Ντονιτσέτι: μια όπερα για τον Σεβαστιανό τον Επιθυμητό...

Βασιλιάς Σεβαστιανός της Πορτογαλίας(1554 - 1578)

Η γέννηση του Σεβαστιανού
(μικρογραφία του 1544)

Γεννήθηκε το 1554, λίγο μετά τις οκτώ το πρωί, ανήμερα της γιορτής του Αγίου Σεβαστιανού που οι Δυτικοί τιμούν στις 20 Ιανουαρίου. Προς τιμήν του Αγίου βαπτίστηκε "Σεβαστιανός", όνομα ως τότε ανύπαρκτο σε Ευρωπαίους βασιλείς.. 

Η αναφορά μας σήμερα λόγω ημερολογίου στον βασιλιά Σεβαστιανό της Πορτογαλίας ή πιο γνωστό ως "Σεβαστιανός ο Επιθυμητός", αφού μετά το θάνατό του ακολούθησε τόσο μεγάλη παρακμή στη χώρα, που ο λαός επιθυμούσε έντονα την ανάστασή του. 

Ο Σεβαστιανός της Πορτογαλίας είναι ο τελευταίος του Οίκου των Αβίς, καθώς πέθανε άγαμος και άτεκνος. Η ιστορία λέει πως εξαφανίστηκε 24χρονος στην μάχη του Αλκάσερ Κουμπίρ. 

Καθώς ονειρευόταν μια μεγάλη σταυροφορία ενάντια στο βασίλειο του Μαρόκου ηγήθηκε μιας εκστρατείας στη Β. Αφρική, όπου βρήκε το θάνατο επί των επάλξεων.

Έτρεξε έφιππος μέσα στο εχθρικό μέτωπο, όμως το σώμα του δεν βρέθηκε.  Ο θείος του Φίλιππος Β΄ της Ισπανίας ισχυρίστηκε ότι το βρήκε, το μετέφερε στην Πορτογαλία όπου έγινε η ταφή του στο μοναστήρι του Αγίου Ιερώνυμου. Επειτα ο Φίλιππος διεκδίκησε τον θρόνο της Πορτογαλίας.

Οι Πορτογάλοι αμφέβαλαν για το αν πραγματικά είχε πεθάνει. Έτσι, σταδιακά καθιερώθηκε στην λαϊκή συνείδηση ότι ο Σεβαστιανός κάποτε θα επιστρέψει και πλήθος σχετικών θρύλων να δημιουργούνται. Δημοφιλέστερος όλων είναι εκείνος, που περιγράφει ότι θα γυρίσει την πιο δύσκολη στιγμή για την χώρα και θα την σώσει. Θα είναι η ώρα "της μεγάλης ανάγκης μέσα στην ομιχλώδη αυγή"...Θρύλος που παραπέμπει σε κείνον του Κων/νου Παλαιολόγου...

Στο θρύλο του "Σεβαστιανού του Επιθυμητού" βασίζει την όπερά του: "Dom Sebastien, roi de Portugal" ο Γκαετάνο Ντονιτσέτι, εμπλουτίζοντας την πλοκή με αρκετή μυθοπλασία.

Πρόκειται για μεγάλης κλίμακας δράμα 5 πράξεων, στα πρότυπα εκείνων των μελοδραμάτων του Μέγερμπερ. Ο ιταλός συνθέτης προσπαθούσε να δημιουργήσει ένα έργο ανταγωνιστικό σε παρόμοια ιστορικά μουσικοδράματα.

ΠΛΟΚΗ:

Ο χριστιανός Dom Sebastian, αφήνει τον θείο του ως αντιβασιλέα και κείνος ξεκινά μια σταυροφορία κατά των Μαυριτανών της Αφρικής . Η συνοδεία του Σεμπαστιάν περιλαμβάνει τον ιδεαλιστή ποιητή Καμόες (που αργότερα αφιέρωσε στον ευεργέτη του βασιλιά το έργο του "Λουσιάδες") και τη Μαυριτανή πριγκίπισσα Ζαΐντα. Η γυναίκα είχε προσηλυτιστεί με βία στο Χριστιανισμό και κρατείτο στο μοναστήρι, απ'όπου προσπάθησε να δραπετεύσει. Όμως την αντιλήφθηκαν και η Ιερά Εξέταση την καταδίκασε σε θάνατο στην πυρά. Ο Σεμπαστιέν την έσωσε την τελευταία στιγμή και την επιστρέφει στον πατέρα της στο Μαρόκο. Ο πατέρας προσπαθεί να την πείσει να παντρευτεί τον Μαυριτανό αρχηγό Aμπαγιάλδος.

Στο πεδίο της μάχης ο Aμπαγιάλδος κατατροπώνει τις δυνάμεις του Σεβαστιανού, που τραυματίζεται. Ο πιστός υπασπιστής του, τραυματισμένος κι αυτός και πριν εκπνεύσει, τούς πείθει πως εκείνος είναι ο βασιλιάς, σώζοντας έτσι τη ζωή του βασιλιά. 

 Η Zαΐντα συλλογιζόμενη πως κάποτε ένας Χριστιανός τής έσωσε τη ζωή, πιστεύει πως τώρα είναι η ώρα να ανταποδώσει την εύνοια και δέχεται το γάμο με τον Aμπαγιάλδος υπό τον όρο  να ελευθερωθεί ο "Χριστιανός", που εκείνη γνωρίζει την πραγματική του ταυτότητα. Ο Σεμπαστιάν αφήνεται πληγωμένος στο πεδίο της μάχης.

Ο Καμόες και ο Σεμπαστιάν που έχουν διασωθεί, επιστρέφουν στη Λισαβόνα. Ανάμεσα στο πλήθος παρακολουθούν τη νεκρική πομπή για τον βασιλιά που πιστεύεται ότι είναι νεκρός. Ο Σεμπαστιάν αναγνωρίζεται από τον όχλο και φυλακίζεται ως απατεώνας.  Μαζί του φυλακίζεται και η Ζαΐντα γιατί ομολογεί την αγάπη της για κείνον. Η ζωή τους θα τους χαριστεί μόνο αν ο Σεμπαστιάν υπογράψει την πώληση της Πορτογαλίας στην Ισπανία. Εκείνος υποκύπτει για να σωθεί η γυναίκα.

Η Ζαΐντα μη μπορώντας να αντέξει το βάρος αυτό, ανεβαίνει στον Πύργο Μπελέμ για να ριχτεί στα νερά του Τάγου. Όμως την προλαβαίνει ο Σεμπαστιάν και μαζί προσπαθούν να φτάσουν στον Καμόες που έχει έρθει με βάρκα να τους σώσει. Ανακαλύπτονται από τους φύλακες κι έτσι ο κρύος ποταμός δέχεται τα κορμιά τους. Η αυλαία κλείνει με τη φωνή του Καμόες να δοξάζει το όνομα και τη μνήμη του βασιλιά Σεμπαστιάν.

Ο Ιεροεξεταστής διατάζει τη σύλληψη του Σεμπαστιάν
(Εικονογράφηση για την 3η Πράξη της όπερας)

Πρόκειται για μεγαλειώδη όπερα, με εντυπωσιακούς σχεδιασμούς, σκηνικά και εφέ, με φαντασμαγορικά μπαλέτα ενσωματωμένα, στοιχείο απαραίτητο στη γαλλική όπερα. 

 Ο "Dom Sébastien" θεωρείται το πιο φιλόδοξο έργο του Ντονιτσέτι με το οποίο ήλπιζε να εδραιώσει τη φήμη του στο Παρίσι. Ο συνθέτης το θεωρούσε το "αριστούργημά" του και πράγματι μάγεψε το κοινό, που το χαρακτήρισε: "έργο ενός αμέθυστου Μέγερμπερ".

Το λιμάνι της Λισαβώνας
(Εικονογράφηση για την 1η Πράξη της όπερας)

Χαρακτηριστικό είναι πως σε αυτή την όπερα δεν βρίσκουμε έντονα στοιχεία μπελκάντο, καθώς επηρεάστηκε μετά τη μελέτη των πρώιμων οπερών του Βέρντι, από τον λάγνο Βερντικό συναισθηματισμό.

 

• Η εναρκτήρια εισαγωγή εντυπωσιάζει με το μέρος των κρουστών και το αναγεννησιακής αύρας μελωδισμό των πνευστών.  Στην 1η Πράξη ο συνθέτης σκηνογραφεί το πολύβουο λιμάνι της Λισαβώνας με το στόλο που ετοιμάζεται να αποπλεύσει υπό τους ήχους ενός ρυθμικού εμβατηρίου με υπόστρωμα ένα "στοιχειωμένο" θέμα θρησκευτικής αίσθησης. Τολμηρές αρμονίες και πολύχρωμη ενορχήστρωση, επιτυγχάνει την απεικόνιση του "κακού" με την είσοδο του Ιεροεξεταστή...

• Από τις ωραιότερες μελωδικές σκηνές της όπερας είναι εκείνη στα μισά της 2ης Πράξης, όπου ο Σεμπαστιάν αφήνεται πληγωμένος καταμεσής της Μαροκινής ερήμου:

"Seul sur la terre"

Μόνος στη γη, στη δυστυχία μου,
Δεν έχω τίποτα!

Ουράνια αγάπη, είναι το στήριγμά μου!

Aυτή που την ψυχή μου αναπτερώνει

στη μοίρα που με κυριεύει

Δεν μου μένει τίποτ' άλλο

παρά η αγάπη μιας γυναίκας,

και η καρδιά ενός στρατιώτη"

Ακούμε την άρια στην ιταλική της εκδοχή "Deserto in terra" 
από τον Λουτσιάνο Παβαρότι:

• Ξεχωριστό και έντονης ζοφερότητας, μέρος είναι το χορωδιακό τη 3ης Πράξης. Eίναι η ώρα τη νεκρικής πομπής κι ακούγεται η ελεγειακή μελωδία, ίσως "η πιο βαθιά συγκινητική νεκρώσιμη ακολουθία στην ιστορία της όπερας...".
  Υποβλητικά μοτίβα με διάσπαρτες τις φιγούρες αναστεναγμού, καμπανισμοί, μια σάλπιγγα και ρυθμικοί ήχοι από ένα στρατιωτικό τύμπανο συνοδεύουν διαμορφώνοντας την αίσθηση του δέους και κάθε συναίσθημα που απαιτεί η σκηνή. Του σεβασμού στο νεκρό αλλά και την επίδειξη μεγαλοπρέπειας σε έναν ένδοξα πεσόντα βασιλιά...

"Ανάπαυσον Σώτερ την ψυχή του δούλου Σου! 

Ηχείστε πένθιμα τρομπέτες

κι άγρια ​​τύμπανα

καλέστε από τους τάφους

τον Άγγελο της Κρίσης!

Μπροστά σ' αυτόν 

οι θρόνοι μοιάζουν με γυαλί,

 σκιά και σκόνη, οι βασιλιάδες...

• Kαι το τρυφερό, και συγχρόνως έντασης και αποφασιστικότητας ντουέτο Ζαΐντας-Σεβαστιανού λίγο πριν το φινάλε και το θάνατό τους: 

"Sans regret, sans remord - Χωρίς τύψεις και ενοχές":

Έντγκαρ Άλαν Πόε: Η Ουλαλούμ του ολολυγμού...

"Ulalume", εικονογράφηση του ποιήματος από τον Dante Gabriel Rossetti

 

ΟΥΛΑΛΟΥΜ

Σταχτί και σκυθρωπό το χρώμα τ’ ουρανού

και τα φύλλα ήταν τριμμένα και ξερά –

ναι, τα φύλλα ήταν μαραμένα και ξερά.

Ήταν νύχτα θλιβερού Οχτώβρη

στης μνήμης μου την ανεξίτηλη χρονιά.

Ήταν δύσκολα στη μουντή λίμνη του Όβρη

στην ομίχλη του μεσόκαμπου Γουήαρ 

μες στη μούχλα της πικρόλιμνης του Όβρη

στα βρικολακιασμένα δάση του Γουήαρ.

Εδώ κάποτε σε δρόμο με γιγάντια κυπαρίσσια,

περιπλανήθηκα συντροφιά με την Ψυχή μου

μες στα κυπαρίσσια οδήγησα την Αδερφή Ψυχή μου.

[...] 

O λόγος μας στοχαστικός και μετρημένος

αλλ’ οι σκέψεις μας ήταν αναιμικές, ξερές

οι θύμησές μας ήταν ύπουλες, ξερές

γιατί δε νιώθαμε πως ήταν Οχτώβρης,

και δεν προσέξαμε τη νύχτα της χρονιάς

 [...] 

Έτσι κανάκεψα την Ψυχή και τη φίλησα,

και την έβγαλα απ’ την κακοκεφιά της

νικώντας τις φοβίες της και την κακοκεφιά της,

και στου ορίζοντα φτάσαμε το τέρμα,

αλλά σταματήσαμε στη θύρα ενός τύμβου –

στη θύρα ενός ενεπίγραφου τύμβου.

Κι είπα: "Τι γράφει εδώ, γλυκιά αδελφούλα

στη θύρα αυτού του ενεπίγραφου τύμβου;"

Απαντώντας μου είπε: "Ουλαλούμ – Ουλαλούμ

είν’ ο τάφος της χαμένης σου Ουλαλούμ!..."

(Εντγκαρ Άλαν Πόε: "Ουλαλούμ")

Το έργο του Έντγκαρ Άλαν Πόε έθεσε τις βάσεις για την αστυνομική λογοτεχνία και τις ιστορίες τρόμου και φαντασίας.
Ο τιμώμενος συγγραφέας και ποιητής γεννήθηκε στη Βοστώνη στις 19 Ιανουαρίου 1809 και θεωρείται ένας από τους κύριους εκπροσώπους του αμερικανικού ρομαντισμού.

Το έργο του είναι γεμάτο έκσταση και μελαγχολία, καταφέρνει να ισορροπεί ανάμεσα σε σκυθρωπές ονειροπολήσεις, φωτισμένες ενίοτε μ' ένα φως εκτυφλωτικό. Η ομορφιά αναδύεται από την ψυχή των έργων του, είναι όμως ομορφιά θλιμμένη, μελαγχολική, ομορφιά οδύνης και σπαραγμού. Στις αράδες του βρίσκεις την πένθιμη σιωπή, όπου κυριαρχούν νεκρές, ασάλευτες φιγούρες του τάφου ή των προσωπικών του οραμάτων.

Η "Ulalume" του Πόε, που γράφτηκε το 1847, μπορεί να είναι το όνομα μιας φανταστικής γυναίκας, ίσως -όπως άλλοι υποστηρίζουν-  να συμβολίζει τον ίδιο τον θάνατο, αν σχετιστεί με το αραβικό επιφώνημα "ulalum" ή το λατινικό "ululo", που έχει τη σημασία του: ολολύζω, θρηνώ, οδύρομαι...
Στο ποίημα ο αφηγητής επισκέπτεται τον τάφο τη αγαπημένης του, που η απώλειά της δεν του έχει προκαλέσει απλά θλίψη, μα έχει επιφέρει την απόλυτη ψυχική συντριβή του. Το ποίημα εστιάζει στο θέμα φθοράς και αφθαρσίας και είναι εξαιρετικής μουσικότητος και ηχητικής, καθώς ο Πόε το έγραψε αρχικά ως εκφωνητικό.

Ο βρετανός εκκεντρικός συνθέτης, Josef Holbrooke είχε μεγάλη αδυναμία στην πένα του Εντγκαρ Άλαν Πόε, τόσο που 35 από τις συνθέσεις του να είναι εμπνευσμένες από τον αμφιλεγόμενο συγγραφέα-ποιητή, της κατηγορίας των "καταραμένων", καθώς τα κείμενά του είναι σκοτεινά, μυστηριακά και με διάχυτη τη χαρακτηριστική μεταφυσική ατμόσφαιρα...
Αριστουργηματικότερο όλων θεωρείται το συμφωνικό ποίημα του: "Ulalume, Op. 35", βασισμένο στο ομότιτλο ποίημα του Πόε.
Όπως ο συγγραφέας, έτσι και ο συνθέτης απολάμβανε τη σύγκρουση και την αντιπαράθεση.

Ετσι, με την ιδιαίτερη, τολμηρή αρμονία και την πολύχρωμη ενορχήστρωση ο Χόλκμπρουκ καταφέρνει να μεταφέρει την μυστηριώδη, απόκοσμη ατμόσφαιρα του κειμένου, να εκφράσει το μεταφυσικό και να προκαλέσει στον ακροατή την αίσθηση μεταξύ υπαρκτού και ανύπαρκτου.

Μπορεί ο Χόλμπρουκ να είναι ελάχιστα γνωστός στους περισσότερους, όμως το έργο του παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον για την μεταρομαντική ορχηστρική μουσική, και δη προγραμματικής φόρμας, όπως το "Ulalume, Op. 35" με κυρίαρχο μουσικό ύφος που παραπέμπει στη σκοτεινή σκέψη του Πόε...

Josef Holbrooke: "Ulalume, Op. 35":

Φιλόλογοι αναλυτές υποστηρίζουν πω από το ποίημα του Πόε εμπνεύστηκε το δικό του ποιητικό πόνημα ο  Γιάννης Σκαρίμπας. 

Ο τίτλος του "Ουλαλούμ" παραπέμπει τον αναγνώστη -θυμίζοντας τη λέξη "αλαλούμ", σε μια κατάσταση γενικευμένης σύγχυσης.

Ήταν σα να σε πρόσμενα Κυρά
απόψε που δεν έπνεε όξω ανάσα,
κι έλεγα: Θά 'ρθει απόψε απ' τα νερά
κι από τα δάσα.

Θά 'ρθει, αφού φλετράει μου η ψυχή,
αφού σπαρά το μάτι μου σαν ψάρι,
και θα μυρίζει φώτα και βροχή
και νιο φεγγάρι…

Και να, το κάθισμά σου συγυρνώ,
στολνώ την κάμαρά μου αγριομέντα,
και να, μαζί σου κιόλας αρχινώ
χρυσή κουβέντα:

…Πως να, θα μείνει ο κόσμος με το «μπα»
που μ' έλεγε τρελόν, πως είχες γίνει
καπνός και –τάχας– σύγνεφα θαμπά
προς τη σελήνη . . .

Νύχτωσε και δε φάνηκες εσύ,
κίνησα να σε βρω στο δρόμο –οϊμένα–
μα σκούνταφτες (όπου εσκούνταφτα) χρυσή
κι εσύ με μένα.

Τόσο πολύ μ' αγάπησες, Κυρά,
που άκουγα διπλά τα βήματά μου!
Πάταγα 'γώ –στραβός– μες στα νερά;
κι εσύ κοντά μου…

(Λ. Πολίτη, Ποιητική Aνθολογία, τόμ. 7, εκδ. Δωδώνη)

Η μελοποίηση του ποιήματος από τον Νικόλα Άσιμο:

Στο μπλογκ υπάρχουν πολλά κείμενα για τον Πόε. Περιηγηθείτε!

Τρεις τσέχοι συνθέτες και ο θρύλος της πολεμάρχου Σάρκα...

"Šárka και Ctirad", Věnceslav Černý

Από τους βασικούς χαρακτήρες της τσέχικης μυθολογίας είναι η θηλυκή πολέμαρχος, Σάρκα. Αναφέρεται σαν η γενναιότερη στον ονομαζόμενο "Πόλεμο των Παρθένων", μια διαμάχη ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες για την επικράτησή τους. 

Ο ΘΡΥΛΟΣ

Με αφετηρία την μητριαρχία που αποτελεί την πρώτη μορφή κοινωνικής οργάνωσης με κυρίαρχα χαρακτηριστικά τη γυναικοκρατία και τη λατρεία γυναικείων θεοτήτων, αναφερόμαστε στη μακροχρόνια μητριαρχική κοινωνία των Τσέχων και την τελευταία περίοδο πριν τη μετάβαση στο πατριαρχικό σύστημα. Τελευταία γυναίκα αρχηγός των Tσέχων ήταν η Λιμπούσε, μικρότερη κόρη του μυθικού βασιλιά Κροκ, μα η πιο σοφή και σύμφωνα με το θρύλο εκείνη που ίδρυσε την πόλη της Πράγας.

Μετά το θάνατό της τα τσεχικά εδάφη πέρασαν στα χέρια των ανδρών και οργανώθηκαν σύμφωνα με τα πρότυπα του πατριαρχικού συστήματος. Προφανώς εξοργισμένες οι γυναίκες με την αλλαγή, διεκδικούν σθεναρά την πρότερη κατάσταση με αποτέλεσμα έναν μακροχρόνιο σκληρό, άγριο, ολέθριο πόλεμο με τους άνδρες. 

"Πόλεμος των Παρθένων", Άντολφ Λίμπσερ

Το γενικό πρόσταγμα στις γυναίκες είχε η Βλάστα. Όμως θρυλική παρέμεινε η πολεμίστριά της, Σάρκα, ατρόμητη, θαρραλέα, γενναία και ανηλεής φιγούρα στο στρατόπεδο των Τσέχων γυναικών, παρά το νεαρό της ηλικία της.
Ευφυής και διορατική αποφάσισε ότι καίριος τρόπος ώστε να προκαλέσει τη μεγαλύτερη απώλεια στους αντιπάλους της ήταν να παγιδεύσουν τον Κτιράντ, τον ισχυρότερο μαχητή τους.

"Šárka και Ctirad", Βίνσεγκραντ

Το σχέδιό της δόλιο. Η Σάρκα γίνεται το δόλωμα. Δένεται σε ένα δέντρο και περιμένει να σωθεί από τον ιππότη Κτιράντ, κάνοντάς τον να πιστέψει ότι κινείται ενάντια στις γυναίκες. Ο Κτιράντ την απελευθερώνει , όμως πολύ γρήγορα την ερωτεύεται, αφού η κοπέλα εφάρμοσε όλη τη γοητεία της ώστε να σαγηνεύσει τον ανυποψίαστο πολεμιστή...
Η Σάρκα τού βάζει να πιεί υδρόμελι, αγαπημένο ποτό των Σλάβων. Πίνουν πολύ και το ποτό τού φέρνει ύπνο. Έτσι γερνει στην αγκαλιά της. Εκείνη τη στιγμή η Σάρκα φυσά το κυνηγετικό κέρας της, όπως είχε συμφωνήσει, και δίνει το σύνθημα. Καταφθάνουν οι γυναίκες και σφάζουν τον Κτιράντ και τους συντρόφους του. Ο θάνατος του βασικού πολεμιστή των ανδρών ήταν μεγάλο πλήγμα για τους αντιπάλους και βοήθησε τις γυναίκες να συνεχίσουν τον αγώνα τους, έστω για λίγο ακόμη, γιατί τελικά εκείνες έχασαν τον πόλεμο και κυριάρχησε το ανδρικό φύλο με τον Πρέμσυλ.

Ο θρύλος λέει πως η Σάρκα προτίμησε το θάνατο από το να παραδοθεί στους εχθρούς-άντρες και πήδηξε από έναν ψηλό βράχο στην Divoká(Άγρια) κοιλάδα, τόπος που σήμερα, φέρει το όνομα της, Divoka Sarka.

Τρεις είναι οι Τσέχοι που ο θρύλος της πολεμάρχου Σάρκα δίνει έμπνευση σε μουσικά έργα τους, ενισχύοντας την αναγέννηση του πατριωτισμού των Τσέχων και την πρωτόφαντη περηφάνια τους για την εθνική τους ταυτότητα.

1. Γνωστότερο είναι το τρίτο συμφωνικό ποίημα του αριστουργηματικού κύκλου "Η Πατρίδα μου" του Μπέντριχ Σμέτανα. Του κύριου εκπροσώπου της Τσέχικης Εθνικής Σχολής.

Ένα μουσικό αριστούργημα, ένας ύμνος όπου συναντιέται η ιστορία, η φύση και οι Βοημικοί θρύλοι, που γοήτευσε το παγκόσμιο κοινό με τη διεγερτική φαντασία του.

Το έργο αυτό αποτελείται από έξι αυτόνομα μέρη, το καθένα από τα οποία περιγράφει τοποθεσίες ή μυθικά πρόσωπα της Τσεχίας.

•Βίνσεγκραντ( περιγραφή του θρυλικού κάστρου της Πράγας),
•Ταμπόρ (περιγραφή της βοημικής πόλης),
•Μπλάνικ (το τσέχικο βουνό, όπου κατέφυγε ο προστάτης της χώρας Αγ.Βίνσεσλας),
•Σάρκα (αφιερωμένο στην αρχηγό των παρθένων πολεμιστριών της τσέχικης μυθολογίας),
•Βοημική εξοχή και
•Μολδάβας (μουσικός ύμνος στον ομώνυμο ποταμό).

Η έναρξη του μέρους είναι γεμάτο ενέργεια. Ο Σμέτανα χρησιμοποιεί ολόκληρη την ορχήστρα για να μεταφέρει τις διάφορες πτυχές της ιστορίας. Στήνει έναν ευφυή μουσικό διάλογο μεταξύ εγχόρδων, πνευστών και χάλκινων για να απεικονίσει τη σκηνή της εξαπάτησης. Τα μοτίβα συναρπάζουν με τις απότομες και θυελλώδεις αλλαγές στον χαρακτήρα.
Ακολουθεί το "μοτίβο της αγάπης". Είναι σύντομο, αφού το συναίσθημα δεν ανταποκρίνεται στην αλήθεια. Το σολιστικό μέρος του κλαρινέτου μαρτυρά το βαθύ μεθύσι που προκαλεί το ποτό.. Ακολουθούν ιαχές από τα κόρνα, συνθηματικοί ήχοι-κάλεσμα των γυναικών. Το σύνολο της ορχήστρας αναλαμβάνει εκ νέου το ηχητικό επεισόδιο που περιγράφει με ταραχώδη και γρήγορα περάσματα την ένταση των συναισθημάτων και την αντίθεσή τους μεταξύ ηρωισμού-δράματος, αγάπης-θανάτου και εκδίκησης.
Το μέρος ολοκληρώνεται με ένα ξέσπασμα γρήγορων κινήσεων από τα έγχορδα που συνοδεύονται από μουσικούς φανφαρονισμούς από τις τρομπέτες. Είναι η στιγμή της δολοφονίας... Η ορχήστρα παραμένει συμπαγής και γεμάτη ένταση μέχρι την τελευταία στιγμή που η επική μάχη φτάνει στο τέλος.

Bedřich Smetana, Má vlast: Šárka / Karel Ančerl:

2. Η δημοφιλέστερη όπερα του Ζντενκ Φίμπιχ, του τσέχου συνθέτη που λάτρευε την παράδοση και τους θρύλους της Βοημίας στηρίζεται στην ιστορία της Σάρκα, γι' αυτό και το όνομα της πολεμάρχου δίνει τον τίτλο στη σύνθεση.

Γράφτηκε το 1897 σε λιμπρέτο της μαθήτριας και ερωμένης του συνθέτη,  Ανέτσκα Σκουλτσόβα.

Εντονης δραματικότητας δημιουργία με πολλές Βαγκνερικές επιρροές παρότι η τρίπρακτη όπερα γράφτηκε ως αντίδραση σ' αυτές τις κατηγορίες. Πάντως, ο Φίμπιχ κάνει χρήση των λάιτμοτιβς , με το ηχητικό αποτέλεσμα να αποτελεί κράμα Βάγκνερ και εγχώριων επιρροών, Ντβόρζακ και Σμέτανα.

Χαρακτηριστική είναι μια αλλαγή στο λιμπρέτο, που παρεκκλίνει του θρύλου, καθώς η Σάρκα ερωτεύεται και κείνη τον ιππότη Κτιράντ, δίνοντας τη δυνατότητα στον συνθέτη να προσεγγίσει το θέμα της αγάπης και της ετεροφυλοφιλίας, που αναπτύσσεται στη δεύτερη πράξη κι αποτυπώνεται σε ένα μακροσκελές, απαράμιλλης λυρικής ομορφιάς, ερωτικό ντουέτο. Η Σάρκα σώζει τον Κτιράντ, όμως με αυτόν τον τρόπο  προκαλεί τον θάνατο στις γυναίκες-συντρόφισσές της. Μη μπορώντας να αντέξει το βάρος της ενοχής, αυτοκτονεί.
Πολύχρωμη, ξεχωριστή η ενορχήστρωση, επιμελημένη και στην παραμικρή λεπτομέρειά της. 

Από την περίφημη όπερα θα ακούσουμε τη δραματική 2η Πράξη, όπου περιλαμβάνεται και το "Ντουέτο αγάπης"(15:36), με διακριτά σε ύφος τα στοιχεία από το αντίστοιχο Βαγκνερικό στον "Τριστάνο και Ιζόλδη".

Zdenek Fibich: "Sarka, Act II ... Love Duet"

Η σιωπή βασιλεύει παντού...

Το ασημένιο φεγγάρι ανατέλλει

Αλίμονο! Βοήθησέ με!

Ναι, όντως, σε μισούσα!

Είσαι δικιά/ός μου, και κανείς δεν θα σε πάρει μακριά!(36:19)

Μου' δωσες ζωή με την αγάπη 

Πες μου, πως δεν είναι όνειρο!
Σ' αγαπώ σαν το λουλούδι 

που στο σκοτάδι του δάσους

περιμένει με λαχτάρα φως για να ανθίσει.

Άσε με να τελειώσω τη ζωή μου,

σ' ένα φιλί, στα τρυφερά σου χείλη! 

Ας διαλυθούμε στην ένωσή μας! 

Για πάντα, χωρίς ποτέ κανείς να μας χωρίσει!

3. H πρεμιέρα της ομώνυμης όπερας "Sarka" του τσέχου, Λέος Γιάνατσεκ έγινε σχεδόν τέσσερις δεκαετίες μετά την σύνθεσή της. Παρουσιάστηκε στο Εθνικό Θέατρο του Μπρνο προς τιμήν της 71ης γενέθλιας επετείου του συνθέτη. Είναι πρωτόλειο έργο του Γιάνατσεκ και το πρώτο του μελόδραμα. 

Το λιμπρέτο έγραψε ο Ιούλιος Ζέγερ και προοριζόταν αρχικά για τον Ντβόρζακ, ο οποίος δεν θέλησε όμως να το μελοποιήσει. Έτσι ο συγγραφέας το δημοσίευσε σε τοπικό περιοδικό. Εκεί το διάβασε και ενθουσιάστηκε ο νεαρός Γιάνατσεκ, που αμέσως άρχισε να εργάζεται την πρώτη του όπερα. Πήρε την πρωτοβουλία να συντομεύσει και τροποποιήσει ελαφρώς το κείμενο του Ζέγερ κι όταν ολοκλήρωσε τη σύνθεση έστειλε την παρτιτούρα στον Ντβόρζακ ζητώντας τη γνώμη του. Εκείνος εντυπωσιασμένος ενθάρρυνε τον φίλο του κι έτσι ο συνθέτης αποφάσισε να ζητήσει από τον Ζέγερ την άδεια μελοποίησης του κειμένου του, κάτι που ο συγγραφέας αρνήθηκε  γιατί εξοργίστηκε που ένας αρχάριος συνθέτης -και χωρίς συγκατάθεση- παραποίησε το κείμενό του.
Αφού οι δυο δημιουργοί δεν έφτασαν σε συμφωνία, η όπερα του Γιάνατσεκ μπήκε στο συρτάρι από το οποίο ανασύρθηκε τριάντα χρόνια αργότερα που είχε πεθάνει ο συγγραφέας του και την πολυπόθητη άδεια μελοποίησης έδωσε η Τσεχική Ακαδημία, και μάλιστα πρόθυμα στον ώριμο, σεβαστό και διάσημο -πλέον- συνθέτη. Η ενορχήστρωση στην τελευταία πράξη της όπερας έγινε από τον μαθητή του Γιάνατσεκ, Όζβαλντ Κλούμπνα.

Πρόκειται για μια επίσης Βαγκνερικού ύφους όπερα, που συνθετικά συνδυάζει το ρομαντισμό της νιότης του Γιάνατσεκ με την εκλεπτυσμένη πρωτοτυπία της ωριμότητάς του.

 

Στο λιμπρέτο τη όπερας η Σάρκα ερωτεύεται και εκείνη τον Κτιράντ. Όμως, καθώς κοιμούνται αγκαλιά συνειδητοποιεί πως ο έρωτας αυτός είναι καταδικασμένος. Οι ερινύες δεν αφήνουν την γυναίκα-πολεμίστρια να χαρεί την τρυφερότητα και τον έρωτα στον κόρφο του άνδρα που αγάπησε. Έτσι, αποφασίζει να καλέσει, συνθηματικά φυσώντας το κέρας, τις συντρόφισσές της. Εκείνες ακολουθώντας το αρχικό σχέδιο επιτίθενται, δέχονται όμως σφοδρή αντεπίθεση από τους άνδρες πολεμιστές και η συντριβή τους είναι ολοκληρωτική. Για την προδοσία, αποφασίζεται η θανάτωση του Κτιράντ σε πυρά. Η Σάρκα θλιμμένη, ρίχνεται και κείνη στην πυρά του, αυτομαχαιρώνεται και πεθαίνει στις φλόγες με την αγάπη να θριαμβεύει.
Ένα βαθιά θρηνητικό άσμα για τους ερωτευμένους και τη δύναμη της αγάπης κλείνει την όπερα... 

Leos Janacek: "Sarka, Act 3 - Leap up, flame, to the heavens" 

Το κείμενο δημοσιεύτηκε και στο Μουσικό Περιοδικό Τar.gr

«Αισωπικοί Μύθοι μετά μουσικής» 1. Η ΧΕΛΩΝΑ και ο ΑΕΤΟΣ

 

"Xελώνα και Αετός"(de.paperblog)

Ο Αίσωπος μπορεί να μην έγραψε κανέναν μύθο και απλά να τούς διηγόταν προφορικά, όμως είναι ο διασημότερος από τους αρχαίους μυθοποιούς.

"Αίσωπος", Βελάσκεθ

Δεν ξέρουμε ακριβώς πότε γεννήθηκε, αλλά η δράση του τοποθετείται τον 6ο αιώνα π.Χ. Ήταν ταπεινής καταγωγής και καθόλου εμφανίσιμος. Πολλοί τον παρομοίαζαν με τέρας, με μαυριδερό δέρμα, καμπούρη, στραβοπόδη και πλακουτσωτή μύτη.
Ωστόσο τούς κέρδιζε όλους με την ευφυία του. 

Παρ' ότι όσο ζούσε ήταν δούλος, οι Αθηναίοι του έστησαν αργότερα ανδριάντα, για να δείξουν ότι ανεξάρτητα από τη καταγωγή του, κάποιος θα πρέπει να τιμάται αν είναι άνθρωπος αξίας. 

Πολλές είναι οι πόλεις που διεκδικούν την καταγωγή του, όπως συνέβη και με τον Όμηρο. Σάμος, Θράκη, Σάρδεις ή Αίγυπτος…  

Οι μύθοι του Αισώπου είναι συμβολικοί και αλληγορικοί με ηθικοδιδακτικό χαρακτήρα κι έχουν ως πρωταγωνιστές κατά το πλείστον ζώα, που μιλούν κι ενεργούν σαν άνθρωποι. 

Η ΧΕΛΩΝΑ και ο ΑΕΤΟΣ

«Χελώνη ἀετοῦ ἐδεῖτο ἵπτασθαι αὐτὴν διδάξαι. Τοῦ δὲ παραινοῦντος πόρρω τοῦτο τῆς φύσεως αὐτῆς εἶναι, ἐκείνη μᾶλλον τῇ δεήσει προσέκειτο. Λαβὼν οὖν αὐτὴν τοῖς ὄνυξι καὶ εἰς ὕψος ἀνενεγκὼν, εἶτ’ ἀφῆκεν. Ἡ δὲ κατὰ πετρῶν πεσοῦσα συνετρίβη.
Ὁ μῦθος δηλοῖ ὅτι πολλοὶ ἐν φιλονεικίαις τῶν φρονιμωτέρων παρακούσαντες ἑαυτοὺς ἔβλαψαν».

Στα Νέα Ελληνικά:

«Η χελώνα ζηλεύοντας τον αετό ήθελε και εκείνη να πετάξει. Παρακαλούσε τον αετό: «Μάθε μου και εμένα να πετάω!» 
Ο αετός της έλεγε: «Δεν μπορώ να σου μάθω κάτι τέτοιο γιατί δεν είναι στη φύση σου.» 
Η χελώνα επέμενε: «Θέλω να μου μάθεις να πετάω.» Αφού επέμενε επέμενε, την παίρνει ο αετός και την σηκώνει ψηλά, της λέει: 
«Τώρα που θα σε αφήσω, πέτα! Έτσι θα μάθεις να πετάς» 
Την αφήνει, η χελώνα έπεσε στο έδαφος και έγινε κομμάτια.» 

Είναι ένα μύθος που απεικονίζει τις συνέπειες της ανθρώπινης ματαιοδοξίας και απερισκεψίας. Καθένας πρέπει να είναι ευχαριστημένος με τη μορφή που του έδωσε η φύση και να μη ζηλεύει τα άλλα πλάσματα...

"Labyrinthe de Versailles",  Jacques Bailly
Δεξιά το άγαλμα του Αισώπου (Β)
και αριστερά του Έρωτα (C)
(marie-antoinette)

Γνωστός είναι ο «Λαβύρινθος των Βερσαλλιών», δαιδαλώδη μονοπάτια στους Κήπους των Βερσαλλιών με σιντριβάνια και γλυπτά, που απεικόνιζαν τους μύθους του Αισώπου και σχεδίασε ο André Le Nôtre το 1665.

Κάθε ένα από τα τριάντα εννέα σιντριβάνια αντιπροσωπεύει έναν από τους μύθους του Αισώπου.
Οι πίδακες νερού που αναβλύζουν από το στόμα των ζώων σχεδιάστηκαν για να δώσουν την εντύπωση ομιλίας μεταξύ των πλασμάτων.
Δίπλα σε κάθε συντριβάνι υπάρχει μια μαρμάρινη επιγραφή με ένα σχετικό με το μύθο τετράστιχο, γραμμένο από τον ποιητή, Isaac de Benserade:

Μια χελώνα καυχησιάρα κι αλαζονική
να σέρνεται τής φαίνονταν αισχρό
στα νύχια του αετού γαντζώθηκε
για να βρεθεί κοντά στ' αστέρια.

Ο γάλλος Louis-Nicolas Clérambault (1676-1749) διέπρεψε ως οργανίστας, τσεμπαλίστας, βιολονίστας και συνθέτης και είναι εκείνος που ανέπτυξε το είδος των "γαλλικών καντατών ".

Καταγόταν από μουσική οικογένεια (ο πατέρας του και οι δύο γιοι του ήταν επίσης μουσικοί) κι εκτός από έργα ιερής μουσικής διακρίθηκε και για τις κοσμικές συνθέσεις του για μία ή δυο φωνές εμπνευσμένες από ελληνορωμαϊκούς μύθους ομαδοποιημένους σε πέντε συλλογές.

 Σ’αυτή την κατηγορία ανήκουν οι «Fables-Μύθοι», εμπνευσμένοι από μύθους του Αισώπου τους οποίους επεξεργάστηκε ο Λαφονταίν. Με έντονες υφολογικές, δυναμικές, βηματικές φιγούρες, που εναλλάσσονται και ανάλαφρα ζωηρό ρυθμικό χαρακτήρα, ο συνθέτης καταφέρνει να αφηγηθεί τον ηθικοδιδακτικό μύθο και συγχρόνως να αποδώσει και την λαμπρότητα του ύφους της γαλλικής μουσικής σχολής της περιόδου.

Απολαμβάνουμε την μουσική αφήγηση του μύθου με τη «Χελώνα και τον Αετό»:

Louis-Nicolas Clérambault: «Fables, La tortue and l'aigle»

To κείμενο δημοσιεύτηκε και στην Κοινότητα The Mythologists.

Ναζίμ Χικμέτ: Ύμνος στη ζωή...

 

 "Ναζίμ πολύ μας αγάπησες, πολύ σ' αγαπήσαμε.

Πόσες πόλεις σου μιλούν με το μικρό όνομά σου,

όλοι στον ενικό...

 Κι εγώ Ναζίμ και πιο πολύ η ελευθερία,
με το μικρότερο όνομά σου,  το πιο μεγάλο"

(Γ.Ρίτσος)

Από τη μια η λυγμική φωνή, η αλήθεια της ερμηνείας και η καθηλωτική εκφραστικότητα του Στέλιου...
Απ' την άλλη η αθωότητα των παιδικών φωνών, σαν ελπίδας κουδούνισμα,  καραμέλες που γλυκαίνουν τις όποιες πίκρες μας...

Πλέκονται αυτό το πρωινό με ποιητικές, μεταξένιες της ψυχής κλωστές ενός ποιητή, που η γενέθλια επέτειός του δίνει την αφορμή να τον μνημονεύσουμε.

Ο Ναζίμ Χικμέτ γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη στις 15 Γενάρη του 1902. Η ζωή του ήταν έντονη. Φυλακίστηκε για χρόνια και κυνηγήθηκε άγρια από τις τουρκικές αρχές για τις αριστερές του πεποιθήσεις.

Η ποίησή του ανυπέρβλητο σύμβολο των εξαθλιωμένων κι αυτός, ο ποιητής επαναστάτης διανοούμενος.

Το ποίημά του "Ύμνος στη ζωή", που απέδωσε στα ελληνικά ο Γ. Ρίτσος,  είναι από το "Γράμματα στην Ταράντα Μπάμπου", θέμα εμπνευσμένο απ' τη δράση του ιταλικού φασισμού κατά της Αιθιοπίας.

Το μελοποίησε ο Θ.Πολυκανδριώτης και ερμήνευσε συγκλονιστικά ο Στέλιος Καζαντζίδης, ενώ τους αισιόδοξους τόνους, τα χρώματα της ελπίδας βάφονται με τις φωνούλες των μικρών της χορωδίας του ωδείου "Νίκος Σκαλκώτας"...

"Τι όμορφο που είναι να ζεις

να μπορείς να διαβάζεις τον κόσμο

τη ζωή να τη νιώθεις τραγούδι αγάπης

τι όμορφο που είναι να ζεις

σαν παιδί να απορείς και να ζεις.

Κι όμως είναι ν΄απορείς πως αυτό το ωραίο τραγούδι

πως αυτή η ζωή η γεμάτη χαρά

έχει γίνει σκληρή, έχει γίνει φτηνή

και τόσο πικραμένη, που νά 'ναι σιχαμένη

Τι όμορφο που είναι να ζεις

να σου λένε καλημέρα του κόσμου τα χείλη

τη ζωή να την κάνεις τραγούδι χαράς

τι όμορφο που είναι να ζεις
σαν παιδί να απορείς και να ζεις..."

Απλός, λυρικός, αληθινός! Πάντα η ποίηση του ρομαντικού επαναστάτη Χικμέτ μέσα από την αλληγορία και τα κρυφά νοήματα της γλώσσας, συγκλονίζει! Απλός σα να μιλά παιδί, μεστός όπως ο έμπειρος, σοφός γέροντας. Η ποίησή του εξευγενίζει, καθοδηγεί, εμψυχώνει. Ποίηση διαχρονική, αξεπέραστη, με σημειολογική προσέγγιση και ανυπέρβλητη ευαισθησία, που μετατρέπει τον πόνο σε εξέγερση, το λυγμό σε ελπίδα…

Ο Γ. Ρίτσος είχε πει για την ποίηση του Χικμέτ:
«Είναι ποίηση κοινωνική, βαθιά ανθρώπινη, θαυμαστά απέριττη, ανεξάντλητη πηγή συγκινήσεων γεμάτη από το ευγενικό δίδαγμα της ευθύνης του ποιητή μπροστά στην εποχή του και στον κόσμο».


Με τον «Ύμνο στη ζωή», τιμάμε τον άνθρωπο, τιμάμε τον καλλιτέχνη, που όλη του την τέχνη και τη δημιουργικότητα την αξιοποίησε για να ανοίξει δρόμους στις λογής μάχες της ανθρωπότητας...Τιμάμε εκείνον, που τραγούδησε μες στα μεσάνυχτα του ήλιου την ανατολή…

«Ύμνος στη ζωή»

Ποίηση: Ναζίμ Χικμέτ, μτφ. Γ.Ρίτσος

Μουσική: Θανάσης Πολυκανδριώτης

Ερμηνεία: Στέλιος Καζαντζίδης

Το κείμενο δημοσιεύτηκε και στο ηλεκτρονικό περιοδικό iporta.gr

Παλαιότερο κείμενο για τον Ναζίμ Χικμέτ μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

Winnaretta Singer: μια Μούσα για τον Γκαμπριέλ Φωρέ...

 

Η Winnaretta Singer στο πιάνο
(pinterest)

Winnaretta Singer:

Γεννήθηκε σαν σήμερα, 8 Γενάρη του 1865 στη Νέα Υόρκη...
Κόρη του επιχειρηματία και εφευρέτη της ραπτομηχανής, Ισαάκ Σίνγκερ, η Βιναρέτα έμεινε στην ιστορία ως μαικήνας των τεχνών.

Το σαλόνι της υπήρξε ένα από τα σπουδαιότερα κέντρα καλλιτεχνικής και μουσικής ζωής της εποχής της!
Ο γάμος της το 1893 με τον πρίγκιπα Edmond de Polignac, ερασιτέχνη συνθέτη, την έφερε σε επαφή με την ελίτ της γαλλικής κοινωνίας. 

Γκαμπριέλ Φωρέ

Ο πρώτος μουσικός μέντορας της Βιναρέτα ήταν ο Γκαμπριέλ Φωρέ, που στη συνέχεια έγιναν και στενοί φίλοι...
Μάλιστα η φιλία της  με τον Φωρέ υπήρξε καθοριστική για την απόφασή της να ιδρύσει το δικό της μουσικό σαλόνι:
"Η φιλία μου με τον Φωρέ μ' έκανε να  συνειδητοποιήσω πόσο δύσκολο ήταν για τους νέους Γάλλους συνθέτες να ακουστούν και  προωθηθούν τα έργα τους στο κοινό.", γράφει στα απομνημονεύματά της η Βιναρέτα.

Και συνεχίζει:

"Ο Γκαμπριέλ είναι μέρος σ' αυτό το συνονθύλευμα αναμνήσεών μου  από τη μουσική στο Παρίσι. Μου είναι δύσκολο να βρω από πού ν' αρχίσω να μιλάω για αυτόν. Δεν είχε συμπληρώσει ακόμη τα τριάντα, όταν τον πρωτοσυνάντησα. Είχε ήδη γράψει μια σειρά από όμορφα νυχτερινά, λήντερ και άλλες συνθέσεις για πιάνο που μας έπαιζε συχνά σε βραδινέ συγκεντρώσεις. Από την πρώτη στιγμή κέρδισε τον ενθουσιασμό μου για τις δημιουργίες του, που μου φαίνονταν -όπως και τώρα, μισόν αιώνα μετά- άξιες να τοποθετηθούν δίπλα σε κείνες του Σοπέν ή του Σούμαν. Εμφανισιακά, η σκούρα του επιδερμίδα, τα κυματιστά γκρίζα μαλλιά του και το υπέροχα βαθύ βλέμμα του, το έντονα εκφραστικό, ήταν στοιχεία της γοητευτικής προσωπικότητας του που τον έκαναν αμέσως συμπαθή στους γύρω του".

Ο γάλλος συνθέτης Γκαμπριέλ Φωρέ είναι πολύ πιθανό να είχε αναπτύξει ερωτικά συναισθήματα για τη νεαρή κοπέλα, της οποίας το πνεύμα και τις καλλιτεχνικές ευαισθησίες, θαύμαζε ...

Βενετία, το Palazzo Volkoff της Βιναρέτα

"Μαγικό μέρος η Βενετία, και η ζωή εδώ, επίσης! Δε νομίζω πως υπάρχει λέξη που θα χαρακτήριζε τα όσα ζούμε, το ρομαντισμό, την όλη ατμόσφαιρα... Ίσως η λέξη "θείο", αλλά κι αυτή νομίζω υστερεί να το περιγράψει, όπως επίσης δεν υπάρχει λέξη να αποτυπώσει το θαυμασμό μου και... αχ!....και κάτι περισσότερο που αισθάνομαι για την οικοδέσποινα",

γράφει ο Γκαμπριέλ Φωρέ σε επιστολή του σε κοινή τους φίλη  για την περίοδο που φιλοξενούνταν από τη Βιναρέτα στο περίφημο ανάκτορο, Palazzo Volkoff στη Βενετία.

Η Βιναρέτα είχε ετοιμάσει ένα ήσυχο δωμάτιο της έπαυλης με πιάνο  για να δουλεύει ο Φωρέ, το οποίο όμως δεν χρησιμοποίησε και τόσο. Η πριγκίπισσα είχε ξεχάσει τη λατρεία του συνθέτη στον καφέ. Έτσι, προτιμούσε να δουλεύει τις συνθέσεις του στην πλατεία του Αγίου Μάρκου και το Καφέ Φλοριάν κι ας είχε θόρυβο, αναταραχή και περίσσιο βουητό από το πλήθος Βενετσιάνων που πηγαινοέρχονταν.

Στη Βενετία είχε προσκληθεί μαζί με άλλους κοινούς φίλους με το ζεύγος Πολινιάκ, ανάμεσά τους το ζωγράφο Ερνέστ-Άνζ Ντυέζ και τη σύζυγό του, Aμελί...

Η σχέση Φωρέ και Βιναρέτας παρέμεινε πλατωνική, φυσικά. Μεταξύ τους όμως, δυνάμωνε μια ειλικρινής φιλία, που κράτησε μέχρι το θάνατο του Φωρέ το 1924. 

Ο συνθέτης τής ήταν πάντα εξαιρετικά αφοσιωμένος...Εκείνη τον τίμησε, καθώς όπως έλεγε: "ο Γκαμπριέλ είναι παρών σε κάθε μουσική ανάμνησή της". 

Ήταν Μάιος του 1891, τότε στη Βενετία, κι ο Φωρέ  συνέθεσε το "Mandoline" και το "En sourdine" , δύο από  τις "Πέντε Βενετσιάνικες Μελωδίες".
Η σύζυγος του Ντυέζ, Αμελί ήταν τραγουδίστρια και απολάμβαναν την ερμηνεία της στα νέα τραγούδια του Φωρέ. 

Ο κύκλος τραγουδιών αφιερώθηκε στη Βιναρέτα κι ο Φωρέ έγραψε στη φίλη του πως με αυτόν τον κύκλο εγκαινίαζε μια νέα μουσική φόρμα στο είδος της σουίτας. 

Το ποιητικό κείμενο των τραγουδιών ήταν από τις "Fêtes galantes" του σπουδαίου συμβολιστή, Πωλ Βερλαίν.

Λεπτεπίλεπτες οι συνθέσεις, αντανακλούν ρομαντισμό, γλαφυρότητα, λυρισμό κι ευαισθησία και θυμίζουν τις ζωγραφικές περίφημες "fetes galantes" (σκηνές από υπαίθριες γιορτές), όρος που δημιουργήθηκε από τη Γαλλική Ακαδημία ειδικά για τους πίνακες του Antoine Watteau) με τα χαρακτηριστικά ωραία χρώματα, τον απαλό φωτισμό και τα ειδυλλιακά θέματα. Ιδιαίτερα οι σκηνές στην εξοχή με ανθρώπους να γλεντούν και να χαίρονται τον έρωτα και τη ζωή ! 

Gabriel Faure: "Cinq mélodies de Venise", Op. 58:

(Joyce DiDonato)

Παλαιότερο κείμενο για την πάτρονα των τεχνών, Βιναρέτα Σίνγκερ μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

Το κείμενο συντάχθηκε βασισμένο και σε στοιχεία από το βιβλίο της Sylvia Κahan: "Music's Modern Muse: A Life of Winnaretta Singer"

Scriabin: η Πέμπτη Σονάτα για πιάνο, ένα "εξαίσιο ποίημα"...

 

"Portrait of Scriabin", Leonid Pasternak

"Ο Σκριάμπιν δεν είναι το είδος του συνθέτη που μπορείς να ακούς καθημερινά,
αλλά σίγουρα είναι το θεσπέσιο λικέρ, που κανείς μπορεί να πίνει και να απολαμβάνει περιοδικά, ένα ποιητικό ναρκωτικό, ένα εύθραυστο, αλλά ανεκτίμητης αξίας, κρύσταλλο".

(Σβιάτοσλαβ Ρίχτερ)

Το πιάνο για τον Αλεξάντρ Σκριάμπιν ήταν ένα μικρός θεός. Ως αγόρι, ο μικρός Σάσα, όπως τον φώναζαν χαϊδευτικά, αντιμετώπιζε το μουσικό όργανο ως ζωντανό ον και πριν πάει για ύπνο, έσκυβε και φιλούσε τα πλήκτρα. 

Οι δέκα σονάτες για πιάνο του Σκριάμπιν είναι από τους σημαντικότερους κύκλους έργων του συνθέτη, στον οποίο διαφαίνεται η σταδιακή εξέλιξη της συνθετικής τεχνικής, καθώς και η συνεπακόλουθη διαμόρφωση ενός μοναδικού προσωπικού ύφους. 

Εξώφυλλο τη πρώτης έκδοσης της Σονάτας Ν.5

Mια από τις σονάτες του Σκριάμπιν που θεωρείται από τις δυσκολότερες τόσο τεχνικά όσο και μουσικά είναι η "Piano Sonata No. 5, Op. 53", η πρώτη του σονάτα σε μία κίνηση, μορφή που ο συνθέτης υιοθέτησε από τότε. 

Στέκεται στο μεταίχμιο μεταξύ των τεχνοτροπιών του ύστερου ρομαντισμού και του ανερχόμενου μοντερνισμού,  διαπίστωση που αφορά τα αρμονικά της χαρακτηριστικά και τον χειρισμό του μοτιβικού υλικού.

Γράφτηκε το 1907 αμέσως μετά την εγκατάσταση του Σκριάμπιν στη Λωζάννη και μέσα σε μόλις 3-4 ημέρες. 

Εκθαμβωτικά βιρτουόζικη, οργιώδης και πληθωρική.... Εδώ θα ταίριαζε ο χαρακτηρισμός που έδωσαν οι γάλλοι δημοσιογράφοι όταν πρωτάκουσαν συνθέσεις του ρώσου δημιουργού: "Είναι όλος παρόρμηση και ιερή φλόγα!Αποκαλύπτει στο παίξιμο και τις μελωδικέ ιδέες του την άπιαστη και ιδιόμορφη γοητεία των Σλάβων - των πρώτων πιανιστών στον κόσμο..."

Η έμπνευση για την Πέμπτη Σονάτα ήρθε μια μέρα αναπάντεχα σημειώνει η σύζυγος του συνθέτη, όταν επέστρεψε από μια βόλτα στους δρόμους της πόλης: 

"Κάθισε στο πιάνο και η μελωδία ξεχυνόταν με δύναμη όπως το νερό εκτοξεύεται από τους πίδακες. Δεν μπορούσα να πιστέψω στ' αυτιά μου. Ήταν άκουσμα πρωτόγνωρο...Δεν το λες κι ακριβώς σονάτα, όμως τίποτε προηγούμενο δεν συγκρινόταν μ' αυτό που άκουγα..."

 Ο ίδιος ο συνθέτης θεωρούσε την Πέμπτη Σονάτα του "το καλύτερο από τα πιανιστικά έργα του". Το περιέγραψε δε ως:  "Εξαίσιο ποίημα για το πιάνο", καθώς συνετέθη ταυτόχρονα με τη σύνθεσή του για ορχήστρα: "Ποίημα της Έκστασης".

Αναμνηστικό νόμισμα που κόπηκε στη Ρωσία
για την 125η επέτειο από τη γέννηση του Σκριάμπιν.

Και τα δύο έργα βασίζονται στο ίδιο λογοτεχνικό πρόγραμμα, που αντιπροσωπεύει τη φιλοσοφική ιδέα του συνθέτη για την ανάπτυξη του κόσμου σε ποιητική μορφή. Γι' αυτό και προσθέτει στην αρχή της παρτιτούρας ένα μέρος από το ποίημα που χρησιμοποίησε για το ορχηστρικό έργο. 

Γεννηθείτε, μυστήριες δυνάμεις!

Πνιγμένος στα σκοτεινά βάθη

του δημιουργικού πνεύματος, φοβισμένος
από σκιές, έρχομαι κατά πάνω σας με θάρρος",

μια περιγραφή της απελευθέρωσης υλικού από το ασυνείδητο που είναι απαραίτητο για τη δημιουργία ενός τόσο περίπλοκου και καινοτόμου έργου σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα. Αυτό ακριβώς αντανακλάται στη μουσική του, ανοίγοντας με ήρεμο, δελεαστικό στοχασμό, βουτώντας στη συνέχεια σ' ένα ηδονιστικό άκουσμα εξαγνισμού, με το αρχικό αργό θέμα να μεταμορφώνεται καθώς συνθέτης και φλεγόμενο μυστήριο άστρο γίνονται ένα.

Η μουσική του Σκριάμπιν στην Πέμπτη Σονάτα μεταφέρει την εσωτερική δύναμη, το συναισθηματικό μεγαλείο, την αδιάκοπη ανθρώπινη θέληση, που μετατρέπεται σποραδικά σε αγωνία, όμως τελικά αναδύεται σαν εκθαμβωτική εικόνα μέσα σε αστραφτερό φόντο που λαμπυρίζει από όλα τα χρώματα...

Σονάτα μιας κίνησης ιερής έμπνευσης, ένα ξέσπασμα πάθους...Μια σύνθεση Νιτσεϊκής φιλοσοφίας, που επιβεβαιώνει τον  διανοούμενο της μουσικής συνθέτη, Νικολάι Μιασκόφσκι, σύμφωνα με τον οποίο "ο Σκριάμπιν είναι ο ιδιοφυής αναζητητής νέων τρόπων".

Απολαμβάνουμε την "Piano Sonata No. 5" από τον Σβιάτοσλαβ Ρίχτερ, που με το απαράμιλλης ομορφιάς άγγιγμά του στα πλήκτρα, μάς κερνά το "θεσπέσιο λικέρ...το ποιητικό ναρκωτικό", δημιουργία  του ιδιοφυούς συμπατριώτη του, Αλεξάντρ Σκριάμπιν, που τιμάμε σήμερα τη γενέθλια επέτειό του (γενν. 6 Γενάρη του 1872).

Scriabin: "Piano Sonata No. 5 , Op. 53", Sv. Richter:

Για τη 2η Σονάτα του Σκριάμπιν για πιάνο σε μια ιδιαίτερη εκτέλεση μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

Η Μικρασιατική Ραψωδία και τα Κάλαντα των Φώτων...

 

"Φώτα, φως άγιας γιορτής γύρω λαμπυρίζει.

Άγιος Γιάννης Bαφτιστής το Xριστό βαφτίζει.

 

Σήμερα μες στο νερό, θάλασσα, ποτάμι,

ρίχνουν το χρυσό σταυρό, τ’ άγιασμα να κάμει.

 

Σ’ όλα τα νερά αγιασμός και σε μας ο φωτισμός.

Στου σπιτιού μας τη μεριά πάμε μ’ αναφτά κεριά"

(Στέλιος Σπεράντσας)

Χρόνια Πολλά και Καλοφώτιστα! 

Μεγάλη Γιορτή τη Χριστιανοσύνης σήμερα, τα Άγια Θεοφάνια, Επιφάνια ή Φώτα απλά όπως τα λέει ο λαός. Όνομα που προέρχεται από τη φανέρωση των τριών προσώπων της Αγίας Τριάδας, που -σύμφωνα με τις Γραφές- συνέβη κατά τη Βάπτιση του Χριστού.

"Σήμερα τα Φώτα κι ο Φωτισμός

η χαρά μεγάλη κι ο Αγιασμός.

Κάτω στον Ιορδάνη τον ποταμό

κάθετ' η κυρά μας η Παναγιά.

Καλημέρα, καλησπέρα.
Καλή σου μέρα αφέντη με την κυρά...",

τραγούδησαν χτες Παραμονή της Μεγάλης Γιορτής τα παιδιά τα Κάλαντα, που διασώζονται σε πολλές παραλλαγές σε διάφορες περιοχές της πατρίδας μας...

Τη χαρακτηριστική μελωδία τους έχει ενσωματώσει σε σύνθεση λόγιας μουσικής ο Γιάννης Κωνσταντινίδης.

Φυσικά, δεν χρειάζεται να πω τίποτε για τον πολύπλευρο συνθέτη...

Μπορεί, το ευρύ κοινό να τον γνωρίζει με το ψευδώνυμο Κώστας Γιαννίδης, που χρησιμοποιούσε για τις συνθέσεις του ελαφράς μουσικής, οι φανατικοί όμως μουσικόφιλοι σίγουρα υποκλινόμαστε στο ταλέντο του ως συνθέτης, πιανίστας και μαέστρος, από τις πιο διακεκριμένες προσωπικότητες της Ελληνικής Μουσικής του 20ού αι. και στην "κλασική" μουσική, όπου συνδύαζε αρμονικά το ελληνικό μουσικό ιδίωμα με τη δυτικότροπη κλασική δομή…

Αξιοποιώντας τον πλούτο του παραδοσιακού μέλους διεύρυνε την έννοια της Εθνικής σχολής παρατείνοντάς τη χρονικά.

Ο συνθέτης μας είχε γεννηθεί και μεγαλώσει σε εύπορη οικογένεια τη Σμύρνης σε ένα καλλιεργημένο περιβάλλον, που συνέβαλλε στη διαμόρφωση της καλλιτεχνικής προσωπικότητάς του. Την καλλιτεχνική φλέβα μάλλον την κληρονόμησε από τη μητέρα του που λάτρευε τη μουσική και ήταν εκείνη που τον επηρέασε στον καλλιτεχνικό του προσανατολισμό. 

Το διάστημα 1945-50 συνέθεσε  ένα από τα μεγάλα του συμφωνικά έργα, τη "Μικρασιατική Ραψωδία", που την αφιέρωσε στη μητέρα του.
Ο συνθέτης χαρακτήρισε το έργο αυτό: "μουσικό επιτύμβιο μιας ζωής και ενός κόσμου για πάντα χαμένων"...
Η  δημιουργία του φανερώνει έναν καλλιτέχνη με μεγάλη ευαισθησία, πλούσια μελωδικότητα, σπουδαίο ενορχηστρωτή, με βαθιά γνώση και επιδέξιο χειρισμό της αρμονίας.

Χαρακτηριστικός στη "Μικρασιατική Ραψωδία" του Κωνσταντινίδη είναι ο συνδυασμός λαϊκών σκοπών και ακουσμάτων παραδοσιακής μουσικής της γενέτειράς του, Μικρασίας.

Η σύνθεση χωρίζεται σε 3 μέρη:

Ι. Πρελούδιο και Οστινάτο, 

ΙΙ. Ιντερμέντζο και 

ΙΙ. Φινάλε

Η γνωστή σε όλους μας μελωδία από τα "Κάλαντα των Φώτων" γίνεται μοτίβο, η επεξεργασία του οποίου ενσωματώνεται στην εξαιρετική σύνθεση του Κωνσταντινίδη. 

"Όργανo βαστάει, κερί κρατεί

και τον Αϊ-Γιάννη παρακαλεί.

Άϊ-Γιάννη αφέντη και βαπτιστή

βάπτισε κι εμένα Θεού παιδί.

Ν' ανεβώ επάνω στον ουρανό

να μαζέψω ρόδα και λίβανο.

Καλημέρα, καλησπέρα..."

Γιάννης Κωνσταντινίδης: "Μικρασιατική Ραψωδία"
 το μοτίβο με τα Κάλαντα των Φώτων:

Η σύνθεση ολοκληρωμένη. Τα Κάλαντα των Φώτων ακούγονται στο 3:45:

Ευχές για Καλή φώτιση, αγιασμό σε όλους, κάθαρση και εξαγνισμό σε όλα τα επίπεδα της ζωής μας!

Μότσαρτ: Η συγκατάθεση του πατέρα και το γαμήλιο δώρο...

"Μότσαρτ και Κωνστάντζα στο γαμήλιο ταξίδι τους¨

(Καρτ ποστάλ του 19ου αι.)

Ο γάμος τους τελέστηκε τον Αύγουστο του 1782 στον καθεδρικό του Αγίου Στεφάνου στη Βιέννη, παρόλες τις αντιδράσεις του πατέρα, Λεοπόλδου που δεν θεωρούσε τη νύφη άξια να σταθεί στο πλευρό του ταλαντούχου γιου του. Η Κωνστάντζα ήταν η κόρη του Φρίντολιν Βέμπερ την οικογένεια του οποίου γνώρισε ο Βόλφγκαγκ όταν εγκαταστάθηκε στην αυστριακή πρωτεύουσα. Ανώριμος ο νεαρός και άμαθος σε ερωτικά παιχνίδια είχε αρχικά ερωτευτεί την Αλοΐσια, τη μεγαλύτερη αδερφή της...

Λεοπόλδος Μότσαρτ

"Ευτυχώς", σκεφτόταν ο Λεοπόλδος, "εκείνη τον παράτησε έγκαιρα, καθώς είχε τρανές καλλιτεχνικές φιλοδοξίες ...Όμως, λες και κάτι τον έλκυε αυτό το κουτορνίθι-υιό μου, στην οικογένεια. Δεν άργησε να χτυποκαρδήσει πάλι με μια άλλη Βέμπερ. Αυτή τη φορά με την Κωνστάντζα. Είναι η φωνή τη φύσης -λέει- που μίλησε μέσα του δυνατά. Και δεν μπορεί να ζήσει όπως οι περισσότεροι νέοι της ηλικίας του γιατί είναι πολύ θρήσκος και δίνει σημασία στα θέματα τιμής. Έτσι, δεν μπορεί ν'αποπλανήσει ένα νέο, αθώο κορίτσι... 

Όλα, δικαιολογίες...

Προσπάθησε πολλές φορές να με πείσει για την όμορφη σχέση τους...και τα εξαιρετικά προσόντα της κοπέλας. Μού την περιέγραψε, ευγενική, καλόκαρδη, έξυπνη...Όχι ιδιαίτερα όμορφη, αλλά σε κερδίζει -λέει- αμέσως όταν σε κοιτάξει με τα δυο της μαύρα μάτια και το χαμογελαστό της πρόσωπο. Μπορεί να μην είναι πνευματώδης, όμως την αγάπησε από την τρυφερή φροντίδα που έδειξε στον Βόλφγκαγκ όταν έμενε στο σπίτι τους.
Λες η μικρή με τη μάνα της να τον είχαν από τότε βάλει στο μάτι για γαμπρό;

Ήμουν σίγουρος πως αυτός ο γάμος θα έβαζε φρένο στα σχέδια και την εξέλιξη του γιου μου...Προσπάθησα να τον πείσω να αναθεωρήσει...Να δει καθαρά ποιο είναι το συμφέρον του. Όμως, εις μάτην. Εκείνος την πήρε στο σπίτι του. Συγκατοίκησαν...Και η μητέρα της -δήθεν προσβεβλημένη- τού έστειλε τελεσίγραφο. Και κείνος έπεσε στην παγίδα ως αμαθής και άβγαλτος 25χρονος. Τον έβαλε να συντάξει συμβόλαιο γάμου που να επιβεβαιώνει γραπτώς τις έντιμες προθέσεις του. Ανησυχούσε -λέει- ο χερ Βίντερ, ο κηδεμόνας της γιατί κάποιοι καλοθελητές είχαν κατηγορήσει το γιο μου για αναίσχυντες συμπεριφορές...Και ο ανόητος υπέγραψε πως θα έδινε 500 φιορίνια το χρόνο στην οικογένεια Βέμπερ αν άλλαζε γνώμη και δεν παντρευόταν την Κονστάνς..


Εκείνο που λίγο μ' έβαλε σε περισσότερη σκέψη ήταν όταν μετά τις υπογραφές η κοπέλα έσκισε το συμβόλαιο.Ήταν πράγματι μια πράξη ώστε να δείξει πως τού έχει εμπιστοσύνη ή μέρος του σατανικού σχεδίου της να γίνει κυρία Βόλφγκαγκ Μότσαρτ;

Μεταξύ μας, όμως, αυτή η πράξη της την ανέβασε στα μάτια μου...Παρότι πριν λίγους μήνες όπως έμαθα από τη Νάνερλ τα είχαν τσουγκρίσει μεταξύ τους. Ο Βόλφγκαγκ είχε θυμώσει που η Κωνστάντζα σε μια συγκέντρωση φίλων και κατά τη διάρκεια ενός παιχνιδιού σαλονιού είχε το θράσος να αφήσει κάποιο νεαρό να τής μετρήσει το μήκος τη γάμπας της!

Koνστάντζα Βέμπερ-Μότσαρτ

Εκείνη όμως βρήκε τον τρόπο -όπως όλες οι γυναίκες- να τον πείσει πως παραμένει αξιοσέβαστη, σώφρων, πιστή και αφοσιωμένη του.

Και να τώρα που λαμβάνω αυτή την επιστολή του πως ο γάμος θα τελεστεί άμεσα, εντός Αυγούστου στον καθεδρικό του Αγίου Στεφάνου...
Τι να κάνω;
Θα πρέπει να συνεχίσω σθεναρά να αντιστέκομαι στο γεγονός ή να δώσω την ευχή μου;


Μήπως θα πρέπει να ξανασκεφτώ και να μετρήσω τα δεδομένα; Είναι -μου είπε- καλλίφωνη, αξιόλογη υψίφωνος, κι έχει υψηλό μουσικό κριτήριο. Οι γυναίκες έχουν έναν διαφορετικό τρόπο σκέψης από μας κι ίσως έτσι, -αναρωτιέμαι- γνωρίζοντας μουσική, βοηθήσει τον ελαφρόμυαλο Μότσαρτ στο συνθετικό του έργο;..."


Ο Λεοπόλδος κατέβασε τα μάτια από το ταβάνι που τόση ώρα κοιτούσε συλλογιζόμενος κι έπιασε την πένα. Τη βούτηξε στο μελάνι κι άρχισε να γράφει...


"Αγαπητέ μου υιέ........"


H συγκατάθεση του πατέρα του Βόλφγκανγκ έφτασε με την ταχυδρομική άμαξα μια μέρα μετά τον γάμο...


Απ' ότι έδειξε ο χρόνος και η ιστορία, ήταν γάμος επιτυχημένος με το ζευγάρι να ζει μια πολύ ευτυχισμένη -αν και σύντομη- κοινή ζωή...
Αμέσως μετά το γάμο τους ο Μότσαρτ συνέθεσε ένα από τα αριστουργηματικότερα έργα του, την "Great Mass in C minor, K. 427-Μεγάλη Λειτουργία σε ντο ελάσσονα , Κ. 427".

H ζωή στο σπίτι με τον Μότσαρτ
(pinterest)

Λέγεται πως ο συνθέτης είχε δώσει όρκο να γράψει μια Λειτουργία όταν θα έφερνε την Κονστάνς  στο Σάλτσμπουργκ ως σύζυγό του προκειμένου να συναντήσει την οικογένειά του.

Στην πρεμιέρα της σύνθεσης το 1783 η κυρία Κωνστάντζα Βέμπερ -Μότσαρτ ως καλλίφωνη υψίφωνος τραγούδησε τα μέρη της σοπράνο αφήνοντας έκπληκτους -ιδιαίτερα στην άρια "Et incarnatus est - Και εσαρκώθη"- τον πεθερό και όλους τους παρευρισκόμενους...

Πρόκειται για έργο ξεχωριστό, το οποίο για άγνωστους λόγους δεν ολοκληρώθηκε. Υπάρχουν μόνο τμήματα και λεπτομερή προσχέδια.
Σίγουρα, καθώς προορίζονταν για μουσικό "δώρο" προς την νεόνυμφη Κωνστάντζα, ο Μότσαρτ προβάλλει ιδιαίτερα το σοπράνο σόλο με ιδιαίτερης ομορφιάς εκφραστικά σημεία, που φανερώνουν την ειλικρινή αγάπη αλλά και βαθιά πίστη του συνθέτη, προσαρμοσμένα στο αντιστικτικό στυλ γραφής των Χαίντελ και Μπαχ, που η ακρόασή τους είχε σαγηνεύσει τη σύζυγό του.

Ιδιαίτερης μεγαλοπρέπειας, εξαιρετικής επιδεξιότητας και απαράμιλλης εκφραστικότητας είναι η άρια "Et incarnatus est", όπου γήινο και πνευματικό, συνυπάρχουν. Ένας θεσπέσιος ύμνος πίστης και λατρείας σε μια πνοή.
Eίναι μέρος του Credo, και αγνή μελωδικά άρια, που δημιουργεί απόλυτη αντίθεση με τα προηγούμενα μέρη. Η κορύφωσή της βρίσκεται στην καντέντσα (6':22''), όπου τα ξύλινα πνευστά -φλάουτο, όμποε και φαγκότο- εναλλάσσονται με τη σόλο φωνή με εξαιρετική κομψότητα και φινέτσα, σαν αραχνοΰφαντη μουσική δαντέλα.

Μozart: "Great Mass K. 427-Et incarnatus est"

Leonard Bernstein / Arleen Auger

Το κείμενο γράφτηκε με αφορμή τη σαν σήμερα γέννηση τη νύφης, Κωνστάντζας Βέμπερ-Μότσαρτ (5 Ιανουαρίου 1762).

Παλαιότερο κείμενο για την Κωνστάντζα μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

Άουγκουστ Μάκε: Φόρος τιμής στο Γ.Σ.Μπαχ...

 

August Macke: "Farbige Komposition - Hommage à J. S. Bach"

"Το έργο τέχνης είναι μια παρομοίωση της φύσης, όχι μια αναπαραγωγή.
Eίναι η σκέψη, η ανεξάρτητη σκέψη ενός ανθρώπου,
ένα τραγούδι για την ομορφιά των πραγμάτων"

(August Macke)

August Macke selfportrait

Ο γεννημένος σαν σήμερα, 3 Ιανουαρίου 1887, Άουγκουστ Μάκε υπήρξε από τους σπουδαιότερους γερμανούς ζωγράφους, βασικό μέλος της εξπρεσιονιστικής ομάδας  "Γαλάζιος Καβαλάρης". Σπούδασε στο Ντίσελντορφ και στο Βερολίνο, και στη συνέχεια έζησε για ένα χρόνο στο Παρίσι, όπου επηρεάστηκε από το φοβισμό, τον κυβισμό και τον εμπρεσιονισμό. 

Ιδιαίτερα καινοτόμα η εποχή στην οποία έζησε,  ο Μάκε ενσωμάτωσε  στη ζωγραφική του στοιχεία των πρωτοποριακών αβάν-γκαρντ κινημάτων. Έτσι, η ζωγραφική του συνδυάζει τις γαλλικές τεχνοτροπίες με το γερμανικό εξπρεσιονισμό. 

Τα έργα του γίνονται οράματα ενός κόσμου σε αρμονία. Και ο ίδιος τα χαρακτηρίζει "τραγούδια για την ομορφιά".

Ο Μάκε είναι πιο γνωστός για τις πολύχρωμες, φωτεινές απεικονίσεις του από την καθημερινή ζωή...

Η "Farbige Komposition-Έγχρωμη σύνθεση, Homage to J. S. Bach", που βλέπετε παραπάνω είναι επομένως ένα ασυνήθιστο θέμα για το ζωγράφο και ξαφνιάζει καθώς αποτελεί παρέκκλιση από την συνήθη θεματική του.
Φιλοτεχνήθηκε στο πλαίσιο της τάσης της εποχής του, όπου αρκετοί από τους συγχρόνους του εικαστικούς  στις αρχές του 20ου αι, απέτιαν φόρο τιμής στον Γερμανό μουσουργό, Γ.Σ. Μπαχ. 
Ο Μάκε ακολουθεί την τάση και δίνει έναν  από τους καλύτερους πίνακες αυτής της σειράς.  

Η φαντασία του καλλιτέχνη καλπάζει και εκμεταλλεύεται άφοβα την τολμηρή, εξωστρεφή χρωματική του παλέτα. Χρησιμοποιεί έναν συνδυασμό καμπυλών και ευθείων γραμμών για να παράγει κάθε είδους αφηρημένα σχήματα. Στην αριστερή πλευρά της σύνθεσης τοποθετεί τις πιο σκούρες γραμμές, που βοηθούν στην παραγωγή φόρμας, σε μια οπτική εξερεύνηση του ήχου... Στο κέντρο οι τόνοι είναι πιο φωτεινοί, σε πορτοκαλί και κίτρινες αποχρώσεις, που έρχονται σε έντονη αντίθεση με τους πιο σκούρους τόνους περιμετρικά...

Ο Μάκε στοχεύει σε μια  αναπαράσταση του ήχου, ο οποίος εκφράζεται μέσω μιας διαδικασίας εμπνευσμένης από την παρατήρηση και σύμπραξη  σχημάτων και χρώματος. Τα πιο σκούρα χρώματα αντιπροσωπεύουν τους χαμηλότερης οξύτητας ήχους, ενώ οι πιο φωτεινές αποχρώσεις, τους υψηλότερης. Τα σχήματα, τρίγωνα, τετράγωνα, ημικύκλια, γεωμετρικά σκαλοπάτια δηλώνουν την αρμονική και μοτιβική οργάνωση, το αρτίστικο υπόβαθρο και τεχνική αρτιότητα, που χαρακτηρίζουν τα έργα του κάντορα Μπαχ.

Επίσης, παρατηρείστε τις σπείρες στον πίνακα. Παραπέμπουν στη μαθηματική "χρυσή σπείρα" ή "χρυσή τομή" που πολλοί αναλυτές υποστηρίζουν πως ο Μπαχ βασίστηκε και εφάρμοσε σε πολλά  από τα έργα του.
Ανάμεσά τους και οι "Παραλλαγές Γκόλντμπεργκ", ένα έργο για τσέμπαλο, που αποτελείται από μια άρια και ένα σύνολο από 30 παραλλαγές. 

To εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης
των Variations Goldberg

Οι Παραλλαγές πήραν το όνομά τους από τον Johann Gottlieb Goldberg, που μάλλον τις πρωτοερμήνευσε, έναν  νεαρό δεξιοτέχνη του τσέμπαλου και μαθητή του Μπαχ, τον οποίο υποστήριζε ο φιλόμουσος ρώσος κόμης,  Carl von Keyserlingk, που έδωσε και την παραγγελία της σύνθεσης στον Μπαχ. 

Λέγεται πως ο Goldberg ήταν προσωπικός τσεμπαλίστας του κόμη ο οποίος ταλαιπωρείτο από αϋπνίες. Έτσι,  έπαιζε ως αργά τη νύχτα τσέμπαλο προκειμένου να ψυχαγωγεί τον κύριό του. Κάποτε για να μη βαριέται ο κόμης με την ακρόαση ίδιων συνθέσεων συνεχώς και με σκοπό να εμπλουτίσει το ρεπερτόριό του ζήτησε από τον Μπαχ ένα νέο έργο δίνοντάς του μια δική του μελωδία.
Ο Μπαχ  απάντησε με αυτό το σύνολο των 30 αριστουργηματικών κι έντονης πολυπλοκότητας, παραλλαγών που η καλλιτεχνική τους αξία είναι ανυπολόγιστη, υπεράνω φυσικά και του υπέρογκου ποσού των 100 χρυσών λουδοβικείων μέσα σε επίσης ολόχρυσο κύπελλο, που δόθηκαν από τον κόμη ως ένδειξη ευγνωμοσύνης για τη θεσπέσια δημιουργία που απάλυνε τις άγρυπνες νύχτες του .  

J.S. Bach, Variations Goldberg / Glenn Gould: