηκε αρχικά στη ρωσική γλώσσα κι αργότερα μεταφέρθηκε στην ιταλική.
Είναι έργο του 1894 για το πρώτο συνέδριο Ρώσων εικαστικών καλλιτεχνών.
Εκτός από τον Ραφαήλ, βασικό πρόσωπο στην όπερα είναι και η μούσα-μοντέλο του, Φορναρίνα.

Να πούμε πως ο Aρένσκι είναι από τους σημαντικότερους ρώσους πιανίστες και συνθέτες της ύστερης ρομαντικής περιόδου.

Υπήρξε μαθητής του Ρίμσκι Κόρσακωφ και για την όπερά του, "Raphael" επιλέγει ένα θέμα μη Ρωσικό, προκειμένου να απομακρυνθεί από το εθνικό ύφος του δασκάλου του.
Επίσης, επηρεάστηκε πολύ από τη μουσική του Τσαϊκόφσκυ, ενώ υπήρξε καθηγητής των Σκριάμπιν και Ραχμάνινοφ.

Χαρισματικότατος καλλιτέχνης, ασχολήθηκε περισσότερο με τη σύνθεση τραγουδιών, ενόργανης μουσικής και οπερών, στα οποία επικρατεί το λυρικό και ελεγειακό στοιχείο με ιμπρεσιονιστικό ύφος, γι' αυτό πολλοί υποστηρίζουν πως προαναγγέλλει τον Σκριάμπιν.

Ακούμε την ουβερτούρα της όπερας "Rafael" και το διάσημο Ντουέτο Ραφαήλ-Φορναρίνας.

1. Arensky: "Rafael", Οverture

2. Arensky: "Rafael", Duet Rafael-Fornarina

Χ.Κ.Άντερσεν: ένας παραμυθάς, ρομαντικός ποιητής

Γεννήθηκε στις 2 Απριλίου 1805 στο Όντενσε της Δανίας.
Ο Χανς Kρίστιαν Άντερσεν ήταν ένα παιδί με εξαιρετική φαντασία. Πολλές φορές περπατούσε στο δρόμο σαν ονειροπαρμένος! Περνούσε ώρες ατέλειωτες διαβάζοντας και γράφοντας ποιήματα!
Το διάβασμα ήταν γι’ αυτόν καταφύγιο και πηγή συγκινήσεων, αλλά και τροφή μιας τερατώδους φιλομάθειας. Τού άρεσε επίσης σε παρέες με φίλους να απαγγέλει ή να τραγουδά με τη δυνατή και γλυκοκέλαδη φωνή του.

Λάτρευε και το θέατρο!
Έτσι, αποφάσισε να γίνει ηθοποιός, κάτι για το οποίο απορρίφθηκε επειδή ήταν "κοκκαλιάρης και άσχημος"!

Καθώς λοιπόν, είχε ωραία φωνή, άρχισε να σπουδάζει μουσική, αλλά μετά από μια ασθένεια, έχασε κάποιες από τις ψηλές νότες του και συνειδητοποίησε πως το μόνο ταλέντο που του είχε απομείνει ήταν το ταλέντο της ποίησης.
Οι στίχοι του άρεσαν και βρήκε έναν πάτρονα που τον στήριξε οικονομικά...Έτσι, ξεκίνησε σαν ποιητής...

Πριν λοιπόν γίνει ο μεγάλος παραμυθάς, που εμείς γνωρίζουμε, ο Άντερσεν υπήρξε ποιητής και στιχουργός.
Το ποιητικό του ανθολόγιο πλημμυρίζει λυρισμό!Σκέψεις, συναισθήματα, ιδέες μέσα από πληθώρα εκφραστικών μέσων που καταγράφονται μέσα από μια γλώσσα απλή, που με αυτή τη λιτότητά της επιδεικνύει περισσότερη φαντασία και αισθαντικότητα!

Aπό τους σκανδιναβούς συνθέτες που μελοποίησαν το μεγαλύτερο αριθμό κειμένων του Άντερσεν, ήταν ο Εντβαρντ Γκριγκ.

Το 1830, και στα πρότυπα του ποιητικού ύφους του Χάινε, ο Άντερσεν έγραψε μια σειρά ρομαντικών ποιημάτων με θέμα τον έρωτα, εμπνευσμένα από το πλατωνικό του ειδύλλιο με μια νεαρή δεσποσύνη, τα οποία τιτλοφόρησε: "Hjertets melodier -Μελωδίες της καρδιάς".

Ο Γκριγκ επέλεξε 4 ποιήματα  από τη συλλογή, τα οποία  μελοποίησε στη νεότητα του, όταν ερωτευμένος με την ξαδέρφη του και μετέπειτα γυναίκα του Νίνα θέλησε μέσα από την συνθετική του τέχνη, να τής εκφράσει τα αγνά συναισθήματά του...
Σε κάποια από τις κρυφές συναντήσεις τους, τής δώρισε τις: "Μελωδίες της καρδιάς", τα οποία η Νίνα ερμήνευσε αργότερα.

Τα τραγούδια δεν εκδόθηκαν μέχρι το 1865,  που τυπώθηκαν με  έξοδα του συνθέτη. Η έκδοση αφιερώθηκε στον Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, φυσικά, και τού δόθηκε ένα προσωπικό αντίγραφο με την ένδειξη:"Με θαυμασμό και απεριόριστο σεβασμό".

Τα τραγούδια αυτά αποτελούν τα πρώτα δείγματα της μουσικής γραφής του Γκριγκ, με τον έντονο λυρισμό, και φρεσκάδα.

1. "To brune Øjne-Δυο καστανά μάτια", οι στίχοι του οποίου εκφράζουν το καθαρό βλέμμα της αγαπημένης του...

"Δυο μάτια καστανά, που είδα πρόσφατα, 

την ψυχή μου φυλάκισαν κι ολάκερη τη ζωή μου, 

Εκπέμπουν γαλήνη και παιδική αθωότητα, 

Ποτέ δεν θα φύγουν απ' τη σκέψη μου"

To συγκεκριμένο ποίημα  σε γερμανική μετάφραση, μελοποίησε και ο Φρέντερικ Ντήλιους, σύνθεση των νεανικών χρόνων του. Μην ξεχνάμε πως τα μισά από τα εξήντα λήντερ του Ντήλιους είναι σκανδιναβικής έμπνευσης λόγω της μακροχρόνιας φιλίας του με τον Γκριγκ.

2. "En Digters Bryst-Η καρδιά ενός ποιητή", είναι η δική του καρδιά που πονά απ'την απόρριψη...

"Aν δεν κατανοείς την αιώνια κίνηση των κυμάτων 

ούτε την έμπνευση που γεννά ο βρυχηθμός τους 

ούτε το βαθύ συναίσθημα στην ευωδία του άνθους

ούτε την αχτίδα του ήλιου που παλεύει την καταιγίδα και τον άνεμο 

ούτε το σκίρτημα της καρδιάς στο κελάηδημα του πουλιού,

Πώς θα κατανοήσεις την καρδιά ενός ποιητή; "

3. "Jeg elsker Dig-Σ 'αγαπώ" (το πιο διάσημο από τα τέσσερα. Έχει μεταφραστεί και διασκευαστεί πολλάκις)

"Σ ' αγαπώ...

Είσαι η σκέψη μου.

η ύπαρξη μου, είσαι!

Εσύ, ευτυχία πρώτη της καρδιάς μου!

Σ ' αγαπώ

όσο τίποτα στη γη ετούτη 

Σ ' αγαπώ στο τώρα

και στην αιωνιότητα!"

Το ακούμε στα Νορβηγικά από την Kirsten Flagstad, σε μια ιστορική ηχογράφηση τον Απρίλη του 1936:

To τραγούδι πέρασε και στην λαϊκή κουλτούρα με τον τίτλο: "Σ'αγαπώ" και αποτέλεσε ένα από τα βασικά μουσικά θέματα στην ταινία "Song of Norway", που παρουσιάζει τη ζωή του Γκριγκ και τον μεγάλο έρωτα της ζωής του, τη Νίνα...

Παρακολουθούμε τη ΣΚΗΝΗ:

4. "Min Tanke er et mægtigt Fjeld-Οι σκέψεις μου με βαραίνουν":

"Σαν το βουνό βαρύς ο λογισμός 

όπως μακραίνει στα ουράνια

κι η καρδιά μου, βαθύς ωκεανός

όπου άγρια κύματα συγκρούονται"

(*Οι μεταφράσεις των ποιημάτων του Άντερσεν είναι δικές μου από τα Αγγλικά. Ζητώ την κατανόησή σας...)